Izabela Patro Kołobrzeg 3.06.07

semestr III / rok VI

KSZTAŁCENIE USTAWICZNE DOROSŁYCH

Jednym z podstawowych terminów współczesnej teorii i praktyki edukacyjnej na świecie stała się kategoria określana mianem „kształcenia ustawicznego” lub edukacji ustawicznej”. Pojęcie to oraz związana z nim teoria i praktyka upowszechniają się w ostatnich dziesiątkach lat także w Polsce. Jednak termin ten nie jest jednakowo rozumiany. Przed laty jedni teoretycy używali go na oznaczenie wszystkich czynności edukacyjnych ukierunkowanych na człowieka dorosłego, a więc utożsamiali go z edukacją dorosłych. Inni uznali, że oznacza on tylko czynności edukacyjne skierowane na aktualizację i uwspółcześnienie kwalifikacji człowieka dorosłego wymuszoną przez postęp techniki i technologii. Dzisiaj jak się zdaje, coraz częściej rozumie się pod tym terminem cały system działań dydaktyczno-wychowawczych ukierunkowanych na człowieka od wczesnego dzieciństwa do późnej starości. W swojej pracy pragnę przedstawić edukację ustawiczną dorosłych.

„Istotą edukacji ustawicznej jest nieprzerwanie trwające, stale realizowane, planowe i racjonalne oddziaływanie na rozwój człowieka w każdym etapie jego życia. Oznacza ona, że po upływie jednej fazy kształcenia przedłuża się ono na następne, stojące na wyższym merytorycznie poziomie. Wskazuje ona na to, że edukacja jest całożyciowym aktem, nieprzerwanym i zintegrowanym procesem, niepodlegającym się zamknąć tylko w jednym okresie ludzkiego życia”.

„Edukacja dorosłych” to wielość oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych i wychowawczo- rozrywkowych, których przedmiotem jest człowiek dorosły i dorastający (na ogół pracujący lub ubiegający się o pracę), młodzież. Obecnie utrwala się pogląd o konieczności kształcenia ludzi dorosłych, co znaczy, iż następuje zarzucenie podziału życia ludzkiego na okres nauki i rozwoju oraz na czas pracy. Mówi się dzisiaj o społeczeństwie uczącym się, oraz dąży się do tego, by współczesne społeczeństwo ludzkie składało się z ludzi wykształconych. Za rozwojem edukacji dorosłych przemawiają nie tylko potrzeby społeczne wyrażane w konieczności tworzenia społeczeństw konkurencyjnych, ale także, co podkreślają psychologowie, duże możliwości uczenia się człowieka przez całe życie dorosłe do późnej starości. Podstawową cechą współczesnej edukacji dorosłych jest jej ścisły związek ze sprawami gospodarczymi, społecznymi i kulturalnymi kraju. Z nich, bowiem wypływa potrzeba rozwoju tej edukacji. Ona też staje się stymulatorem przemian kraju.

Koncepcja kształcenia ustawicznego ma głęboki wydźwięk humanistyczny i w związku z tym staje się jednym z głównych składników modnej dziś i intensywnie rozwijanej pedagogiki humanistycznej. Stawia ona w centrum swojego zainteresowania człowieka i jego działalność rozwojową, kreatywna, trwającą tak długo, jak długa jest jego ontogenetyczna egzystencja. Wskazuje ona także na konieczność stworzenia człowiekowi optymalnych warunków do całożyciowej edukacji, prowadzącej do wysokiego poziomu ogólnego i zawodowego rozwoju. Punktem wyjścia w idei kształcenia ustawicznego jest przekonanie, ze zdobywanie wiedzy i rozwój człowieka nie kończą się wraz z ukończeniem nauki na określonym poziomie, lecz powinny trwać z równie intensywnym, co wcześniej natężeniem, także w latach następnych, do chwili zgonu.

Milowym krokiem w tworzeniu się systemu kształcenia ustawicznego był rozwój różnych form kształcenia dorosłych. Masowy ilościowo rozrost tego kształcenia zainicjowany został w II połowie XIX w. i trwa nieprzerwanie do chwili obecnej, wzbogacając oferty oświatowe i wychowawcze kierowane do ludzi dorosłych coraz to inne i z reguły oryginalniejsze, możliwości kształcenia. Początkowo były to różne formy oświaty robotniczej, uniwersytety ludowe i powszechne. Następnie kształcenie - korespondencyjne, samokształcenie, alfabetyzacja, studia podyplomowe i inne. Rozwój kształcenia dorosłych i to w skali całego świata przyspieszył szybko rozwijające się, szczególnie w II połowie XX w., środki masowego przekazu. Z szczególnie korzystne uważać należy to, że środki upowszechniania kultury przyczyniły się znacznie do rozwoju kształcenia dorosłych w rejonach zaniedbanych pod względem edukacji, w tym także w osiedlach robotniczych dużych miast i na wsi. Koniec XX wieku przyniósł znaczny rozwój różnych instytucji kształcenia ludzi w wieku podeszłym i starczym, czego przykładem są uniwersytety III wieku oraz rozwijający się w różnych krajach ruch artystyczny. Taki trend rozwoju edukacji w ciągu ostatnich 150 lat nadał jej cechy ustawiczności. Sprzyjało temu wydawanie w wielu krajach licznych aktów prawnych, dotyczących bądź jednego ogniwa edukacyjnego.

Wiele faktów przemawia za tym, że nie można zamykać okresu kształcenia człowieka do pierwszych kilkunastu czy dwudziestu kilku lat życia. Takie rozwiązanie straciło dawno sens. Pobieranie nauki trzeba rozciągnąć na cały okres aktywności zawodowej, rodzinnej i społecznej, mimo że dla wielu ludzi wydaje się to drogą cierniową.

Jednym z pierwszych argumentów za ideą kształcenia ustawicznego jest fakt, iż szkoła współczesna, nawet najlepsza, nie przygotowuje absolwentów do życia. Nie znając w pełni przyszłego życia, jego dominujących nurtów w przyszłości, twórcy i realizatorzy szkolnej edukacji nie są w stanie w pełni zadbać o to, by szkoła przygotowała młodzież do przyszłej pracy w zmieniającej się społeczności.

Trzeba jasno powiedzieć, że dzisiaj, niezależnie od zajmowanego stanowiska, aby właściwie i w pełni pełnić swoja rolę, zwłaszcza teraz, większość ludzi musi poddać się procesowi uczenia się intensywnego intensywnego i to, - jeśli idzie o kwestie merytoryczne - niekiedy od podstaw. Przy czym uczenie należy tutaj pojmować szeroko jako realizację wszelkich form zachowania i budowania nowych doświadczeń.

Za realizacją koncepcji kształcenia ustawicznego przemawiają także elementy polityczne. Jej poziom może być źródłem akceptacji lub niechęci ludzi do określonej rzeczywistości politycznej. Od kwalifikacji ogólnych i zawodowych człowieka, zależy jego efektywne działanie w życiu codziennym i pracy zawodowej. Takie zaś działanie sprawia, że ludzie pozytywnie interpretują system polityczny, w którym ma ono miejsce. Działanie natomiast nieefektywne, także z powodu braku wiedzy i umiejętności, interpretowane bywa, przez część ludzi jako element niekorzystny danego systemu politycznego.

Przygotowanie merytoryczne decyduje dzisiaj o sukcesie osobistym ludzi. Materiał wielu badań jednoznacznie przekonuje, iż dzisiaj najbardziej efektownymi pracownikami są ludzie stale uczący się, wzbogacający swoją osobowość, wiedze i doświadczenie. Podnoszenie kwalifikacji ogólnych i zawodowych pracowników czyni ich podatnymi na przyjmowanie nowych technologii, a to powoduje wzrost wydajności pracy, co z kolei wpływ korzystnie na powiększenie ich dochodów.

Idea kształcenia ustawicznego wyrosła z konieczności jak najlepszego przygotowania człowieka do życia w szybko zmieniającym się świecie. Zmiany te spowodowane są postępem technicznym, społecznym i organizacyjnym. Postęp ten przynosi nie tylko korzyści. Niesie on ze sobą również zjawiska dość kłopotliwe takie jak: szybkie starzenie się wiedzy i umiejętności, zwłaszcza zawodowych, wynoszonych ze szkoły, zdezaktualizowanie się ich niejednokrotnie jeszcze przed opuszczeniem szkoły przez uczniów.

Człowiek współczesny musi stale lub przynajmniej co jakiś czas oddać się intensywnemu wysiłkowi intelektualnemu celem uzupełnienia swej wiedzy, aktualizacji jej i odświeżania własnego umysłu. Nie ma bowiem dobrze wykonywanego zawodu ani - adekwatnie pełnionej roli - przez człowieka, które nie wymagały by takich zabiegów w każdym okresie jego życiowej egzystencji. Idea kształcenia ustawicznego to więc sposób na adaptowanie człowieka do współczesnych zmian. Poza potrzebą nadążania za postępem społecznym, gospodarczym, techniki i kultury, za niezbędnością kształcenia ustawicznego przemawia konieczność utrzymania człowieka w kondycji umysłowej i sprawności w uczeniu się. Konieczność kształcenia ustawicznego we współczesnym świecie wypływa też z niezbędności przeorientowania człowieka na wartości. To także nadzieja na wybrnięcie z poczucia chaosu współczesnego świata, zagubienia i świadomości niestabilizacji życia, sposób na odnalezienie siebie, swoista terapia różnych dolegliwości i stresów, sposób na odszukanie trwałych wartości i wzorców godnego postępowania.

„Według określenia I. Drozdowicz-Jurgielewiczowej dydaktyka dorosłych jest teorią czynności dydaktycznych, których przedmiotem jest człowiek dorosły”.

Zarówno obserwacja uczniów w praktyce szkolnej, jak i badania naukowe świadczą, że wyniki nauczania dorosłych zależą od rodzaju i siły motywów skłaniających ich do kształcenia się. Gdy uczniem kierują ważne dla niego motywy, wówczas wzrasta żywe zainteresowanie przedmiotem nauki; zarazem zwiększa się prędkość uczenia się. Wiadomości, które zaspakajają zainteresowanie ucznia, żywiej i mocniej zarysowują się w jego świadomości, a dzięki uczuciowemu zabarwieniu prędzej i lepiej są zapamiętywane. Uczeń odczuwa dużą przyjemność przyjemność toku uczenia się i wobec tego chętnie poświęca swój czas na naukę. Odwrotnie, gdy motywy kształcenia się są słabe lub w ogóle ich brakuje, wówczas uczeń dorosły niechętnie uczy się, zmuszając się do wysiłku. Pojawia się w nim w tedy świadomy lub podświadomy opór przeciw uczeniu się tego wszystkiego, co wydaje mu się niepotrzebne.

Postępowanie człowieka dorosłego, a więc i jego uczenie się, jest wypadkową wielu motywów, toteż w praktyce uczenie się dorosłych opiera się na różnych motywach, których siła jest rozmaita. Jeśli równocześnie działa kilka motywów, skłaniających człowieka do uczenia się, to oczywiście proces kształcenia się jest dla niego łatwiejszy.

Od rodzaju siły i trwałości motywów zależy w dużym stopniu stosunek dorosłego ucznia do nauki, jego wytrwałość w uczeniu się, zdolność wyrzeczeń, które są nieodłączne od kształcenia się człowieka dorosłego, cierpliwość w pokonywaniu trudności, a w ostatecznym rezultacie pomyślne wyniki w jego kształceniu się.

Przyjmowano kiedyś powszechnie pogląd, że człowiek kształci się zasadniczo w dzieciństwie dzieciństwie wczesnej młodości, a po ukończeniu szkoły średniej lub wyższej nie ma on już potrzeby kształcić się dalej. Jeżeli człowiek kształcił się dopiero jako dorosły, było to faktem wyjątkowym.

Dziś sytuacja jest odmienna jak już wyżej o tym wspomniałam. Dlaczego to na człowieku dorosłym ciąży obecnie konieczność uczenia się przez całe życie?

Przyczyn - i to poważnych - jest kilka. Pierwsza z nich jest natury psychologicznej. Umysł dziecka, jak i dorastającego człowieka nie jest dostatecznie dojrzały, aby mógł należycie zrozumieć pewne dziedziny wiedzy, czy pewne kategorie zagadnień. Należyte rozumienie szeregu nauk społecznych, jak psychologii, pedagogiki, socjologii, estetyki, itd., wymaga od człowieka odpowiedniego doświadczenia życiowego, gdyż dopiero w świetle tego doświadczenia poszczególne zagadnienia tych nauk ukazują pełne swe znaczenie. Nie tylko wymienione dziedziny przedstawiają takie trudności. Podobnie dzieje się także ze zrozumieniem wielu dzieł sztuki.

Druga przyczyna, stwarzająca konieczność uczenia się przez całe życie, to rozmiary współczesnej wiedzy. Żadna szkoła, nawet szkoła wyższa, nie może dać człowiekowi całej potrzebnej mu wiedzy, nawet przy największym tym kierunku wysiłku.

Trzecia przyczyna to niezmiernie szybki w naszych czasach postęp nauki i techniki. Postęp ten jest tak szybki, że w krótkim czasie cale partie wyniesionej ze szkoły wiedzy tracą swa aktualność. Podobnie szybkie zmiany dokonują się w życiu społecznym, politycznym i kulturalnym. Pojawiają się na świecie nowe niepodlegle państwa, wybuchają rewolucje i przewroty, powstają ostre napięcia pomiędzy państwami, grożące wojną. Człowiek dorosły chce i musi wiedzieć, co się dzieje i dlaczego. Rozwój życia budzi w człowieku dorosłym nowe zainteresowania intelektualne. Zaspokojenie ich nie jest możliwe bez jakiejś formy uczenia się. Im poważniejsze i głębsze są te zainteresowania, tym poważniej i systematyczniej trzeba się uczyć niezależnie od wieku.

Dojrzała psychika człowieka znajduje się stale w stanie rozwoju i dlatego stale wymaga świadomego jej kształcenia. Inaczej mówiąc, człowiek, który chce utrzymać swój umysł w kulturze, który chce zachować jego sprawność jak najdłużej, musi się stale kształcić i podejmować coraz nowe zadania do rozwiązania.

Podane powyżej przyczyny, wymagające od dorosłego człowieka stałego kształcenia się, dotyczą w mniejszym lub większym stopniu każdego człowieka. Odnoszą się do jego osobistych potrzeb i wyrażają jego osobisty interes. Istnieją jednak również ważne przyczyny społeczne. Dokształcanie się ludzi dorosłych jest istotnym warunkiem dalszego postępu technicznego technicznego gospodarczego każdego kraju.

W procesach permanentnego kształcenia nie chodzi o podnoszenia kwalifikacji, mimo że zachowuje ono nadal swą doniosłość, lecz o ich uzupełnienie, odświeżenie wiedzy i umiejętności w celu nadążenia za postępem nauki i techniki w obrębie posiadanej już specjalizacji. Od niego zależy tempo i rozmiary zastosowań postępu techniki, a także jej modernizacja.

Kształcenia ustawiczne integruje w jednej strukturze rożne formy edukacji: uczenie się (szkolne), uczestnictwo w zajęciach pozalekcyjnych, pozaszkolnych, samokształcenie i samowychowanie, naukę przez pracę, twórczość artystyczna, odbiór treści sztuki, zabawę, rekreację i inne. Integruję edukację ogólnokształcącą i zawodowo. Integruje również zajęcia w różnym stopniu trudności, wymagające od uczącego się różnej intensywności wysiłku umysłowego w dążeniu do ukształtowania własnej osobowości. Można, więc powiedzieć, że kształcenie ustawiczne integruje wszystkie zjawiska oświatowe i wychowawcze w jedną, względnie zintegrowaną całość, w kompleks całożyciowych działań edukacyjnych edukacyjnych wychowawczych. Jest to struktura złożona z czynności kreatywnych, w których uczestnik staje się coraz bardziej podmiotem kształcenia, jednostką nie tyle do uczestnictwa w nich zobowiązaną, co świadomie je podejmującą i za ich kształt u siebie odpowiadającą.

Kształcenia ustawiczne, podobnie jak cała współczesna nam rzeczywistość jest na etapie tworzenia się, dopracowywania, wstawania. W toku tego tworzenia nadal coraz ściślej i trafniej integruje ono wysiłki dydaktyczno-wychowawczy wielu instytucji i działających nich ludzi. Koncepcja kształcenia ustawicznego jest ideą, która ożywia cały proces edukacji. Jest wizją ogarniającą życie jednostek całych społeczeństw, próbą pogodzenia pracy z edukacją, sposobem połączenia spraw rozwiązywanych na co dzień z kreatywnym wysiłkiem człowieka.

Kształcenie ustawiczne jest zapowiedzią stylu życia, w którym przeplatają się praca i kształcenie. Oznacza ono realny i konieczny związek procesu kształcenia i wychowania z całym systemem politycznym, ekonomicznym i społecznym. W świetle tej koncepcji kształcenie i życie wzajemnie się przeplatają. Jedno, bowiem wzbogaca drugie. Kształcenie staje się, podobnie jak praca, sposobem istnienia człowieka.

„Edukacja dorosłych jest działalnością w celu rozwijania duchowych wartości człowieka, umocnienia idei pokoju i zrozumienia międzynarodowego, rozwinięcia współpracy i wyeliminowania wszelkich form dominacji między narodami.

Edukacja dorosłych jest działalnością na rzecz równości ekonomicznej, społecznej, moralnej zarówno sytuacji wewnątrz każdego państwa, jak też na forum międzynarodowym, ze szczególnym uwzględnieniem krajów rozwijających się. Edukacja dorosłych służy ochronie i ulepszeniu naturalnego środowiska człowieka, by przez to sprzyjać jego kulturalnemu rozwojowi. Zadaniem oświaty dorosłych jest ukierunkowanie i wdrożenie uczestników do samokształcenia, kształtowania postaw i wzbogacenie poziomu moralnego”.

Kształcenie ustawiczne to współczesne wyzwanie dla ludzi wszystkich krajów. Wydaje się jednak, że jest ono zagadnieniem szczególnie ważnym dla ludności w krajach mniejszych i gorzej położonych pod względem geograficznym a także słabiej rozwiniętych pod względem cywilizacyjnym, mających mniejsze tradycje kulturowe i nieco „upośledzonych” przez te warunki.

Ludzi dorosłych skłania do uczenia się i kształcenia poczucie braków w ich wykształceniu i jego niewystarczalność stosunku do ich potrzeb, pragnień i całej sytuacji życiowej.

Literatura:

1. ”Andragogika ogólna” L. Turos; Wydawnictwo Akademickie „Żak”; Warszawa 1999 r.;

2. ”Dydaktyka dorosłych” F. Urbańczyk; Ossolineum 1973 r.;

3. „Dydaktyka ogólna” Cz. Kupisiewicz; Warszawa 2000 r.;

4. „Encyklopedia pedagogiczna XXI w.” tom I; Wydawnictwo Akademickie „Żak”;

5. „Nauczyciel andragog u progu XXI w.” pod.red. W. Horynia i J.Maciejewskiego;

6. „Pedagogika społeczna” pod.red. L. Turos; Wydawnictwo A akademickie „Żak”;

Warszawa 1999 r.;

7. ”Psychologia kształcenia” G. Mietzel; Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

Gdańsk 2002 r.;

8. „Z zagadnień dydaktyki dorosłych” I. Drozdowicz-Jurgielewiczowa;

Warszawa 1947 r.;

9. „Zarys socjologii, edukacji i zachowań społeczeństwa” R.B. Wodniak.

„Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku”; tom 1;

Wydawnictwo Pedagogiczne „Żak”;Warszawa 2003 r.; s.985.

I. Drozdowicz-Jurgielewicz; „Z zagadnień dydaktyki dorosłych”;

Warszawa 1947; s. 7

„Nauczyciel andragog u progu XXI w.”;

pod red. W. Horynia i J. Maciejewskiego; s.315

5

---