blemów. Uważają one, iż zaburzenia mowy we wczesnym dzieciństwie sta­nowią jeden z pierwszych poważnych objawów opóźnienia funkcji percep-cyjno-motorycznych (głównie słuchowych i kinestetyczno-ruchowych), które w młodszym wieku szkolnym ujawniają się w postaci zaburzeń czytania i pi­sania.

P. Tallal (1987) twierdzi natomiast, że specyficzne zaburzenia czytania i mowy przejawiające się w postaci zniekształceń jeżyka są wynikiem jednego deficytu lingwistyczno-poznawczego, u którego źródeł leżą prawdopodobnie określone dysfunkcje neuropsychologiczne.

Przed wielu laty E. Wiig i E. Semel (1976) dokonały przeglądu licznych badań na temat właściwości wypowiedzi językowych dzieci z trudnościami w nauce (learning disabled), w tym także z trudnościami w nauce czytania. Naj­bardziej charakterystyczne cechy wypowiedzi tych dzieci to: nadmierna liczba zbędnych słów, gramatycznie nieprawidłowe i niekompletne zdania, bardzo ograniczona liczba wyrażeń przyimkowych, ograniczona liczba struktur wy­rażających związki porównawcze, przestrzenne i czasowe, nadużywanie okre­ślonych przymiotników, np. wspaniały, cudowny. Ponadto w wypowiedziach dzieci te nadużywają wyrażeń, w których występuje przymiotnik i przysłówek o przeciwstawnym znaczeniu, np. okropnie miły, strasznie cudowny, ograniczają używanie przymiotników do bardziej konkretnych i popularnych, nadużywają spójników oraz przejawiają trudności w używaniu właściwych nazw, często za­miast nazwy w formie rzeczownika występuje opis funkcyjny. Dzieci te przeja­wiają także tendencję do tzw. reakcji „echa", tzn. do powtarzania bodźca słow­nego głośno lub przez wykonanie ruchów artykulacyjnych naśladujących ruchy osoby mówiącej. W opisach zdarzeń budowanych przez nie występują częste dygresje i rzadko następuje przedstawienie sedna historii. Wszystkie później­sze opisy w zasadzie nie wnoszą wielu nowych danych do powyższej charak­terystyki.

W literaturze angielskojęzycznej znaleźć można ogromnie dużo doniesień dotyczących związku zaburzeń mowy i czytania. Ogólnie reprezentują one dwa podejścia badawcze. Pierwsze z nich to analiza mowy i jej zaburzeń u dzieci, u których wystąpiły zaburzenia czytania i pisania. Drugie oparte jest na odwrotnej zależności — analizuje się trudności szkolne, w tym zaburzenia czytania i pisania u dzieci z zaburzeniami mowy. Rezultaty pochodzące z obu źródeł są przeważnie zgodne i potwierdzają współwystepowanie obu rodzajów zaburzeń porozumiewania się językowego.

Wielu badaczy śledziło wpływ zaburzeń mowy na występowanie trudności w przyswajaniu czytania, inni określali niektóre właściwości mowy dzieci z trudnościami w czytaniu i pisaniu. Poniżej przedstawiony zostanie przegląd rezultatów badań dostępnych w literaturze, uwzględniający następujące rodzaje zaburzeń mowy:

74

---