1. Kryterium definicji partii politycznych - Pojecie partii jest różnorodnie definiowane Wynika to z wielu czynników. Wyróżniamy 9 kryteriów, kryteriów oparciu o które tworzone sš definicje partii politycznych, a mianowicie: 1) wspólnota poglšdów - autorami takieszo podej?cia byli min B. Consiani oraz J. Bimschii - partia tu rozumiana jest jako zbiorowo?ć zorganizowana która posiada taki sam ?wiatopoglšd . 2) reprezentacja poglšdów - partie reprezentujš swoje i wyborców intersy , poglšdy, które realizuj a_ przy pomocv działalno?ci politycznej. 3) waika o władze państwowa - panie jako zbiorowo?ć zorganizowana ludzi dšży do zdobycia i utrzymania władzy. 4) walka o różne cele - kryterium te pojawiło się wraz z powstaniem parti komunistycznych, faszystowskich oraz narodowo-wyzwoleńczych, narodowowyzwoleńczych wysokim stopniu zorganizowania i radykalnych metodach działania, do?ć często w warunkach nielegalnych. 5) rywalizacja polityczna -o-joparcie narodu - partia dšży w wyborach do zdobycia jak największego poparcia w?ród" eleKtoratu. 6) funkcje społeczne - partie jako organizacje społeczne dzięki swoje działalno?ci wypełniajš funkcje. 7) klasowo?ć - partie reprezentuje różne klasy i zróżnych się wywodzš. R) udział w wyborach ? organizacje które nie biorš udziału w wyborach nie sš partiami politycznymi, mimo iż od strony formalno prawnej spełniły wszystkie wymogi, na podstawę których zostały wpisane do rejestru partii polit. 9) kryterium formalno prawne - czyli okre?lenie parti w Ustawie o partiach polit oraz w Konstytucji i zarejestrowana jako partia polit.

2. Kryterium formalno- prawne w definicjach partii polit (Poi, Niem, Port, Fin) Polska-

W ustawie o partiach polit z dnia 28 lipca 1990r partie polit okre?lano jako organizacje

występujšcš pod okre?lonš nazwa, stawiajšcš sobie za cel udział w życiu pubiicznyii^ w

szczególno?ci poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie

władzy. W ustawie o partiach polit z dniua 27 czerwca 1997r użyto następujšcej definicji:

- Partia polit jest dobrowolna organizacjš występujšcš pod okre?lonš nazwš, stawiajšcš ?obie

za cel udział w życie publicznym poprzez wywierania metodami demokratycznymi wpływu

na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. Niemcy - ustawa z

dnia 24 lipca 1969r Partie polityczne sš to zrzeszenia obywateli, które zamierzajš wyvńerać

stale lub przez dłuższy czas wpływ na polityczne kształtowanie woli na szczeblu federacji lub

poszczególnego kraju oraz współdziałać w reprezentowaniu narodu w Niemieckim

Parlamencie Federalnym lub w jednym z parlamentów krajowych, jeżeli w ?wietle ogófeego

obrazu rzeczywistych stosunków, stosunków zwłaszcza z uwagi na zasięg i tjn.valoSQ.ich

organizacji, liczbę członków i sposób występowania życiu publicznym dajš wystarczajšca

rekojme poważnego traktowania swych celów. Portugalia- partie polit to stale działajšce

organizacje obywateli, których podstawowym zadaniem jest uczestnictwo na dernoki Jp^gwej

drodze w życiu publicznym kraju poprzez współdziałanie na podstawie "praw

konstytucyjnych, jak również opublikowanych statutów partyjnych partyjnych programów

wyrażniu woli politycznej narodu, uczestnictwo w szczególno?ci w procesie wyborczym na

drodze wysuwania i popierania kandydatów. Finlandia- partiš polit jest zwišzek wpisany do

rejestru partii, prowadzonego przez Ministerstwo Sprawiedliwo?ci.

3. Definicje wyborcze partii polłt wg G. Sjobloma, G. Sartoriego, K. Jandy, J. E. Lane i S. Ersson oraz R. Herbut._ G. Skoblom za panie polit uważa te organizacje które wysuwajš kandydatów wyborach powszechnych do ciał parlamentarnych oraz na stanowiska polityczne,' G Sartori uważa że partia to taka grupa polityczna która jest obecna w procesie wyborczym i zdolna do wysunięcia poprzez wybory- kandydatów na stanowiska publiczne, K. Janda postrzega partie jako organizacje które dšżš do obsadzenia ważnych stanowisk politycznych swymi legitymowanymi reprezentantami., J.E. Lane i S. Ersson uznajš że partiami politycznymi sš te organizacje które zostały zarejestrowane w statystykach wyborczych., R. Herbut uważa że partia polit jest dobrowolnš organizacjš uczestniczšcš w procesie wyborczym czyli bezpo?rednio w selekcji kandydatów zasiadajšcych w ciałach legislacyjnych a również po?rednio kandydatów zajmujšcych pó?niej stanowiska w ciałach wykonawczych w ten sposób daje wyraz dšżeniu do zdobycia lub utrzymania wiacz\ państwowej.

4. Definicje parti polit wg M. Zmigrodzkiego_proponuje inne podej?cie. \\~yroznia on 3 typy definicji partii 1) definicje unitarne zwracajš uwagę tylko na jeden element, pozwalajšcy na odróżnienie partii od innej organizacji. Może to być np.: a) procam lub doktryna ( np. E. Burkę ? paniš jest zespól łudzi krzewišcych wspólnym staraniem sprawę narodowš), b; struktura wewnętrzna ( M. Duverger: partia jest wspólnotš o okre?lonej strukturze wewnętrznej ), c) zamierzony ceł np. : partie sš to zbiorowo?ci zorganizowane dla utrzymania i zdobycia władzy ). 2) definicje podrzędnie złożone okre?lajš partie jako organizację o okre?lonej strukturze, której celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy 3) definicje nadrzędnie złożone najpełniej okre?lajš charakter i istotę partii polit jako organizacji o okre?lonym programie i strukturze wewnętrznej, zmierzajšcej d o zdobycia władzy metodami nierewolucyjnymi. ( W. Skrzydły) Definicje te sš najpełniejsze i najbardziej dokładne, możemy w nich wyróżnić 4 elementy składowe: a) organizacje, b) program, c) poparcie społeczne (wyborcze), d) władzę.

5. Koncepcja ogniw po?redniczšcych partii politycznej wg K. Lawson K. Lawson opisał partie polit jako specyficznš formę powišzań między państwem a społeczeństwem. Oznacza to iż obywatele uczestniczš w procesie rzšdzenia. W my?l koncepcji tego autora, partia może przyjšć jednš lub kilka - z czterech możliwych - form powišzań. 1. Partia jako ogniwo partycypacyjne ? podmiotem jest wyborca który bierze udział w procesie rzšdzenia poprzez wywieranie wpływu zarówna na program wyborczy, jak i nominacje kandydatów przystępujšcych pó?niej do rywalizacji wyborczej. Dzięki temu mogš potem zrealizować zasadę odpowiedzialno?ci politycznej deputowanych piastujacych funkcje publiczne. 2. Partia jako ogniwo wyborcze ? podmiotem jest elita partyjna. To ona ma pod ?cisłš kontrolę cały proces wyborczy, który w zasadzie nie kończ}' się wraz z rozdaniem mandatów, lecz trwa permanentnie. Chodzi bowiem o to iż liderzy- partyjni biorš udział w nominowaniu kandydatów przystępujšcych da walki wyborczej, kontrolujš przebieg kampanii, następnie sprawdzajš reprezentantów zasiadajšcych w ciałach przedstawicielskich pod katem realizacji linii programu partii oraz czy sš wobec mej lojalni. 3. Paniš jako ogniwo klientelistyczne ? do?ć specyficzny typ ogniwa łšczšcego panie z elektorem. Paniš tworzy klientele wyborczš która pod względem składu jest do?ć przypadkowa, czyli nie jest to jaka? jednorodna grupa społeczna, lecz wyborcy, którzy głosuja^ w zamian za spełnienie oczekiwanych korzy?ci. Partia jako tego typu ogniwo nie ma własnej bazy wyborczej lecz kształtuje jš w czasie każdej kampanii wyborczej. 4. Partia jako ogniwo kierowniczo-nakazowe ? charakterystyczne dla państw niedemokratycznych. Elity partyjno- państwowe za pomocš partii dokonuj š totalnej kontroli zachowań obywateli. Lawson uważa iż pani jako typ form powišzań czasami występuje łšcznie z ogniwem klientelistycznym.

6. Natura i funkcje partii polit wg szkoły amerykańskiej ( orientacja klasyczna i funkcjonalna ) Zgodnie z orientacja funkcjonalnš należy przy analizie podmiotów polityki, m.in. parti polit brać pod uwagę jej 3 podstawowe cechy wła?ciwe: Po pierwsze chodzi tu o prezencję partii, a innymi słowy o jej powierzchowno?ć pozwala to analizować partie polit w kontek?cie ich wpływu na percepcje wyborców ( odbiór poz}T:ywny versus odbiór negatywny czy też jego zupełny brak ) Po drugie orientacja funkcjonalna koncentruje się na samej naturze parti politycznej innymi słowy im bardziej partie polityczne sš zintegrowane, wewnętrznie skonsolidowane, tym egzekytwa państwowa jest prawdopodobnie bardziej scentralizowana. Po trzecie orientacja funkcjonalna odnosi się też do wzorów zachowań partii politycznych . W orientacji klasycznej system partyjny można uznać jako imerpretatora przyczyn procesów politycznych, tj decentralizacji władzy, kooperacji egzekutywy z legislatywš państwowš, Howard A. Scarrow politolog amerykański twierdzi iż w tyrn kontek?cie można rzec iż partie poiit sš \\' istocie niczym innym jak motorem sprawczym przyczynš większo?ci procesów politycznych

7. Funkcjonalny sposób interpretacji partii p.

Definiujšc partię polityczna rzecznicy orientacji funkcjonalnej posługujš się różnymi kryteriami przy okre?leniu jej strategicznej roli w ramach systemu politycznego, a więc na ogół wskazujš na sposób \v jaki wypełnia ona funkcje po?redniczšce między państwem a społeczeństwem. W definicjach tych akcentuje się npT walkę o władzę państwowš, fakt udziału w wyborach, reprezentowanie okre?lonych interesów'czy poglšdów, wypełnianie specyficznych funkcji społecznych (np. funkcji edukacyjnej czy mobilizacyjnej). Podej?cie funkcjonalne dominuje również w tzw. H.aj^nycja_.d^JuiicjaLh__gartii politycznej, zamieszczonych w ustawach o partiach politycznych lub/i konstytucjach. Z reguły jest ona postrzegana jako organizacja bioršca udział w życiu publicznym kraju, której zasadniczymi funkcjami - obok oczywi?cie funkcji wyborczej (wysuwanie i popieranie kandydatów) - sš funkcja rzšdzenia, a więc sprawowanie władzy publicznej, oraz funkcja artykulacji interesów i potrzeb obywateli (wyrażanie woli politycznej narodu). Na przykład polska ustawa o partiach politycznych traktuje jš jako organizację ?stawiajšcš sobie za cel udział w życiu publicznym, w szczególno?ci poprzez wywieranie wpływu na kształtowanie polityki państwa i sprawowanie władzy" Orientacja funkcjonalna opiera się na założeniu, iż z samego faktu jej obecno?ci oraz charakteru wypełnianych funkcji wynikajš okre?lone konsekwencje dla funkcjonowania systemu politycznego jako cało?ciš.

8. Strukturalny sposób interpretacji partii p.

Orientacja strukturalna charakteryzuje się tym, Iż jej reprezentanci traktuj š jš prze wszystkim jako strukturę, w której ujawniajš się okre?lone wzorce aktywno?ci. Partia jest więc instytucjš, formš zorganizowania aktywno?ci jej członków oraz arena, gdzie ludzie zachowujš się w okre?lony.sposób, wchodzšc we wzajemne interakcje. Sympatyków tego ujęcia interesuje pytanie czym partia jest lub co ludzie robiš w partii, dlaczego zwracajš uwagę na to, iż partia jest to_or^anizacjal^towjar_z^ze^ie4Ld3iQStęk, które w mniejszym lub większym stopniu podzielš organizacyjne cele. Ważne sš też te kwestie jak: wewnętrzna organizacja partii, struklura i dystrybucja władzy w jej ramach, jej siła polityczna, relacja między elita partii a aktywistami czy członkami. ""*

9. Partia p w teorii racjonalnego wyboru.

Zwolennicy racjonalnego wyboru traktujš jš jako efektywny instrument umożliwiajšcy grupom liderów osišgnięcie- wymiernych korzy?ci i zasobów (selektywnych). Partia musi dysponować okre?lonš strukturš, racjonalnš z punktu widzenia ambicji politycznych liderów, jednak jest przede wszystkim traktowana jako organizacja uwikłana w przetargi o charakterze rynkowym. Oznacza Joij_ż_jej_cele J_ strategie determinowane sš przez rynek wyborczy i oczekiwania elektoratu. Zjawisko otwarcia rynku wyborczego, jako efekt m.in. erozji trady-cyjnycTiTbrrn lojalno?ci partyjnej, spowodowało zaostrzenie stylu, w jaki rywalizujš d głosy wyborców partie polityczne. Wyborca staje się do pewnego stopnia nieprzewidywalny w swoich reakcjach i przejawia skłonno?ć do przenoszenia poparcia z jednej partii na drugš. Skoro partia nie może być pewna poparcia okre?lonego segmentu elektoratu, musi stosować otwarte i inkluzywne strategie polityczne, nastawione na penetrację przynajmniej znacznej czę?ci rynku wyborczego. Zaczyna więc posługiwać się dodatkowo technikami marketingowymi jako sposobem przechwycenia głosów wyborców. Urynkowienie strategii wyborczych wpływa na upodabnianie działań partii politycznej do sposcbu zachowania podmiotu o celach rynkowych. Zjawisko to upraszcza schematy rywalizacji wyborczej. Rodzi ono jednak komplikacje dla partii p. : chodzi tylko o pewna nieprzewidywalno?ć rozstrzygnięć na rynku wyborczym. Wymuszenie na partiach politycznych (ustabilizowanych) stosowania strategu marketingowych wcaie nie czym z nich podmiotów bezbronnych i w pełni uległych. Przyjmujšc warunki podyktowane przez rynek wyborczy, partie ustabilizowane i tak w pełni kontrolujš proces sprawowania władzy państwowej. We współczesnych demokracjach obserwujemy zjawisko oddzielania celów wyborczych od celów zwišzanych ze sprawowaniem władzy pańTft^ówejTFóTażka wyborcza partii politycznej ?niejednokrotnie wcale nie~wyTclIicża" jej ze składu rzšdu. Kartelizacja ustabilizowanych ugrupowań, łagodzi szok wywołany otwarciem rywalizacji na poziomie wyborczym i konieczno?ciš stosowania strategii marketingowych. Na proces urynkowienia podatne sš zwłaszcza partie nowe, które zostajš zobligowane do stonowania strategii marketingowych jako jedynego skutecznego sposobu na wykreowanie własnego elektoratu.

10. Natura i funkcje partii polit wg tradycji europejskiej ( wg A. Haywooda i A. Kinga)

Anthony King wskazuje na 6 funkcji pełnionych przez partie polityczne i sš to: funkcja

zagospodarowania głosów, funkcja integracji i mobilizacji publiczno?ci masowej, funkcja

rekrutacji liderów politycznych, funkcja organizacji rzšdu, Funkcja formułowania polityki

publicznej i funkcja agregacji interesów. Takie wła?nie szczególne europejskie podej?cie do

analizy funkcji partii politycznych wynika m.in. z ich charakteru i znaczenia na naszym

kontynencie. Partie polityczne odbierane sš - w odróżnieniu od słabego modelu

amerykańskiego - jako nadzwyczaj mocne instytucje polityczne w kontek?cie istnienia

narodowych systemów partyjnych krajów Europy. Dzieje się tak dlatego iż sš one

szczególnie w systemach parlamentarno-gabinetowych jedynym no?nikiem warto?ci i idei

politycznych.

Andrew Heywood wyróżnia : Funkcje reprezentacyjna - odnosi się do umiejętno?ć;

wyrażania poglšdów plitycznych, zarówno przez samych członków danej partii jak i grup

wyborców oraz wła?ciwe, zgodnego z oczekiwaniami elity partyjnej, zachowaniami

zidentyfikowanego już elektoratu na rynku politycznym( wyborczym i parlamentarno

gabinetowym)

Funkcja form i sposobów rekrutacji elit - partie polityczne rekrutujš osoby do siebie któr

będš ja reprezentować na zewnštrz, politycy obsadzajš urzędy polityczne na podstawie

przyjętego oficjalnego stanowiska parti politycznej , w wyborach prezydenckich najczę?ciej

liderzy poszczególnych partii rywalizujš o urzšd głowy państwa a w wyborach

parlamentarnych liderzy walczš o urzšd premiera.

Formułowanie celów - tworzš atrakcyjne programy rzšdowe, w kontek?cie zwiększenia

własnej popularno?ci w?ród obywateli , traktowany jako potencjalny elektorat gotowy oddać

na nie swoje głosy wyborcze.

Funkcja agregacji i artykulacji interesów - agregacji czyli skupienie, łšczenie, uzgadnianie,

znalezienie to co najważniejsze łšczy interesy ?rodowisk które partie popierajš, artykułujš

szereg żšdań

Funkcja socjalizacji i mobilizacji politycznej - socjalizacjo to życie w społeczeństwie ,

przyjmowanie reguł, partie edukujš ludzi czym jest system polityczny, przekazywanie

pewnych standardów , przygotowanie i uczenie oraz mobilizacja społeczeństwa w czynnym

udziale politycznym

Organizacja rzšdu - działalno?ć personalna i programowa a także wykreowanie lidera.

Panie itliraprtiwicowc - rodzina partii zdefiniowana na podstawie trzech kryteriów:

a) tre?ci apelu programowego - jeżeli pojawiajš się w nim hasła nawišzujšce w mniej CZY bardzie] otwarty sposób do tradycji ruchów faszystowskich (faszyzm oraz nazizm'). 10 stwierdzenie tego faktu pozwala na zaliczenie partii do rodziny ultraprawicowych;

b) stosunek do istniejšcego systemu politycznego - p.u. z reguły konstytuujš opozycję antysystemowa, podważajšc liberalno-demokratycznš logikę przemian ustrojowych, a w ich apelu może pojawić się np. opcja antyparlamentarna, antypluralistyczna czyantypartyjna;

c) miejsce, jakie zajmujš na osi rywalizacji lewica-prawica; plasujš się z reguły na najbardziej na prawo wysuniętym odcinku osi rywalizacji.

Partie liberalne - większo?ć z nich powstała na przełomie XIX i XX w.Największa ?wietno?ć polityczna to pierwsze 10 lat XX w. Odegrały wówczas dużš role w promowaniu demokratycznych zasad systemu politycznego i dlatego zostały wyniesione do rangi partii rzšdzšcych. Po wprowadzeniu powszechnego prawa wyborczego żadna z tych partii nie przekształciła się w partię dużš i do tego momentu trwa proces ich marginalizacji politycznej.

Podział partii ze wzgL na cele : agrarna, zielonych ....

'&'. ?

Podział ze wzgl. na miejsce w systemie politycznym :

? lewicowe ( radykałowie ),

? centrowe,

? prawicowe (liberałowie, konserwaty?ci - spowalniajšce procesy przemian).

6. Funkcje partii politycznych

Funkcje partii politycznych wymienione przez A.Heywooda: ^ ^.

-f. .reprezentacyjna- partia reprezentuje społeczeństwo

-f. rekrutacji elit- partia kreuje elity

-f. formułowania celów- partie sš zmuszone do formułowania atrakcyjnych programów rzšdowych w kontek?cie zwiększenia własnej popularno?ci w?ród obywateli

-f. agregacji i artykulacji interesów- zetkniecie interesów partii z otoczeniem

-f. socjalizacji i mobilizacji politycznej - partia oferuje masowemu wyborcy okre?lonš tożsamo?ć wyborczš

-f. organizacji rzšdu-partie pomagajš w formułowaniu gabinetów

Funkcje wymienione przez R.Herbuta :

-f. społeczna - fakt występowania p.polit. w roli swoistego ogniwa po?redniczšcego. Oznacza to, iż partia polityczna musi być w jakim? stopniu powišzana ze struktura społeczeństwa i państwem. Partia dšży do przechwycenia takiej liczby głosów wyborczych, która pozv)oli jej na--wej?cie do parlamentu. W tym celu partia polityczna musi więc wypracować okre?lonš strategię wyborczš nastawionš na maksymalizację zysków wyborczych

-f. państwowo - publiczna -wišże się bezpo?rednio z obecno?ciš partii w państwowym procesie decyzyjnym. Jest to możliwe poprzez sformułowanie gabinetu oraz ukształtowanie jego programowego oblicza. Celem bliższym staje się przechwycenie okre?lonych stanowisk publicznych. Jest to innymi słowy kierowanie państwem.

-f. organizacyjna - zwišzana jesl z dšżeniem do zabezpieczenia ugrupowaniu cišgło?ci organizacyjnej. Partie dšżš do organizacyjnego przetrwania. Partia polityczna musi rozwinšć

7. Pojecie oraz koncepcje instytucjonalizacji

Instytucjonalizacja partii politycznej jest to proces polegajšcy na przekształcaniu się

,,lu?nych" stowarzyszeń w ustrukturyzowane organizacje o wyra?nym celu zdobyci:-, i

utrzymania władzy.

Instytucjonalizacja służy przekształceniu organizacji w instytucję, która jest aktywna w sferze

politycznej.

Koncepcje instytucjonalizacji:

I -partia staje się warto?ciš sairm w sobie, znaczenie odgrywa ?wiadomo?ć ?(znaczenie subiektywne)

II - w znaczeniu obiektywnym - gdy partia staje się instytucja biurokratycznš, występujš normy organizacyjne, struktury, występuje również kontrola

8. Proces instytucjonalizacji według S.Huntingtona

S. Huntington dostrzega cztery etapy konsolidacji organizacji partyjnej. Podej?cie to pozwala

precyzyjnie wskazać składowe procesu, w wyniku którego pojawia się zinstytucjonalizowana

partia polityczna.

Istotš pierwszego etapu jest frakcjonalizacja oznaczajšca sytuację, w której w obrębie

wspólnoty społecznej zaczynaj š pojawiać się lu?ne stronnictwa polityczne.

Na drugim etapie zaczyna się polaryzacja poglšdów, która wišże się z poszukiwaniem elit

zorientowanych na zdobycie szerszego poparcia społecznego.

Etap trzeci to ekspansja, kiedy liderzy starajš się dokonać strukturalizacji spolaryzowanych

rzesz zwolenników swojej opcji. W tym celu podejmowane sš próby powołania organizacji o

masowym charakterze.

Na etapie czwartym, wraz z ukształtowaniem się systemu partyjnego, dokonuje się proces

instytucjonalizacji organizacji partyjnych. Wówczas to partia osišga dojrzało?ć w dwóch

wymiarach: organizacyjnej autonomii wobec ?rodowiska oraz poziomu systemowo?ci.

9. Proces instytucjonalizacji według A. Panebianco

Po przej?ciu przez 4 etapy wymienione przez S. Huntingtona partia osišga dojrzało?ć w

dwóch wskazywanych przez A. Panebianco wymiarach: organizacyjnej autonomii wobec

?rodowiska oraz poziomu systemowo?ci.

Autonomia organizacyjna ma miejsce wówczas, gdy partia jest w stanie kontrolować proces

wymiany dóbr i usług zachodzšcy pomiędzy niš a ?rodowiskiem. Partia jest autonomiczna

wówczas, gdy proces wymiany w większo?ci wypadków przebiega według reguł

dyktowanych przez partie.

Je?li za? chodzi o wymiar systemowo?ci, to odnosi się on do wewnętrznej spoisto?ci

organizacyjnej partii. Składajš się nań takie czynniki jak: natężenie konkurencji wewnętrznej,

poziom konkurencji międzypartyjnej, wielko?ć organizacji oraz istnienie wewnętrznej

zgodno?ci co do celów.

Systemowo?ć ro?nie wraz z nasileniem więzów współzależno?ci pomiędzy grupami

wewnętrznymi. Obniżeniu systemowo?ci sprzyja osłabienie konkurencji międzypartyjnej.

wskazuje na 6 najistotniejszych funkcji pełnionych przez partie polityczne, iunkcia zagospodarowania głosów, funkcja integracji i mobilizacji publiczno?ci masowej, funkcja rekrutacji liderów politycznych, funkcja organizacji rzšdu, funkcja formułowania polityki publicznej i funkcja agregacji interesów.

Andrew Heywood funkcje: 1.Funkcja reprezentacyjna - aotvczv umiejętno?ci w\-rażania poglšdów politycznych zarówno przez członków partii, jak i grup wyborców, które ta parna chce mobilizować, integrować. 2. Funkcja rekrutacji i formowania elit - liderzy partii, stojšc na jej czele, często stojš na czele rzšdu i w zwišzku z tym kierujš ich politykš. 3. Funkcja celów - dzięki partii politycznej okre?lone grupy społeczne mogš wypełniać swoje cele. 4. Funkcja agregacji i artykulacji interesów - narzędzie, dzięki któremu okre?lone grupy społeczne mogš wprowadzić swoje rozwišzania polityczne. 5. Funkcja socjalizacji i mobilizacji politycznej ?partia polityczna traktowana jest jako ?agent" edukacji politycznej. 6. Funkcja organizacji rzšdu - partie pomagajš w formułowaniu gabinetów.

11. FUNKCJE PARTII POLITYCZNEJ (HERBUT, SOBOLEWSKI):

Zdaniem Marka Sobolewskiego funkcje partii politycznej sšjednym z podstawowych elementów konstytuujšcych nowoczesne pojecie partii. Chodzi tu mianowicie o funkcję wyborczš, funkcje rzšdzenia i funkcję wychowawczš.

Innš propozycję typologii funkcji partii politycznych zaprezentował Ryszard Herbut. Bioršc pod uwagę najistotniejsze płaszczyzny aktywno?ci partii, dokonał on podziału funkcji partii politycznych na trzy zasadnicze, do których zalicza: funkcję społecznš (partia polityczna musi być w jakim? stopniu powišzana ze strukturš społeczeństwa i państwem), państwowo-publicznš (obecno?ć partii w parlamentarno-gabinetowym układzie stosunków rywalizacyjnych, a więc jej udział w państwowym procesie decyzyjnym) i organizacyjnš (dšżenie do zabezpieczenia ugrupowaniu cišgło?ci jako odrębnemu podmiotowi uczestniczšcemu aktywnie w przetargach politycznych oraz ograniczeniem do minimum negatywnego wpływu ?rodowiska społecznego i politycznego).

12. FUNKCJE PARTII POLITYCZNEJ (KATZ, MAIR):

R. S. Katz i P. Mair charakteryzuj š formy wewnętrznego sposobu zorganizowania partii politycznej zarówno na poziomie wyborczym, jak i państwowym ze względu na kryterium funkcjonalne. W oparciu o to kryterium autorzy wyodrębniajš trzy podstawowe struktury organizacyjne partii politycznej. Zaliczajš do nich: struktury organizacyjne partii politycznej pełnišce funkcję publicznš (Posiadajš je jedynie partie parlamentarne lub jej frakcja. Przedstawiciele partii sš odpowiedzialni za utrzymywanie pozytywnych kontaktów partii politycznej z wyborcami, a ich podstawowym celem jest dšżenie do uzyskania poparcia wyborczego w trakcie kolejnych elekcji), struktury organizacyjne partii politycznej odpowiedzialne za funkcje życiowe (przedstawiciele majš za zadanie organizować ts\v, celowe grupy wspierajšce partię politycznš), oraz struktur}' organizacyjne partii politycznej odpowiedzialne za funkcje centralne (centralne biuro partii politycznej utrzymuje ?cisły kontakt ze wszystkimi swoimi strukturami, tj. tymi, które odpowiedzialne sš za wypełnianie funkcji publicznej i życiowych oraz zajmuje się alokacjš zasobów i ?rodków do poszczególnych jej oddziałów. Niekiedy nawet pełni rolę kontrolnš).

13. PRZYCZYNY WYMUSZAJCE ZMIAN PARTII POLITYCZNEJ

14. ARGUMENTY ?WIADCZĽCE O KRYZYSIE PARTII POLITYCZNEJ

] l Funkcje partii politycznej \vg R. Herbata i M. Sobolem skiego

Sobolewski przyjmuje ze mamy do czynienia z fukcjami partii które w istocie uwypuklajš różne rodzaje działań parta, trzy wydajš się jako te najistotniejsze. Chodzi tu mianowicie o funkcje wyborczš . funkcje rzšdzenia i funkcjewychowawcza

Herbu! wyróżnia fu n k c i e s i) o ł e c zna - partia musi dochodzić do jak największej czę?ci elektoratu , budowanie więzi z otoczeniem społecznym , przepływ informacji , tworzenie struktur funkcja państwo publiczna ? udział w procesie decyzyjnym , nominowanie ludzi na stanowiska, realizacja strateg! koalicyjnych, funkcja organizacyjna - stworzenie strukturv funkcjonalnej . organizacyjne przetrwanie

12. Funkcje partii poli!t Avg R.S. Katza i P. Maira

funkcja publiczna - reprezentacja poglšdów i interesów, rekrutacja elit, organizacja rzšdu funkcja życiowe - dzięki strukturom partie działajš , żyjš , struktury te sš ważne w czasie walki wyborczej, /

funkcje centralna/'- kontrolowanie poszczególnych działów lokalnych . a dokładnie stałe sztaby wyborcze/ dbajš o stały przepływ informacji, tworzš wizerunek partii.

13. Przyczyny wymuszajšce zmianę partii p wg R. Herbuta.

Partie, których zasadniczym celem jest przechwycenie stanowisk publicznych, za wszelkš cenę będš starały się wej?ć do gabinetów koalicyjnych. Jeżeli się to im nie uda, mamy do czynienia z szokiem, co może pchnšć do zmiany organizacyjnej. Partia, starajšca się zdobyć jak najwięcej głosów wyborczych, może kierować się chęciš realizacji okre?lonych postulatów programowych w momencie wej?cia do gabinetu. Gdy okaże się, iż jest to niemożliwe -przechodzi do opozycji. Nie można więc wykluczyć sytuacji, gdy partie dšżš zarówno do zdobycia głosów, jak i stanowisk publicznych, majšc na względzie racje programowe. W demokracjach konsensualnych porażka wyborcza partii politycznej (spadek poparcia) wcale nie wyklucza ugrupowania z udziału w gabinecie koalicyjnym. Zwłaszcza mniejsze partie polityczne o ustabilizowanych powišzaniach w ramach systemu partyjnego można uznać za podmioty dšżšce przede wszystkim do kontrolowania stanowisk publicznych. ?ródłem stresu może stać się dla nich sytuacja, gdy tradycyjni partnerzy odsuwajš się i me zapraszajš ich do rozmów koalicyjnych lub pojawia się w bezpo?redniej blisko?ci nowe ugrupowanie ze znacznym potencjałem koalicyjnym. Nie bez znaczenia może być również radykalne osłabienie partii politycznej, która z reguły stawała się osiš procesu tworzenia gabinetu koalicyjnego, przycišgajšc do niego konkretne ugrupowania. W tych jednak przypadkach partia, pierwotnie nastawiona na zdobywanie stanowisk publicznych, musi dšżyć do zmiany nie tylko tej konkretnej strategii, ale również wprowadzenia znacznych modyfikacji, jeżeli chodzi o inne wymiary rywalizacji. Partie polityczne mogš przywišzywać szczególnš wagę do celów programowych (ideologicznych). Zmiany w tradycyjnym układzie rywalizacji wyborczo-parlamentamej nie dostarczajš na ogół wystarczajšco mocnego argumentu na rzecz zmiany organizacyjnej. Ostateczny impuls musi przyj?ć z ?zewnštrz" systemu politycznego (otoczenia społecznego i międzynarodowego. Obok impulsu z zewnštrz, kojarzonego najczę?ciej z wyborczymi osišgnięciami ugrupowania, zmianę w partii politycznej może spowodować zmiana lidera lub dominujšcej frakcji. W razie wystšpienia silnego impulsu z zewnštrz, zmiana w partii politycznej jest konstruowana przez elitę przywódczš, a więc również lidera. W tym jednak wypadku działa on w zasadzie jako mediator czy też ?po?rednik", szukajšcy sposobu przywrócenia równowagi wewnętrznej w obliczu presji różnorodnych czynników. W zasadzie występuje on w roli czynnika ?interweniujšcego" W znacznym więc stopniu umiejętno?ci nowego lidera oraz uzyskanie poparcia w samej partii (np. powszechnie artykułowana gotowo?ć do zmian, również na poziomie członkowskim, czy wsparcie dominujšcej w partii koalicji - frakcji, to czynniki decydujacc o wprowadzeniu samej zmiany, a także.o jej zakresie. Kolejny czynnik lo obecno?ć lub brak silne; struktury przywódczej w partii politycznej. Jeżeli istnieje w niej wyra?nie zaznaczona U'r:denaa do uprzvwilejowania-pozwji lidera, \wposazania go w znacznv zakres ;or;na!;iych uprawnień, to jego możliwo?ci wprowadzenia zmian}'. ; to niezależnie oci wystšpienia pozostałych czynników /wewnętrznych, znacznie wzrastaj š. Ostatni czynnik to zmiana dominujšcej koalicji (frakcji).Szczególna rola tego czynnika ujawni się w partiach o znacznym poziomie frakcjonalizacji. Koalicje (grupy) polityków partyjnych mogš oferować nie tylko odmienne wizje co do sposobu kierowania partia polityczna, ale również różnišce się koncepcje programowe. Przejęcie władzy przez jednš z nich może wišzać się z konieczno?ciš wprowadzenia okre?lonych zmian, i to niezależnie od tego, czy istnieje impuls z zewnštrz. Zmiany należy traktować jako instrument służšcy wzmocnieniu pozycji przetargowej nowej ekipy.

14. Argumenty ?wiadczšce o kryzysie (załamaniu) partii p.

Z reguły argumenty podnoszone przez zwolenników tezy o kryzysie lub upadku partii politycznej dotyczš dwóch sfer:

strukturalno-orgamzacyjnej oraz funkcjonalnej. Jeżeli chodzi o tę pierwszš sferę, to generalnie akcentuje się proces słabnięcia siły partii politycznej jako instytucji (organizacji). W schemacie tym mieszczš się zarówno argumenty dotyczšce spadku członkostwa w partiach politycznych, jak i osłabienia poziomu identyfikacji partyjnej w?ród elektoratu oraz wzrostu poziomu przesunięcia poparcia wyborczego. Warto się zastanowić, czy te dwa ostatnie argumenty rzeczywi?cie można wykorzystać jako sposób uzasadniania słabnięcia organizacyjnego partii politycznej. Argument obniżania się poziomu członkostwa w partiach politycznych dotyczy sfery organizacyjnej i daje nam pewne wyobrażenie o ich sile. Możliwo?ć wykorzystania tego rodzaju informacji wydaje się jednak do?ć ograniczona, i to z kilku względów.

Z reguły pojawia się sugestia, że spadek poziomu członkostwa musi wywołać efekt w postaci spadku poparcia wyborczego. Członkostwo odgrywa dużš rolę zwłaszcza w tzw. organizacjach zamkniętych, a więc takich, które podkre?lajš swojš odmienno?ć od pozostałych podmiotów, aktywnych na arenie politycznej. Choć obniża się poziom członkostwa w partiach politycznych, to jednak wcale nie musi to oznaczać, iż członek przestał być dla nich warto?ciš (zasobem). W wielu partiach w dalszym cišgu składki członkowskie stanowiš bardzo istotne ?ródło finansowania. Członkowie sš więc potrzebni, ale liczy się raczej ich ,jako?ć" niż ?ilo?ć", a więc odwrotnie niż w modelu partii masowej. Następuje wiec indywidualizacja w procesie rekrutowania członków, co oznacza, iż partie ich potrzebujš, ale przede wszystkim do wypełniania okre?lonych zadań. . Partie wcišż pozostajš dominujšcym podmiotem na rynku wyborczym i trudno byłoby dostarczyć przekonujšcych argumentów na nnnarcie Drzeciwnei tezy. Realnym zagrożeniem ich wyłšczno?ci w procesie struktury zacj i opinii elektoratu stałoby się pojawienie alternatywnych niepartyjnych organizacji, dysponujšcych znacznym potencjałem w tym zakresie. Od czasu do czasu powstajš organizacje deklarujšce antypartyjne nastawienie, oferujšce model tzw. antypartii, Pojawiajš się one na fali społecznego niezadowolenia ze sposobu prowadzenia polityki przez partie ustabilizowane, uaktywniajšc pewne grupy elektoratu Wiele ustabilizowanych partii politycznych ?przyzwyczaiło się" do stosowania strategii klientelistycznych, nastawionych w mniejszym czy większym stopniu na penetrowanie instytucji państwa.

17. Sposoby zorganizowania i działania partii politycznych (Maor)

Partie mogš przyjšć strategie: komplementarna - oba cele sš równocze?nie realizowane; rywalizacyjna - cele sš sprzeczne; mieszana - partie wewnętrznie rozbite.' Czynniki warunkujšce odpowiednie strategie: Natury wew. - zasoby kadrowe partii, zasób finansowy, wewnštrzpartyjne i zew.: -system prawny w którym funkcjonuje, czynniki ekonomiczne, inni aktorzy polityczni, sytuacja ?rodowiska międzynarodowego, system polityczny i jeco ksziait i charakter, zakres demokratyzacji systemu politycznego, liberalizacji systemu gosDodarc/e;.:o. sytuacje wynikajšce z procesu globalizacji. Z boku jako pewien aparat znajduie >ic technologia. Ma niebagatelny wpływ na kształt i obraz partii politycznych.

18. Dylematy organizacyjne partii p wg M Maor.

W 1995 r. wskazuje, żetak jak każda organizacja tak i partia p posiada dylematy ors : cele bliższe (krótkoterminowe) i dalsze (długoterminowe). Na ich tle występujš pewne niezgodno?ci (dylematy org): 1. zdobycie poparcia wyborczego w?ród starych i nowych wyborców? a utrzymanie grupy parlamentarnej przez p p która by była w miarę autonomiczna od wyborców. 2. potrzeba modyfikacji strategii wyborczej przez elitę panyma-?a p dostosowania organizacji partii do zmian strategii wyborczej tej p 3. potrzeba stworzenia spójnej grupy parlamentarnej, która by miała siłę przebicia?a p uwzględnienia różnic wewnętrznych4. p rozwijania struktur kooperacyjnych wewnštrz p?a powinno się dšżyć także do zapewnienia spójno?ci p 5.p wyj?cia poza tradycyjny elektorat?a równoczesne utrzymanie tradycyjnego elektoratu 6. dšżenie p do podtrzymania i rozszarzania więzi z wyborcami?a partia odpowiada i stara się podtrzymać więzi z grupami wpływu, czł rzšdu, partiami itp. Niż ze zwykłymi obywatelami.7. chęć nagradzania aktywistów przez przywódców partii p ?a ograniczenia jakie sš stwarzane przez samych aktywistów wobec p p 8. organizacyjne przetrwanie?a p bardzo często dšżš do samounicestwienia9 szybko?ć reagowania politycznego?a niektóre szybkie reakcje mogš być o wiele gorsze , bo mogš być do końca nieprzemy?lane. Partie mogš przyjšć strategie: komplementarnš- oba cele sš równocze?nie realizowane; rywalizacyjnš -cele sš sprzeczne im b realizuje się cel X tym mniej realizowany jest Y i odwrotnie; mieszanš- parti wewnętrznie rozbite. Czynniki warunkujšce odpowiednie strategie: Natury wew - zasoby kadrowepartii, zasób finansów}-, z. wewnštrzpartyjne i zwe_ system prawny w którym funkcjonyje, czynniki ekonomiczne,inni aktorzy polityczni, sytuacja ?rodowiska międzynarodowego, sys polityczny i jego ksztahi charakter, zakres demokratyzacji sys polit, liberalizacji sys gospodarczego, sytuacje wynikajšce z procesu globalizacji. Z boku jako pewien aparat znajduje się technologia. Ma niebagatelny wpływ na kształt i obraz partii p.

19. Modele organizacji partii: m wymiany K. Strom i m rozwojowy.

K. Strom skupia się na mechanizmie wymiany poglšdów, dóbr, interesów na poziomie aktywista partii a przywódca pp. Jest on bardzo złożony i trudny, gdyż 2 grupy w jednej p maja odmienne cele. Dla aktywistów cel- przejecie kontroli nad pp (że przywódcy partii będš spełniać obietnice wyborcze). Przywódcy starajš się jmiec pewno?ć, że aktywi?ci będš robili wszystko to aby zdobywać głosy wyborcze . Jest tu system wzajemnych zależno?ci. Pomiędzy nimi dochodzi do wymiany (co? za co?). Majš oni też wzajemny interes-utrzymanie na rynku politycznym.Przywódcy mogš ograniczyć rekrutację do partii tylko do aktywnych członków, odpowiedzialno?ci osobista (partyjna).Ograniczenia:- problem zwišzany z uniemożliwieniem członkom p do procesu decyzyjnego ,-ogr rekrutacji do aktywnych członków ,-odpowiedzialno?c partyjna, -ograniczenia proceduralne i formalne, -ograniczenia moralne i etyczne.

Model rozwojowy organizacji partyjnej wskazyje na 3 sfery aktywno?ci:! aktywna wewnštrzorganizacyjnie 2a międzypartyjnie 3 a wyborczo.

20.Ewolucja modelu partii politycznej -od partii notabli do partii masowej tych osób. Paniš tworzy klientele wyborczš,, która pod wzgleck-r.;

przypadkowa, czyli nie jest to jaka? jednorodna grupa społeczna, lecz wyborcy, którzy głosujš

w zamian za spełnienie oczekiwanych korzy?ci. Partia jako lego typu oeniwo nic: ma własne.

4. Typy partii politycznych

Najczę?ciej stosowana jest w literaturze przedmiotu klasyfikacja oparta na podej?ciu genetycznym, uwzględniajšcym historyczny kontekst procesu kształtowania się -> systemów partyjnych i p.p. Proces zdefiniowania typu ("rodziny") p.p. polega na uwzględnieniu dwóch podstawowych kryteriów:

1.Genetycznego sensu stricte, czyli zwišzanego z podobieństwami miedzy partiami, które przechodziły zbliżony proces instytucjonalizacji. Powstawały one jako reprezentacja konkretnych interesów grupowych i, co więcej, proces ten przebiegał w poszczególnych krajach Europy Zachodniej w bardzo podobnych warunkach historycznych.

2. Materialnego, łšczšcego się z faktem realizacji przez poszczególne p.p.. zaliczane do konkretnego typu, zbliżonych postulatów programowych-.HKiStne jest wiec zdefiniowanie programowej tożsamo?ci p.p. Na podstawie tych dwóch kryteriów można wyróżnić siedem podstawowych typów p.p.: -> partie chadeckie, -> partie lewicowo-libertariame. -> partie liberalne, -> partie komunistyczne, -> partie konserwatywne, -> partie socjaldemokratyczne oraz -> partie ultraprawicowe.

Cechy modelu partii masowej: /* '

a)centralnš rolę odgrywał aparat partyjno-biurokratyczny;

b) opierały się one na formule członkostwa i dysponowały rozbudowanš strukturš terytorialnš i powišzaniami wertykalnymi; w apelach politycznycjL kierowanych do' członków dominowały hasła ideologiczne i obowišzywał schernat^^przynależno?ci elektoratu"; wybory to nie była walka o wyborcę, a jedynie swoistego rodzaju plebiscyt potwierdzajšcy-przynależno?ć wyborcy do okre?lonego ?rodowiska społecznego, "kontrolowanego" reprezentowanego przez partię;

c) głównym ?ródłem finansowania były składki członkowskie oraz ??tidtag e ??przekazy wane przez organizacje -- afiliowane (sponsora "zewnętrznego"); - -

d) partie podkre?lały znaczenie apelu ideologicznego i postrzegały potencjalnych wyborców jako wyznawców okre?lonej koncepcji ideologicznej; . , .

e) model awansu w partii opierał się na przechodzeniu kolejnych etapów w ramach jej struktury organizacyjnej. Dominowali liderzy wyłonieni w wyborach wewnštrzpartyjnych iż reguły tworzyli oni kolegialne kierownictwo decydujšce również o pozycji i wpływach partyjnych polityków sprawoijšcych funkcje państwowe.

Cechy modelu partii wyborczej

a)dominacjš wšskiej, profesjonalnej elity powišzanej z grupš ekspertów, wyposażonych w bardzo specjalistycznš wiedzę;

b) -.stopniowym zanikiem powišzań wertykalnych opartych na istnieniu rozbudowanej struktury terytorialnej; partie apelujš przede wszystkim do przygotowanego elektoratu i starajš się odwołać do opinii indywidualnego wyborcy w konkretnej kwestii problemowej; nie jest to już "elektorat przynależno?ci", ale "opinii";

c) dominacja reprezentantów partii sprawujšcych funkcje państwowe; zasadniczo w partiach tych następuje personalizacja kierownictwa i liderzy stajš się bardzo istotnym argumentem w kampanii wyborczej, przynoszšcym spore wymierne zyski w postaci wzrostu odsetka głosów wyborczych;

d) podkre?laniem w kampanii wyborczej roli konkretnych kwestii problemowych jako

sposobu zdobywania wyborcy, dominuje zatem programowy schemat identyfikacji wyborcze]

wewnštrzpartyjnych. Niejednokrotnie pojawiajš się "ludzie znikšd'1, sponsorowani przez konkretna grupę nacisku, która w danym momencie zdobyła wpływy w partii..

Cechy partii kadrowej

Centralnš rolę odgrywa grupa liderów partii organizujšcych wybory i opierajšcych się wyłšcznie na działaniach wysoko kwalifikowanego kręgu aktywistów.

Organizacja jest oparta na zasadzie ograniczonego członkostwa, oparta na nieformalnych i interpersonalnych powišzaniach, o lu?nej strukturze organizacyjnej. Apeluje do wšskiego elektoratu w warunkach ograniczenia powszechno?ci prawa wyborczego - khentelizm. Dominuj š nieformalne i małe grupy liderów majšcych nieograniczonš władzę (elitaryzm). ?ródłem finansowania sš kwoty przekazywane przez konkretne osoby. Partia kładzie nacisk na intratne stanowiska w administracji państwowej i przywileje polityczne. Model awansu - wynik pozycji społecznej m.in. status ekonomiczny.

Cechy partii kartelu (od lat 70)

Centralnš role odgrywajš specjali?ci oraz liderzy partyjni. Organizacja bez żadnych praw czy

zobowišzań.

Apeluje do szerokiego elektoratu poprzez wysoce technicznie prezentowane oferty, zgodne z

oczekiwaniami.

Dominacja liderów partyjnych i ich konsultantów, zjawisko mediatyzacji apelu wyborczego.

?ródłem finansowania sš fundusze publiczne i sponsoring. Partia kładzie nacisk na

szczególne kwestie problemowe.

Model awansu - czynnik fachowo?ci.

Cechy partii komitetowych

(republikańska i demokratyczna w USA ) członkostwo nie jest rejestrowane zostaje się członkiem partii poprzez udział w prawyborach - wewnętrzne wybory partyjne organizowane przez państwo w USA.

Partia reprezentacji a partia integracji

partie reprezentacji - ich podstawowš funkcjš jest maksymalizacja zysków wyborczych, nie próbujš kształtować opinii publicznej lecz sš jej odbiciem. W tym kontek?cie partie reprezentacji adoptujš strategie charakterystyczne dla partii wyborczych (np. catch-all). Partie te przedkładaj š. pragmatyzm nad mobilizację społecznš. Sposób działania tego typu partii wyznaczajš reguły i badania rynkowe.

?i - -

partie integracyjne - sš przeciwieństwem partii reprezentacyjnych. Celem tego typu partii jest chęć mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa. Stšd też ich strategie maj š charakter zdecydowanie proaktywny.

Kategoria partii dużej i małej Apeluje do szerokiego elektoratu poprzez \wsoce technicznie prezentowane oferiy. zgodne z oczekiwaniami ( wysoka jakość oferty) oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji m ene grrski ch organ izac j i Dominacja liderów rarivinvch i ich konsultantów. Zjawisko rnediatyzacji apelu wvborcze<io.

Partia kładzie nacisk na szczególne, technicznie zoperacjonalizowane kwestie problemowe -partia efektywnych menegerów.

Model awansu - selekcjonowanie odpowiednich grup ( jednostek) w ramach wzrostu znaczenia procesu menegreyzacji -czynnik fachowiści

22. Partie integracyjne i reprezentacyjne oraz konstytucyjne i rewolucyjne

Partie reprezentacyjne - podstawową funkcja jest maksymalizacja zysków wyborczych ( reaktywne strategie wyborcze ). Stad też nie próbuje one raczej kształtować opinii publicznej, lecz jedynie są jej odbiciem. Partie te adoptują strategie catch-all, tak charakterystycznych dla partii wyborczych. Liderzy tych partii działają w sposób przemyślany, planowy i zmierzający tym samym do osiągnięcia poszczególnych, zhierarchizowanych celów, np. wyborczych

Partie integracyjne są zupełnym przeciwieństwem partii reprezentacyjnych. Celem tego typu partii jest chęć mobilizacji, edukacji i inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa. Stąd też ich strategie polityczne mają charakter zdecydowanie proaktywny. S. Neumann określał partię integracyjną jako całkowicie zdyscyplinowaną ideologicznie partię kadrową lub partie masową o silnie wykształconych tendencjach mobilizacyjnych. Przykładem partii masowej o takich cechach są m.in. partie socjalistyczne lat 60 i 70 gdy szeroko propagowały w pełni akceptowane przez wyborców hasła pełnego zatrudnienia, pomocy socjalnej, własności publicznej itp.

Partie Konstytucyjne z zasady uznają prawo i upoważnienia innych partii politycznych działających ramach ustalonych reguł demokratycznego porządku. Partie tego typu zdaje sobie sprawę z faktu, iż istnieje podział pomiędzy partią a państwem, partia rządzącą w danym momencie a instytucjami państwowymi. Akceptują i postrzegają reguły rywalizacji wyborczej. Zdają sobie w pełni sprawę z faktu demokratycznej alternacji władzy. Widoczna w demokracjach liberalnych.

Partie rewolucyjne to partie antysystemowe czy antykonstytucyjne. Celem tego tpu parti jest przechwycenie władzy i zburzenie istniejących struktur konstytucyjnych, stosując taktykę przyjętą całkowicie z praktyki insurekcji i rewolucji aż po ąuasi-legaine działania nazistowskie czy wręcz faszystowskie. Zazwyczaj są to partie nielegalne.

23. Klasyfikacja partii p wg S. Neumanna.

S. Neumann zaproponował klasyfikację opartą również na kryterium funkcjonalnym, choć nie interesował go problem ugrupowań delegitymizujących porządek konstytucyjnych. Partie prosystemowe (konstytucyjne) wypełniają istotne funkcje na styku państwo-społe-czeństwo, a sposób, w Jaki to robią, może być odpowiedzialny za zróżnicowanie ich charakteru. Na tej podstawie S. Neumann wyróżnia partie reprezentacji oraz partie integracji (1956). Te pierwsze starają się raczej reprezentować interesy poszczególnych segmentów elektoratu, przenosząc je w ramy oferty programowej. Partie stosują więc przede wszystkim strategie o charakterze reaktywnym, reagując n_a^zrnianx.W-irQdDwisku_w^ŁiOjc_zym. Czynią tak dlatego, iż ich zasadniczym celem jest maksymalizacja zysków wyborczych, a one same stają się doskonałym przykładem organizacji, dla której władza jest celem samym w sobie. Partie integracji dążą z reguły do mobilizacji określonej kategorii elektoratu, podejmując przedsięwzięcia np. o charakterze edukacyjnym czy socjalizacyjnym. Dominują wśród nich strategie aktywne, nastawione na kreowanie sprzyjające- go środowiska wyborczego przy wykorzystaniu niejednokrotnie apelu ideologiczno-programowego. Partia reprezentacji bardzo przypomina kategorie ugrupowania okre?lanego mianem pragmatycznego czy wyborczego (coicii-cll), natomiast partia integracji charakteryzuje się cecham'i typowymi d;;; ugrupowania masowego, dšżšcego do stworzenia strukturalnych form identyfikacji wyborczej m.in. za pomocš apelu ideologicznego. Jednak w demokracjach nieustabilizowanych (zwłaszcza państwach afrykańskich) ten typ apelu schodzi na plan dalszy, ustępujšc miejsca odmiennemu schematowi tożsamo?ciowemu, opartemu na więzach etnicznych czy terytorialnych. Warto również nadmienić, iż sposób konceptualizowania modelu partii reprezentacji mie?ci się w tradycji teorii racjonalnego wyboru, natomiast partii mobilizacji bliższy jest funkcjonalnej interpretacji.

24. Podział partii na lewicowe i prawicowe oraz wyznaczniki wymiaru lewica-prawica

Partie lewicowe-tfb których zaliczamy partie progresywne, socjalistyczne i komunistyczne, sš charakteryzowane jako zaangażowane w proces reform społecznych czy też szerzej - proces ekonomicznej transformacji państwa

Parti prawicowe to w szczególno?ci partie konserwatywne, chadeckie i liberalne. Z reguły dšżš do utrzymania istniejšcego porzšdku społecznego i forsujš zasadę cišgło?ci ( kontynuacji) polityki

25. Kryterium tożsamo?ci partyjnej

Genetyczne - odnosi się do podobnych ?rodowiskowych warunków, które towarzyszyły powstaniu oraz konsolidacji partii politycznych, jaki był zwišzek parti ze zbiorowymi podmiotami, z jakich niepartyjnych organizacji się wywodzi.

Programowe - pozwala na analizę genetycznie uwarunkowanych kwestii problemowych, które zgłaszaj š partie w odniesieniu do szczegółowych aspektów praktyki politycznej. Chodzi tu o postulaty odnoszšce się do szczegółowych projektów zarzšdzania odpowiednimi sektorami życia publicznego. Każda z wielkich rodzin partyjnych oferuje w tym względzie odmienne odpowiedzi . Dotyczš one zagadnień korespondujšcych interesem publicznym. Zarówno prawica jak i lewica oferuje tu okre?lone rozwišzania.

Organizacyjne - nabierajš wyrazu dšżenia do tworzenia transnarodowych federacji partyjnych. Starsze z nich miały lub majš charakter doktrynalny (międzynarodówki), młodsze za? przybierajš postać przypominajšcš transnarodowe kluby parlamentarne, co wyra?nie widać w przypadku klubów politycznych, które ukształtowały się na forum Parlamentu Europejskiego, sš to: socjaldemokratyczna- Partia Europejskich Socjalistów, liberalna -Europejscy Liberalni Demokraci i Reformi?ci oraz chadecka - Europejska Partia Ludowa.

26. Filary tożsamo?ci partii politycznej

Filar pierwszy - istnieje w postaci ja?ni organizacji partyjnej, którš należy rozumieć jako

zespół uogólnień, dzięki którym członkowie organizacji postrzegajš jš w okre?lony sposób,

uwypuklajš pewne jej cechy, uznajšc je tym samym za wiodšce. Cechy te pozwalajš np.

oddzielić to, co partyjne od tego co zwišzkowe.

Filar drugi - to zinterpretowany wizerunek zewnętrzny organizacji (ja?ń odzwierciedlona).

Stanowi on wewnętrzne wyobrażenie obrazu organizacji, jaki, według jej członków, odbiera

jej otoczenie.

Filar trzeci - okre?lić można mianem reputacji organizacji. Zawiera ona cechy oraz oceny

przypisywane organizacji przez obserwatorów zewnętrznych, którzy porównujš jš do innych

podmiotów. Reputacje oddaje pozycję organizacji w stosunku do jej konkurencji.

Filar czwarty - stanowi zespół uwarunkowań składajšcych się na rodzaj logiki działania

kolektywnego. Sš to dominujšce reguły gier wewnštrzorganizacyjnych, struktura konfliktów.

konstelacje kompromisów kompromisów koalicji oraz wynikajšce z nich strategie funkcjonowania \v ?rodowisku. Wewnętrzne rozgrywki stanowiš swoisty poiigo dla hdero\\ partyjnych, którzy w ten sposób testujš przydatno?ć okre?lonych strategii. XV toku rywalizacji wewnatrzorgamzacyjnej kształtujš się również postawy oraz umiejętno?ci młodych kadr. Ma ona zatem również wymiar edukacyjny i przydaje się do kooptacji oraz selekci: liderów partyjnych.

27. Rodziny partii politycznych ( komunistyczne, konserwatywne, ultrapra\vicowc) Partie komunistyczne ? tożsamo?ć partii ukształtowała doktryna marksistowska okre?laiaca sama siebie mianem komunizmu naukowego. Postulat realizacji rewolucyjnej strategu przejęcia władzy. Najstarsze partie komunistyczne powstawały w pierwszej i w druaiej dekadzie XX w. Poczštek swego istnienia akcentowały konieczno?ć realizacji zasad równo?ci, wobec której wolno?ć jednostek odgrywać miała drugorzędna rolę. W krajach EuropySrodkowej i Wschodniej elitom organizacji komunistycznych udało się w wyniku sprzyjajšcych warunków międzynarodowych, ale również społecznych, zainstalować reżim monokratyczny. W?ród partii komunistycznych działajšcych w krajach Europy Zachodniej na plan pierwszy wysuwajš się formacje włoska hiszpańska i francuska. Ich elity podjęły aktywnš działalno?ć służšcš odmiennej, aniżeli wschodnioeuropejskie, interpretacji idei komunistycznej. Komunistyczna Partia Grecka KKE, Francuska Partia Komunistyczna PCF czy włoska Zreformowana Partia Komunistyczna PRC

Partie konserwatywne - okre?lajš się mianem prawicy, zaczęty powstawać w Europie na przełomie XIX i XX w. Konserwatyzm jest potocznie rozumiany jako opcja polityczna opowiadajšca się za ochronš zastanego, uzasadnionego tradycjš, stanu rzeczy. Za "Twórcę politycznej doktryny konserwatyzmu uznaje się Edmunda Burkę. Tradycyjny konserwatyzm charakteryzował się: opisem społeczeństwa przy użyciu metafory żywego organizmu, którego każda czę?ć ma oraz zna swoje miejsce, antyindywidualizm, tradycjonalizm- podej?cie historyczne, to co pokolenie zdobyło, antylewicowš postawę, deklaracjami potrzeby poszanowania praw. Partie konserwatywne mogš przybrać profil dwojakiego rodzaju -ogólnonarodowy oraz narodowy o populistycznym zabarwieniu. Ogólnonarodowe proponujš w swym apelu tre?ci odnoszšce się do pracy pozytywnej i porozumienia ponad podziałami. Partiami tego typu sš: irlandzka Fianna Fail FU, brytyjska Partia Konserwatywna CP, i francuski Zwišzek na Rzecz Republiki PRP. Populistyczne partie konserwatywne odwołujš się do skrajnych interpretacji bieżšcych trudno?ci gospodarczych oraz politycznych wyzwań stojšcych przed społeczno?ciš. Przekazom tego typu towarzyszš silne akcenty narodowe: włoska Forza Italia. Austriacka Partia Wolno?ci FPO

Też PYT. 53 p. antysystemowe

Partie ultraprawicowe - pojęcie ultraprawica okre?la się zazwyczaj ugrupowania o różnym rodowodzie od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw milicji obywatelskiej (USA). Partie ultraprawicowe podkre?lajš zagrożenia zwišzane z unifikacjš europejskš, globalizacjš gospodarczš, atomizacjš narodu i alienacja jednostek, jednostek także ich izolacjš socjalnš, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz Jbezj^bciciena^Podkre?lajš dwulicowo?ć polityków partyjnych oraz niewydolno?ć systemu demokratycznego i postulujš powrót do etycznych rzšdów opartych na sanacji ( odnowie) prawdziwego autorytetu. Sa_Jo_2ałeJlLiignipLtwania_antysysternowe. Można wyróżnić partie ultraprawicowe starego typu i nowego. Ta pierwsza nawišzuje do tradycji autoratyzmu faszystowskiego, które : postulujš totalno?ci oznaczajšcej możliwo?ć cało?ciowego kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego , dšżenie do przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego, żšdanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadnianej mistycznym przesłaniem narodowym, belgijski Front Narodowy, .dowy Zwišzek Niemiecki DVU

rti nowego typu proponujš zagadnienia zwišzane z biotynš, rytmami ziemi itp. Z partiami irego typu wišże ich tylko idea krwi i ziemi. Niemiecka Sprawa Narodowa - Narodowo-:wolucyjna Organizacja Odnowy SdV/NRAO.

l. Rodzina partii politycznych ( socjaldemokratyczne, lewicowo-libertarialne, lšdeckie i liberalne)

irtie socjaldemokratyczne ? współczesny kształt socjaldemokracji stanowi efekt ewolucji

?cjalistycznych my?li demokratycznych, której dwa ostatnie etapy przypadły na

iędzywojenny oraz okres po II W? Wiodšce ideowe postulaty Karola Kautsky, Herold

iski i Henryk de Mań. Ważnymi elementami ideologii sicjademokratycnej sš postulaty

uralizmu politycznego i demokracji. Współczesna socjald deklaruje antykomunizm.

lementy progamu w latach 90: akceptację rywalizacji rynkowej, prawnš ochronę

.dywidualizmu, doniosło?ć własno?ci i przedsiębiorczo?ci prywatnej, potrzebę utrzymania

;;raniczonej i zdecentralizowanej formy państwa bezpieczeństwa socjalnego, orientację

roekologicznš. Rodzinę partii socjald ch-zuje 5 rodzajów cech o walorze systemowym: sš to

artie parlamentarne, sš to partie prosystemowe, sš to zwykle partie duże zarówno zarówno

iniesieniu do poparcia wyborczego jak i liczebno?ci zrzeszonych w nich członków. Socjald

artia Austrii SPO, Socjald Partia Niemiec SPD czy brytyjska Partia Pracy LP

artie lewicow-libertarialne - nawišzuje do kwestii tzw Nowej Polityki. A) partie lewicowo-

Dcjalistyczne - partie te powstały w wyniku rozłamów w łonie ugrupowań

Dcjaldemokratycznych i komunistycznych. Ich liderzy nawišzywali zwykle do potrzeb

plikacji bardziej konsekwentnych rozwišzań socjalnych, partycypacyjnych i etatystycznych,

tórych głównym celem miała być walka z bezrobociem. Partie tego typu to przede

/szystkim fenomen skandynawski. Wymienić tu można duńskš Socjalistycznš Partię Ludowš

>F, opowiadajšca się za tzw lewicowym socjalizmem czy norweskš Socjalistycznš Partię

,iberalnš SV. B) partie eko|ogiczne ( partie zielonych) ? zaczęły powstawać na przełomie lat

'O i 80. Sš to podmioty dzięki którym pojawi} się na forum publicznym nowy katalog kwestii

iroblemowych okre?lonych zbiorczo mianem Nowej Polityki. Partie te wykazały zdolno?ć do

:ainicjowania masowej mobilizacji społecznej nowego typu . Tego rodzaju polityka odnosi

ie do zagadnień ochrony ?rodowiska oraz promocji pro?rodowiskowych standardów stylu

ycia, powszechne rozbrojenie, solidarno?ć z Trzecim ?wiatem, odrzucanie biurokratycznego

nodelu zarzšdzania sprawami publicznymi. Partie ekologiczne, wraz z sojuszniczymi małymi

jartiami liberalnymi i agrarnymi zainicjowały proces poszerzenia tre?ci rywalizacji

programowej na arenie wyborczej. Fińska Liga Zielonych VTHR, niemieckich Zielonych z

3rzymierza 90 B/G, i austriackiej Zielonej Alternatywy GA.

3artie chadecki - chrze?cijańsko-demokratyczne partie o charakterze wyznaniowym stanowiš lajsilniejszš rodzinę formacji o orientacji centroprawicowej w Europie Zachodniej. Najistotniejszy okres ich rozwoju przypadł na okres powojenny. Osiowe idee tożsamo?ci Dartii chadeckich okre?lajš zasady: personalizmu, czyli'służby osobom, subsydiarno?ci czyli Domocno?ć, wspieranie i pomaganie, solidaryzm społeczny, ponadustrojowo?ć ko?cioła, która wyklucza zainicjowanie bliższej współpracy pomiędzy instytucjami ładzy politycznej a ko?ciołem. Holenderska Apel Chrze?cijańsko-Demokratyczny CDA. niemiecka koalicja CDU/CSU

Partie liberalne - powstawały w Europie na przełomie XIX i XX w. Profil ideowy nawišzuje do tradycji rewolucji mieszczańskich . Rdzeniem warto?ci liberalizmu na które wskazywali klasycy doktryny- Jon 1/ocke. Charles \ioniesquieu i-raz Beniamin Constant. odnoszšc się do koncepcji praw natury, z których wynikajš zasady: wolno?ci jednostki, ochrona własno?ci prywatnej, możliwo?ci korzystania z owoców własnej aktywno?ci czyli swobody bogacenia partii chadeckich okre?lajš zasady: pcr^enuii/.rni.:. cz^i; służby osobom. suDsydiarnosci czyn pomocnosc. wspieranie i pomaganie, solidaryzm spolcc/ny. ponndustrojowo?ć ko?cioła, która wyklucza zainicjowanie bliższej współpracy pomiędzy instytucjami ładzy politycznej a ko?ciołem. Holenderska Apel Chrzcscijańsko-Dernokratyczny CDA, niemiecka koalicja

cnu/csr

Partie liberalne - powstawały w Europie na przełomie XIX i XX w. Profil ideowy nawišzuje do tradycji rewolucji mieszczańskich . Rdzeniem warto?ci liberalizmu na które wskazywali klasycy doktryny- Jon Locke. Charles Montesšuieu oraz Beniamin Constant, odnoszšc się do koncepcji praw natury, z których wynikajš zasady: wolno?ci jednostki, ochrona własno?ci prywatnej, możliwo?ci korzystania z owoców własnej aktywno?ci czyli swobody bogacenia się. Prawicowe partie liberalne - program odnosi się do wolnej gry rynkowej,-prymat procesów ekonomicznych w życiu publicznym, austryjackie Forum Liberalne LF , niemiecka Partia Wolnych Demokratów FDP, holenderska Partia Ludowa na rzecz Wolno?ci i Demokracji VVD

Centro-lewicowe partie liberalne odnoszš się do aktywnej polityki gospodarczej, orientacje egalitarne, utylitarne i prosocjalne. Fińska Liberalna Partia Ludowa LKP, szwedzka Liberalna Partia Ludowa FPL oraz norwescy Liberałowie V

29. Partie polityczne a inne rodzaje zrzeszeń obywatelskich

Georgie Washington w odezwie pożegnalnej do narodu ostrzega przed tworzeniem i instytucjonalizacjš partii polit, w ustroju republikańskim ich aktywno?ć prowadzi do paraliżu urzędów publicznych, osłabienia administracji publicznej, rozpowszechnienia aktów zawi?ci w obrębie wspólnoty, wzrost korupcji . Jamek Madison ostrzega^przed rozprzestrzenianiem się ducha partyjno?ci. Nosicielami zagrożenia były te kręgi partyjne które kierowały się pobudkami obrony interesów partykularnych. Organizacje tego typu Madison nazwał fakcjami i zarzucił im skłono?ć do ograniczania wolno?ci innych mniejszo?ci . We współczesnych systemach demokratycznych funkcjonujš 4 podstawowe rodzaje organizacji służšcych zaspakajaniu podstawowych potrzeb oraz zabezpieczeniu praw i wolno?ci obywatelskich: l- Partie polit - działajš na rzecz zainicjowania oraz utrwalenia swego bezpo?redniego uczestnictwa w strukturze rywalizacji wyborczej. 2 - Organizacje grup interesów majšce na celu ochronę materialnego statusu przedstawicieli okre?lonych wspólnot. Sš to przede wszystkim zwišzki zawodowe, organizacje przedsiębiorców oraz zrzeszenia wolnych zawodów np. lekarzy, adwokatów czy rolników - czyli tzw rolnicze zwišzki zawodowe. 3 - Organizacje majšce na celu uzyskiwanie korzy?ci majštkowych, zorientowane na zapewnienie stałych ?ródeł dochodu swym członkom. Zakładane sš odpowiednie spółki prawa cywilnego, prawa handlowego, czy spółdzielnie. Sšjednak organizacje nieformalne lub półformalne. 4 - Stowarzyszenia będšce wyrazem dšżeń do zaspokojenia osobistych potrzeb obywateli nie zorientowane na zysk np. kluby, stowarzyszenia, zrzeszenia samorzšdne itp.

30. Instytucje a organizacje

Charakterystyczne jest w tym kontek?cie ujęcie autorstwa Dawida Northa. Badacz ten dokonuje rozróżnienia pomiędzy instytucjami oraz organizacjami. Instytucje okre?la jako zasady wytyczajšce przebieg gier drużynowych , za? organizacje sšjego zdaniem podobne do drużyn stosujšcych się do wspomnianych zasad w toku rywalizacji. Podobnie interpretuje Mancur Olson. Uważał że instytucje odziały wuj š zarówno zachowanie społeczeństwa jak i na na aktywno?ć organizacji. Bil Jordan stwierdza że instytucje to wzorce które okre?lajš kto iw jaki sposób w okre?lonej wspólnocie zyskuje, a kto traci za? organizacje to stosujšce się do instytucjonalnych wzorców zbiorowego podmioty, które rozgrywajš kolejne sekwencje zjawisk i procesów społecznych. Więc instytucje sš ramowymi układami powišzań i hamulców , hamulców których czę?ć przybiera postać relacji o charakterze formalnym (np. proceduralnym) inne natomiast majš charakter nieformalny. W obrębie tej struktury kreowane sš oraz chronione ogólne standardy, którym winny sprostać organizację a także główne zasady dystrybucji doniosłych standardów. Organizacje rozumiane sš jako pozostajšce w stałych interakcjach z otoczeniem, struktury złożonej ze strategicznie rozlokowanych zasobów kadrowych, symbolicznych oraz materialnych.

31 Partie wewnetrzne i zewnetrzne tworzone wg.M. Duvcrgcra oraz 3 dodatkowe czynniki zróżnicowania partyjnego.

Partie wewnętrzne tworzone to innymi słowy partie parlamentarne czyli takie które powstały w wyniku działania ustabilizowanych elit partyjnych. Partie zewnętrznie tworzone powstały natomiast za sprawš aktywno?ci elit wykreowanych w pozaparlamentarnych stowarzyszeniach o charakterze społecznym. W obu przypadkach dochodziło następnie do rozpowszechnienia formuły partyjnej. Partie wewnętrzne tworzone zmuszone zostały za sprawš upowszechnienia praw wyborczych do wyj?cia z ofertš wyborczš poza struktury parlamentu i stworzenia terytorialnych o?rodków zorientowanych na aktywizację lokalnego elektoratu. Partie zewnętrzne tworzone powstały dzięki politycznej aktywizacji lokalnych wspólnot społecznych o charakterze wyznaniowym lub klasowym. M. Duvergar wyróżnił 3 dodatkowe czynniki które uzasadniajš istotne zróżnicowanie partii politycznych, l- należy okre?lić zasięg terytorialnej penetracji lub terytorialnego rozproszenia oraz kombinacji obu tych czynników. Z terytorialnš penetracjš mamy do czynienia wtedy gdy centralna organizacja partyjna kontroluje rozwój swoich filii na prowincjach. Terytorialne rozproszenie to stan w którym lokalne elity oraz stworzone przez nie zrzeszenia cieszš się względna autonomiš i dopiero po jakim? czasie w wyniku procesu oddolnego dochodzi do kreacji struktur centrali ogólnokrajowej. 2 - istotne jest czy istnieje zewnętrzna organizacja sponsorujšca działalno?ć partii, która sama nie jest partiš. Organizacje zewnętrzne mogš oferować ?rodki pieniężne ale również zaplecze merytoryczne (eksperckiej organizacyjne czy symboliczne. Zasoby te stanowiš dla partii ?ródło legitymizacji decydujšc ojej obliczu. 3 - liczy się to czy partia posiada charyzmatycznego lidera i czy w zwišzku z tym funkcjonuje w ?wiadomo?ci społecznej jako organizacja istniejšca niezależnie od tego kto w danej chwili niš kieruj e.

34. Proces instytucjonalizacji partii polit \vg A. Panebianco

Proponuje on wska?niki pomiaru obiektywnych czyli formalnych organizacyjnych atrybutów partii. Sš to: l- stopień rozwoju centralnej organizacji pozaparlamentarnej- oznacza rozwój scentralizowanego aparatu administracyjnego zdolnego koordynować funkcjonowanie całej organizacji; 2- stopień homogeniczno?ci terytorialnych struktur organizacyjnych- czyli jednorodno?ć, poszczególne szczeble sš takie same; 3 - ?ródła finansowania partii ; 4-powišzania partii z organizacjami niepartyjnymi- partie zinstytucjonalizowane cieszš się pozycjš rozgrywajšcego w tz-w parakoalicjach czyli sojuszach łšczšcych je z organizacjami pozapartyjnymL podporzšdkowujš sobie organizacje grup interesu np. zwišzki zawodowe; 5-poziom adekwatno?ci ./'pomiędzy regulacjami statutowymi, które projektujš wewnętrzna strukturę partii, a faktycznym układem wpływów?czy mamy do czynienia z istnieniem zamkniętego czy otwartego modelu partii.

35. Proces instytucjonalizacji partii polit wg S. Huutingtona

Wyróżnia on 4 etapy konsolidacji organizacji partyjnej: l etap to frakcjonalizacja oznaczajšca sytuację w której w obrębie wspólnoty społecznej zaczynajš pojawiać się lu?ne stronnictwa polityczne ( kliki); 2 etap to polaryzacja poglšdów która zwišzana jest z poszukiwaniem elit zorientowanych na zdobycie szerszego poparcia społecznego.; 3 etap to czas ekspansji kiedy to liderzy starajš się dokonać strukturalizacji spolaryzowanych rzesz zwolenników swojej opcji. W tym celu podejmowane sš próby powołania organizacji o masowym charakterze; 4 etapie wraz z ukształtowaniem się systemu partyjnego dokonuje się proces instytucjonalizacji organizacji partyjnych, wówczas to partia osišga dojrzało?ć w dwóch wymiarach: organizacyjnej autonomii- ma miejsce wówczas gdy partia jest w stanie kontrolować proces wymiany dóbr i usług zachodzšcych pomiędzy niš a ?rodowiskiem, i wymiar systemowości , marketingowych. Na proces urynkowienia podatne sš zwłaszcza partie nowe, które zostaia zobligowane do stonowania strategii marketingowych jako jedynego skutecznego sposobu na

32. koncepcja instytucjonalizacji organizacji wg p. Selznicka.

W koncepcji instytucjonalizacji organizacji nie tylko partii politycznej traktowanej jako infuzja warto?ci można przyjšć, iż istniejš organizacje ,niezinstytucjonalizowane" oraz takie, które podlegajš temu procesowi. Konceptualizacja obu kategorii opiera się w zasadzie na analizie sposobu, w jaki jednostki oceniajš własnš organizację (m.in. jakš .imkcję ma do wypełnienia), i ustaleniu, jak ta ocena wpływała losly organizacji jako cało?ci. Jeżeli członkowie organizacji ceniš szczególnie cele, dla których została ona powołana do życia, i traktujš jš przede wszystkim jako efektywny mechanizm służšcy ich osišgnięciu, to można przyjšć, iż moment osišgnięcia celu oznacza koniec jej istnienia. Organizacja nie przerwa także i wówczas, gdy cele zmieniš się, co oznacza, iż jest ona traktowana przez jednostki ja tworzšce tylko jako ?rodek, narzędzie służšce osišgnięciu specyficznych celów. Instytucjonalizacja partii politycznej (organizacji) oznacza natomiast, iż w sposób zasadniczy zmienia się jej postrzeganie przez jednostki, a zwłaszcza członków elity. Celem dla nich staje się sama organizacja a więc jest ona traktowana jako warto?ć sama w sobie, co oznacza, iż zasadniczš racjš podejmowanych działań okazuje się jej przetrwanie organizacyjne. Nawet gdy pierwotne cele organizacji ulegajš erozji albo następuje swoista ich wymiana, to i tak ona przetrwa, gdyż jej członkowie ceniš jš przede wszystkim jako permanentnš formę organizowania działań kolektywnych. W procesie instytucjonalizacji partii politycznej w fazie genetycznej partia pozostaje tylko ?rodkiem l do realizacji specyficznych celów (np. ideologicznych, integracyjnych, mobilizacyjnych), osišgnięcie za? fazy dojrzało?ci oznacza, iż sama staje się celem i punktem odniesienia okre?lonych działań, cele pierwotne ulegajš zmianie tak, by ułatwiły jej przetrwanie organizacyjne. Instytucjonalizacja partii politycznej wyposaża ja w zdolno?ć do zmiany celów programowych lub ideologicznych, a to z kolei wpływa na charakter funkcji oraz sposób ich wypełniania. Koncepcji instytucjonalizacji partii politycznej. Opiera się na stwierdzeniu faktu wystšpienia okre?lonego efektu psychologicznego - zmienia się sposób postrzegania i oceniania organizacji przez jej członków. W takiej sytuacji zapewnienie organizacji przetrwania polega przede wszystkim na stosowaniu bardzo elastycznych strategii politycznych, umożliwiajšcych proces adaptacji do otoczenia.

33. ?Mieszane" bšd? ?stabilizacyjne" koncepcje instytucjonalizacji partii p wg R. Herbuta.

Przedmiotem zainteresowania koncepcji instytucjonalizacji partii politycznych, traktowanej jako stabilizacja okre?lonych wzorców zachowań sš wzorce zachowań wewnštrzorganizacyjnych. Podmioty aktywne w partii politycznej tworzš okre?lony układ wzajemnych oddziaływań, który zostaje wykreowany przez fakt obowišzywania pewnych zasad gry politycznej. Zasady te podlegajš procesowi stabilizacji, stwarzajšc pewne jschematy działań, wykorzystywane w kształtowaniu kolektywnych akcji. Mamy tu do czynienia z dwoma sposobami postrzegania procesu instytucjonalizacji: po pierwsze, działania podmiotów podlegajš rutynizacji a więc przybierajš formę zachowań schematycznych, regularnie powtarzajšcych się i standardowych form reagowania na podobne w charakterze bod?ce i sytuacje, a po drugie, zachowania te stajš się przewidywalne. Z jednej więc strony proces instytucjonalizacji ma sprzyjać stabilizacji organizacji, a z drugiej - wywoływać efekt w postaci ograniczania zakresu swobody wyboru podmiotów. Chodzi o to, iż znaczny poziom instytucjonalizacji stwarza swoiste ?rodowisko ograniczajšce aktywnych w nim aktorów. Mogš oni oczywi?cie dšżyć do zmiany obowišzujšcych reguł czy norm, jednak wprowadzenia tego typu zmian może zostać odebrane przez pozostałe podmioty jako nieracjonalne lub nieproduktywne z punktu widzenia organizacji.

Mieszane podej?cie do problemu instytucjonalizacji partii politycznych stwierdza, iż w kategorii instytucjonalizacja partii politycznej zawarty jest zarówno element ,,obiektywny" -partia jako silna instytucja - jak i ?subiektywny". czvli społeczna akceptacja partii, uznanie jej za warto?ć samš w sobie. Ciekawa koncepcie m.strtucionab^acj! rarin r?'invcznei /aorono-nowah R. Harmel i L. Svasand . Ich rozważania dotyczš partii typu zewnętrznego (stosujšc kategorię M. Duvergera. Podstawowym kryterium analizy procesu instytucjonalizacji partii politycznej uczynili więc style przywództwa, traktowane jako kategoria sytuacyjna. Wyróżniajš w rozwoju partii politycznej trzy fazy: identyfikacji, organizacji oraz stabilizacji. Każda z nich wymaga odmiennego stylu przywództwa. W fazie organizacyjnej następuje rutynizacja procedur podejmowania decyzji, a więc wzorce zachowań wewnštrzpartyjnych stabilizujš się jako efektywny sposób kreowania strategii politycznych. Pojawia się partia polityczna traktowana jako instytu cja. Faza stabilizacji charakteryzuje się przede wszystkim faktem wpisania się jej w przetargi parłamentamo-gabi-netowe, i to na stale. To z kolei wymaga przyjęcia okre?lonej strategii politycznej, której przygotowanie i promowanie oznacza konieczno?ć pojawienia się nowych schematów instytucjonalizacji. Partia musi udowodnić, iż stała się wiarygodnym partnerem dla ustabilizowanych (parlamentarnie) ugrupowań politycznych, a więc akceptuje zasady gry politycznej przyjęte w systemie partyjnym. Wiarygodno?ć ta jest więc osišgana przez swoiste podporzšdkowanie się obowišzujšcym mechanizmom. Partia nie jest już tylko warto?ciš samš w sobie, ale również warto?ciš dla pozostałych ustabilizowanych partii politycznych. Jest to dodatkowa gwarancja jej stabilno?ci organizacyjnej. Infuzja warto?ci musi materializować się w postaci wprowadzenia okre?lonych zmian organizacyjnych i proceduralnych w niej samej.

38. Instytucjonalizacja partii politycznych w demokracjach nieustabilizowanych wg R. herbuta.

Zdecydowana większo?ć partii politycznych aktywnych np. na kontynencie afrykańskim czy azjatyckim charakteryzuje się bardzo niskim poziomem instytucjonalizacji. O instytucjonalizacji partii politycznych, jej braku lub mniejszym czy większym poziomie zaawansowania decyduje w dużym stopniu charakter ich relacji z państwem. Gdy proces budowania państwa ujawnia się jako pierwszy, partie polityczne schodzš wówczas na plan dalszy. Powstanie silnego i scentralizowanego państwa, poprzedzajšce ukształtowanie się systemu partyjnego, oznacza więc, iż partie polityczne nie sš zdolne stworzyć autonomicznych zasad stabilizujšcych powišzania między nimi, co z kolei osłabia ich zainteresowanie stworzeniem rozbudowanej struktury organizacyjnej. Proces instytucjonalizacji, zarówno systemu partyjnego, jak i samych partii, w tych warunkach napotyka ogromne przeszkody . Dzieje się tak dlatego, iż w ramach systemu politycznego dominujš aktorzy instytucjonalni (np. prezydent, egzekutywa, administracja publiczna), a partie polityczne muszš podporzšdkować się stworzonym przez nich regułom, sterujšcym domenš polityki. Dominuje wówczas jeden zasadniczy interes państwa. Uniemożliwienie procesu instytucjonalizacji partii politycznych oznacza, iż zasadniczym instrumentem działania państwa może stać się typ polityki klientelistycznej, jako sposób jego powišzania ze społeczeństwem i metoda dystrybucji zasobów politycznych. Niekiedy ten typ polityki może przybrać formę powišzań korporacyjnych, gdzie dominujš tożsamo?ci grupowe. Jedynym możliwym dla partii politycznych scenariuszem staje się wówczas przejęcie przez nie kontroli nad układem klientelistycznym i stosowanie strategii patronażu. Jest to wła?nie ten nieformalny sposób instytucjonalizacji partii politycznych, który w istocie rzeczy staje się elementem szerszego procesu instytucjonalizacji politycznej, traktowanej jako przejęcie kontroli nad społeczeństwem przez okre?lone o?rodki władzy publicznej .Kolejnym czynnik to typ kultury politycznej spersonalizowany i o bardzo silnie zaznaczonych postawach antyorganizacyjnych. Nie tylko w państwach afrykańskich obserwujemy zjawisko, iż polityka zostaje ?ci?le powišzana z układem personalnych zwišzków i koneksji. Politycy starajš się z reguły prowadzić bardzo niezależnš politykę, wykorzystujšc przede wszystkim powišzania interpersonalne, a więc silna partię traktujš jako ograniczenie własnej autonomii. Kolejnym czynnikiem, który ma wpływ na niski poziom instytucjonalizacji partii politycznych to który odnosi się do wewnętrznej spoistosci organizacyjnej partii. Sk;ada:a się nań takie czynniki jak natężenie konkurencji wewnętrznej , poziom konkurencji międzypartyjnej, wielko?ć organizacji oraz istnienie wewnętrznej zgodno?ci co do celów.

36. Proces instytucjonalizacji partii polit \vg K. ,Iandv ora/ R. Hnrnu-la i L. Svasnnda WeJ!uť Wedłus. Jandy wska?nikami instYtucionahzac]] sš: l") wiek partii.21 pozim depersonalizacji organizacji i ostro?ć konfliktów wewnętrznych oraz 5) wyborcza i parlamentarna stabilno?ć, stabilno?ć kolei R. Harmel i L. Syasand .podkre?lajš ze instytucjonalizacj.a?jest. zjawiskiem wielowymiarowym którego model naukowy powinien uwzględniać zarówno czynniki wewnętrzne jak i zewnętrzne. Należy zatem bliżej przyjrzeć ^ się: l^kutynizacji zachowań organizacji partyjnej w przestrzeni politycznej, 2) sposobowi, w /' jaki postrzegana jest partia przez innych aktorów polityki ( chodzi tu o to czy traktuje się jš jako trwały element sceny politycznej) oraz 3) obiektywnym wska?nikom trwało?ci organizacji.

37. Zewnętrzne i wewnętrzne uwarunkowania instytucjonalizacji partii w demokracjach nieskonsolidowanych w ujęciu J. Sroki

1) Kontekst zewnętrzny. Jednym z fundamentalnych warunków konsolidacji demokracji w krajach Europy ?rodkowej i Wschodniej jest utrwalenie wzorców zwišzanych z istnieniem partii oraz wzorców rywalizacji partyjnej. Warunkiem o kluczowym znaczeniu jest akceptacja zasad pluralizmu politycznego. To one decydujš o utrwaleniu demokratycznego ładu instytucjonalnego, który z kolei warunkuje istnienie oraz rozwój demokratycznej praktyki politycznej, w tym także rywalizacji partyjnej. G. Pridham wskazuje na doniosło?ć międzypartyjnych odniesień oraz powišzań o charakterze transnarodowym w okresie transformacji. Można w tym sensie wskazać na 4 wiodšce czynniki które korespondujš z: a) istnieniem przedtransformacyjnej solidarno?ci międzypartyjnej, b) utrwaleniem powišzań dwustronnych dzięki którym partie mogšliczyć na zewnętrzne zaopatrzenie w zasoby ( także finansowe), c) zabezpieczeniem pozarzšdowych kanałów wsparcia istniejšcych za sprawš nieoficjalnych kontaktów pomiędzy partiami, w zakresie których zdecydowanie trudniej jest ingerować służbom niedemokratycznego reżimu., d) istnienie puli indywidualnych korzy?ci partyjnych, czyli potencjalnych łupów które organizacja może zyskać za sprawš przeobrażeń systemowych. W krajach Europy ?rodkowej i Wschodniej powyższe czynniki obecne były jedynie w ograniczonym zakresie.

2) Kontekst wewnętrzny. Można zlokalizować 3 najlepiej widoczne bariery instytucjonalizacji partii politycznych w krajach Europy ?rodkowej i Wschodniej. Warunkuje jej w pewnym zakresie otoczenie zewnętrzne, lecz generowane sš one przede wszystkim w obrębie wewnętrznego ?rodowiska systemu politycznego. Pierwsze z nich wišże się z poszukiwaniem partnerów organizacyjnych dla młodszych partii politycznych. Chodzi tu nie tylko o istnienie potencjalnych koalicjantów partyjnych, ale również o niepartyjnych sojuszników organizacyjnych. Partnerstwo tego rodzaju widoczne jest w relacji łšczšcej polskie ugrupowania prawicowe z centralš zwišzków zawodowych NSZZ ?Solidarno?ć". Drugi z nich odnosi się do zagadnień zwišzanych z potrzebš redefmicji bšd? definicji politycznej tożsamo?ci ugrupowania. Kwestie tego typu musiały rozstrzygnšć w Europie ?rodkowej i Wschodniej elity zwišzane z funkcjonowaniem ustrojów realnego socjalizmu. Trzecia z nich koresponduje z politycznš tożsamo?ciš partii, a dotyczy rozwoju zakorzenionych w przeszło?ci jak i nowo powstałych kontrowersyjnych układów wymiany o nieformalnym charakterze. Relacje te mogš przybierać różne formy: od klientelizmu przez utrwalenie koalicji dystrybucyjnych po opanowanie struktur administracji publicznej przez partie i grupy interesu. Wspomniane czynniki ujęte zostały w formie 4 wska?ników. Okre?lajš one: obecno?ć demokratycznych tradycji państwowo?ci; stopień wymiany elit politycznych, czyli tzw wska?nik demokratycznej transformacji; pozim uprzemysłowienia, wyrażony wzajemnym stosunkiem rozmiaru produkcji sektora rolnego oraz sektora możliwość wkorzystania w kampaniach wyborczych (politycznych) elektronicznych mass mediów, a zwłaszcza telewizji. Partie odgrywajš coraz mniejsza role jako mediatorzy w kontaktach miedz}1 kandydatami i wyborcami, tracš kontrole nad sposobem prowadzenia kampanii wyborczej. 39. Model partii p \v krajach Europy ?r- Wsch.

Pod pewnym względem partie polityczne przypominajš, model partii-kartelu. Chodzi mianowicie o ich wyra?nš orientację strategiczna na instytucje państwa. Z jednej strony do?ć chętnie stosujš strategie patronażu biurokratycznego, przechwytujšc kontrole nad procesem obsady stanowisk w administracji publicznej, w tym również ?polityzujšc" funkcjonowanie samorzšdów lokalnych, z drugiej za? - korzystajš z zasobów państwa w procesie promowania tożsamo?ci politycznej, również i wyborczej (np. wykorzystywanie ?rodków masowego przekazu). Strategie patronażu można traktować -jak sugerowałem w rozdziale II -jako jeden ze sposobów instytucjonalizacji partii politycznych. Proces kolonizacji administracji publicznej umożliwia np. zdobycie przychylno?ci grup interesu przez szersze otwarcie, im dróg doj?cia do procesu decyzyjnego. W ten sposób można chociażby w sposób po?redni kształtować preferencje przynajmniej niektórych segmentów elektoratu, np. przez wprowa-,, dzanie w życie satysfakcjonujšcych ich członków regulacji prawnych. Należy również pamiętać i o tym, iż zwłaszcza w okresie transformacji demokratycznej, partie rzšdzšce majš dużš swobodę w ksztahowaniu reguł gry politycznej determinujšcych oblicze polityki, a więc lepiej od samego poczštku mieć wpływ na proces instytucjonalizacji systemu politycznego, gwarantujšcego uzyskanie potrzebnych łupów również w przyszło?ci. A te sš i będš potrzebne partiom, zwłaszcza dlatego, iż ich kadrowy charakter zmusza do oferowania przede wszystkim zachęt selektywnych jako sposobu konsolidacji i gratyfikacji elity partyjnej. 39. model partii p w UE.

Proces tworzenia europartii rozpoczšł się na poczštku lat dziewięćdziesištych (np. PES powstała w 1992 r., a Europejska Partia Liberalna, Demokratyczna i Reform - ELDR -w 1993 r.). Obok więc ?wewnętrznych" powišzań z Parlamentem poprzez grupy partyjne, cechš modelu europartii stało się konstruowanie ..zewnętrznych" powišzań z instytucjami Unii. Jak sugerujš S. Hix i Ch. Lord, powstał dwukierunkowy układ powišzań miedzy europartiami a podmiotami aktywnymi w instytucjach Unii: ..reprezentowanie partyjnych członków pełnišcych funkcje w organach Unii i we władzach partii, i kontrola ich zachowań przez organy partii" (1997, s. 178). Europartie nie dysponujš masowym członkostwem opartym na zasadzie bezpo?redniej przynależno?ci indywidualnego wyborcy, lecz tzw. członkostwem korporacyjnym. W ich skład wchodzš okre?lone w statucie instytucje, oczywi?cie o charakterze autonomicznym, występujšce w roli sponsora. Przykładowo: w PES sš to m.in. partie -pełni członkowie, z krajów wchodzšcych w skład Unii czy też starajšcych się o wej?cie partie stowarzyszone (z krajów EFTA), partie majšce status obserwatorów (np. izraelska MAH), grupa PES w Parlamencie czy Komitecie Regionów. Jest więc to w zasadzie organizacja lu?na, która jednoczy partie o podobnym profilu programowym w celu stworzenia szerokiego forum kooperacji w ramach struktury instytucjonalnej Unii Europejskiej (zob. Haniey 1994, s. 194, 195). Dominujšcš pozycję w europartii zajmujš deputowani wchodzšcy w skład grupy parlamentarnej oraz grupy liderów z partii narodowych, a to nadaje organizacji charakter elitystyczny. Jest to oczywiste, skoro one nie pełniš funkcji mobilizacyjnych lub ich celem nie jest przejęcie władzy, a jedynie koordynowanie działań. Eu-ropartie nie tyle więc reprezentuj š elektorat, ile partie narodowe.

Europartie stworzyły okre?lone struktury organizacyjne, choć występujš między nimi pewne różnice. W konferencjach uczestniczš liderzy partii, przewodniczšcy grupy parlamentarnej, komisarze, wywodzšcy się z konkretnej federacji oraz prezydenci i wiceprezydenci. Jest to więc gremium skupiajšce grupę bardzo wpływowych polityków, sprawujšcych bardzo eksponowane funkcje nie tylko w strukturze UE. Spotkania sš organizowane zazwyczaj tuż przed i po obradach Rady Unii. Uzasadnienie tego faktu wydaje się proste. Rada kształtuje programowa agendę Unii i politycy partyjni, reprezentujšcy okre?lonš rodzinę europejska, majš możliwo?ć uzgodnienia wspólnej platformy, którš reprezentanci obecni w Radzie przedstawia i będš zabiegać o jej realizacje. Należy nadmienić, iż w ten sposób wpływ na tre?ć decvzje Rady uzyskujš również partie opozvcyjne (nieuczestniczace w sprawowaniu władzv na poziomie systemów narodowych), skoro współtworzš jednolita platformę europailii. \Yydaje się. iż europartie należy traktować jako pozaparlamentarne organizacje w ?stanie tworzenia". Choć strategie przez nie przyjęte, poczynajšc od lat dziewięćdziesištych, wyra?nie zmierzajš do uzyskania samodzielno?ci organizacyjnej przez tworzenie rozbudowanego układu powišzań z podmiotami aktywnymi w przestrzeni zarówno europejskiej, jak i narodowej, to jednak wcišż majš one przede wszystkim status agentów partii narodowych. Sama jednak idea stworzenia tego typu struktury (modelu) wydaje się bardzo interesujšca i ?wiadczy o dużej elastyczno?ci partii jako instytucji. Nie można wykluczyć, iż w procesie rozwoju europartii coraz większa role zacznš odgrywać czynniki o charakterze ?wewnętrznym", a wiec zwišzane z funkcjonowaniem samej Unii (sš zresztš tego pierwsze symptomy), co doprowadzi do uzyskania przez nie większej autonomii. Partie narodowe stojš wiec przed nie lada dylematem. Proces integracji politycznej może wywołać efekt w postaci upartyjnienia polityki Unii przez stworzenie wyra?niej szych form demokracji przedstawicielskiej. Jednak wówczas musi do?ć radykalnie zmienić się organizacyjny model partii politycznej. Czy jednak politykom partyjnym na tym rzeczywi?cie zależy? Może chodzi po prostu o zasadę: ?tak" dla polityki partyjnej w Unii, ale w istocie bez partii jako instytucji.

18. Dylematy organizacyjne partii p wg M Maor.

W 1995 r. wskazuje, żetak jak każda organizacja tak i partia p posiada dylematy org : cele bliższe (krótkoterminowe) i dalsze (długoterminowe). Na ich tle występujš pewne niezgodno?ci (dylematy org): 1. zdobycie poparcia wyborczego w?ród starych i nowych wyborców? a utrzymanie grupy parlamentarnej przez p p która by była w miarę autonomiczna od wyborców. 2. potrzeba modyfikacji strategii wyborczej przez elitę partyjna? a p dostosowania organizacji partii do zmian strategii wyborczej tej p 3. potrzeba stworzenia spójnej grupy parlamentarnej, która by miała siłę przebicia?a p uwzględnienia różnic wew<nętrznych4. p rozwijania struktur kooperacyjnych wewnštrz p?a powinno się dšżyć także do zapewnienia spójno?ci p 5.p wyj?cia poza tradycyjny elektorat?a równoczesne utrzymanie tradycyjnego elektoratu 6. dšżenie p do podtrzymania i rozszarzania więzi z wyborcami?a partia odpowiada i stara się podtrzymać więzi z grupami wpływu, czł rzšdu, partiami itp. Niż ze zwykłymi obywatelami.7. chęć nagradzania aktywistów przez przywódców partii p ?a ograniczenia jakie sš stwarzane przez samych aktywistów wobec p p 8. organizacyjne przetrwanie?a p bardzo często dšżš do samounicestwienia9 szybko?ć reagowania politycznego?a niektóre szybkie reakcje mogš być o wiele gorsze , bo mogš być do końca nieprzemy?lane. Partie mogš przyjšć strategie: komplementarnš- oba cele sš równocze?nie realizowane; rywalizacyjnš?cele sš sprzeczne im b realizuje się cel X tym mniej realizowany jest Y i odwrotnie; mieszanš- parti wewnętrznie rozbite. Czynniki warunkujšce odpowiednie strategie: Natury wew - zasoby kadrowepartii, zasób finansowy, z. wewnštrzpartyjne i zwe_ system prawny w którym fiinkcjonyje, czynniki ekonomiczne,inni aktorzy polityczni, sytuacja ?rodowiska międzynarodowego, sys polityczny i jego kształti charakter, zakres demokratyzacji sys polit, liberalizacji sys gospodarczego, sytuacje wynikajšce z procesu globalizacji. Z boku jako pewien aparat znajduje się technologia. Ma niebagatelny wpływ na kształt i obraz partii

P-

19. Modele organizacji partii: m wymiany K. Strom i m rozwojowy.

K. Strom skupia się na mechanizmie wymiany poglšdów, dóbr, interesów na poziomie aktywista partii a przywódca pp. Jest on bardzo złożony i trudny, gdyż 2 grupy w jednej p maja odmienne cele. Dla aktywistów cel- przejęcie kontroli nad pp (że przywódcy partii będš spełniać obietnice wyborcze). Przywódcy starajš się jmiec pewno?ć, że aktywi?ci będš robili wszystko to aby zdobywać glosy wyborcze . Jest tu system wzajemnych zależno?ci. Pomiędzy nimi dochodzi do wymiany (co? za co?). Majš oni też wzajemny interes- utrzymanie na rynku politycznym.Przywódcy mogš ograniczyć rekrutację do partii tylko do aktywnych członków, strategia konkurencyjna - partie, które maja strategie o konkurencyjnvm charakterze. Cechuje je wewnętrzne rozproszenie w; œrodku partii. Istnieje dwóch liderów, który każdy z nich dšży do realizacji własnych celów.

strategia mieszana - na poczštku istnieje zgodnoœć celów partii. Lecz w póŸniejszym okresie działalnoœci partii dochodzi do utworzenia podziałów w łonie partii aż do zaistnienia masy krytycznej, która prowadzi od niezgodnoœci do zgodnoœci i odwrotnie.

T: ródła finansowania partii politycznych wykład 3

1) Austria

ródła pochodzš ze składek członkowskich, wsparcie państwa, sumy pieniędzy otrzymane od

mandatariuszy i funkcjonariuszy partii (płacš okreœlone sumy dla partii za to że zostali

wybrani), zysk z udziałów przedsiębiorstwa, majštek partii oraz darowizny, zyski z

działalnoœci partyjnej (publikacje, czasopisma partyjne), kredyty

Sš one oparte na ustawie zwišzkowej o zadaniach, finansowaniu i kampanii wyborczej partii

politycznych.

2) Finlandia

ródła finansowania pochodzš od państwa w 95%

Delegacja normuje rozporzšdzenie o subwencjach na działalnoœć partii.

3) Hiszpania

Sš to subwencje publiczne (na wydatki wyborcze), subwencje państwowe (sš dla grup parlamentarnych), składki i dotacje od członków partii politycznych, sš też dochody z działalnoœci własnej, wpływy pochodzšce z innej dotacji, zacišgane kredyty, oraz spadki i zapisy na rzecz partii politycznych.

4) Niemcy .

Sš tam składki członkowskie, wpływy z majštku i działalnoœci partii, dotacje, subwencje od

państwa z tytułu wyrównywania szans oraz jako rekompensata kosztów kampanii wyborczej,

przekazy pieniężne od członków organizacyjnych.

Reguluje to ustawa o partiach politycznych.

5) Bułgaria

Sš tam składki założycielskie i członkowskie, wszystkiego rodzaju darowizny, zapisy,

dochody z działalnoœci gospodarczej oraz subsydia państwowe.

Badajšc te 5 państw zwrócono uwagę na kilka wspólnych elementów:

finansowanie z budżetu państwa -jest to ogólny trend a zęby finansować partie z budżetu

państwa

okre?lenie regulacji prawne] która nie daje zbyt duzvch możliwo?ci na pozvskiwanic

pieniędzy

składki członkowskie nadal sš ale grajš_ druga planowa role. nie dajš możliwo?ci

zasilenia kampanii wyborczej

dotacje podmiotowe na działalno?ć partii a z drugiej strony jest wyodrębniona pula na

kampanię wyborczš

Polskie dochody partii politycznych

Można mówić o trzech sposobach finansowania partii politycznych w Polsce:

1) publiczne dotacje

bezpo?rednie ?rodki publiczne - dotacja celowa - na kampanie wyborczš (ile głosów i mandatów tyle kasy), dotacja podmiotowa - na przetrwanie partii

po?rednie ?rodki publiczne ? finansowanie klubów parlamentarnych, zwolnienia podatkowe, darmowy dostęp do mediów publicznych w czasie wyborów ( za reklamę płacš 50% ceny reklamy handlowej)

2) kredyty bankowe - partia ma możliwo?ć zacišgania kredytów, zakłada biznes plan

3) prywatne finansowanie

?wiadczenia niepieniężne - wykonanie jakiej? pracy dla partii za darmo finansowanie przez członków partii

? składki członkowskie (regularne)

? opodatkowanie osób pełnišcych wyższe funkcje polityczne (parlamentarzysta, minister itp.)

? opodatkowanie kandydatów politycznych działalno?ć gospodarcza

? udziały w spółkach

? udziały w spółdzielniach

? wynajem lokali i pomieszczeń biurowych darowizny spadki i zapisy zbiórki publiczne które został}' ograniczone obecnie (chodzi o cegiełkę)

Jawno?ć finansowania partii politycznych wynika z dwóch zapisów w konstytucji oraz w

ustawie o partiach politycznych .

Partia jest zobowišzana do przekazani informacji do Państwowej Komisji Wyborczej jakie

sumy płynš od państwa na rzecz partii. Je?li tego nie zrobiš nie otrzymajš dotacji w kolejnym

roku. Kolejny obowišzek to utworzenie lub likwidacja funduszu wyborczego. Je?li został

założony lub zlikwidowany musi być przekazana informacja do PKW. Kolejna informacja to

informowanie o ?ródłach pozyskiwania pieniędzy i wydatkach. Partia jest zobowišzana o

informowaniu o wszystkich dotacjach z zeszłego roku.

Dane z 99r.

PSL - 11 min. zł. dochodów

SLD - 2 min. zł. dochodów

UW - 3 min. zł. dochodów

UP - 147 ty?. zł. dochodów

AWS - 530 ty?. zł. dochodów

Kontrola finansów

w 87% badanych 60 krajów wystšpiły regulacje ze sprawozdawczością

I kategoria - zakazy dotyczšce rożnych ?ródeł finansowania (najczę?ciej darowizn z zagranic}') WYKŁAD 4 Cd ?ródła finansowania panii

- zakazy 11 kategorii (darowizn)')

? zakazy darowizn zagranicznych - czę?ciowe"(53% badanych krajów)

? zakaz finansowania przez zwišzki zawodowe (] 1%)

? całkowity zakaz finansowania przez biznesmenów (l l %)

? zakaz finansowania w sposób czę?ciowy przez biznesmenów (27%)

? zakaz finansowania przez kontrahentów rzšdowych (organy rzšdowe i spółki Skarbu Państwa)-30%.

? Czę?ciowy zakaz finansowania przez kontrahentów rzšdowych (37%)

? Zakaz finansowania z wszelkich innych ?ródeł (66%)

- III kategoria (wybory)

? Limit w zakresie wydatków wyborczych (47%)

? Limit wydatków partii podczas wyborów (16%)

? Limit wydatków na kandydatów na prezydenta (26%)

? Limit wydatków na kandydatów na parlamentarzystów (36%)

- IV kategoria - limity wysoko?ci darowizn - 37%

- V kategoria? dotacje budżetowe (74%)

? Dotacje dla partii (69%)

? Dotacje dla kandydatów na prezydenta (29%)

? Dotacje dla kandydatów na parlamentarzystów (17%)

- VI kategoria - publiczne finansowanie klubów parlamentarnych i parlamentarzystów (62%)

- VII kategoria ? zwolnienia podatkowe i inne formy po?rednictwa finansów publicznych (56%)

- VIII kategoria - czas antenowy (regulacje w 87% badanych krajów)

? Zakaz płatnych reklam telewizyjnych (27%)

- IX kategoria - dotacje przedmiotowe (regulacje w 65% badanych krajów)

? Druk materiałów (35%)

? Darmowy transport (27%)

? Inne subsydia (40%)

7 przesłanek mówišce o nieefektywno?ci działalno?ci sprawozdawczej:

? Organizowanie prawyborów

? Analiza sprawozdawczo?ci odnoszšca się do kandydatów na parlamentarzystów lub prezydenta

? Analiza centralnych wydatków struktur partyjnych

? Analiza lokalnych wydatków struktur partyjnych (pochłania największe kwoty jako centrum decyzyjne partii).

? Kontrolowanie własnych funduszy politycznych indywidualnych polityków.

? Kontrola grup interesów uczestniczšcych w kampaniach politycznych.

? Brak informacji o kampaniach referendalnych. Zagraniczne ?ródła finansowania. Zakazy sš częstsze niż możliwo?ć gdyż:

? Sš trudno?ci z praktycznym rozdzieleniem funduszy zagranicznych i krajowych

? Fundusze zagraniczne nie w pełni odzwierciedlajš tradycję i obyczajowo?ć polityczna

danego kraju.

Może się okazać, ze fundusze le nie sš sprawdzane i płynš z niedozwolonych obszarów

Finansowanie' partii polityc/nych w Nicmc/.ech.

Zasady finansowania partii w Niemczech reguluje się w czterech aktach:

? Konstytucji

? Kluczowym orzeczeniu Trybunału Konstytucyjnego

? Federalnej ustawie o partiach politycznych

? Ustawie o podatku dochodowym Wyróżniamy dwa rodzaje wydatków:

? Wydatki rutynowe

? Wydatki na kampanie wyborcze ?ródło pozyskiwania ?rodków finansowych w Niemczech:

? Subsydia państwowe - 38%

? Wpłaty prywatne - 55%

? Podatek partyjny - 10%

? Składki członkowskie - 30%

? Darowizny - 16% (1. darowizny małe, do około 4 ty?. Euro - 51%. 2. darowizny ?rednie, powyżej 15 ty?. Euro, 3. darowizny duże powyżej 30 ty?. Euro.)

Kontrola finansów:

? Ograniczenia wydatków na kampanie wyborcze tzw. praktyczne ograniczenia nieformalne np. zakaz stosowania ulg podatkowych dla osób prawnych: dokonuje się ujawnienia darczyńców w przypadku dużych darowizn (kwota, nazwa firmy)

? Sprawozdawczo?ć - partia jest zobowišzana uwzględnić w swoim sprawozdaniu dochody, wydatki, zadłużenie na wszystkich szczeblach.

? Egzekwowanie przepisów dotyczšcych partii politycznych.

?ródła finansowania w Austrii

W Austrii istnieje dominujšca rola partii w ustabilizowanym systemie (partie chadeckie i socjaldemokratyczne. Istnieje także wewnętrzny podział społeczeństwa. W Austrii istnieje funkcjonuje finansowanie oddolne:

? Składki członkowskie

? Darowizny małe

? Darowizny duże (poddawane szerokiej krytyce)

? Dotacje od grup interesów

? Datki od izb handlowych (dla dużych partii)

? Publiczne ?rodki - szczebel federalny, landy, gminy)

? Finansowanie ze ?rodków publicznych parlamentarnych grup partyjnych

? Podatki lub darowizny od funkcjonariuszy partyjnych

W 1998 r. 400 młn. Szylingów uzyskanych oddolnie, 700 min. Szylingów z publicznych ?rodków, 50 min. - pozostałe. Skutki analizy finansowania:

? Publiczne finansowanie partyjne wyrównało szansę między partiami u władzy, a tymi,

które do władzy wej?ć nie mogły. ? Partie zostajš odsunięte od obywatela, który jest im potrzebny jedynie w momencie

wyborów

? Pomaga ono w budowaniu w wewnętrznej struktury i w umocnieniu svstemu partyjnego (partie czujš się bezpiecznej, gdyż maja pienišdze i nie wykonujš nieprzewidzialnych ruchów)

? System opiera się na sprecyzowanych regułach. Dokonany jest rozdzia! m;cd/v

grupami partyjnymi. Jedne jako pozaparlamentarne, drugie - parlamentarne. Istnieje różny stopień dotowania:

? Na szczeblu federalnym 325 min dla partii"pozaparlamentarnych. 170 min dla partii parlamentarnych

? Na szczeblu gminnym 250 min dla partii pozaparlamentarnych, 100 min dla parlamentarnych

Rozwój finansowania(liczone na jednš osobę uprawniona do głosowania):

1979 r.-81 szylingów 1989 r.-165 szylingów 2000 r.-312 szylingów

? Federalny poziom

- pozaparlamentarne 19 szylingów 1979 r.

- parlamentarne 5 szylingów

- pozaparlamentarne 33 szylingi 1989 r

- parlamentarne 11 szylingów

- pozaparlamentarne 54 szylingów 2000 r.

- parlamentarne 28 szylingów

? poziom landu

- pozaparlamentarne 48 szylingów 1979 r.

- parlamentarne 8 szylingów

-pozaparlamentarne 103 szylingów 1989 r.

- parlamentarne 16 szylingów

- pozaparlamentarne 188 szylingów 2000 r.

- parlamentarne 41 szylingów

Subsydiarno?ć działa zgodnie z zasadš^ że dotować należy partie słabe, które oddajš podział

społeczeństwa.

Politologia współczesna Wykład 5

Nurty:

? klasyczny przyczynowo - skutkowy

? behawioralny - działania polityczne jako zespół działań ludzi indywidualnych uwikłanych w politykę.

? Funkcjonalny - funkcje do spełnienia, wyznaczone przez system polityczny muszš zostać wykonane.

? Inżynierski - działania muszš być coraz bardziej wyspecjalizowane, wykorzystywać

specyficzne techniki wpływu i manipulowania (media) Podej?cia do politologii:

- eksploracyjne - polegajšce na wyja?nianiu zjawisk

- interpretacyjne - ujawnia się wiedza danego zjawiska, procesu czy podmiotu.. Ujęcia politologii:

- wšskie - dotyczy instytucji państwowych

- szerokie - uwzględnia tez takie organizacje jak np. zwišzki zawodowe.

Szkoły politologiczne:

- amerykańska - polityka jest realizowana przez instytucje

45 Typologie systemów partyjnych wg S. Sartoricgo i G. Smitha

G. Sartori przy konstruowaniu swej typologii systemów partyjnych uwzględni! dwie zmienne: liczbę rywalizujšcych partii ( format systemu partyjnego) oraz dystans ideologiczny miedzy nimi ( mechanizm systemu partyjnego) 1976- klasyczny, funkcjonujšcy do dzi? Wyróżni: ?-! typy syst partyj:

1) system dwupartyjny - występowanie dwóch s-ilnych partii polu , reprezentujšcych opcje centrolewicowa oraz centroprawicowa co konstytuuje układ bipolarny, z wyra?nymi tendencjami tendencjami kierunku utrzymania formuły rywalizacji do?rodkowej. Dystans ideologiczny między partiami jest z reguły minimalny- zbieżne programy

2) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany- liczba 5-6 partii, nadal bipolarny przy niskiej fragmentaryzacji, dystans ideologiczny jest mały, rywalizacja do?rodkowa.

3) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany - więcej niż 6 partii , układ wielopolarny , nie ma jednego centrum, wysoka fragmentaryzacja. dystans ideologiczny jest wielki rozcišgajš je partie systemowe, protestu, antysystemowe, model rywalizacji od?rodkowej

4) system partii predominujšcej - system ten charakterystyczny dla układów dwupartyjnych ,

zachodzi wówczas gdy dana partia zwycięża lub znajduje się u steru władzy z inna partiš

przynajmniej 4-krotnie np. partia konserwatywna w Anglii 1979-97

Typologia G. Smitha - opiera się na dwóch podstawowych kryteriach: relatywnym rozmiarze

partii polit oraz poziomie spójno?ci społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego.

Wyróżnia:

1) system rozproszony ? względnie duża liczba partii, żadna nie dominuje, ideologiczny dystans jest umiarkowany, w formowaniu gabinetów koalicyjnych może wzišć udział klika partii polit, ( Belgia Dania Finlandia

2) system równowagi - kilka partii do?ć wyra?na polaryzacja sił politycznych, dystans ideologiczny jest mały,

3) system nierównowagi - szczególnš dominujšcš rolę odgrywa jedna partia polit,

sformułowanie stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się nie możliwe

46 Typologie systemów partyjnych wg M. Duyegera. R. Dala, J. Blondela, M.

Sobolewskiego, P. Maira

M. Duverger wyróżnił 4 typy systemów partyjnych wg kryterium liczby partii:

1) syst monopartyjny - dla totalitarnych systemów

2) dwupartyjny

3) wielopartyjny R.Dahl 1966r

1) syst, stabilny-dwupartyjny

2) syst. Niestabilny -wielopartyjny

1) syst konfliktowe - wielopartyjne

2) syst uzgadnieniowe - rywalizacja o szerokim horyzoncie programowym, do?rodkowa, programy zbieżne

1) syst konsensualny

2) syst westmisterski

kryterium ch-r rywalizacji międzypartyjnej wyróżnił 4 typy systemów:

1) syst szczególnie rywalizacyjne

2) syst kooperatywno-rywalizacyjny - ostra rywalizacja na styku grupy partyjnej, koalicje, występuje tu chociaż jeden sojusz

3) syst koalescencyjno rywalizacyjny - nie istniejš pojedyncze partie ponieważ wchodzš w układy aby podejmować decyzje , platformy współpracy rywalizacji , jet ona ostra.

4) syst ?cisłe koalescencyjnc - tzw szerokie koalicje daje możliwo?ć zdrowe a o funkcjonowania państwa, partie zakładajš szeroka formule programowš, partie dopiero się kształtujš i opierajš się na fachowcach którzy pochodzš z różnych partii, pojawiajš się metody blokowania

'Jean Blondcl 1968 opiera się na kryterium liczby partii i relatvwna wielko?ć partii polu. wyróżni! 4 syst partyjne:

1) syst dwupartyjny - zdominowanie parlamentu-przez dwie partie, z których jedna sprawuje władzę a druga znajduje się w opozycji. W. Brytania

2) syst dwu-i-półpartyjny ? istniejš dwie duże partie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) żadna z dwóch partii nie jest na tyle duża aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei różnice programowe oraz ideologiczna między nimi jest na tyle duża iż nie mogš one współtworzyć koalicji.

3) syst wielopartyjny z partiš dominujšcš - w tym systemie istnieje wiele małych partii i jedna dominujšca ale nie na tyle aby samodzielnie utworzyć rzšd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi

4) syst wielopartyjny ale bez partii dominujšcej - układ równy ale nie zwycięski, powstajš gabinety wielopartyjne.

P. Mair wzišł pod uwagę tzw numeryczne podej?cie Małš partiš wg niego jest ta która zdobywa od l do 1 5 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich - partie wielkie zdobywajš przeciętnie 83.6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych ? partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) po?rednie systemy partyjne - partie małe zdobywajš 63,1%, a duże 34,6% Finlandia Holandia

4) przej?ciowe systemy partyjne ? system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia 47 Sposoby interpretacji systemu partyjnego wg M Duvergera, D. Rae, i G. Sartoriego D. Duvegera jest on szczególnym rodzajem wzajemnych powišzań między okre?lonymi cechami czy też parametrami konkretnej konfiguracji rywalizujšcych partii politycznych takimi jak np.: liczba partii, ich rozmiar, wzorzec tworzenia koalicji czy też geograficzna lokalizacja. D. Rea z kolei w swojej definicji systemu partyjnego zwraca uwagę na fakt iż ukształtowany schemat powišzań między partiami decyduję o ^nadaniu im unikalnego ''znaczenik G^Raitori _ mówi_ że jyjLj^rtyjny_ to układ wzajemnych oddziaływań będšcy efektem rywalizacji między partiami , opira się na wzajemnym uzależnieniu się partii; na tym iż każda partia jest funkcjš (w sensie matematycznym) innych partii i reaguje na zachowania pozostałych partii politycznych. 48. Dwa test relewancji parryjpei wg S. Sarroriego

-- chodzi o stwierdzenie czy była ona była ona kiedykolwiek brana

pod uwagę jako ewentualny partner w przetargach koalicyjnych. Wyznacznikiem zdania tego testu jest więc nie faktyczny udział partii w koalicji gabinetowej ale sama potencjalno?ć czyli możliwo?ć wej?cia do niej jeżeli nawet tak się nie stało. Ograniczył zastosowanie tego testu tylko do partii małych

PoJejacjał-_iiżyci_a _szantażu politycznego - pewne duże partie polityczne pozostajšce w permanentnej opozycji wobec systemu politycznego z racji uzyskiwania znaczšcego poparcia wyborczego w naturalny sposób muszš zostać uznane za relewantne. Współcze?nie ocena potencjału użycia szantażu politycznego można okazać się bardzo przydatna przy stwierdzeniu doniosło?ci politycznej partii małych. Jednak ich możliwo?ć wywierania wpływu na strategie pozostałych partii wydaje się ograniczona a to chociażby z tej racji iż z reguły może dotyczyć ugrupowań tworzšcych konkretny blok ideologiczne programowy względnie oddziaływać na ugrupowania tworzšce blok styczny.

] i sys: dwupartyjny - zdominowanie parlamentu przez dwie parne. :? władze a druga znajduje się w opozycji, W.

Brytania

2) syst dwu-i-pólpanyjny - istniejš dwie duże partie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) żadna z dwóch partii

nie jest na tyle duża aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei różnice programowe oraz ideologiczna

miedzy nimi jest na tyle duża iż nie moea one współtworzyć koalicii.

3) syst wielopartyjny z partia dominujšcš - w tym systemie istnieje wiele małych panii i jedna dominujšca ale nie

na tyle aby samodzielnie utworzyć rzšd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi

4) syst wielopartyjny ale bez partii dominujšcej - układ równy ale nie zwvcięski, powstajš gabinety wielopartyjne.

P. Mair wzišł pod uwagę tzw numeryczne podej?cie Małš partiš wg niego jest ta która zdobywa od l do 15 % głosów w

trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich - partie wielkie zdobywajš przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe

około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych - partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) po?rednie systemy partyjne - partie małe zdobywajš 63,1%, a duże 34.6% Finlandia Holandia

4) przej?ciowe systemy partyjne - system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966

oraz 1967- 1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia

47 Sposoby interpretacji systemu partyjnego wg M Duvergera, D. Rae, i G. Sartoriego

D. Duvegera jest on szczególnym rodzajem wzajemnych powišzań między okre?lonymi cechami czy też parametrami

konkretnej konfiguracji rywalizujšcych partii politycznych takimi jak np.: liczba partii, ich rozmiar, wzorzec

tworzenia koalicji czy też geograficzna lokalizacja. D. Rea z kolei w swojej definicji systemu partyjnego zwraca

uwagę na fakt iż ukształtowany schemat powišzań między partiami decyduje o nadaniu im unikalnego znaczenia. G.

Sartori mówi że syst partyjny to układ wzajemnych oddziaływań będšcy efektem rywalizacji między partiami, opira się

na wzajemnym uzależnieniu się partii; na tym iż każda partia jest funkcjš (w sensie matematycznym) innych partii i

reaguje na zachowania pozostałych partii politycznych.

48. Dwa test)' relewancji partyjnej wg S. Sartoriego

Potencjał koalicyjny partii - chodzi o stwierdzenie czy była ona była ona kiedykolwiek brana, pod uwagę jako

ewentualny partner w przetargach koalicyjnych. Wyznacznikiem zdania tego testu jest więc nie faktyczny udział

partii w koalicji gabinetowej ale sama potencjalno?ć czyli możliwo?ć wej?cia do niej jeżeli nawet tak się nie

stało. Ograniczył zastosowanie tego testu tylko do partii małych

Potencjał użycia szantażu politycznego - pewne duże partie polityczne pozostajšce w permanentnej opozycji wobec

systemu politycznego z racji uzyskiwania znaczšcego poparcia wyborczego w naturalny sposób muszš zostać uznane za

relewantne. Współcze?nie ocena potencjału użycia szantażu politycznego można okazać się bardzo przydatna przy

stwierdzeniu doniosło?ci politycznej partii małych. Jednak ich możliwo?ć wywierania wpływu na strategie pozostałych

partii wydaje się ograniczona a to chociażby z tej racji iż z reguły może dotyczyć ugrupowań tworzšcych konkretny

blok ideologiczne programowy względnie oddziaływać na ugrupowania tworzšce blok styczny.

49. G. Smitha, J. Blondela, R. Herbuta i H. Herzoga próby klasyfikacji ?partii małych" Smith i Sartori - mamy do

czynienia z ustaleniem relewancji ze wzg. Na sprawowanie władzy publicznej. Sš p.p. które majš wpływajš na

mechanizmy funkcjonowania władzy publicznej. Te które majš to - relewantne, a te które nie majš to - nierelewantne.

Hcrzog: Znaczenie partii - czy partia jest relewantna, bioršc pod uwagę potencjał

mobilizacyjny partii polityczne]. Potencjał mobilizacyjny jest charakteryzowany \v dwóch

aspektach:

-to fenomen, który odnosi się do partii, które biorš udział w ogólnospołecznym procesie negocjowania zasad gry państwowej - majš akceptację społeczeństwa, kształtujš opinie społeczeństwa, liczš się ze społeczeństwem. Mamy tu do czynienia relewanto?ciš społeczne -politycznš

-pozaformalna płaszczyzna - partie działajš poza systemem politycznym (np. partie protestu). To też sš partie relatywne

Herbut: Wyróżnia dwa rodzaje partii relewantywnych: ugrupowania inicjujšce, ugrupowania dopełniajšce. Pierwsze to takie, które pełniš w pewnej mierze rolę dyktatora w przetargach koalicyjnych. Drugie natomiast to takie, które dalej majš potencjał koalicyjny (słabszy od ugrupowań inicjujšcych) ale nadal się liczš-będš uczestniczyły w tworzeniu koalicji. Smith: wyróżnił 3 kategorie partii małych:

-partie marginalne

-partie zawiasowe

-partie oderwane

Partie marginalne - znajdujš się albo daleko na lewej albo daleko na prawej stronie (poza głównymi o?rodkami rywalizacji państwowej sš pewnym dodatkiem do partii lewicowych lub prawicowych); wyrażajš skłonno?ć programowš lub ideologicznš do wielkich sšsiadów, jednak chcš wyróżniać się czym?. Marginalne partie małe majš do?ć specyficzne postulaty programowe, skierowane do wšskiego elektoratu, starajš się być odmienne, dšżš do tego by mieć elektorat jasny, klarowny, sprecyzowany, aktywnie uczestniczšcy w polityce.(partia progresywna w Danii). Partie te coraz czę?ciej kojarzš się po prawej stronie a nie po lewej. Partie zawiasowe ? lubiš lokować się gdzie? po?rodku, mogšce być zaakceptowanymi przez prawicę jak i przez lewicę, rola tych partii wzrasta gdy sš one partiami oferujšcymi na poziomie centroprawicowym lub centrolewicowym. Możemy je nazywać partiš trzecia. języczkiem u nogi. Rola tej partii wzrasta gdy żadna z dużych partii nie ma większo?ci parlamentarnej (nie ma powyżej 50% w parlamencie) (FDP w Niemczech) Partie oderwane - to te które uchylajš się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji parlamentarnej. Nie umiejscowiajš się na osi lewica - prawica. To te partie, które odnoszš się do mniejszo?ci etnicznej, grupy regionalnej itp. Jest ona w zupełnie innym nurcie my?lenia w polityce, nie zajmuje się ogólnonarodowym aspektem.

50.Trzy kategorie partii ?małych" wg Smitha Smith: wyróżnił 3 kategorie partii małych:

-partie marginalne

-partie zawiasowe

-partie oderwane

Partie marginalne - znajdujš się albo daleko na lewej albo daleko na prawej stronie (poza głównymi o?rodkami rywalizacji państwowej sš pewnym dodatkiem do partii lewicowych lub prawicowych); wyrażajš skłonno?ć programowš lub ideologicznš do wielkich sšsiadów, jednak chcš wyróżniać się czym?. Marginalne partie małe majš do?ć specyficzne postulaty programowe, skierowane do wšskiego elektoratu, starajš się być odmienne, dšżš do tego by mieć elektorat jasny, klarowny, sprecyzowany, aktywnie uczestniczšcy w polityce.(partia progresywna w Danii). Partie te coraz czę?ciej kojarzš się po prawej stronie a nie po lewej. Partie zawiasowe - lubiš lokować się gdzie? po?rodku, mogšce być zaakceptowanymi przez prawicę jak i przez lewice, rola tych partii wzrasta gdy sš one partiami oferujšcymi na poziomie centroprawicowym lub centrolewicowym. Możemy je nazywać partią trzecią, języczkiem u nogi. Rola tej partii wzrasta gdy żadna z dużych partii n;e m;

parlamentarnej (nie ma powyżej 50% w parlamencie) (FDP w Niemczech')

Partie oderwane - to te które uchylajš się od udziału w zasadniczym nurcie rywalizacji

parlamentarnej. Nie umiejscowiaja się na osi lewica -prawica. To te partie, które odnoszš sie do mniejszo?ć! etnicznej, grupy regionalnej itp. Jest ona w zupełnie innym nurcie mv?leni;; w polityce, nie zajmuje się ogólnonarodowym aspektem.

51 Numeryczne podej?cie \v analizie partii małych wg C.P. M ni r a -

P. Mair wzišł pod uwagę tzw numeryczne podej?cie Małš partiš wg niego jest ta która zdobywa od l do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich - partie wielkie zdobywajš przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych-partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) po?rednie systemy partyjne - partie małe zdobywajš 63,1%, a duże 34.6% Finlandia Holandia

4) przej?ciowe systemy partyjne - system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967- 1987 przykładem.tego jest Francja Szwajcaria Belgia

52.M. Pedersena bariery partii politycznej

Ze względu na podatno?ć cyklicznego biologicznego rozwoju partie dorastajš , dojrzewajš albo zostajš dziećmi, dziećmi nawet czasem umierajš . Partie polit muszš w swym życiu przej?ć 4 fazy:

1) bariera deklaracji - grupa publiczna deklaruje udział w wyborach

2) bariera autoryzacji - podlega zarejestrowaniu, zbira okre?lonš liczbę podpisów, w W Brytanii złożenie depozytu pieniężnego

3) bariera reprezentacji - gdy zdobywa miejsce w parlamencie, ma swoich przedstawicieli

4)bariera relewantno?ci - partie które przechodzš tš barierę to te które majš potencjał tworzenia koalicji gabinetowych.

53. Kategoria partii antysystemowej

Partia antysystemowa - dšży do podważenia legitymacji reżimu. Oczekiwanym przez niš scenariuszem jest zatem kryzys legitymacji, który winien doprowadzić do zastšpienia jednego systemu politycznego (demokratycznego) innym. Partie te kwestionujš zasady lezšce u podstaw funkcjonowania systemu politycznego, działajš przeciwko niemu. Partie ultraprawicowe - pojecie ultraprawica okre?la się zazwyczaj ugrupowania o różnym rodowodzie od narodowego socjalizmu po skrajne bojówki terrorystyczne wyrosłe w obrębie tzw milicji obywatelskiej (USA). Partie ultraprawicowe podkre?lajš zagrożenia zwišzane z unifikacjš europejskš, globalizacjš gospodarczš, atomizacjš narodu i alienacja jednostek, jednostek także ich izolacjš socjalnš, zalewem krajowego rynku pracy przez imigrantów oraz bezrobociem. Podkre?lajš dwulicowo?ć polityków partyjnych oraz niewydolno?ć systemu demokratycznego i postulujš powrót do etycznych rzšdów opartych na sanacji ( odnowie) prawdziwego autorytetu. Sš to zatem ugrupowania antysystemowe. Można wyróżnić partie ultraprawicowe starego typu i nowego. Ta pierwsza nawišzuje do tradycji autoratyzmu faszystowskiego, które : postulujš totalno?ci oznaczajšcej możliwo?ć cało?ciowego kompleksowego ujęcia spraw wspólnoty, wizja monolitu narodowego . dšżenie do przezwyciężenia podziałów klasowych i interesów grupowych na rzecz przyspieszenia rozwoju gospodarczego, żšdanie postaw paramilitarnego posłuszeństwa, gloryfikacja przemocy uzasadnianej mistycznym przesłaniem narodowym, belgijski Front Narodów}-. Ludowy Zwišzek Niemiecki DVU Parti nowego typu proponujš^ zagadnienia zwišzane z biotynš, rytmami ziemi itp. Z partiami starego typu wišże ich tylko idea krwi i ziemi. Niemiecka Sprawa Narodowa - Narodowo-Rewolucyjna Organizacja Odnowy SdV/NRAO.

54. Model ?zamrażania" i ?odmrażania" systemu partyjnego wg. S. Lipseta i S. Rokkana

Model Lipseta i rokkana kładzie nacisk na instytucjonalizacje i zamrożenie struktury podziałów socjopolitycznych i rodzšcych się na ich podstawie form partyjnej orientacji elektoratu. Propozycja ta nie ma jednak czysto statycznego charakteru. Teza Lipseta i Rokkana znajduje czę?ciowe potwierdzenie w badaniach zachowań wyborczych. Oto okazuje się, iż charakteryzujš się one inercjš.-W znacznym stopniu sš kształtowane przez indywidualne poczucie identyfikacji z partiš oraz instytucjonalne powišzania między partiš a okre?lonym ogniwem struktury społecznej (np. zwišzkami zawodowymi czy ko?ciołem). Sposób głosowania wcale jednak nie musi być odbiciem (przynajmniej natychmiastowym) zmian zachodzšcych w społeczeństwie. Może w dalszym cišgu odzwierciedlać ?stare" formy identyfikacji partyjnej, głęboko zakorzenione w mentalno?ci jednostki, mimo iż zmienił się społeczny kontekst uzasadniajšcy ten tradycyjny wzór zachowania (np. awans społeczny robotnika i zmiana stylu życia, uzasadniajšce zaliczenie go formalnie do nowej klasy ?redniej, nie musi zmienić jego partyjnej orientacji). Trzeba jednak pamiętać, iż inne niż np. klasowy wzór zachowań wyborczych wska?niki polaryzacji politycznej mogš pełniej odzwierciedlać dynamikę zmian na arenie politycznej.

Poczynajšc jednak od końca lat siedemdziesištych, wielu badaczy zaczęło kwestionować tezę o zamrożeniu systemów partyjnych. Rzeczywi?cie, zaobserwowano wiele zjawisk, które mogłyby ?wiadczyć o pojawieniu się procesu odwrotnego, czyli ?odmrażania" systemów partyjnych. Chodzi między innymi o takie zjawiska, jak:

a)przesuwanie się głosów wyborczych między partiami, w efekcie czego poparcie elektoratu dla ustabilizowanych partii wydaje się ?warunkowe" i nabiera cech płynno?ci;

b) wzrost grupy wyborców niezdecydowanych, podejmujšcych decyzje w ostatniej fazie kampanii wyborczej;

c) pojawienie się tzw. głosów protestu;

d)pojawienie się partii nowych, co znacznie podnosi poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego i komplikuje proces przetargów koalicyjnych.

55. Typologie systemów partyjnych wg Jean Blondela i G. Sartoriego

G. Sartori przy konstruowaniu swej typologii systemów partyjnych uwzględnił dwie zmienne: liczbę rywalizujšcych partii ( format systemu partyjnego) oraz dystans ideologiczny między nimi ( mechanizm systemu partyjnego) 1976- klasyczny, funkcjonujšcy do dzi? Wyróżnił 4 typy syst partyj:

1) system dwupartyjny ? występowanie dwóch silnych partii polit , reprezentujšcych opcję centrolewicowš oraz centroprawicowš co konstytuuje układ bipolarny, z wyra?nymi tendencjami tendencjami kierunku utrzymania formuły rywalizacji do?rodkowej. Dystans ideologiczny między partiami jest z reguły minimalny- zbieżne programy

2) system wielopartyjny umiarkowanie spolaryzowany- liczba 5-6 partii, nadal bipolarny przy niskiej fragmentaryzacji, dystans ideologiczny jest mały, rywalizacja do?rodkowa.

3) system wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany - więcej niż 6 partii , układ wielopolarny , nie ma jednego centrum, wysoka fragmentaryzacja, dystans ideologiczny jest wielki rozcišgajš je partie systemowe, protestu, antysystemowe, model rywalizacji od?rodkowej

4) system partii predominujacej - system ten charakterystyczny dla układów dwupartyjnych , zachodzi wówczas gdy dana partia zwycięża lub znajduje się u steru władzy z inna partia przynajmniej 4-krotnie np. partia konserwatywna w Anglii 1979-97. Jcan Blondel 1968 opiera się na kryterium liczby partii i relatywna wielko?ć panu polu, wyróżni! 4 syst partyjne:

1) syst dwupartyjny - zdominowanie parlamentu przez dwie partie, z których jedna sprawuje władze a druga znajduje się w opozycji. W. Rmania

2) syst dwu-i-półpartyjny - istniejš dwie duże panie i jedna mała ( partia trzecia, zawiasowa) żadna z dwóch partii nie jest na tyle duża aby mogła samodzielnie sformułować gabinet, z kolei różnice programowe oraz ideologiczna między nimi jest na tyle duża iż nie mogš one współtworzyć koalicji.

3) syst wielopartyjny z partiš dominujšca - w tym systemie istnieje wiele małych partii i jedna dominujšca ale nie na tyle aby samodzielnie utworzyć rzšd musi tworzyć koalicje z partiami mniejszymi

4) syst wielopartyjny ale bez partii dominujšcej - układ równy ale nie zwycięski, powstajš gabinety wielopartyjne.

56. Typologie systemów partyjnych wg G.Smitha i P. Maira

P. Mair wzišł pod uwagę tzw numeryczne podej?cie Małš partiš wg niego jest ta która zdobywa od l do 15 % głosów w trzech niekoniecznie kolejnych elekcjach. Wyróżnił:

1) systemy partyjne partii wielkich - partie wielkie zdobywajš przeciętnie 83,6% głosów wyborczych a partie małe około 12,7% Austria Irlandia

2) systemy partyjne partii małych - partie wielkie 41%, małe 58,1% Dania Szwecja

3) po?rednie systemy partyjne - partie małe zdobywajš 63,1%, a duże 34,6% Finlandia Holandia

4) przej?ciowe systemy partyjne ? system partyjny uległ ewolucji w obu badanych okresach czli w latach 1947-1966 oraz 1967-1987 przykładem tego jest Francja Szwajcaria Belgia Typologia G. Smitha - opiera się na dwóch, podstawowych kryteriach: relatywnym rozmiarze partii polit oraz poziomie spójno?ci społecznej i politycznej w ramach systemu politycznego. Wyróżnia:

1) system rozproszony - względnie duża liczba partii, żadna nie dominuje, ideologiczny dystans jest umiarkowany, w formowaniu gabinetów koalicyjnych może wzišć udział klika partii polit, ( Belgia Dania Finlandia

2) system równowagi, ? kilka partii do?ć wyra?na polaryzacja sił politycznych, dystans ideologiczny jest mały,

3) system nierównowagi - szczególnš dominujšcš rolę odgrywa jedna partia polit, sformułowanie stabilnego gabinetu bez jej udziału staje się nie możliwe . .^

57 Typologie systemów partyjnych wg J. LaPalombary i M. Weinera

bazujš na dwóch kategoriach :

- cechach rywalizujšcych partii ? wprowadzajš tu rozróżnienie pomiędzy systemami ideologicznymi oraz pragmatycznymi

- sposobie sprawowania władzy - wyróżniajš systemy hegemoniczne w których jedna partia lub koalicja partii przez dłuższy czas formuje kolejne gabinety oraz system alternacji władzy gdzie mamy do czynienia z do?ć częstš zmianš partii rzšdzšcej (również koalicji partii). Uwzględniajšc wymienione tendencje otrzymujemy w efekcie 4 subkategorie:

1) systemy hegemoniczno-ideologiczne

2) systemy hegemoniczno-pragmatyczne

3) systemy ideologiczne zwišzane z alternacjš władzy politycznej

4) systemy pragmatyczne zwišzane z alternacj š władzy politycznej.

58.A. Downsa tzw. ?styczno?ciowy" model rywalizacji międzypartyjnej.

Model kierunkowy rywalizacji miedzy partiami jest niejako odpowiedziš wręcz krytyka modelu styczno?ciowego Downsa. Badacze wychodzš z założenia ze partia nie może opierać swego sukcesu wyborczego na elektoracie umieszczonym w centrum kontinuum L-P ponieważ ludzie ci sš niezaangażowani politycznie oraz ich lojalno?ć a co za tym idzie poparcie jest bardzo niestabilne. Ujmujšc jeszcze inaczej w odróżnieniu od modelu styczno?ciowego wyborca umieszczony w centrum nie decyduje o zwycięstwie partii jest neutralny czyli centrum w tym modelu to niejako punkt zero. Partie nie rywalizujš wiec o glosy centrum ich rywalizacja jest skoncentrowana na lewo bšd? prawo od centrum ideologicznego i mie?ci się w strefie akceptacji. Wiadomo bowiem że im dalej na lewo bšd? prawo od centrum ideowego co prawda liczba wyborców maleje jednak ich zaangażowanie polityczne wzrasta. Podsumowujšc partie polityczne nie rywalizujš o głosy centrum które niejako samo zadecyduje na kogo oddać glosy rywalizuje o glosy wyborców formułujšc swój program dla wyborców zaangażowanych, na których można zbudować niejako tzw. stabilny elektorat. Pyzatym zmienia się ocena samej partii, która nie jest już w odróżnieniu od modelu Downsa monolitem, a jej program w zasadnie jest zorientowany lewicowa bšd? prawicowe. Wyborca ujmowany jest jako osoba jednak niezdecydowana która decyduje tylko niejako powierzchownie na kogo ma oddać swój glos nie kieruje się racjonalnym wyborem lecz poziomem swego zaangażowania.

59.Krytyka modelu A. Downsa wg Sartoriego. Podstawowe założenia

Krytka Sartoriego polega głownie na tym iż twierdzi on, że model Downsa sprawdza się tylko w systemie partyjnym dwuczyrmikowym: może to być system blondelowski dwu partii bšd? dwu partii dominujšcych Sobolewskiego. Zatem jeżeli pojawi się jakikolwiek trzeci i dalsze czynniki schemat rywalizacji styczno?ciowej zostanie zaburzony. Wiadomym jest również iż rywalizacja na kontinuum L-P w obecnym społeczeństwie postindustrialnym jest niejako zbyt ogólnikowa przecież dochodzš nowe wymiary rywalizacji prócz tego tradycyjnego mamy do czynienia miedzy innymi z arena rywalizacji aksjologiczna ekonomiczna szerzej rozumiana oraz niejako polityczna.

60."Kierunkowy" model rywalizacji międzypartyjnej autorstwa O. Listhuaga, S.E. McDonalda, G. Rabinowicza

rywalizacja w systemie wielopartyjnym. partie nie będš zbliżać się do siebie. Rywalizacja nie będzie się zbiegała w kierunku centrum, lecz będzie ona w granicach sfery akceptacji, czyli tu gdzie jeszcze sš wyborcy i ich liczba daje możliwo?ć zwyciężenia bšd? zdobycia jednego mandatu poselskiego pkt.O na osi lewica/prawica me powinno się prowadzić walki wyborczej(to pkt. nieaktywno?ci polit.),dlatego partie nie sytuujš się w takim położeniu. Walka rozgrywa się w granicach sfery akceptacji. Na płaszczy?nie układów wielopartyjnych rozróżniamy: neutralno?ć i rosnšce zaangażowanie. Model wskazuje na konkretne partie programowe to że rywalizujš w przestrzennej sferze akceptacji pozwala na zindywidualizowanie programu. Rywalizacja obejmuje też inne podziały np. stosunek do UE, religii, mniejszo?ci.

61. Metody konstruowania empirycznej skali rywalizacji międzypartyjnej (opinie ekspertów, analiza tre?ci programów wyborczych, oceny masowego wyborcy)

Pomiar dystansu na podstawie wyników badań empirycznych masowego wyborcy

Metoda ta opiera się na założeniu, iż stosujšc wcze?niej przygotowanš skalę rywalizacji, można, wykorzystujšc odpowiedzi respondentów, skonstruować przestrzeń rywalizacji międzypartyjnej. W ten sposób postšpili G. Sani i G, Sar-tori, wyznaczajšc poziom polaryzacji systemu partyjnego na podstawie opinii masowego wyborcy. Zgrupowali oni wyborców głosujšcych na partie polityczne, opierajšc się na ich indywidualnych decyzjach okre?lajšcych miejsce, jakie zajmujš na 10-punktowej skali wyznaczajšcej poziom sympatii dla różnych partii. Na tej podstawie autorzy mogli ocenić stopień polaryzacji na poziomie masowego wyborcy, kalkulujšc dystans ideologiczny iako efekt indywidualnej decyzji obywatela co do przybliżonego miejsca, jakie zajmuje on na osi lewica-prawica. odpowiadajšcego wyznawanej (popieranej) przez niego orientacji politycznej.

Sani i G. Sartori przyjęli 10-punktowš skalę pomiaru: lewica = 112. centrolewica = 314, centrum = 5 i 6, centroprawica = 718, prawica = 9 i 10. W jej ramach okre?lili pozycje poszczególnych partii w 10 krajach Europy Zachodniej, kalkulujšc tzw. ?redniš opinie. Poziom polaryzacji (dystansu ideologicznego) zosta} skalkulowany jako wynik podzielenia absolutnej różnicy między dwoma ekstremami systemu przez teoretyczne maksimum wynikajšce z przyjęcia 10-punktowej skali (w tym wypadku 9). Pomiar dystansu na podstawie opinii ekspertów

Pierwsze próby konstruowania przestrzeni rywalizacji opierały się wła?nie na opiniach ekspertów, osób na co dzień zwišzanych z politykš, zarówno praktyków, jak i teoretyków. Dopiero jednak F. Castles i P. Mair jako pierwsi przedstawili rozbudowanš i systematyczna analizę opinii ekspertów co do lokalizacji partii na tradycyjnej osi lewica?prawica. Poprosili oni respondentów o umiejscowienie partii politycznych reprezentowanych w narodowych parlamentach na 10-punktowej skali lewica-prawica: ultralewica = 0; umiarkowana lewica = 2,5; centrum = 5; umiarkowana prawica = 7,5; ultraprawica = 10.

62. Wielowymiarowa przestrzeń rywalizacji (wymiar ekonomiczny i aksjologiczny). Sposób strukturyzacji przestrzeni rywalizacji politycznej >

Konstruowanie przestrzeni programowej opiera się z reguły na łšcznym uwzględnieniu trzech

płaszczyzn:

politycznej, która jest definiowana m.in. poprzez stosunek partii do reżimu politycznego,

sposób postrzegania roli prawa i jego funkcji, preferowane wzorce rozstrzygnięć koalicyjnych,

wyznawany ideał demokracji, charakter i funkcje systemu wyborczego, sposób terytorialnej

organizacji państwa;

ekonomicznej, zawierajšcej informacje dotyczšce m.in. stosunku partii do ustroju

gospodarczego, roli państwa w tym zakresie, charakteru i rozmiaru sektora publicznego,

programów socjalnych, protekcjonizmu gospodarczego;

aksjologicznej (kulturowej), na którš składajš się takie kwestie, jak np. stosunek partii do

tradycyjnych warto?ci, sposób postrzegania relacji ko?ciół-państwo, interpretacja roli praw i

wolno?ci obywatelskich, rola przypisywana społeczeństwu obywatelskiemu, stosunek wobec

tzw. warto?ci postmaterialnych, problem integracji europejskiej, kwestia pokoju i

współpracy między narodami .

Uwzględnienie tych trzech płaszczyzn w procesie tworzenia przestrzeni problemowej może

przybrać:

a) formę konstruowania tradycyjnej osi lewica-prawica, jako układu jednowymiarowego, w ramach którego jednak poszczególne kategorie -lewica, prawica, centrum ? czy też kategorie po?rednie (np. centrolewica czy centroprawica), zostajš zdefiniowane w oparciu o bardzo szeroki katalog kwestii problemowych, wykraczajšcych poza tradycyjny układ warto?ci socjoekonomicznych lub

b)formę konstruowania przestrzeni wielowymiarowych (z reguł)' zestawienie kilku przestrzeni dwuwymiarowych, gdyż uwzględnienie w jednym układzie więcej niż dwóch wymiarów rodzi problemy interpretacyjne).W ten sposób stworzona przestrzeń problemowa wydaje się być pełniejsza.

63.Determinizm strukturalny i polityczny a zmiana polityczna

Jeżeli o chodzi ?ródła zmiany politycznej to w politologii w zasadzie funkcjonują dwa sposoby jej interpretowania. Rzecznicy pierwszego sposobu przyjmujš, iż maja one w zasadzie zewnętrzny charakter wobec systemu politycznego. W skrajnej wersji poslad ten opiera się na przekonaniu, iż polityka jest odbiciem dynamiki zrniar. zachodzšcych w otoczeniu społecznym systemu politycznego, zmian w strukturze społeczeństwa oraz w sferze kulturowo-normatywnej (katalog akceptowanych warto?ci). Scenariusz wyłaniajšcy się z faktu przyjęcia takiego założenia jest prosty. Oto podmioty systemu politycznego musza stosować w sposób cišgły strategie adaptacyjne (adaptacja bierna), gdyż tylko w ten sposób majš szansę na przetrwanie. Ten sposób interpretacji ?ródeł zmiany politycznej okre?lany jest mianem strukturalnego determinizmu.

Reprezentanci politycznego (instytucjonalnego) determinizmu akcentujš natomiast autonomiczny charakter polityki, przypisujšc podmiotom aktywnym w tej sferze niekiedy nawet zdolno?ć do kreowania okre?lonych sytuacji społecznych czy stylizowania trendów społecznych w sposób przynoszšcy im wymierne korzy?ci (np. nacjonalizm afrykański został wykreowany jako instrument w grze politycznej.

Zmiana polityczna to z reguły efekt pojawienia się okre?lonych czynników zewnętrznych (społecznych) jak i wewn. (polit.)

Jednym z instrumentów pozwalajšcych politykom kontrolować zjawisko zmiany politycznej jest wła?nie system partyjny, ale pod warunkiem, iż charakteryzuje go znaczny poziom instytucjonalizacji, która jednak nie wywołuje efektu zbędnej sztywno?ci w reagowaniu na zmiany zachodzšce w jego otoczeniu.

64.Detrminanty instytucjonalne, a ich wpływ na mechanizm rywalizacji międzypartyjnej, na system partyjny (wg Ryszarda Herbuta)

Prezydencjalizm versus parlamentaryzm (typ reżimu politycznego)

W reżimach parlamentarnych rzšd jest powoływany przez parlament, a jego trwanie uzależnione jest od poparcia legislatywy. Parlament i tylko on ma prawo realizacji odpowiedzialno?ci politycznej rzšdu, m.in. poprzez zastosowanie wniosku o wotum nieufno?ci. Głowa państwa, prezydent bšd? monarcha, pełni jedynie funkcje ceremonialne i reprezentacyjne. W modelowym ujęciu reżimu parlamentarnego mie?ci się jednak do?ć nietypowa cecha, ?wiadczšca o próbie zachowania pewnej symetrii wpływów i oddziaływań w relacji parlament - egzekutywa. Chodzi mianowicie o prawo egzekutywy do przedterminowego rozwišzania parlamentu. Natomiast prezydencjalizm charakteryzuje się występowaniem monokratycznej egzekutywy - prezydenta. Jest on zarówno głowš państwa, jak i szefem rzšdu (przynajmniej w wersji przyjętej w Stanach Zjednoczonych), a ministrowie sš jedynie jego doradcami. Prezydent wybierany jest w wyborach powszechnych i jest to jedyna forma odpowiedzialno?ci politycznej egzekutyw}'. Prezydent nie odpowiada więc politycznie przed parlamentem. W reżimie prezydenckim mamy więc do czynienia z separacjš władz, co oznacza, iż prezydent i parlament dysponujš odrębnym zakresem kompetencji i sš to organy niezależne.

Ustabilizowanie się reżimu prezydenckiego oznacza, iż najistotniejszym łupem w procesie rywalizacji politycznej staje się wła?nie urzšd prezydenta. Partie polityczne-w taki sposób kształtujš swoje strategie polityczne, by zwyciężyć w wyborach prezydenckich. Prezydent to organ jednoosobowy, a więc efektem rywalizacji wyborczej staje się wyłonienie jednego zwycięzcy, a partia która go wyniosła na ten urzšd, uzyskuje status ugrupowania prezydenckiego. Proces wyłaniania prezydenta wišże się więc bardzo silnie ze zjawiskiem polaryzowania areny politycznej, wykreowania w ramach systemu partyjnego dwóch wyra?nych opcji politycznych - proprezydenckiej i antyprezydenckiej. Partie czy grupy polityczne gotowe sš do tworzenia szerszych przymierzy politycznych tylko dlatego, by zwyciężyć w wyborach. Tzw. efekt prezydencki może spowodować, iż koniunkturalne początkowo przymierza przekształcajš się \v bardzo trwaie sojusze czy v, ręcz prowadza do stworzenia partii politycznych. System wyborczy a system partyjny

Wybór okre?lonego systemu wyborczego to przede wszystkim decyzja elit politycznych, które próbujš traktować go jako narzędzie ;nzvniern polityczne]. Chcš osišgnšć pewne cele polityczne, które wcale nie trzeba interpretować w kategoriach wšskich interesów grupowych. Oto większo?ciowy system wyborczy sprzyja trwało?ci gabinetu, stabilizujšc relacje międzv legislatywš a egzekutywš. Czyni to jednak poprzez deformacje woli wyborców będš,cš efektem zastosowania w jego ramach okręgów jednomandatowych. Z kolei system proporcjonalny gwarantuje reprezentatywno?ć wyłonionej legislatywy, co oznacza, iż reprezentowane sš w niej wszystkie liczšce się w kraju siły polityczne. Decydenci polityczni wybierajšc system proporcjonalny, mogš posługiwać się przy jego konstruowaniu różnymi instrumentami, które mogš wywoływać mniej lub bardziej manipulacyjne efekty, Jeżeli np. pojawi się wysoka klauzula zaporowa (5-procentowa), może to oznaczać, iż dšżš do koncentracji parlamentarnego systemu partyjnego poprzez eliminowanie partii mniejszych, które nie sš w stanie przekroczyć tej prawnej bariery. Wprowadzenie jej może więc zostać odebrane jako działanie sprzyjajšce partiom dużym, a ograniczajšce dostęp do parlamentu partiom małym. Podobny efekt, tylko jeszcze mocniej zaakcentowany, wywołuje wprowadzenie małych okręgów wyborczych (np. trzy- lub pięciomandatowych). Niektóre' metody przeliczania głosów na mandaty (np. metoda Hondta) preferujš partie duże, za? inne (np. metoda Sainte-Lague) - partie małe. Wprowadzenie do polskiej ordynacji wyborczej klauzuli zaporowej O-procentowa) przy rozdziale mandatów z listy krajowej, to kolejny przykład marginalizacji partii mniejszych. Jeżeli w systemie wyborczym pojawiš się wspomniane instrumenty (a również szereg innych), system wyborczy może wpłynšć na charakter systemu wyborczego, zwłaszcza na jego format.

óS.Determinanty społeczne majšce wpływ na zmianę systemu partyjnego

S. Lipset i S. Rokkan jako jedni z pierwszych podjęli próbę interpretacji rozwoju politycznego (w tym również systemu partyjnego) poprzez pryzmat zmiennych makrospołecznych, a wiec zmian na poziomie struktury grupowej społeczeństw Europy Zachodniej. Pojawia się w ich koncepcji kategoria podziału socjopolitycznego jako ten wła?nie czynnik, który w ostatniej instancji decydował o strukturyzacji systemów partyjnych w tym regionie. Ich interpretacja ma przede wszystkim walor historyczny, a więc dotyczy fazy narodzin i stabilizacji (instytucjonalizacji) systemów partyjnych (faza genetyczna). Oznacza to. iż panie wykorzystały istniejšce w pierwszej połowie XX W. podziały w społeczeństwie (grupy np. klasowe,religijne czy etniczne) jako sposób zakorzenienia się VI nim i w efekcie jako sposób instytucjonalizacji samego systemu partyjnego.

Podziały socjopolityczne - to stabilne układy różnicujšce wspólnotę politycznš (polaryzacja opinii, przekonań, zachowań, działań), w ramach których okre?lona grupa społeczna opowiada się i popiera konkretne opcje programowe, ideologiczne i sposoby działania, a tym samym również i konkretne partie polityczne (niekiedy jednš partię polityczna) postrzegane jako jej reprezentanci na poziomie rywalizacji politycznej, podczas gdy inna grupa społeczna opowiada się za opozycyjnymi wo_ec tej pierwszej strategiami i popiera innš partię czy też partie polityczne. Podział socjopolityczny pojawia się z reguły wówczas gdy istniejš przynajmniej dwie grupy społeczne i reprezentujšce je partie, które formułujš alternatywne opcje ideologiczno programowe dotyczšce sposobu dystrybucji dóbr postrzeganych jako dobra polityczne. Podziały socjopolityczne stajš się wyrazem istnienia konfliktowych interesów społecznych, które poprzez fakt działania partii politycznych i grup interesu zostajš przeniesione w sferę przetargów politycznych (proces polityzacji konfliktu społecznego). Zmiany zachodzšce w społeczeństwach postindustrialnych - zmiana charakteru społeczeństwa może mieć okre?lony wpływ na zmianę systemu partyjnego. Należy jednak przyjšć, iż możemy mieć do czynienia ze zmianami ilo?ciowymi, zwišzanymi np. z zanikaniem czy też zmniejszaniem się konkretnych grup społecznych, a również powstawaniem nowych grup i segmentów społeczeństwa oraz jako?ciowym, dotyczšcymi przeobrażania systemu warto?ci, preferowanego przez obywateli. Oba rodzaje zmian występujš równocze?nie (zmiana w strukturze społeczeństwa generuje zmiany jako?ciowe), kumulujšc efekt oddziaływania na system partyjny.

Przesuniecie poparcia wyborczego - posługujšc się ta kategoriš, można wyja?nić wiele zjawisk zwišzanych z procesem strukturyzacjj systemu partyjnego i mechanizmem rywa-lizacyjnych powišzań między partiami politycznymi. Ocena przesunięcia poparcia wyborczego może być więc traktowana jako sposób uchwycenia dynamiki zmiany systemu partyjnego. Kategoria ta ?ci?le zwišzana jest ze społecznym otoczeniem systemu partyjnego, a dokładniej mówišc ze sposobem odbioru przez elektorat zmian w nim zachodzšcych. Jednym z wymiarów zmiany systemu partyjnego może być wymiar społeczny, a okre?lić go można przy pomocy indeksu zaproponowanego przez M. Pedersena4, zwanego indeksem przesunięcia poparcia wyborczego (volatility).

Przesuniecie poparcia wyborczego to nic innego, jak uchwycenie zmian zachodzšcych w dystrybucji głosów wyborczych między partiami, najpierw pomiędzy dwoma kolejnymi elekcjami, a potem - w okre?lonym okresie, przyjętym jako punkt odniesienia przez badacza (np. w latach 1980-1997). Jest to więc stwierdzenie ewentualnej skłonno?ci elektoratu (lub też jej braku) do głosowania w kolejnych wyborach na różne partie.

---