ZABURZENIA ROZWOJOWE U DZIECI
Zaburzenia rozwoju mowy i języka
Zaburzenia umiejętności szkolnych
Upośledzenie umysłowe
Zespół Aspergera
Autyzm dziecięcy
ADHD
ZABURZENIA ROZWOJU MOWY I JĘZYKA
kappacyzm - jest wadą artykulacyjną, w której zaburzona jest wymowa głoski k i k',np. zmiana głosek k, k' na t, t' (kura - tura lub kino - tino), Opuszczanie głosek np. kura - ura, kino - ino,
gammacyzm - jest wadą artykulacyjną, polegająca na nieprawidłowej realizacji głosek tylnojęzykowych g, g', np. Zmiana głsek g, g' na d, d' (góra - dóra, gitara - ditara), opuszczanie głosek np. góra -óra, gitara - itara.
jąkanie - najczęściej oznacza powtarzanie, wydłużanie elementów wypowiedzi (dźwięków, głosek, sylab, słów) lub występowanie bloków („zacinanie się” bez wydawania żadnego dźwięku); obejmuje też wypowiadanie dodatkowych dźwięków lub słów (wtrąceń, słów „wytrychów”, mających pomóc wystartować z wypowiedzią lub przejść płynnie dalej). Jąkanie jest zwykle rozpoznawane jako usilna próba wydobywania z siebie słów - w odróżnieniu od niepłynności mówienia, której doświadczamy wszyscy, a która oznacza wahanie się i powtórzenia.
Część jąkających się osób unika wypowiadania trudnych słów - to jeden ze sposobów ukrywania niepłynności mowy. Unikanie słów i wycofywanie się z aktywności mówienia w wybranych sytuacjach stanowi ważny aspekt jąkania.
Większość jąkających się podziela opinię, że dla nich o wiele więcej dzieje się pod powierzchnią, czego pozostali ludzie sobie nie uświadamiają. Te ukryte aspekty jąkania obejmują różne formy wycofywania się z aktywności społecznej, co powoduje lęki (logofobie), przeczuwanie pojawienia się niepłynności oraz inne negatywne odczucia związane z jąkaniem, takie jak: frustracja, złość, smutek, zakłopotanie, zmieszanie, wstyd, zażenowanie, napięcie, utratę pewności siebie oraz wiary we własne możliwości.
Definicje jąkania
Za najbardziej charakterystyczne można uznać ujęcia, zgodnie z którymi jąkanie to:
zaburzenie płynności, tempa i rytmu mówienia spowodowane nadmiernym napięciem mięśni oddechowych, fonacyjnych i artykulacyjnych,
niepłynność mówienia wynikająca z niezgodności (dyskoordynacji) ruchów mięśni aparatu mowy, której mogą towarzyszyć reakcje lękowe oraz nadmierne napięcie mięśniowe;
przerwa w mówieniu, w czasie której jąkający się wie, co chce powiedzieć, ale nie może tego uczynić z powodu mimowolnego powtarzania, przeciągania lub blokowania głosek lub sylab;
zaburzenia płynności ekspresji słownej, charakteryzującej się mimowolnym, słyszalnym lub cichym powtarzaniem lub przedłużaniem głosek lub sylab, która to niepłynność występuje okresowo i nie podlega kontroli;
wyuczone, błędne, mimowolne zachowanie werbalne (za: Ingham, Andrews, 1973; Grzybowska, 1987);
Alalia zwana też niemotą, słuchoniemotą (audimutitas) powstające w wyniku uszkodzenia struktur korowych mózgu. Tym się różni od afazji, że następuje jeszcze przed rozwojem mowy. Charakteryzuje ją zwykle dostateczny rozwój umysłowy, dobra ruchomość narządów mowy oraz prawidłowy słuch fizjologiczny. Ale dziecko nie mówi w ogóle, posługuje się gestami, krzykami i onomatopejami lub kilkoma wyrazami z własnego słownika, zrozumiałymi tylko dla najbliższego otoczenia. Dziecko nie jest w stanie także powtarzać. Taka niemota może trwać do 7 (alalia prosta), a nawet 14 roku życia (alalia złożona). Starsze dziecko przyswaja sobie coraz więcej wyrazów i wymowa może stawać się coraz bardziej poprawna. Alalia, tak jak inne wady i zaburzenia mowy częściej występuje u chłopców niż u dziewczynek.
Dzieci alaliczne są niekiedy trudne w obcowaniu, bywają zahamowane ruchowo lub nadpobudliwe. Bywają wśród nich dzieci złośliwe i agresywne w stosunku do młodszych i słabszych, inne unikają kontaktów z otoczeniem.
Zdarza się, że rodzice są niesprawiedliwi wobec swoich dzieci i nie zdają sobie sprawy z ich trudności. Trudno im wyobrazić sobie, że dziecko nie może wymówić prostego słowa. Niejednokrotnie uważają, że dziecko jest uparte i stosują wobec niego kary. To powoduje u dziecka, normalne w takiej sytuacji, odruchy obronne w postaci płaczu, agresji lub działań złośliwych.
Apelować należy do rodziców, aby w sytuacji, kiedy nie mogą porozumieć się ze swoimi dziećmi, kiedy ich dzieci nie reagują na kierowane do nich pytania i wypowiedzi, nie stosowali kar. W tych wypadkach trzeba dziecko spokojnie poobserwować. Braki w rozumieniu mowy często kompensowane są u tych dzieci dobra spostrzegawczością wzrokową i dobrą pamięcią miejsca. Dziecko utrzymuje kontakt z otoczeniem za pomocą gestów i mimiki. Zdarza się, że automatycznie powtórzy zasłyszany wyraz, nie rozumiejąc jego znaczenia. Po zebraniu takich spostrzeżeń, należy udać się logopedy, który będzie wiedział, jak dziecku pomóc.
Afonia (bezgłos) med. - utrata dźwięczności głosu. Przyczyną mogą być zaburzenia czynności krtani (porażenie nerwów krtaniowych lub zaburzenia nerwicowe), albo zniekształcenia fałdów głosowych spowodowane przez choroby zapalne lub nowotworowe krtani. Częściowa lub całkowita afonia jest częstym objawem nerwicy lękowej.
Terminem afazja dziecięca określa się pierwotne zaburzenia zachowania językowego wynikające z patologii mózgowej, które nie są rezultatem głuchoty, niedorozwoju umysłowego lub zaburzeń emocjonalnych. W neuropsychologii wymienia się dwie postacie kliniczne afazji dziecięcej:
afazja rozwojowa (określana też jako: dysfazja rozwojowa, afazja wrodzona) - są to specyficzne zaburzenia rozwoju mowy w wyniku wrodzonej, okołoporodowej lub występującej w pierwszych miesiącach życia dziecka patologii mózgowej; mowa dziecka nigdy nie rozwijała się normalnie; jednocześnie termin specyficzne oznacza, że zaburzenia mowy nie są wtórną konsekwencją innych zaburzeń wynikających z dysfunkcji mózgu;
afazja nabyta - to zaburzenia językowego rozwoju wywołane dysfunkcją mózgową nabytą najwcześniej w 2. r. ż. (i później). Dolna granica wieku dysfunkcji mózgowej została ustalona z praktycznego punktu widzenia. U dziecka 2-letniego zaczyna się rozwijać język; dziecko rozumie wypowiedzi innych osób i zaczyna formułować własne wypowiedzi. W ocenie afazji nabytej ważne jest stwierdzenie, że do momentu uszkodzenia mózgu, rozwój mowy dziecka przebiegał normalnie.
Przyczyny afazji dziecięcej
Bardzo trudne jest rozpoznanie dysfazji, afazji rozwojowej i ustalenie jej przyczyny. Przypuszcza się, że wywołują ją uszkodzenia mózgu spowodowane urazem okołoporodowym, zapaleniem mózgu i opon mózgowych, zatrzymaniem się w rozwoju pewnych struktur korowych lub urazem czaszki, który nastąpił w okresie przed rozwojem mowy (I. Styczek, 1980). Nabyta dysfazja, afazja dziecięca jest najczęściej wynikiem schorzeń neurologicznych lub ogólnych, (np. zapalenie mózgu, uraz głowy, napromieniowanie itp.)
Zaburzenia umiejętności szkolnych (materiały na zajęciach)
Dysleksja
Dysortografia
Dyskalkulia
AUTYZM WCZESNODZIECIĘCY
skomplikowany zespół upośledzenia rozwoju, w którym istotną rolę odgrywa funkcjonowanie mózgu. Jest to choroba neurologiczna, a nie czysto psychiczna, chociaż wśród typowych cech są problemy z komunikacją uczuć i związkami społecznymi. Występują również kłopoty z integracją wrażeń zmysłowych. W typowych przypadkach pojawia się w pierwszych trzech latach życia. Ocenia się, że występuje u około 2 do 6 na 1000 osób, przy czym jest cztery razy częstszy u mężczyzn niż u kobiet.
Obecnie autyzm może być leczony, ale nie jest wyleczalny. Wczesna diagnoza i działanie są niezbędne w celu zapewnienia jak najlepszego rozwoju dziecka. Uważa się powszechnie, że nie jest możliwe stworzenie w pełni działającego leku, bo na autyzm wpływają cechy mózgu determinowane na bardzo wczesnym etapie rozwoju.
Wśród wielu specjalistów rozpowszechnione jest błędne przekonanie jakoby autyzm dotyczył jedynie wieku dziecięcego, tak więc nie biorą oni pod uwagę tej diagnozy gdy mają do czynienia z dorosłymi. Należy pamiętać że nazwa "dziecięcy", nie odnosi się do tego że autyzm dotyka tylko dzieci, tylko odnosi się do okresu życia kiedy obserwujemy pierwsze objawy. Określenie to powstało dla zróżnicowania tego zaburzenia od wcześniej znanych i też określanych jako autyzm podobnych objawów z jakimi mamy do czynienia w schizofrenii.
Dziś wiadomo, że przyczyny autyzmu są złożone i mają podłoże organiczne. Można podzielić je na:
Genetyczne - uwarunkowane genem EN2 na chromosomie 7, a także innymi genami znajdującymi się na chromosomach 3, 4, 11;
Okołoporodowe niedotlenienie powodujące uszkodzenia pnia mózgu;
Teratogenne działanie talidomidu - uszkodzenie w obrębie pnia mózgu;
Infekcyjne - wirusowe, a także zakażenie drożdżakami - kandydoza;
Zaburzenia rozwojowe OUN - skrócenie pnia mózgu na granicy między mostem, a rdzeniem przedłużonym, brak jądra górnego oliwki, pomniejszenie jądra nerwu twarzowego.
Ale również można wskazać za takie powody wycofywania się dziecka z kontaktów jak: unicestwienie jego osobowego istnienia, drastyczne niezaspokajanie potrzeb, wrogość. Istotne jest, że jeżeli nastąpi wycofanie z kontaktu i przybierze ono bardziej trwały charakter, uruchamiają się mechanizmy psychologiczne, prowadzące do powstania zaburzeń.
OBJAWY
Autyzm dziecięcy:
nie gaworzy, nie wskazuje, nie wykonuje świadomych gestów po pierwszym roku życia
nie mówi ani jednego słowa w wieku 16 miesięcy
nie składa słów w pary w wieku 2 lat
nie reaguje na imię
traci zdolności językowe lub społeczne
Zachowania wskazujące na możliwość występowania u dziecka zaburzeń
ze spektrum autystycznym. Objawy autyzmu w/g Leo Kannera:
autystyczna izolacja
przymus stałości otoczenia
niezdolność do interakcji społecznych
stereotypowe, powtarzające się czynności
zaburzenia mowy (echolalia, odwracanie zaimków) lub całkowity brak mowy
łatwość mechanicznego zapamiętywania
Dzieci autystyczne charakteryzują również takie niespecyficzne problemy jak: lęki (fobie), zaburzenia snu i odżywiania się, napady złości czy agresja. Samouszkadzanie (np. gryzienie nadgarstka) są dosyć częste szczególnie wtedy gdy z autyzmem współistnieje znaczne upośledzenie umysłowe. Większości dzieci autystycznych brakuje spontaniczności, inicjatywy i twórczej pomysłowości w organizowaniu sobie czasu wolnego, mają również trudności w podejmowaniu decyzji dotyczących złożonych czynności. Specyficzne przejawy deficytów charakterystycznych zmieniają się wraz z wiekiem dziecka ale są obecne także w życiu dorosłym i mają podobny charakter tzn. dotyczą socjalizacji, komunikacji i zainteresowań. Autyzmowi może towarzyszyć iloraz inteligencji każdego poziomu, ale w ¾ przypadków występuje upośledzenie umysłowe.
ZESPÓŁ ASPERGERA
Coraz częściej w przedszkolach i szkołach pojawiają się dziwne, nie-grzeczne dzieci. Bronią się one przed uczestnictwem w zajęciach, unikają wspólnych zabaw i kontaktów z rówieśnikami, milczą w odpowiedzi na pytanie lub wylewają z siebie potok słów nie do końca związanych z tematem. Chcą mówić wyłącznie o tym, co je interesuje. Nie stosują się do reguł społecznych, nie mają wyczucia, co jest akceptowalne, czego inni od nich oczekują i jak inni odczuwają. Ich reakcje na bodźce są nieadekwatne do ich intensywności - zirytować potrafi je hałas, światło, zapach, kolor …
Ponieważ dzieci te wyglądają normalnie i są sprawne intelektualnie, ich specyficzne zachowania, niezrozumiałe, gwałtowne reakcje przypisywane są złemu wychowaniu. Z tego też powodu Zespół Aspergera diagnozowany jest późno, najczęściej dopiero w szkole. Szacuje się, że ZA dotyka ok. czworga na tysiąc uczniów szkoły podstawowej, przy czym występuje u jednej dziewczynki na ośmiu chłopców.
Zespół Aspergera od autyzmu odróżnia przede wszystkim to, że nie występuje tu opóźnienie, ani upośledzenie ogólnego rozwoju języka i funkcji poznawczych.
CECHY CHARAKTERYSTYCZNE
nieadekwatność zachowania do sytuacji społecznej, nieumiejętność rozumienia tych sytuacji (np. szczerość i prawdomówność bez względu na sytuację: „pani jest gruba”, „idź już sobie”, „śmierdzisz” itp.)
słabe wykorzystanie kontaktu wzrokowego, mimiki, postawy ciała i gestów podczas rozmowy (dużą sztywność, „obojętność” podczas rozmowy),
nadwrażliwość zmysłowa (dotyk boli, hałas ogłusza, światło drażni, zapach przyprawia o mdłości, określony kolor przeraża itp.)
problemy z koncentracją uwagi
trudności w podejmowaniu decyzji (wielkim problemem może się okazać decyzja jaką kredką pokolorować kwiatka na rysunku)
obsesyjne zainteresowanie wybraną tematyką (przy niesamowitej pamięci , dzieci te, w wybranych specjalizacjach, bywają ekspertami z ogromną wiedzą)
brak elastyczności, trudności w plastycznym dostosowaniu swojego zachowania do proponowanej lub zachodzącej zmiany, rytuały (każda zmiana w otoczeniu lub zmiana schematu postępowania, wzbudza lęk i opór)
natręctwa (np. częste mycie rąk)
niezgrabność ruchów
brak poczucia czasu
wybuchy złości
skłonność do depresji
mowa monotonna, sztywna, często dotycząca specyficznych zainteresowań, z mała ilością zwrotnych reakcji na komunikaty drugiej osoby
unikanie (choć nie zawsze) kontaktu wzrokowego lub, przeciwnie, intensywne wpatrywanie się w ludzi
brak zrozumienia czytanego tekstu, choć sztuka czytania może być opanowana biegle
nierozumienie dowcipów
specyficzne upodobania smakowe (jedzenie jednej, tej samej potrawy przez kilka miesięcy)
ADHD (osobna prezentacja)
Bibliografia:
Tarkowski Z. (1999), Jąkanie. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Herzyk A. (1992), Afazja i autyzm dziecięcy. Lublin.
Gałkowski T. Jastrzębowska G. (red.) (1999), Logopedia. Pytania i odpowiedzi. Podręcznik akademicki, Opole: Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego.
Dilling - Ostrowska E. (1990), Zaburzenia mowy. w: Neurologia dziecięca, J. Czochańska (red.), Warszawa: PZWL.
Sawa B. (1990), Dzieci z zaburzeniami mowy, Warszawa: WSiP
Szumska J. (1982), Neurofizjologiczne podstawy zaburzeń mowy u dzieci, w: Zaburzenia mowy u dzieci. J. Szumska (red. ), Warszawa.
Jaklewicz H. (1993), Autyzm wczesnodziecięcy. Diagnoza, przebieg, leczenie. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
Randall Peter, Parker Jonathan (2001), Autyzm. Jak pomóc rodzinie, Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
2