3. Narzędzia (instrumenty) polityki handlowej
Do realizowania polityki handlowej używa się wielu różnych narzędzi, nazywanych też środkami. Ważną rolę odgrywają cła, czyli narzędzia taryfowe. Drugą grupę stanowią narzędzia nietaryfowe, zwane czasami pozataryfowymi. Niektórzy ekonomiści wyróżniają także środki parataryfowe.
Klasyfikacja narzędzi dotyczy ich podziału na taryfowe i nietaryfowe bądź taryfowe i pozataryfowe, jak również szczegółowego podziału samych środków nie taryfowych. Poniżej przytoczymy kilka klasyfikacji narzędzi polityki handlowej w zależności od ich twórców.
Tab. 1.1 Klasyfikacja według Jana Rymarczyka
Typ środków |
Nazwa środka |
Środki taryfowe
Środki nietaryfowe
|
cła
podatki importowe (graniczne), opłaty wyrównawcze, subwencje, depozyty importowe;
ograniczenia ilościowe, kontyngenty, embargo, koncesje i licencje importowe lub eksportowe, ograniczenia dewizowe, bariery techniczne. |
Źródło: Opracowanie na podstawie Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 83.
Tab. 1.2 Klasyfikacja według P. Bożyk, J. Misali, M. Puławski
Typ narzędzi |
Nazwa narzędzia |
Taryfowe
Parataryfowe
Pozataryfowe |
Cła
opłaty wyrównawcze, opłaty fiskalne, opłaty specjalne, podatki subsydia eksportowe, dumping, depozyty importowe, podwyższenie podstawy wymiaru cła, kontyngenty taryfowe, certyfikacja, normy techniczne, zdrowotne;
ograniczenia ilościowe (kontyngenty), licencje importowe, „dobrowolne” ograniczenia eksportu (VER), porozumienia o „dobrowolnym” ograniczeniu eksportu (VRA), ograniczenia dewizowe, zakupy rządowe. |
Źródło: Opracowanie na podstawie Bożyk P., Misala J., Puławski M., Międzynarodowe stosunki ekonomiczne, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2002, s. 319 - 321.
Tab. 1.3 Podział narzędzi według innych autorów
Typ narzędzi |
Nazwa narzędzia |
Cła Parataryfowe
|
zmienne opłaty wyrównawcze, depozyty importowe, dodatkowe podatki od importu, cła antydumpingowe i antysubwencyjne, subsydia eksportowe;
zakazy importu lub eksportu, kwoty wartościowe lub ilościowe (kontyngenty), licencje, „dobrowolne” ograniczenia eksportu, przepisy domieszkowe, normy techniczne.
|
Źródło: Opracowanie na podstawie Rymarczyk J., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 80.
Głównym a zarazem jedynym środkiem należącym do grupy taryfowej jest cło. Jest to opłata, którą pobiera państwo od przywozu, wywozu i przewozu towarów w momencie przekroczenia granicy celnej. Cło jest rodzajem podatku, który zwiększa cenę towaru i obniża jego konkurencyjność na rynku wewnętrznym. Spełnia ono następujące funkcje ekonomiczne:
Fiskalną;
Ochronną;
Ochrony bilansu płatniczego.
Cła można podzielić według różnych kategorii. Ze względu na charakter operacji handlowych wyróżnia się:
Cła importowe - opłaty pobierane przy imporcie danego towaru w celu ochrony produkcji krajowej, ochrony poziomu cen wewnętrznych i dla zwiększenia dochodów państwa;
Cła eksportowe - pobierane od towarów sprzedawanych za granicę. Zazwyczaj mają charakter fiskalny, stosowane są także w celu ograniczenia wywozu towarów;
Cła tranzytowe - opłata nakładana na obcych kupców przejeżdżających przez dany kraj.
Ze względu na cel stosowania cła dzielą się na:
Cła ochronne - ograniczają konkurencję zagraniczną, obejmują cła „wychowawcze”, cła prohibicyjne, całkowicie blokujące import oraz cła retorsyjne, czyli odwetowe. Wśród tych ostatnich wyróżnia się trzy kategorie: antydyskryminacyjne, antydumpingowe, wyrównawcze;
Cła fiskalne - mają wpływ na powstanie dochodów zasilających skarb państwa. Typowe cło fiskalne występują w postaci wysokich stawek, mogących się różnić poziomem w odniesieniu do różnych towarów.
Ze względu na kryterium statusu partnerów wyodrębnia się:
Cła podstawowe (konwencyjne, umowne) - dotyczą krajów eksporterów korzystających w państwie importującym z Klauzuli Największego Uprzywilejowania. Stawki podstawowe są z reguły znacznie niższe od stawek autonomicznych;
Cła autonomiczne - dotyczą tylko krajów eksporterów, nie korzystających w kraju importującym z KNU;
Cła preferencyjne - dotyczą państw, które mają z krajem importującym porozumienie o wolnym handlu lub unii celnej, a także krajów rozwijających się, w związku z ich uprawnieniami do korzystania z GSP (Powszechnego Systemu Preferencji).
Do środków nietaryfowych, zaliczamy środki para- i pozataryfowe. Do pierwszej grupy zaliczamy:
Opłaty wyrównawcze (zmienne) - rodzaj obciążenia importu, który stosowany jest zamiast lub jako dodatek do ceł normalnych. Zmieniają się one bardzo często, nieraz nawet codziennie. Stosuje się je w celu podniesienia kosztów importu do pewnej ceny minimalnej;
Opłaty fiskalne i specjalne - to różne formy obciążeń, które mogą być rozumiane, jako zapłata za usługi świadczone przez aparat administracji państwowej na rzecz podmiotów zajmujących się handlem zagranicznym (np. opłaty stemplowe, statystyczne). Mają służyć zwiększeniu dochodów budżetowych. Dotyczą przede wszystkim towarów luksusowych o niskiej elastyczności popytu;
Podatki wewnętrzne - dodatkowe opłaty nakładane na towary importowane po ich ocleniu. Mogą mieć charakter bezpośrednio obciążający zysk importera i charakter pośredni, wpływający na zmniejszenie zysku importera przez podniesienie ceny wewnętrznej przywożonego towaru;
Podatek graniczny - pełni on funkcję zastępczą wobec cła fiskalnego. Ma szerszy zasięg niż cło, a jego stawka może mieć stały poziom w odniesieniu do każdego towaru. Podatek ten został zniesiony na początku roku 1997;
Podatki konsumpcyjne (akcyzy) - podatki pośrednie, które obejmują towary przy sprzedaży. Akcyzy pobiera się zarówno od towarów importowanych, jak i krajowych. Podwyższają one cenę towaru importowanego i tym samym obniżają jego konkurencyjność lub wpływają na zmniejszenie importu, ograniczając konsumpcję;
Subsydia (subwencje, dotacje) - wszelkiego rodzaju wsparcie i świadczenia udzielane przez rząd krajowym podmiotom gospodarczym sprzedającym swoje towary za granicą. Subsydiowanie umożliwia eksporterom obniżenie cen na rynku zagranicznym bez zmniejszania zysków;
Procedury antydumpingowe - stosowane przez państwo wobec zjawiska dumpingu, czyli gdy zagraniczni producenci sprzedają swoje towary poniżej ceny wewnętrznej kraju eksportera lub poniżej kosztów produkcji tego towaru w kraju eksportującym;
Depozyty importowe - obciążenie importera przez państwo obowiązkiem wpłaty na specjalny, nieoprocentowany rachunek kwoty proporcjonalnej do wielkości importu. Pozostaje ona na tym rachunku z góry określony czas, po czym zostaje importerowi zwrócona, jeśli nie zaistnieją w tym czasie okoliczności, które go obciążają;
Kontyngenty taryfowe (celne) - określają maksymalna wielkość importu bezcłowego lub objętego obniżonymi stawkami celnymi. Jest to przywilej, który określa rozmiary importu na warunkach preferencyjnych. Ich skutkiem jest obniżenie ceny towaru importowanego o wysokość stawki celnej.
Do środków pozataryfowych można zaliczyć:
Ograniczenia ilościowe (kwota ilościowa) - bezpośrednie wyznaczanie przez państwo ilości lub wartości określonych dóbr, które mogą być wwiezione do kraju
w określonym czasie;
Koncesje i licencje importowe lub eksportowe (pozwolenia przywozu lub wywozu) - dokumenty zezwalające na przywóz z zagranicy lub wywóz z kraju określonej ilości towarów. Licencjonowanie obrotów zmierza do zmniejszenia kręgu podmiotów handlujących danym towarem, co ułatwia kontrolę obrotów. Wprowadza się je zazwyczaj na towary o znaczeniu strategicznym dla kraju (np. paliwa), na towary niebezpieczne, oraz na towary akcyzowe;
„dobrowolne” ograniczenia eksportu (VER) - to zobowiązanie kraju eksportującego do nie przekroczenia określonej wielkości eksportu w pewnym okresie. Wyróżnia się trzy typy „dobrowolnych” ograniczeń eksportu: ograniczenie jednostronne (wprowadzane z własnej inicjatywy przez kraj eksportera po dokonaniu analiz na rynku odbiorcy), ograniczenia jednostronne, wynikające z dwustronnych negocjacji (wiążą się z pewnego rodzaju szantażem ze strony kraju importera) oraz ograniczenia dwustronne (zawierane w ramach układu wielostronnego);
Ograniczenia dewizowe - należą do grupy środków wewnętrznej polityki monetarnej
i fiskalnej. Jest to całkowite lub częściowe zniesienie swobody obrotu dewizowego
z zagranicą oraz kontrolę obrotu dewizami w danym kraju;
Normy techniczne i sanitarne - przepisy, które poszczególne państwa wprowadzają
w celu ochrony zdrowia i życia ludzi, ochrony środowiska naturalnego oraz spełnienia wymagań technicznych dotyczących towarów. Normy techniczne są bardzo skuteczne w stosunku do słabszych technologicznie konkurentów, co powoduje, iż są środkiem często wykorzystywanym przez kraje wysoko rozwinięte do dyskryminacji krajów rozwijających się;
Zakupy rządowe - dotyczą produktów wytwarzanych w kraju nawet wówczas,
gdy są one droższe lub gorszej jakości od importowanych. Dokonywane są przez rząd, agencje rządowe, instytucje publiczne danego państwa oraz firmy podlegające silnej regulacji rządowej;
Wymóg składnika krajowego - może on przyjmować dwie formy: zobowiązania krajowego podmiotu kupującego importowane wyroby finalne do pokrycia określonej części popytu zakupami na rynku wewnętrznym; żądania, aby wszyscy producenci określonych wyrobów finalnych działający na danym rynku pokrywali pewną część popytu na podzespoły i części potrzebne do ich wykonania dostawami z rynku krajowego. Jego wprowadzenie może przynieść krótkookresowe korzyści. Jednak utrzymywany długookresowo wywołuje zmniejszenie racjonalności gospodarowania, ponieważ przesuwa część produkcji podzespołów i części od producentów tańszych do droższych;
Reguły pochodzenia - zasady określające, jak część wartości produktu sprzedawanego na warunkach preferencyjnych musi być dodana na obszarze danego ugrupowania integracyjnego. Są one podobne do wymogu składnika krajowego, różnica jednak polega na tym, że wymóg chroni rynek jednego kraju, a reguły pochodzenia rynek ugrupowania integracyjnego. Wprowadzenie reguł pochodzenia wpływa na wzrost kosztów oraz pogorszenie jakości usług.
Budnikowski A., Międzynarodowe stosunki gospodarcze, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2006, s. 166.
Rymarczyk J., Międzynarodowe…, s. 84.
Guzek M., Międzynarodowe stosunki gospodarcze. Zarys teorii i polityki handlowej, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Handlowej, Poznań 2001, s. 217.
Guzek M., Międzynarodowe… s. 218 - 219.
Tamże, s. 220.
Rymarczyk J., Międzynarodowe…, s. 86 - 91.
Budnikowski A., Międzynarodowe…, s. 190 - 196.
3