FORMY PRACY WYCHOWAWCZEJ
W teorii i praktyce pedagogicznej znanych jest wiele form pracy wychowawczej. Niektóre z nich stosowane są systematycznie przez wychowawców, inne tylko okazjonalnie. Dla wychowawcy ważne jest uświadomienie sobie, jaki cel chce osiągnąć, wprowadzając określoną formę wychowania.
Za formy wychowania można uznać „bliżej skonkretyzowane sposoby postępowania wychowawczego, czyli są one bardziej szczegółowym, a niekiedy wręcz drobiazgowym opisem metod wychowania, ukazują praktyczne ich zastosowanie w działalności pedagogicznej".
Formy wychowania określa się też jako techniki wychowawcze, odnoszące się do pracy indywidualnej, zespołowej i zbiorowej z uczniami.
M. Łobocki proponuje różnorodne formy pracy wychowawczej, m.in. formy oddziaływań: werbalnych, niewerbalnych oraz doraźnych. Oparte są one na formach zbliżonych do oddziaływań psychoterapeutycznych, dostosowanych do potrzeb i możliwości uczniów oraz ich sytuacji szkolnej.
Formy oddziaływań werbalnych
Polegają one na słownych, czyli werbalnych interakcjach między nauczycielem a uczniami oraz między samymi uczniami. Można tu wyodrębnić technikę „burzy mózgów", techniki sondażu opinii o uczniach, technikę swobodnych tekstów i trening spotkaniowy.
„Burza mózgów"
Technikę tę wykorzystuje się najczęściej podczas poszukiwania rozwiązania problemu, który budzi zaciekawienie większości grupy. Po postawieniu (zgłoszeniu) pytania lub problemu grupa bez zastanowienia podaje propozycje, które przychodzą im do głowy.
Zasady „burzy mózgów":
Powstrzymywanie się od oceniania — wszystkie pomysły są przyjmowane.
Zwracanie uwagi na ilość pomysłów, a nie na ich jakość.
Zachęcanie do pomysłów fantazyjnych i nierealnych — one bowiem mogą stać się zalążkiem dalszych koncepcji.
Wykorzystywanie cudzych pomysłów — do tworzenia pomysłów nowych.
Zapisywanie każdego pomysłu.
Podczas prowadzenia „burzy mózgów" należy zwrócić szczególną uwagę na powstrzymywanie się od oceniania zgłaszanych pomysłów. Ocenianie uniemożliwia bowiem napływ pomysłów i przez to wiele cennych koncepcji zostaje nie wypowiedzianych. „Burzę mózgów" najkorzystniej przeprowadza się w grupach 3-7-osobowych. Jedna osoba powinna zapisywać wszystkie pomysły, które na zakończenie zajęć można odczytać. Ustosunkowanie się do podanych pomysłów następuje w kolejnych dniach po ich zgłoszeniu, aby umożliwić zastanowienie się nad ich oceną.
Techniki sondażu opinii o uczniach
Technika ta polega na uprzystępnieniu uczniowi informacji o tym, co sądzi o nim klasa. Głównym celem odwoływania się w szkole do sondażu opinii klasy o danym uczniu jest utrwalanie w jego świadomości pozytywnego obrazu samego siebie, co wpływa na przychylność wobec niego kolegów z klasy, a nierzadko także nauczycieli.
Wyodrębnia się dwa rodzaje sondaży o uczniu, dotyczą one pozytywnych oraz negatywnych i pozytywnych opinii o uczniu.
Technikę sondażu pozytywnych opinii o uczniu można odnieść do dzieci sprawiających trudności wychowawcze. Stanowi ona próbę przewartościowania obrazu własnej osoby, zniekształconego opinią „ucznia trudnego".
Etapy techniki sondażu opinii o uczniu:
Wyjaśnienie celu, jakiemu technika ma służyć. Celem jest zobiektywizowanie opinii o uczniu, dość jednostronnie dotychczas postrzeganego przez kolegów. Dostrzeżenie w jego zachowaniu nie tylko wad, ale i zalet.
Po wyrażeniu zgody przez ucznia — mającego być przedmiotem uwagi — następuje zgłaszanie pozytywnych opinii i ocen.
Wypowiedzi uczniów dotyczące sposobów udzielenia pomocy koledze.
4. Podsumowanie wypowiedzi klasy przez wychowawcę i zebranie pozytywnych opinii o uczniu oraz zachęcenie go do odpowiedzialności za własne postępowanie.
W technice sondażu negatywnych i pozytywnych opinii o uczniu, po wyjaśnieniu celu techniki i uzyskaniu zgody ucznia na rozmowę o sobie, zgłaszane są uwagi krytyczne i negatywne opinie kolegów. Potem dopiero wyrażane są opinie pozytywne i deklaracje niektórych kolegów zobowiązujących się do pomocy i wsparcia.
Technika swobodnych tekstów
Technika ta, zwana techniką ekspresji słownej lub techniką twórczości literackiej i poetyckiej, zaproponowana została przez C. Freineta.
Polega ona na napisaniu tekstu na dowolny temat w formie wybranej przez ucznia. Mogą to być wiersze, opowiadania, myśli. Teksty mogą być przygotowywane indywidualnie lub zespołowo, następnie uczniowie wybierają najciekawsze teksty i wspólnie je opracowują. Przez dyskusję nad oceną i poprawnością utworów następuje zgłębienie zagadnień związanych z treścią i formą, ostateczne udoskonalenie i zmodyfikowanie własnych opracowań.
Technika ta umożliwia wypowiadanie siebie, komunikowanie się z otoczeniem, zdobywanie wiedzy o życiu i świecie, intensyfikowanie życia wewnętrznego, potrzebę uznania i własnej aktywności. Przygotowywanie i opracowywanie swobodnych tekstów przez uczniów umożliwia poznanie ich zainteresowań, pragnień, marzeń i przeżyć. Dla wychowawcy są doskonałym sposobem poznawania ucznia.
Z techniką swobodnego tekstu ściśle związany jest dialog twórczy i inscenizacje improwizowane, które mogą wyzwalać ekspresję i postawę twórczą uczniów.
Trening spotkaniowy, czyli trening kontaktów międzyludzkich jest tą formą oddziaływań werbalnych, która sprzyja powstawaniu i kształtowaniu pozytywnych nastawień interpersonalnych. Wykorzystać tu można niektóre elementy treningu interpersonalnego Z. Zaborowskiego.
Trening interpersonalny stanowi formę uczenia się nowych zachowań w małej grupie, ich podłożem są inscenizowane przez trenera sytuacje. Wykonując poszczególne ćwiczenia i występując w różnych rolach, jednostka jest aktywnym uczestnikiem treningu oraz obserwatorem zachowań własnych oraz innych uczestników.
Z. Zaborowski (1985) wyjaśnia mechanizm treningu interpersonalnego za pomocą teorii równowagi interpersonalnej. Jest to teoria wieloczynnikowa, przyjmująca, że w stosunkach międzyludzkich ważną rolę odgrywają: osobowość jednostek, role i pozycje społeczne, sfera emocjonalno-uczuciowa, sposób spostrzegania osobowości, rola emocji i uczuć oraz zachowania swoje i innych. Dotyczy to szczególnie kategorii dominacja-submisja i życzliwość--wrogość. Równowaga między partnerami powinna występować na trzech poziomach:
zachowania — wzajemne świadczenie sobie usług i dostarczenie
informacji;
uczuć i ich percepcji — relacje uczuciowe między partnerami;
osobowości i pozycji społecznej —zbliżenie postaw, potrzeb i wyrównanie pozycji.
Z. Zaborowski wyodrębnia trzy typy równowagi interpersonalnej, ze względu na czynniki wysuwające się na plan pierwszy w konkretnych sytuacjach społecznych:
pierwszy typ polega na regulowaniu zachowania za pomocą norm społecznych hamujących zbytnie zbliżenie partnerów;
drugi typ charakterystyczny dla relacji przełożony-podwładny związany jest z rolami partnerów, ich potrzebami i wykonywanymi zadaniami;
trzeci typ równowagi właściwy jest dla stosunków partnerskich i podmiotowych, a równowaga opiera się na aktywacji czynników osobowościowych i emocjonalno-uczuciowych.
Trening interpersonalny to trening grupowy, w którym ważną rolę odgrywają czynniki i procesy grupowe. Trening grupowy stwarza korzystne dla kreowania zmian zachowania, warunki odreagowania emocjonalnego i wsparcia. Dostarcza cennych informacji zwrotnych, sprzyjających lepszemu zrozumieniu siebie, otwarciu na nowe doświadczenia i redukcję mechanizmów obronnych osobowości.
Formy oddziaływań niewerbalnych
Formy oddziaływań niewerbalnych zwane są również formami oddziaływań z zastosowaniem ekspresji niewerbalnej lub niesłownej. Wykorzystuje się w nich psychoterapeutyczne i wychowawcze wpływy aktywności ruchowej, rekreacyjnej i artystycznej. Można wśród nich wyodrębnić: improwizowaną dramatyzację, trening relaksacyjny, swobodną ekspresję plastyczną, muzykoterapię, zabawę w teatr.
Improwizowana dramatyzacja
Improwizowana dramatyzacja to wykorzystanie elementów sztuki teatralnej w sposób umożliwiający rekonstrukcję własnej sytuacji życiowej i obrazu samego siebie. Zwracał na to szczególnie uwagę J. L. Moreno — twórca psychodramy i socjodramy. Do psychodramy Moreno zalicza wszelkie zabiegi tzw. strategii wychowawczej, posługującej się spontaniczną dramatyzacja. Podział na psychodramy i socjodramy zależy od tego, komu trzeba pomóc. Psychodrama związana jest z analizowaniem zachowania jednostki, a jej cel to poznanie siebie i lepsze zrozumienie swoich reakcji. W socjodramie organizacja przebiegu akcji jest nastawiona nie na jednostkę, lecz na grupę, a jej cel to wywieranie wpływu na życie zbiorowe całej grupy. W praktyce wychowawczej wykorzystuje się raczej socjodramy aniżeli psychodramy. Stosując socjodramy, zmierzamy do usunięcia zaburzeń w strukturze grupy, jej organizacji czy dynamice. Techniki dramatyczne ukazują autentyczne wydarzenia z życia klasy czy grupy, konflikty, kontakty i interakcje uczniów. Nie wymaga to wcześniejszego przygotowania, a jedynie wczucia się uczniów w zdarzenia i sytuacje oraz twórczego podejścia podczas ich odgrywania.
Socjodramy umożliwia poznanie panujących w danej grupie stosunków społecznych. Należą do nich m.in. stosunki interpersonalne uczniów, niedostępne bezpośredniej obserwacji nauczyciela. Ujawnienie tych stosunków stanowi podstawę poznania ogólnej struktury klasy szkolnej czy grupy wychowawczej. Socjodrama ukazuje nie tylko wydarzenia i sytuacje, ale również sposoby rozumienia przez uczniów tych zdarzeń. Istotnym jej celem jest możliwość wywierania bezpośredniego wpływu wychowawczego. Funkcję wychowawczych oddziaływań spełnia spontaniczne i twórcze zachowanie się osób uczestniczących w socjodramie. Odegranie ról opiera się wyłącznie na odpowiednim wczuciu się w sytuację, która ma być odegrana. Owa spontaniczność nie może cechować tylko zachowania uczniów, ale powinna stać się również ważną zasadą działania nauczycieli. Zadaniem nauczycieli jest więc twórcze ukierunkowanie przebiegu socjodramy, umiejętne wykorzystanie inicjatywy uczniów, wytworzenie atmosfery bezpieczeństwa i zaufania.
Techniki socjodramatyczne mogą przebiegać według następujących etapów:
ustalenie i omówienie problemu;
spontaniczne udramatyzowanie sytuacji;
ustosunkowanie się do zaimprowizowanej sytuacji lub zdarzenia. Przy ustalaniu problemu, który ma być przedmiotem socjodramy, należy zwracać uwagę, by był to problem ważny dla całej niemal klasy, nie zaś tylko dla nauczyciela. Nie należy więc narzucać uczniom problemu do rozwiązania, a ustalać go w wyniku wspólnej dyskusji.
Po ustaleniu problemu następuje jego inscenizacja w wykonaniu uczniów. Poszczególne role powinni odgrywać ci uczniowie, którzy tego sami chcą. Istnieją różne odmiany technik socjodramatycznych. Jedną z nich jest tzw. „technika lustrzana". Polega ona na możliwie dokładnym odtwarzaniu wydarzenia lub sytuacji. Technika ta pełni funkcję jakby zwierciadła w stosunku do wyobrażeń o zaistniałych wydarzeniach czy poszczególnych uczniach. Inną odmianą socjodramy jest „technika zamiany ról". Powierza się podczas jej trwania odegranie roli na przykład osoby skrzywdzonej temu spośród uczniów, który ją skrzywdził. Technika ta może odegrać szczególną rolę, umożliwiającą wczucie się w sytuację drugiej osoby i zrozumienie motywów jej zachowania. Podobną rolę spełnia „technika postępowania na odległość". Odbywa się ona bez udziału osoby stanowiącej główny przedmiot scenicznej improwizacji. Ma szczególne znaczenie w sytuacji jednostki odrzuconej, nielubianej, nieakceptowanej.
Po zaimprowizowaniu wydarzeń lub sytuacji wychowawca prosi uczniów o wypowiedzi, podczas których zastanawiają się, w jaki sposób można rozwiązywać problemy zasygnalizowane w czasie socjodramy. Uczniowie mogą też wysuwać pomysły rozwiązania, a nawet je inscenizować.
Technika treningu relaksacyjnego
Relaks to stan odprężenia psychosomatycznego, przeciwieństwo napięcia psychicznego.
Ćwiczenia relaksowo-koncentrujące, wywodzące się ze wschodnich systemów treningu psychofizycznego (Indie i Chiny), takich jak Joga i Zen, przywracają stan psychoneurowegetatywnej równowagi oraz przyczyniają się do rozwijania osobowości. Polegają one na wykonywaniu układów ćwiczeń odprężających i koncentrujących, opracowanych i stosowanych już od 3000 lat wraz z doktryną filozoficzno-religijną, zmierzającą do opanowania i rozwoju systemu cielesnego i duchowego człowieka.
W kulturze europejskiej metody ćwiczeń uległy modyfikacji i mogą przebiegać według następujących etapów:
nauczenie się przyjmowania postawy ciała ułatwiającej szybkie osiąganie stanu odprężenia mięśni, naczyń krwionośnych i zwolnienia rytmu pracy całego organizmu;
nauka koncentracji na reakcjach fizycznych i psychicznych własnego organizmu;
opanowanie umiejętności sterowania reakcjami organizmu;
— nabywanie umiejętności przekształcania i formowania osobowości zgodnie z własnymi celami i potrzebami.
W treningu autogennym dużą rolę odgrywa pozytywne nastawienie do wykonywanych ćwiczeń, odrzucenie sceptycyzmu i pragnienie uzyskania najlepszych wyników. Sprzyja temu także osiąganie lepszego wglądu w siebie.
Charakterystyczne dla relaksu wyciszenie aktywności uzyskuje się przez ćwiczenia wyobrażeniowe, podczas których myślenie zostaje skierowane na sytuacje i ich obrazy, co ułatwia osiągnięcie odprężenia.
Swobodna ekspresja plastyczna
Badania nad aktywnością twórczą dzieci ujawniły, że najpowszechniejszym zjawiskiem w spontanicznej i ekspresywnej działalności dzieci jest — obok zabawy — twórczość plastyczna. Twórczość ta okazała się niewyczerpanym źródłem wiedzy o życiu psychicznym dziecka, a także stała się specyficzną strategią kształcenia i wychowania.
Samorodna twórczość plastyczna dzieci stanowi ich naturalną potrzebą i nie należy jej ograniczać, a wręcz przeciwnie — starać się wykorzystać podczas różnych lekcji i zajęć oraz w wolnym czasie dziecka. Zwraca się uwagę na wychowawcze i psychoterapeutyczne oddziaływanie swobodnej twórczości dzieci, gdyż:
umożliwia ona uwolnienie się od napięć psychicznych w wyniku wyrażania swoich przeżyć, uczuć i doświadczeń w postaci wytworów plastycznych;
pozwala przeżyć prawdziwe sukcesy, co jest szczególnie ważne dla uczniów uzyskujących niskie wyniki w nauce różnych przedmiotów;
sprzyja lepszemu poznaniu uczniów przez nauczyciela, bowiem przeżycia emocjonalne i uczuciowe dziecka znajdują swoje odzwierciedlenie w pracach plastycznych wykonanych w swobodnym, spokojnym nastroju;
intensyfikuje procesy poznawcze i kontakty międzyludzkie (np. rysowanie jest ważną formą komunikowania się i przekazywania doznań z otaczającego świata);
przyczynia się do rozwijania zainteresowań i uzdolnień twórczych.
Muzykoterapia
Muzyka jest nośnikiem emocji, sprzyja więc nawiązywaniu łączności emocjonalnej i werbalnej między ludźmi. Ułatwia dotarcie do świata psychicznego drugiego człowieka. Jest ona dostępna nie tylko w postaci odbioru określonych kompozycji, lecz daje również możliwości ujawnienia własnej aktywności artystycznej. Muzykę można wykorzystać jako środek własnej
ekspresji i sposób wyrażania najgłębszych indywidualnych uczuć. Pozwala ona wypełniać wolny czas, czyniąc go atrakcyjnym. Stwarza więc możliwości skierowania zachowań ludzkich w stronę społecznie akceptowaną. Do wychowawczych funkcji muzyki można zaliczyć: kompensowanie niepowodzeń życiowych, mobilizowanie do podejmowania wysiłku twórczego, wyzwalanie określonych stanów emocjonalnych, integrowanie określonych sfer przeżyć psychicznych, kształcenie systematyczności, woli, wytrwałości.
Muzyka może pełnić liczne funkcje, m.in. motywujące, stymulujące, komunikacyjne i relaksujące. Przypisuje się jej harmonizującą rolę w rozwoju psychofizycznej struktury osobowości. Muzykoterapia jako metoda wspomagająca psychoterapię posiada obecnie bogatą w podstawy teorie.
Zabawa w teatr
Zabawa w teatr jest czymś więcej niż zwykłym tylko odtwarzaniem wyuczonych uprzednio ról. Stanowi próbę ukazania jakiegoś istotnego problemu z punktu widzenia przeżyć i doświadczeń uczestników. Można ją zaliczyć do zabaw tematycznych, zwanych też zabawami dramatycznymi, zabawami w granie roli oraz zabawami naśladowczymi i twórczymi lub też dramą.
Kilka minut aktywnej dramy może bardzo dużo zdziałać dla zmęczonych, wyczerpanych i być może znudzonych umysłów. [... ] Jest to sposób edukacji w najpełniejszym tego słowa znaczeniu. Jest to sposób życia i jako taki wspiera raczej niż zakłóca inne formy uczenia się.
Często błędne są wyobrażenia na temat dramy i sposobu podejścia przez nią do rozwoju człowieka. Przykładem może być opinia, że jest to swobodna, nieskrępowana aktywność, zakładająca, że uczestnicy są sami, pozbawieni pomocy. Należy uwzględnić fakt, że na początku wszystkich zajęć twórczych uczestniczący doznają lęku przed swobodą, nie wiedzą, co mają robić. Jeżeli chodzi o pomysły na temat tego, co robić i później „kim być", początkowo każda osoba z klasy jest w pełni uzależniona od nauczyciela. Nigdy jednak nie towarzyszą temu żadne wskazówki, instrukcje czy demonstracje, jak to robić. Każdy sam wymyśla sobie to „jak" i wypróbowuje. Jedynie bowiem odkrywanie dla siebie własnego sposobu ma wartość.
Formy oddziaływań doraźnych
Formy oddziaływań doraźnych stanowią przeważnie sposoby pracy indywidualnej z uczniem i znajdują jedynie czasowe zastosowanie w praktyce
wychowawczej. Do form tego rodzaju zalicza się: udzielanie uczniom indywidualnej pomocy, formy oparte na wzmacnianiu pozytywnym i negatywnym, ignorowanie niepożądanych zachowań uczniów.
Udzielanie indywidualnej pomocy
Forma ta stanowi rodzaj wspierania ucznia w pomaganiu samemu sobie. Podstawowym jej celem jest spowodowanie, by uczeń nie musiał stale liczyć na cudze wsparcie, lecz mógł polegać na własnych siłach i zdolnościach. Nauczyciele mogą w różny sposób udzielać uczniom pomocy, m.in. poprzez: 1) zindywidualizowane odpytywanie na stopnie, 2) zróżnicowane zadawanie pracy domowej, 3) organizowanie pomocy koleżeńskiej, zaś w nauce — 4) przez bezpośrednie wspomaganie ucznia.
Ad 1. Zindywidualizowane odpytywanie na stopnie. Chodzi tu o taki sposób odpytywania, który mógłby uchronić ucznia przed lękiem z powodu otrzymania słabych ocen. Lęk ten może zwiększać się w sytuacji, gdy uczeń odpowiada przed całą klasą, a jego wypowiedzi wywołują nie tylko negatywną ocenę nauczyciela, ale też nieprzychylne reakcje ze strony uczniów. Warto w takiej sytuacji wyznaczyć uczniowi niezbyt dużą partię materiału do nauczenia i stworzyć mu korzystne warunki do udzielania odpowiedzi, np. po zakończeniu lekcji, w sali, gdzie znajduje się tylko nauczyciel i uczeń. Przychylny stosunek nauczyciela może zwiększyć motywację ucznia do zdobywania wiedzy, a pochwała i zachęta oraz uzyskiwanie pozytywnych ocen podczas indywidualnych spotkań ucznia z nauczycielem — z pewnością ośmielą go i pozwolą uwierzyć w swoje możliwości.
Ad 2. Zróżnicowane zadawanie pracy domowej. Wymaga to z pewnością zwiększonego wysiłku nauczycieli przy opracowywaniu wielu różnorodnych propozycji prac domowych. Mogą się one odnosić zarówno do uczniów bardzo zdolnych, jak i do tych, którzy mają trudności z przyswojeniem materiału czy też z wykonaniem pracy domowej. Wydaje się, że pożyteczne byłoby korzystanie z propozycji uczniów odnośnie tego, co chcieliby w domu wykonać w zakresie omawianej tematyki. Takie propozycje, składane zwłaszcza przez uczniów uzyskujących niższe oceny bądź też mających trudności z wykonaniem pracy (np. uczniów mało samodzielnych), to też pewnego rodzaju zobowiązanie, że praca wybrana przez nich z pewnością będzie zrealizowana.
Wykonanie pracy samodzielnie dobranej przez ucznia prawdopodobnie w większości przypadków spowoduje zwiększoną mobilizację oraz pozytywną motywację.
Kontrola i ocena prac domowych może odbywać się nie tylko przez nauczyciela, ale również przez uczniów, nawet tych słabo uczących się.
Ad 3. Organizowanie pomocy koleżeńskiej w nauce. Często uczniowie słabiej uczący się nie mogą samodzielnie odrobić prac domowych czy też przyswoić sobie pewnej ilości informacji. W takiej sytuacji nauczyciel niejednokrotnie odwołuje się do innych uczniów, zwykle tych, którzy nie mają trudności z nauką. Pomoc uczniom słabiej uczącym się przynosi często nie tylko efekty wyrażające się w uzyskiwaniu bardziej pozytywnych ocen, ale również wyzwala takie nastawienia, jak akceptacja, tolerancja czy cierpliwość.
Ad 4. Bezpośrednie wspomaganie ucznia przez nauczyciela. Polega to na koncentrowaniu uwagi nauczyciela na zachowaniu ucznia, który sprawia zwykle pewne trudności. Często taki uczeń nie może skupić swojej uwagi na tym, co istotne dla danej lekcji. Pomoc nauczyciela polega wówczas na dyskretnym wspomaganiu ucznia, np. poprzez spoglądanie na niego, delikatny dotyk, zbliżanie się do jego ławki. Te zabiegi mają na celu uświadomienie uczniom, że nauczyciel troszczy się o nich, chce im pomóc.
Wzmacnianie pozytywne i negatywne
Wzmacnianie pozytywne zmierza do utrwalenia u wychowanków pożądanych zachowań za pomocą pochwał i nagród, zaś wzmacnianie negatywne — do unikania zachowań niepożądanych w wyniku nieprzyjemnych reakcji ze strony nauczycieli.
Wśród metod wzmacniania pozytywnego wyróżnia się m.in.: 1) technikę bezpośredniej gratyfikacji, 2) technikę zawierania kontraktu oraz 3) technikę sukcesywnej gratyfikacji.
Ad 1. Technika bezpośredniej gratyfikacji polega na sygnalizowaniu wychowankowi zadowolenia lub udzielaniu pochwały wyrażającej aprobatę dla jego zachowań lub postępów w nauce. Wzmocnienia mogą przybierać czasami postać nagród lub pewnych przywilejów.
Ad 2. Technika zawierania kontraktu to ustalenie wspólnej umowy między nauczycielem a uczniem, bądź też rodzicami a dzieckiem. Umowa zawiera zwykle pewne zobowiązania obu stron, np. pozytywna zmiana zachowania wychowanka wiąże się z pewną gratyfikacją wychowawcy, otrzymywaną przez wychowanka po spełnieniu warunków kontraktu.
Ad 3. Technika sukcesywnej gratyfikacji, zwana systemem ekonomii żetonów lub systemem żetonowym. Wzmacnianie określonych (pozytywnych) zachowań następuje za pomocą punktów lub żetonów, a później po spełnieniu przez wychowanka określonych zobowiązań można przyznać nagrody funkcyjne lub materialne.
Wśród metod wzmacniania negatywnego wymienia się: 1) techniki szybkiej interwencji, 2) słownego napomnienia oraz 3) technikę chwilowej izolacji.
Ad 1) Technika szybkiej interwencji to natychmiastowe reagowanie wychowawcy na niewłaściwe zachowanie wychowanków, np. w sytuacji uniemożliwiającej prowadzenie lekcji, zajęć.
Ad 2) Technika słownego napomnienia polega na dyskretnym i w miarę serdecznym zwracaniu uczniowi uwagi na jego niestosowne zachowanie. W ten sposób apeluje się do jego ambicji i nie uwłacza jego godności osobistej.
Ad 3) Technika chwilowej izolacji to krótkotrwałe wyłączenie dziecka z zajęć lub wyeliminowanie go z prac czy zabaw grupowych. Występuje zwykle wtedy, gdy zachowanie ucznia uniemożliwia pracę innym.
Formy ignorowania niepożądanych zachowań uczniów
Czasami uczniowie poprzez swoje niewłaściwe zachowania chcą zwrócić uwagę wychowawcy lub też sprowokować go do działania. Jeżeli takie zachowania uczniów pojawiają się sporadycznie, nauczyciel zwykle reaguje na nie. Kiedy nauczyciel zauważy, że pewne niepożądane zachowania uczniów powtarzają się, może je ignorować, tzn. nie zwracać na nie szczególnej uwagi, nie komentować, odwracać od nich uwagę innych uczniów.
Ignorowanie zachowań niepożądanych przez nauczyciela wywołuje zwykle reakcję ucznia — przestaje on zwracać na siebie uwagę.
1