Faza alfabetyczna rozpoczyna się wówczas, gdy dziecko uświadomi so­bie istnienie fonemów, a rozwija się w kierunku nabywania umiejętności ich segmentacji. Frith (1985) uważa, że aby odkryć więź litera-dźwięk w ramach obowiązującego systemu alfabetycznego, dziecko musi us'wiadomić sobie, że słowo może być dzielone na fonemy, których mapa — grafemy — reprezentuje je w ortografii. M. Snowling (1987) jest zdania, że w fazę tę dziecko wchodzi przez naukę pisania, która wymaga dostrzeżenia opisanego wyżej związku. Na­byta w ten sposób umiejętnos'ć generalizowana zostaje na czytanie. W okresie tym zarówno czytanie, jak i pisanie oparte są na dźwięku, stąd pisanie czę­sto ma charakter fonetyczny, a dziecko potrafi odczytywać wyrazy nieznane i bezsensowne. Przypomina to zatem mechanizm dekodowania fonologicznego według A. Jorma (por. poprzedni rozdział).

Tak zwana kompetencja alfabetyczna, czyli według U. Frith (1985) zdol­ność przypisywania dźwiękom znaków, jest konieczna, ale niewystarczająca do poprawnego czytania, nie umożliwia bowiem rozróżniania wyrazów nieregu­larnych, homonimów fonetycznych, np. w języku angielskim fare-fair. Autorka owej koncepcji nie określa, co dzieje się w czasie trwania fazy alfabetycznej z nabytym wcześniej, w fazie logograficznej, mechanizmem dekodowania iko-nicznego. Jeżeli przyjąć za autorką, że fazy mają charakter sekwencyjny, można przypuszczać, że dziecko nie posiada umiejętności wybiórczego dostosowania do potrzeb mechanizmu dekodowania — i posługuje się mechanizmem aktual­nie osiągniętym.

Dopiero w trzeciej fazie — ortograficznej — sprawne czytanie jest efek­tem połączenia (amalgamation) sprawności uzyskanych w fazach poprzednich. Rozpoznawanie wyrazu staje się szybkie, automatyczne, oparte na optymalnym w danym przypadku mechanizmie dekodowania. W takim ujęciu osiągnięcie sprawności ortograficznej jest funkcją procesu rozwiązywania problemów zwią­zanych z wyborem strategii dekodowania. W trakcie czytania następuje konfron­tacja między reprezentacją brzmieniową a danymi percepcyjnymi, co u sprawnie czytających daje szybkie i prawidłowe rozpoznanie wyrazu. Przypomina to mo­del współdziałania mechanizmów dekodowania ikonicznego i fonologicznego wobec tego samego materiału (por. tzw. ,,race-model", Jorm 1985).

Analiza tabeli 2 wskazuje, że przebieg opisanych wyżej faz jest niejedna­kowy w nabywaniu umiejętności czytania i pisania. Dzieci używają kodu logo-graficznego, wizualnego o wiele szybciej w czasie czytania niż w czasie pisania. Czytanie słów jako logogramów ewentualnie pomaga im w bardziej efektyw­nym pisaniu, ale pisanie o wiele wcześniej niż czytanie musi być oparte na kodzie alfabetycznym, na związku głoska — litera. Dlatego faza alfabetyczna pojawia się najpierw w pisaniu, a potem dopiero w czasie czytania. Sytuacja z kodem ortograficznym jest odwrotna. Dzieci najpierw odkrywają prawa or­tografii przez czytanie, a potem przenoszą je na umiejętność pisania.

37