a1.PUNKT MATERIALNY mod. ciała fiz. Zakład., że jedyn.właśc. ciała są masa i punkt przestrz.określ.jego położ.; mod.ten stos. się w celu przybliż. Wyznacz. ruchu ciała, gdy jego rozm. są małe w porówn.z innymi wielk., np. drogą ciała.Probl.ruch. wykorz..II zas.dyn.Newt.

BRYŁA SZTYWNA, ciało sztywne, pojęcie fizyki klas. oznaczające ciało, które nie ulega odkształceniu, niezależnie od wartości przyłożonych do niego sił; jest pojęciem abstrakc. stosowanym do rozwiązywania wielu problemów fiz. brył materialnych; ciała rzeczywiste doznające niewielkich odkształceń pod działaniem sił zewn. można, w przybliżeniu, uważać za bryłę sztywną.

CIAŁO STAŁE, jeden z trzech podstawowych stanów skupienia materii (oprócz cieczy i gazów); substancja w tym stanie ma w ustalonych warunkach określony kształt i objętość oraz odznacza się sprężystością zarówno kształtu, jak i objętości (pod działaniem niewielkich sił zewn. nie odkształca się trwale)

PŁYN, łączna nazwa dla dwu stanów skupienia materii cieczy i gazu; ich wspólną cechą jest zależność naprężenia stycznego od prędkości odkształcania postaciowego, podczas gdy w ciałach stałych naprężenia te zależą od wielkości odkształcenia

CIECZ, jeden z trzech podstawowych stanów skupienia materii, pośredni między stanem stałym i gazowym; substancja w tym stanie nie ma określonego kształtu, ale zachowuje (poddana działaniu niewielkich sił zewn.) określoną objętość (sprężystość objętości

GAZ [gr.], jeden z 3 podstawowych stanów skupienia materii (oprócz cieczy i ciał stałych); substancja w tym stanie nie ma ustalonego kształtu i objętości (zajmuje całą dostępną objętość), a pod względem właściwości jest zwykle izotropowa ( izotropia). Cząsteczki (atomy) w gazie słabo oddziałują między sobą poruszając się swobodnie w całej objętości.

2.SKALAR [łac.], mat. wielkość, której wartość charakteryzuje tylko 1 liczba, np. długość, pole, objętość, temperatura, gęstość, potencjał pola elektrostatycznego lub grawitacyjnego, praca; często liczby rzeczywiste i zespolone są zw. krótko skalarami.

WEKTOR [łac.], mat. uporządkowana para punktów, z których jeden, np. P( x₁, y₁, z₁), stanowi początek wektora, a drugi, np. Q( x₂, y₂, z₂) — jego koniec  , przy czym x ₁, y₁, z₁ oraz x₂, y₂, z₂ są współrzędnymi kartezjańskimi punktów P i Q; prosta łącząca punkty P i Q określa kierunek wektora, a ich porządek — zwrot wektora; długość odcinka PQ stanowi długość wektora (przy obranej jednostce długości); wektor oznacza się symbolami lub a, zaś jego długość symbolami ||, |a|, 2 wektory a i b są równe, jeżeli leżą na prostych równol., mają ten sam zwrot i tę samą długość;

4.Ruch jednostajny-a=0,v/t/=v=const.,s/t/=so+v x t

Ruch jednostajnie zmienny/przyśpieszony i opuzniony/-a=const. I a mniejsze od 0-większe przyśpieszony,a mniejsze 0 - mniejsze opuzniony, v/t/\=vo+a x t,s/t/=so+vo x t +

+1/2a x t2,ruch niejednostajnie zmienny a równe lub różne const. I a większe0-przyśpiesz.,

a mniejsze 0-opuzniony, v/t/=a/t/ x dt, s/t/=v/t/ x dt=a/t/ x dt

5. PĘD, p, jedna z podst.wielk.fiz. char. ruch układu; pęd punktu mater. o masie m i pręd. v równy jest p = mv ; pęd układu mech. jest sumą wektorową pędów poszczególnych punktów układu lub iloczynem całkowitej masy M układu i prędkości vc jego środka masy:

Pęd spełnia zasadę zachowania: pędu odosobnionego (izolowanego) układu mech., tj. nie poddanego oddziaływaniom zewn., pozostaje wielkością stałą; siły wewn. nie mogą zmieniać całkowitego pędu układu, choć pędy poszczególnych ciał mogą ulegać zmianie (zasada zachowania pędu tłumaczy m.in. zjawisko odrzutu przy wystrzale). Zmiana pędu może zachodzić jedynie w wyniku oddziaływań zewn.; zmianę tę wyraża zależność dp = F · dt, gdzie F wypadkowa sił zewn., t czas jej działania. Pęd mają wszystkie formy materii, także pole grawitacyjne i eletromagnet.; np. pęd fotonu o częst.  jest równy h/c, gdzie h stała Plancka, c prędkość światła. W mechanice teoret. wprowadza się dodatkowo pojęcie pędów uogólnionych układu; pędy uogólnione p_i są równe pochodnym funkcji Lagrange'a L układu względem prędkości uogólnionych

Sila(F) jest miarą oddzialywania cial.Jest to wielkość wektorowa(oprucz wartości posiadakierunek,zwrot i punkt przyłożenia). Mierzymy ją siłomierzem. Jednostka siły jest newton[N]:

SIŁA WYPADKOWA, siła równoważna układowi sił (czyli wywołująca takie same skutki statyczne, dynamiczne) i równa sumie geom. sił układu: F = F₁ + F₂ +... F_n. Dla układu sił przyłożonych do jednego punktu istnieje zawsze siła wypadkowa. Przykładami układów sił, dla których nie istnieje siła wypadkowa, jest → para sił i układ dwóch sił nie leżących w jednej płaszczyźnie. Każdy układ sił działających na bryłę sztywną można zastąpić przez jedną siłę, równą sumie geom. sił układu i przyłożoną w dowolnym punkcie A, lub jedną dowolnie przyłożoną parą sił, mających moment równy sumie momentów sił układu względem punktu A. Znajdowanie siły wypadkowej jest szczególnie ważne przy badaniu warunków równowagi układu mech. (→ statyka); stosuje się w tym celu metody graf. wieloboku sił i wieloboku sznurowego (wieloboku Varignona). Gdy dla układu sił działających w jednej płaszczyźnie wektor F  0, to można tak wybrać punkt A, że suma momentów sił względem niego jest równa zeru; układ sił jest wtedy równoważny sile wypadkowej F działającej wzdłuż prostej przechodzącej przez A, którą można wyznaczyć, np. przez wykreślenie dodatkowo wieloboku sznurowego

7.Zasada zachowania pędu
Całkowity pęd układu izolowanego zachowuje stałą wartość. Oznacza to, że zmiana pędu układu może nastąpić tylko pod wpływem działania sił zewnętrznych.F=0, to p=const.-strzelanie z broni palnej,silniki odrzutowe i rakietowe M=dl/dt /zachowanie momentu pędu/
8.NEWTONA ZASADY DYNAMIKII zas.dyn. Newt., zw. też zas. Bezwładn. : jeśli na ciało nie dział. Żad.siły lub jeśli dział. siły wzaj.się równow., to istn. Ukł. Odnies., w kt. ciało spocz. lub por.się ruch. Jedn.prostol.;

II zas.dyn. Newt.: zm. pędu ciała jest proporcjon. do przyłoż. siły d( mv)/dt = F; w mechan. Nierelatywistyczn.równ.sprow. się do postaci ma = F (m — masa ciała, v — jego prędk., a — przysp. F — siła dział., t — czas); dla ruchu obrot. II zas. Dyn. Przyjm. Post.: I= M, gdzie I — mom. Bezwładn. ciała,— przysp. kątowe, M — mom. siły; III zas.dyn. Newt., zw. prawem akcji i reakcji (słuszna tylko w mechanice nierelatywistycznej): każd.dział. towarz. równe mu, skierow. Przeciw. — przeciwdział.

10. MOMENT PĘDU, kręt, wielkość charakteryzująca ruch ciała (układu materialnego), zwł. ruch obrotowy. Moment pędu J punktu materialnego P o pędzie p względem punktu 0 jest określony iloczynem wektorowym J = r × p, gdzie r — promień wodzący poprowadzony od punktu 0 do P.

MOMENT SIŁY jedna z podstawowych wielkości w mechanice, odgrywająca w dynamice ruchu obrotowego podobną rolę, jak siła w ruchu postępowym; moment siły względem punktu 0 - wielkość wektorowa M0 równa iloczynowi wektorowemu wektora wodzącego r (poprowadzonego z punktu 0 do punktu przyłożenia siły F) i siły F: M0 = r × F; moment siły względem osi z, moment rzutu F na płaszczyznę xy (Fxy) względem punktu przecięcia się osi z tą płaszczyzną. Moment układu sił jest równy wypadkowej momentów sił układu Predkość kątowa-prędkość kątowa/obrotowa/to zmiana kąta do zmiany czasu./ciało poruszające się ze stałą prędkością po okręgu o promieniu R.Prędkość kątowa średnia- Wśr=Del.alfa/del.t.,prędkość kątowa chwilowa-Wch=dalfa/dt Przyśpieszenie chwilowe kątowe-1 pochodna prędkości kątowej po czasie-Ech=dw/dt

12.Zasada zachowania Pędu -jeżeli ciała układu działają wzajemnie tylko na siebie i na skutek tego zmieniają się ich pędu, to pęd całego układu nie ulega zmianie. Przykład: jadą 2 wózki, I z nich ma większą V od drugiego i większą m, poruszają się po tej samej linii, mają te same zwroty. I z nich dogoni drugi i nastąpi zderzenie i złączenie się wózków. W tym przypadku możemy zastosować zasadę zachowania pędu, ponieważ działają tylko siły między wózkami, a więc wewnętrzne w układzie. Pęd jest zachowany, czyli pęd końcowy jest = początkowemu. powodującą opóźnienie będzie siła ciężkości .

13.MOMENT BEZWŁADNOŚCI, mech. wielkość fiz. charakteryzująca bezwładność bryły sztywnej wykonującej ruch obrotowy; wartość momentu bezwładności zależy od rozmieszczenia masy bryły względem osi obrotu; moment bezwładności bryły względem osi z określa się wzorem:

gdzie ρ — gęstość materiału elementu bryły, będąca funkcją położenia punktu, V — objętość bryły, m_i — masa i-tego punktu materialnego bryły sztywnej, r_i (lub r) — jego odległość od osi z.

MOMENT BEZWŁADNOŚCI -PRĘTA, WALCA, KULI Pręt-Io=1/12mxl2,walec-Io=1/2mxr2,kula-Io=2/5mxr2

STEINERA TWIERDZENIE, fiz. twierdzenie z dziedziny mechaniki bryły sztywnej: moment bezwładności bryły sztywnej I_z względem dowolnej osi O jest równy sumie momentu bezwładności bryły I_s względem równoległej osi O' przechodzącej przez środek masy S bryły oraz iloczynu masy m bryły i kwadratu odległości d między osiami: I_z = I_s + md².

14.WEKTOROWY ILOCZYN, mat. pojęcie z zakresu rachunku wektorowego; iloczyn wektorowy wektorów a i b (oznaczenia a × b lub [a, b]) w przestrzeni 3-wymiarowej nazywa się wektor c = a × b (rys.), którego: 1) kierunek jest prostop. do płaszczyzny wyznaczonej przez wektory a i b (o wspólnym początku), 2) zwrot jest zgodny z tzw. regułą korkociągu, 3) długość c = ab sin ; iloczyn wektorowy ma następujące własności: 1) a × b = -b × a, 2) (a) × b = (a × b), 3) a × b = 0 — jeżeli wektory a i  b leżą na tej samej prostej, 4) a × (b + c) = ( a × b) + (a × c); jeżeli wektory są zadane za pomocą ich składowych kartezjańskich: a (ax, ay, az), b (bx, by, bz), to ich iloczyn wektorowy można napisać w postaci wyznacznika: a × b =, gdzie i, j, k — wersory osi współrz. 0x, 0y, 0z; iloczyn wektorowy nazywa się też iloczynem zewnętrznym.

MOMENT PĘDU, kręt, wielkość charakteryzująca ruch ciała (układu materialnego), zwł. ruch obrotowy. Moment pędu J punktu materialnego P o pędzie p względem punktu 0 jest określony iloczynem wektorowym J = r × p, gdzie r — promień wodzący poprowadzony od punktu 0 do P. Moment pędu bryły sztywnej względem osi, wokół której obraca się z prędkością kątową, wyraża się wzorem J = I, gdzie I — moment bezwładności bryły względem tej osi. Moment pędu spełnia zasadę zachowania: moment pędu zamkniętego układu mech., tj. takiego, na który nie działają siły zewn., pozostaje wielkością stałą; siły wewn. nie mogą zmienić całkowitego momentu pędu układu, choć momenty pędu poszczególnych ciał układu mogą ulec zmianie. Zmianę momentu pędu wywołuje działanie na ciało momentu siły M; zgodnie z drugą zasadą dynamiki ruchu obrotowego: J = Mt. W mechanice kwantowej rozróżnia się moment pędu związany z ruchem postępowym ciała (np. elektronu po orbicie atom. — tzw. moment pędu orbitalny) oraz własny moment pędu (→ spin); zasadę zachowania spełnia suma tych 2 momentów pędu

PĘD, p, jedna z podstawowych wielkości fiz. charakteryzujących ruch układu; pęd punktu materialnego o masie m i prędkości v równy jest p = mv ; pęd układu mech. jest sumą wektorową pędów poszczególnych punktów układu lub iloczynem całkowitej masy M układu i prędkości vc jego środka masy:

. Pęd spełnia zasadę zachowania: pędu odosobnionego (izolowanego) układu mech., tj. nie poddanego oddziaływaniom zewn., pozostaje wielkością stałą; siły wewn. nie mogą zmieniać całkowitego pędu układu, choć pędy poszczególnych ciał mogą ulegać zmianie (zasada zachowania pędu tłumaczy m.in. zjawisko odrzutu przy wystrzale). Zmiana pędu może zachodzić jedynie w wyniku oddziaływań zewn.; zmianę tę wyraża zależność dp = F · dt, gdzie F — wypadkowa sił zewn., t — czas jej działania. Pęd mają wszystkie formy materii, także pole grawitacyjne i eletromagnet.; np. pęd fotonu o częst.  jest równy h/c, gdzie h — stała Plancka, c — prędkość światła. W mechanice teoret. wprowadza się dodatkowo pojęcie pędów uogólnionych układu; pędy uogólnione p_i są równe pochodnym funkcji → Lagrange'a L układu względem prędkości uogólnionych

SIŁA, F, wektorowa wielkość fiz., będąca miarą oddziaływania ciał materialnych

MOMENT SIŁY, jedna z podstawowych wielkości w mechanice, odgrywająca w dynamice ruchu obrotowego podobną rolę, jak siła w ruchu postępowym; moment siły względem punktu 0 - wielkość wektorowa M0 równa iloczynowi wektorowemu wektora wodzącego r (poprowadzonego z punktu 0 do punktu przyłożenia siły F) i siły F: M0 = r × F; moment siły względem osi z, moment rzutu F na płaszczyznę xy (Fxy) względem punktu przecięcia się osi z tą płaszczyzną. Moment układu sił jest równy wypadkowej momentów sił układu.

ENERGIA KINETYCZNA, część energii mech. układu fiz. (np. ciała sztywnego) zależna od prędkości jego punktów; w przypadku ciała sztywnego o masie m poruszającego się ruchem postępowym z prędkością v (znacznie mniejszą od prędkości światła) jego energia kinetyczna E_k = mv ²/2; energia kinetyczna ciała sztywnego obracającego się z prędkością kątową  wokół pewnej osi E_k = I²/2, gdzie I — moment bezwładności ciała względem tejże osi; wg mechaniki relatywistycznej, gdzie m₀ — masa spoczynkowa ciała, c — prędkość światła w próżni.

15.ZASADY DYNAMIKI NEWTONA W RUCHU OBROTOWYM-1.Ciało sztywne ,na które nie działa moment siły pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem obrotowym jednostajnym..2.Wypadkowy moment siły działający na punkt materialny jest równy prędkości zmian momentu pędu.3.Jeżeli dwa ciała oddziałują wzajemnie, to moment siły z jakim działa ciało drugie na ciało pierwsze jest równy i przeciwnie skierowany do momentu siły, z jakim ciało pierwsze działa na drugie.

16. ENERGIA MECHANICZNA, energia związana z ruchem mech. układu fiz. jako całości lub poszczególnych jego części względem siebie (→ energia kinetyczna, energia potencjalna).

ENERGIA POTENCJALNA, część energii mech. układu fiz. zależna od wzajemnego rozmieszczenia części układu (np. energia sprężysta) i od ich położenia w zewn. polu sił; miarą e.p. jest w danym położeniu praca, którą muszą wykonać siły działające na układ, aby przeprowadzić go z położenia, dla którego e.p. przyjmuje się umownie za równą zeru, do danego położenia; np. E_p ciała o masie m w polu grawitacyjnym Ziemi na wysokości h równa jest iloczynowi siły ciężkości mg (g — przyśpieszenie ziemskie) i h: E_p = mgh.

ENERGII ZACHOWANIA ZASADA, jedno z podstawowych praw fizyki: całkowita energia dowolnego izolowanego (tj. nie oddziałującego z otoczeniem) układu fiz. ma wartość stałą. Jeśli izolowany układ fiz. składa się z wielu oddziałujących wzajemnie podukładów, to energia podukładów może ulegać zmianie, ale całkowita energia wszystkich podukładów musi pozostać nie zmieniona. W procesach fiz. jedna forma energii może zmienić się w inną, np. energia mech. w energię prądu elektr., energia promieniowania elektromagnet. w energię kinet. ruchu cząstki, ale całkowita energia zawsze pozostaje stała. Zgodnie ze szczególną teorią względności między całkowitą energią E i całkowitą masą układu m istnieje związek E = mc² (→ Einsteina wzór), przy czym m zmienia się zależnie od prędkości układu (c — prędkość światła w próżni).

18.SKALARNY ILOCZYN iloczyn wektorów a i b, oznaczany a · b, określony wzorem a · b = ab cos  , gdzie a, b — długości tych wektorów, a  — kąt między nimi; iloczyn skalarny jest skalarem (liczbą), stąd nazwa; np. praca W siły F na drodze s wyraża się iloczynem W = F · s

PRACA, L, skalarna wielkość fiz. określająca wartość energii wydatkowanej na przemieszczenie ciała materialnego z jednego położenia do drugiego. Praca wykonywana przez siłę F działającą na ciało przemieszczające się od punktu A do B jest równa

, gdzie ds — wektorowy element drogi; jeśli F = const, a ciało porusza się ruchem prostoliniowym, to L = Fs cos, gdzie  — kąt między kierunkiem siły i drogi. Praca wykonana przy zmianie objętości ciała, np. gazu o  V, siłą o gęstości powierzchniowej p (ciśnienie p) jest równa L = ± pV (+ dla rozprężania, -dla sprężania gazu). Pracę wykonaną przez prąd elektr. określa prawo Joule'a-Lenza, które w ogólnym sformułowaniu ma postać

, gdzie j — wektor gęstości prądu elektr., E — wektor natężenia pola elektr., a całkowanie odbywa się po objętości przewodnika V i czasie t; dla prostszego przypadku stałego prądu elektr. L = U I t (U — napięcie, I — natężenie prądu elektr.). Jednostką pracy w układzie SI jest dżul.

SPRAWNOŚĆ. stosunek uzyskanego efektu działania do środków zużytych do tego celu, określony w procentach; sprawność maszyny jest iloczynem 2 lub więcej sprawności (np. sprawności teoretycznej, sprawności mechanicznej i sprawności indukowanej — uwzględniającej straty ciepła), które odzwierciedlają występujące w maszynie straty i jest określana odrębnie dla każdej grupy maszyn (np. turbin parowych, silników spalinowych tłokowych, pomp); sprawność mechaniczna, określana jako stosunek pracy wykonanej do doprowadzonej (której część zostaje zużyta na pokonanie tarcia w maszynie), jest pojęciem stosowanym nie tylko w odniesieniu do maszyn, ale także ich podzespołów, np. przekładni

19. MOC, fiz. wielkość charakteryzująca układ fiz. (mech., elektr. i in.) pod względem energ.; średnia moc jest równa stosunkowi pracy L do czasu t, w którym ta praca została wykonana: P_śr = L/t; moc chwilowa P_ch = dL/dt. W obwodzie prądu elektr. stałego moc elektryczna wytworzona przez źródło o SEM = E wynosi P = EI (I natężenie prądu elektr.), zaś moc tracona w rezystorze: P = I²R ( R — opór elektr.); w obwodzie prądu sinusoidalnie zmiennego rozróżnia się: moc czynną (średnią) P = U_sk · I_sk · cos  (U_sk — napięcie skuteczne, I_sk — natężenie skuteczne,  kąt przesunięcia fazowego między napięciem i natężeniem prądu); moc czynna pobrana przez element o oporze czynnym (rezystancji) R wynosi RI²; moc bierną Q = U_sk · I_sk · sin ; moc bierna pobierana przez element (cewkę, kondensator) o oporze biernym (reaktancji) X wynosi X · I²; moc pozorną S = U_sk · I_sk; związek między nimi:

Do pomiaru mocy elektrycznej prądu stałego oraz mocy czynnej prądu przemiennego służą watomierze, mocy elektrycznej biernej — waromierze

20.ŚRODEK CIĘŻKOŚCI, punkt przyłożenia siły wypadkowej sił ciężkości działających na poszczególne elementy bryły sztywnej, niezależny — w jednorodnym polu sił ciężkości — od położenia bryły w przestrzeni; pojęcie ś.c. odnosi się tylko do brył sztywnych, znajdujących się w polu sił ciężkości o stałym kierunku; jeśli pole sił ciężkości jest jednorodne, to środek ciężkości bryły sztywnej pokrywa się z jej środkiem masy; znajomość położenia środka ciężkości jest niezbędna do wielu obliczeń stat. i dynamicznych różnych konstrukcji.

ŚRODEK MASY, punkt geom., którego położenie zależy od rozkładu masy układu fiz., a który podczas ruchu układu porusza się tak, jak poruszałby się punkt materialny o masie równej całkowitej masie układu, będący pod działaniem wszystkich sił zewn. działających na układ; dla układu punktów materialnych położenie środka masy określa wektor położenia

— całkowita masa układu, m_i — masa i-tego punktu tego układu, r _i — wektor jego położenia; dla ciała rozciągłego o ciągłym rozkładzie masy

gdzie ρ (r ) — gęstość, V — objętość; w szczególnym przypadku, gdy rozkład gęstości jest jednorodny, czyli ρ nie zależy od r i równa się ρ = M/V, wektor położenia

czyli zależy tylko od kształtu ciała.

22.GRAWITACJA ciążenie powszechne, dziedzina zjawisk fiz., wśród których najważniejsze polega na wzajemnym przyciąganiu się wszystkich ciał; do pocz. XX w. przez grawitację rozumiano jedynie to ostatnie zjawisko. Według teorii grawitacji I. Newtona, której podstawę stanowi prawo powszechnego ciążenia → Newtona (1687), czas i przestrzeń są dane a priori i nie zależą od rozkładu mas. Każde ciało wytwarza w otaczającej przestrzeni pole grawitacyjne; stosunek siły działającej do ma-

sy, umieszczonej w takim polu, nazywa się natężeniem pola grawitacyjnego zależy od rozkładu mas i w pobliżu powierzchni Ziemi jego wartość bezwzględna γ = g  9,81 m/s ² (g — przyspieszenie ziemskie).

Rzut ukośny-piłka kopnięta przez piłkarza lub rzucona przez koszykarza, ozczep lub dysk rzucony przez atletę czy wreszcie pocisk wystrzelony z działa poruszaja się po torze krzywoliniowym.Naszym celem jesat znalezienie prędkości i położenia rzuconego ciała w dowolnej chwili, opisanie toru i wyznaczenie zasięgu rzutu.

23.Gęstość - stosunek masy danego ciała do objętości d =m/V /kg/m3/

CIĘŻAR, siła ciężkości, P, siła z jaką Ziemia przyciąga dane ciało. C. ciała jest wypadkową siły oddziaływania grawitacyjnego ciała z Ziemią i siły odśrodkowej związanej z ruchem obrotowym Ziemi; na powierzchni Ziemi c. ciała jest skierowany pionowo w dół i określa go zależność P = mg, gdzie m — masa ciała, g — przyspieszenie ziemskie (w miejscu, w którym to ciało się znajduje); c. ciała zależy od szer. geogr., wysokości nad poziomem morza, rozkładu mas w skorupie ziemskiej itd.; dane ciało najmniejszy c. ma na równiku, a największy — na biegunie. Analogicznie można mówić o c. odniesionym do innego niż Ziemia obiektu astr.; c. tego samego ciała jest wówczas inny, np. na Księżycu jest 6 razy mniejszy niż na Ziemi.

MASA [łac. < gr.], wielkość fiz. charakteryzująca obiekty fiz., służąca do ilościowego opisu ich bezwładności i oddziaływania grawitacyjnego. Pomiar masy przeprowadza się posługując się II zasadą dynamiki Newtona, bądź wykorzystując zjawisko grawitacji (w tym wypadku porównuje się siły ciężkości działające na ciała materialne w tym samym — w przybliżeniu — punkcie pola grawitacyjnego Ziemi

24.SIŁA AERODYNAMICZNA,SIŁA NOŚNA aerodynamiczna reakcja, siła wywierana na ciało (np. skrzydło samolotu, pocisk) przez gaz podczas ruchu względnego ciała i gazu. Siłę aerodynamiczną (np. działającą na skrzydło) można rozłożyć na 3 składowe: 1) Px — działającą w kierunku wektora prędkości — opór aerodynamiczny (→ opór czołowy); 2) Pz — działającą w kierunku prostop. do kierunku ruchu ciała i leżącym w płaszczyźnie symetrii ciała, tzw. siła nośna; siła ta występuje na powierzchniach nośnych statku latającego (skrzydła samolotu, łopatach wirnika nośnego śmigłowca itp.); w locie poziomym równoważy siłę ciężkości statku; 3) Py — działającą w kierunku prostop. do prędkości i do płaszczyzny symetrii ciała, zw. siłą boczną; siła ta kształtuje tor lotu statku w płaszczyźnie prostop. do działania siły nośnej, np. w locie poziomym umożliwia wykonanie zakrętu, równoważąc siłę odśrodkową. Poszczególne składowe wyrażają się wzorem: P_i = C_iSρv²/2, gdzie: i = x , y, z, ρ — gęstość gazu, v — prędkość poruszającego się ciała (lub prędkość strumienia gazu), S — pole powierzchni odniesienia, C_i — bezwymiarowe współczynniki (zależne w znacznym stopniu od kształtu opływanego ciała, oporu aerodynamicznego, siły nośnej i siły bocznej). Z działaniem siły aerodynamicznej jest związany → moment aerodynamiczny.

SIŁA HYDRODYNAMICZNA, siła, z jaką ciecz działa na poruszające się w niej ciało zanurzone całkowicie (np. płat nośny wodolotu) lub częściowo (np. kadłub statku); składowe siły hydrodynamicznej — opór (przeciwny do prędkości ciała) i siła nośna (prostop. do oporu) — wyrażają się wzorami takimi samymi jak składowe → siły aerodynamicznej.

25.Prawo archimedesa -ciało w całości lub częściowo zanurzone w płynie wypierane jest ku górze siłą równą ciężarowi płynu wypartego przez to ciało. Fw =dp V g (siła wyporu) dp -gęstość płynu, V -objętość części zanurzonego ciała g -grawitacja

Pływanie ciał. Gdy wypór hydrostatyczny (W) równoważy ciężar ciała (G) i środek wyporu (B) oraz środek masy ciała (S) leżą na jednej prostej, to ciało pływające pozostające w spoczynku znajduje się w równowadze. Trwałość równowagi zależy od położenia metacentrum (M, punktu przecięcia linii działania wyporu przechylonego ciała z jego osią symetrii); jeśli środek ciężkości leży poniżej metacentrum, ciało dąży do położenia równowagi — równowaga jest trwała (a), jeśli powyżej — równowaga jest nietrwała (b), m odległość metacentryczna, pp płaszczyzna pływania.

26.Prawo pascala -ciśnienie wywierane na zamknięty płyn jest przekazywane jednakowo na każdą część płynu oraz na ścianki naczynia bez żadnych strat. F =m g = V d g = s h d g.

Ciśnienie -wartość siły prostopadłej do danej powierzchni przypadająca na jednostkę tej powierzchni. p =F/s [Pa =N/m2].

CISNIENIE HYDROSTATYCZNE p=po+qxgxh,gdzie-po-ciśnienie na powierzchni cieczy,q-ciężar właściwy płynu,h-głębokość,p=const.,ciśnienie rośnie wraz z głębokością,ciśnienie jest jednakowe dla punktów o tej samej głębokości, a nie zal

eży od kształtu naczynia/paradoks hydrostatyczny/.

SIŁA PARCIA/NAPÓR/ w mechanice płynów siła, z jaką płyn działa na ścianę naczynia, przewodu lub na powierzchnię zanurzonego w nim ciała stałego; wywoływany ciśnieniem hydrostat. (napór hydrostatyczny, parcie) lub hydrodynamicznym (napór hydrodynamiczny).

27.Prawo bernoulliego -dotyczy płynów nie lepkich, nie ściśliwych, nieustalonych -idealnych. -w dowolnym punkcie przepływu suma ciśnień: statycznego (p), hydrostatycznego (dhg) i dynamicznego (dV2//2) jest wartością stałą (ale muszą to być punkty wzdłuż tej samej strugi). p+dhg+dV2//2 =const. Jeżeli jedno ciśnienie maleje, to dwa pozostałe rosną ponieważ ich suma jest stała

---