UCZENIE SIĘ I NAUCZANIE CZYNNOŚCI RUCHOWYCH

Społeczne potrzeby uczenia się:

Dzięki umiejętności wykonywania różnych czynności ruchowych oraz zdolności ich przetwarzania na czynności nowe, człowiek może łatwo dostosowywać się do środowiska i czynnie na nie oddziaływać.

Duży zasób umiejętności ruchowych zdaje się poszerzać możliwości operowania dotychczas nieznanych ruchów.

Można zatem przyjąć, że systematyczne ćwiczenia ruchowe ułatwia uczenie się zarówno czynności dnia codziennego, jak i opanowanie nowych ruchów służących zabawie, pracy, twórczości artystycznej czy też wypoczynkowi.

Nawet wówczas, kiedy ich struktura koordynacyjna odbiega od posiadanych już umiejętności ruchowych.

Odpowiedni zasób umiejętności ruchowych typu sportowo - zabawowego warunkuje również udział w rekreacji fizycznej.

W procesie wychowania fizycznego nie można ograniczyć się wyłącznie do treningu takich dyspozycji jak: siła, szybkość czy wytrzymałość.

Zarówno z punktu widzenia potrzeb teraźniejszości, jak i dającej się przewidzieć w przyszłości istotne staje się kształcenie możliwie najszerszego zasobu umiejętności ruchowych.

Uczeni się motoryczne

Poprzez uczenie się motoryczne na ogół rozumie się zamierzone i niezamierzone zdobywanie i utrwalenie określonych umiejętności motorycznych przez powtarzanie. ;-)

Schmidt definiował uczenie się motoryczne jako pewne wewnętrzne procesy, wynikające z ćwiczenia lub z nabytego doświadczenia, które prowadzą do względnie stałych zmian w zdolnościach służących rozwojowi umiejętności motorycznych.

W uczeniu się motorycznym pierwszoplanową rolę poczynają odgrywać intelekt, świadomość i procesy antycypacji.

Człowiek po to rozwiązuje określone zadania, aby móc samemu działać i zgodnie z własnymi zamierzeniami przeobrażać rzeczywistość. W uczeniu się nie jest więc najważniejsze motoryczna doskonałość, ale to, kim się człowiek staje, na ile jest on samodzielniejszy w działaniu i bogatsza staje się jego osobowość.

Uczenie się ruchu przebiega również mimowolnie, tzn. przez naśladownictwo lub metodą prób i błędów.

Ważne miejsce w takim uczeniu odgrywa wzorowanie się na stylu ruchowych zachowań innych osób. Metoda prób i błędów („przybliżeń i poprawek”, „porażek i sukcesów”) .

Obok niewątpliwych wad taki sposób działania posada również zalety. Są nimi odwoływanie się do twórczej inicjatywy uczącego się, rozbudzenie wyobraźni motorycznej i możliwość znalezienia całkowicie nowych, własnych rozwiązań.

Nawyk ruchowy i zawiązane z nim zjawiska

• Nawyk ruchowy jest indywidualną formą reakcji i działalności ruchowej, charakteryzującą się zautomatyzowanym przebiegiem i tym, że jej wykonanie nie wymaga jakieś specjalnej koncentracji uwagi i myślenia. Nawyk nie oznacza jednak samej czynności, a jest nabytą zdolnością do wykonywania określonej czynności.

Fitts i Posner wyróżnili trzy etapy uczenia się:

1. Etap poznawczy- uczeń wkłada wszelkie starania by dobrze zrozumieć istotę i cel czynności, której ma się uczyć. Uczący analizuje przekazaną informację i podejmuje plan działania

2. Etap kojarzenia- charakteryzuje się łączenie danej umiejętności w płynną całość. Liczba błędów się zmniejsz, choć mają one tendencje do powracania. Uczący ma świadomość niedoskonałości i zakłóceń występujących w danej umiejętności

3. Etap samodzielności- osiągany jest po pewnym okresie praktyk. Uczący wykonuje coraz mniej błędów. Umiejętność ruchowa charakteryzuje się doskonałą koordynacją. Czynność automatyzuje się ( ćwiczący nie zwraca uwagi na każdy element)- wykonuje ćwiczenia bez udziału świadomości.

4. Wyróżnia się nawyki zamknięte (wewnętrzne) i otwarte (zewnętrzne).

5. Nawyki zamknięte są oparte przede wszystkim na warunkowaniu wewnętrznym, a istotą jest tu ścisłe odwzorowanie wcześniej zaproponowanej formy ruchu.

6. W wypadku nawyku otwartego istnieje konieczność pewnego dostosowania formy ruchu do sytuacji zmieniającej się w środowisku zewnętrznym. Dla pewnych sportów typowe są nawyki zamknięte (gimnastyka, jazda figurowa na lodzie, skoki do wody) ,a dla innych nawyki otwarte (gry sportowe, zapasy, szermierka)…

7. Kształtowanie się czynności ruchowych o charakterze nawyku zachodzi w określonych etapach. Wówczas to obserwuje się stopniowy wzrost opanowania ruchu, wyrażający się zwiększeniem dokładności przebiegu poszczególnych charakterystyk przestrzennych, czasowych i dynamicznych. W fizjologii mówi się najczęściej o fazach tworzenia nawyku ruchowego i kolejno po sobie następujących procesach: generalizacji, koncentracji, automatyzacji

Determinanty przebiegu i efektów uczenia się motorycznego

• Wśród czynników warunkujących proces uczenia ruchów trzeba wymienić: właściwości uczącego się, okoliczności i czynniki charakteryzujące sytuację nauczania motorycznego; właściwości nauczającego.

• Do najwa

• żniejszych cech rozwoju należy stopień dojrzałości organizmu, na który składa się zarówno poziom rozwoju morfologicznego, fizjologicznego i motorycznego, jak i psychicznego oraz społecznego. Wspólną cechą w procesie ontogenezy osobniczej jest występowanie fazy progresywnej, równowagi i regresji. Całość przebiegu poszczególnych faz jest kierowana przez genotyp osobnika i realizowana w konkretnym środowisku.

• Pojawiają się również okresy szczególnie sprzyjające uczeniu się motorycznemu. Zjawisku temu z jednej strony sprzyja wyjątkowa sprawność i dojrzałość funkcjonalna ośrodków ruchowych w centralnym systemie nerwowym, a z drugiej procesy ossyfikacji, przyrostu aktywnej masy mięśniowej, korzystna zmiana proporcji ciała itd. Pośród indywidualnych cech istotne są zróżnicowane predyspozycje ruchowe. Poprzez te właściwości rozumiemy zespół warunków wewnętrznych jednostki, określających szybkość uczenia się i poziom wykonania określonych czynności motorycznych.

• Predyspozycje ruchowe zależą od wrodzonych właściwości głównie systemu nerwowego, a także, w mniejszej już mierze, od procesu wychowania fizycznego i tzw. aktywności własnej jednostki.

• Istotnym czynnikiem, szczególnie utrudniającym przyswojenie nowych ruchów, może być poziom sprawności poszczególnych zmysłów. Pragnący opanować jakąś umiejętność ruchową winien bowiem posiadać również fizyczne możliwości odtwarzania danego ruchu. Chodzi tu o dostateczną siłę mięśni i zadowalającą obszerność ruchu w stawach.

• Najistotniejszy jest związek efektów nauczenia z cechami, które można określić jako ogólną postawę uczącego się. Właściwością jej jest pewna trwała dyspozycja, przejawiająca się w zachowaniach, które charakteryzują się pozytywnym lub negatywnym stosunkiem do uczenia się danej czynności motorycznej.

Metody nauczania ćwiczeń ruchowych - analityczną, syntetyczną, mieszaną

1.Metoda całościowa(syntetyczna) polega na nauczaniu ruchu w pełnej formie, a więc z uwzględnieniem wszystkich elementów i charakterystyk ruchu. Ten sposób postępowania ma duże znaczenie w wypadku zadań mniej złożonych oraz na ogół w nauczaniu motorycznym dziewczyn.

Do wad tej metody można zaliczyć:

• -traci się tu niekiedy energię i czas na całkowicie zbędne powtarzanie również tych elementów ćwiczenia, które są łatwe.

• -przy nauczaniu całego działania stopień złożoności poszczególnych części jest różny, a tym samym utrwalają się one w niejednakowym stopniu.

• -złożoność danego zadania ruchowego może powodować, że niektóre elementy okażą się zbyt trudne, co powoduje u wykonującego brak zaufania we własne siły i zniechęcenie.

2.Metoda nauczania częściami(analityczna) oparta jest na odrębnym nauczaniu logicznie wyodrębnionych elementów z całości nauczanego ruchu. Dopiero po ich opanowaniu łączymy i porządkujemy poszczególne elementy ponownie w całość.

• Liczba wyróżnionych zadań szczegółowych zależy od stopnia złożoności struktury ruchowej zadania głównego. Takie analityczne nauczanie umożliwia też lepsze zrozumienie struktury poszczególnych złożonych elementów oraz ich perfekcyjne opanowanie.

• Metodę nauczania częściami należy stosować tylko wtedy, kiedy ćwiczący mają poważne trudności przy próbach całościowego podjęcia działania. Wadą tej metody jest często pojawiająca się trudność przy łączeniu poszczególnych elementów, które wcześniej były wykonywane w innym rytmie, z mniejszą dynamiką działania i w odmiennych warunkach.

3 - Metoda nauczania kombinowana(mieszana) jest efektem poszukiwania stanowiska kompromisowego, w celu uniknięcia zauważalnych wad poprzednio wymienionych sposobów postępowania.

Niekiedy można nauczać w zasadzie w całości, jedynie zatrzymując się przy uczeniu tych elementów .w których uczący się napotyka na poważniejsze trudności.

Można też postępować w ten sposób, że uczymy się najpierw pierwszego elementu całego ruchu, następnie dodajemy do pierwszego drugi, z kolei do obu poprzednich trzeci itd., aż dochodzimy do opanowania całej umiejętności ruchowej.

Zasadą jednak pozostaje tu, że część składowych należy uczyć przez niezbyt długi czas, tak, aby nie stawały się one ruchami wyizolowanymi z całości działania

Zasady dydaktyczne w procesie nauczania

1.Zasada świadomej aktywności-nauczający winien systematycznie wdrażać ucznia do formułowania problemów, poszukiwanie sposobów ich rozwiązywania oraz zastosowań wyuczonych zadań w coraz to nowych sytuacjach.

Jest to też kwestia zdawania sobie sprawy przez uczącego z sensu i składników danego ruchu oraz przeżywania doznań i stanów emocjonalnych związanych z potrzeba uczenia się danej umiejętności ruchowej. Aktywizacja uczących się jest podstawowym warunkiem efektywności procesu uczenia ruchów.

2.Zasada systematyczności.

Systematyczność odnosi się tu głównie do treści nauczania ruchu i oznacza ich planowy i logicznie uporządkowany dobór.

Trening winien być ułożony w takie struktury, które będą tworzyć optymalne warunki dla ucznia. Z tą zasadą wiąże się też kwestia zwana „regułą czasowego następstwa”.

Wskazuje ona na konieczność poprawienia najpierw błędów występujących w danej strukturze ruchowej, wcześniej niż w innych.

3.Zasada poglądowości.

Zasada ta oznacza potrzebę bezpośredniego, zmysłowego poznania rzeczy i zjawisk, przy równoczesnym aktywnym współdziałaniu umysłu. Chodzi tu o umiejętne kojarzenie rzeczy, słów i działania.

Uczący powinien sobie uzmysłowić zależności zachodzące między poszczególnymi elementami, które składają się na określoną całość.

W tym celu wykorzystuje się różnorodne środki dydaktyczne, jak np. pokaz ćwiczenia, tablice, filmy, fotografie, lustra, itp.

4.Zasada stopniowania trudności(dostępności).

Istnieje potrzeba dostosowania procesu nauczania do możliwości i właściwości rozwojowych uczących się .

Dzieci w młodszym wieku,7-10 lat, charakteryzuje głównie myślenie konkretno - obrazowe, a dopiero w późniejszym okresie pojawia się zdolność do myślenia abstrakcyjnego.

Niezbędne jest odwołanie się w tych do różnych metod nauczania.

Warunki, w jakich odbywa się nauczanie, wymagają uwzględnienia dotychczasowych doświadczeń uczących się, co ujmowane jest zwykle w hasłach: „od znanego do nieznanego” lub „od bliskiego do oddalonego”.

5.Zasada trwałości.

Proces nauczania wiąże się zawsze z potrzebą utrwalenia zdobytych już umiejętności. najskuteczniejszym sposobem jest powtarzanie danej czynności.

Powinno ono być jednak nastawione nie tylko na samą automatyzację czynności, ale i jej odtwarzanie w różnych sytuacjach i warunkach. Chodzi tu o umiejętność racjonalnego wykorzystania przyswojonych już umiejętności w różnych okolicznościach.

Zasady w realizacji (treningu aktywności fizycznej)

Istnieją pewne ogólne zasady, których uwzględnienie jest ważne w konstruowaniu programu treningu:

-zasada specyficzności treningu. Wskazuje ona, że fizjologiczna i metaboliczna odpowiedź oraz adaptacja do ćwiczeń treningowych są specyficzne oraz zależne od typu ćwiczeń i zaangażowanych grup mięśniowych. Zupełnie inne wymagania musi spełniać aktywność fizyczna, jeśli ma być efektywna w rozwoju wydolności aerobowej, gibkości ciała lub siłą mięśniową.

-zasada zwiększonego obciążenia. Poprawa poszczególnych komponentów sprawności fizycznej wymaga, aby fizjologiczny system ustroju był poddany takiemu obciążeniu, do którego dany ćwiczący nie jest przyzwyczajony. Zwiększone obciążenie może być osiągnięte przez przyrost częstości, intensywności lub czasu trwania ćwiczeń.

-zasada progresji w treningu. Program zajęć winien prowadzić do stopniowego przyrostu objętości i obciążeń treningowych. Każda progresja powinna być stopniowa, ponieważ dążenie do uzyskania zbyt wiele w krótkim czasie może prowadzić do kontuzji układu mięśniowego i szkieletowego oraz wycofania się ćwiczących z dalszego treningu.

-zasada indywidualnego zróżnicowania. Indywidualna reakcja na trening jest bardzo różna i zależy od takich czynników, jak wiek, początkowy poziom sprawności fizycznej i stan zdrowia. Program treningu przede wszystkim winien uwzględniać specyficzne potrzeby, zainteresowania, zdolności i preferencje ćwiczących.

-zasada uwzględniania początkowego poziomu. Jednostka z niskim początkowym poziomem sprawności fizycznej będzie osiągała większy relatywny postęp i szybsze tempo poprawy w porównaniu z osobami z przeciętnym i wyższym poziomem wyjściowym.

-zasada zmniejszania się efektów. Każda osoba posiada genetycznie wyznaczony pułap, który stanowi granicę możliwej poprawy w efekcie treningu. Kiedy osobnik zbliża się do tego genetycznego pułapu, tempo poprawy sprawności fizycznej maleje, a w końcu nawet, mimo treningu, poziom się obniża.

-zasada odwracalności zmian. Pozytywne fizjologiczne efekty i korzyści dla zdrowia wynikające z podejmowania aktywności fizycznej i ćwiczeń są odwracalne. Kiedy jednostka zaprzestaje treningu, efekty sprawnościowe szybko maleją, a w ciągu kilku miesięcy traci się większość wcześniejszych pozytywnych zmian treningowych.

3

---