IX. POKOJOWE ZAŁATWIANIE SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH
Pojęcie sporu międzynarodowego sensu largo, rodzaje sporów międzynarodowych.
wg MTS z 1950 spór oznacza „sytuację, w której punkty widzenia dwóch stron są wyraźnie przeciwstawne”
wyrok STSM z 1924 identyfikacja sporu z „brakiem zgody w przedmiocie kwestii prawnej lub stanu faktycznego, z przeciwieństwem prawnych stanowisk lub interesów między stronami”
Karta NZ wymienia w art.1 wśród celów ONZ „łagodzenie lub załatwianie pokojowymi sposobami sporów lub sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju”
pakt Ligi Narodów w art.11 wymienił obok sporów także „wszelką okoliczność, która może wpłynąć na stosunki międzynarodowe, grożąc zamąceniem pokoju lub dobrego porozumienia miedzy państwami, od którego utrzymanie pokoju zależy”
napięcie w stosunkach między państwami określa się jako stan, w którym występuje antagonizm bez jasno zdefiniowanego przedmiotu nieporozumień lub też pojęcie przedmiotu, istotne dla każdej racjonalnej dyskusji
kryzys międzynarodowy powstaje dopiero wówczas, gdy próby pogodzenia sprzecznych interesów doprowadziły do impasu i gdy rokowania zostaną zablokowane przez przeciwstawność niemożliwą do usunięcia
konfliktami nazywa się spory, które przybrały ostrzejszą formę i w których grozi użycie sił zbrojnych albo też siły takie zostały już użyte (konflikty zbrojne)
Definicja sporu międzynarodowego - „spór” a „sytuacja”
Karta NZ wymienia łącznie spór i sytuacje (np. RB może badać każdy spór czy sytuację, czy nie zagraża m. pokojowi i bezp.) → ważne rozróżnienie tych pojęć, tym bardziej, że państwo zobowiązane do rozwiązywani sporów w określony sposób, może twierdzić że nie ma sporu, by uniknąć tego sposobu:
sytuacja m. - to określony, co do czasu i miejsca, układ stos. m. (szersza niż spór, gdyż z sytuacji mogą wynikać spory);
spór m. - to taka sytuacja, w której państwa występują ze skonkretyzowanymi, sprzecznymi stanowiskami i roszczeniami → w orzecznictwie:
STSM w sprawie koncesji Mavrommatisa w Palestynie „spór jest to nieporozumienie w przedmiocie prawa lub faktu, sprzeczność stanowisk prawnych lub interesów między dwiema osobami”;
MTS w sprawie Australii vs Francja o doświadczenia jądrowe - MTS stwierdził, że spór przestał istnieć, bo Francja w jednostronnych oświadczeniach zobowiązała się nie przeprowadzać doświadczeń jądrowych w atmosferze
Spory prawne i polityczne (inne - nie używa się terminu polityczne)
rozróżnienie to nie polega na podziale na spory teoretyczne i praktyczne → każdy spór prawny jest jednocześnie sporem politycznym, ale nie każdy spór polityczny jest jednocześnie sporem prawnym:
nie każdy spór da się ująć w formułę prawną;
nie każdy spór da się rozwiązać tylko na podstawie istniejącego prawa, bez odwoływania się do elementów pozaprawnych;
wg Karty NZ przy rozstrzyganiu sporów RB powinna kierować spory prawne do MTS, gdyż nadają się do rozstrzygnięcia w drodze sądowej lub arbitrażowej
Spory zwykłe i kwalifikowane (rozróżnienie wprowadzone w Karcie NZ)
spory kwalifikowane to spory i sytuacje godzące w podstawowy cel ONZ, czyli zagrażające pokojowi → na RB spoczywa główna odp. za to zadanie i Karta daje prawo do rozstrzygania tych sporów RB - może ona zbadać każdy spór i ustalić czy dalsze jego trwanie może zagrażać pokojowi, jeśli tak, to płyną z tego określone konsekwencje prawne i organizacyjne
Ewolucja sposobów załatwiania sporów międzynarodowych - od użycia siły do prawno międzynarodowego obowiązku rozstrzygania sporów środkami pokojowymi.
spory międzynarodowe jako zjawisko obecne już od starożytności w stosunkach międzynarodowych; dwa sposoby załatwiania sporów:
droga wojenna - zmuszenie przeciwnika przy użyciu siły do podporządkowania się swej woli
droga pokojowa - posłużenie się wykształconymi przez praktykę międzynarodową środkami
dwoistość funkcji prawa międzynarodowego na tym gruncie:
nadanie wojny humanitarnego charakteru, w zgodzie z pojęciami moralnymi oraz świadomością epoki
wykształcenie ram prawno-organizacyjnych do załatwiania sporów środkami pokojowymi
przełom XIX i XX wieku (konferencje haskie + deklaracja londyńska) - kodyfikacja prawa wojny lądowej i morskiej oraz ustalenie podstaw pranych do załatwienia sporów międzynarodowych w drodze pokojowej
I konwencja haska - postanowienia dotyczące różnych środków załatwiania sporów
Stały Trybunał Rozjemczy
Międzynarodowy Trybunał Łupów
wiek XX - Pakt Ligi Narodów (dopuszczał jeszcze wojnę w ograniczonym zakresie) i Karta Narodów Zjednoczonych - zasada i jednocześnie obowiązek rozstrzygania sporów środkami pokojowymi
Podstawy prawne pokojowego załatwiania sporów.
Dyplomatyczne środki pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych - rokowania bezpośrednie (negocjacje).
negocjacje określane są jako proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć różnice zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia
obie strony powinny wynieść jakąś korzyść z rokowania czy tez przynajmniej wynieść przekonanie, że odniosły pewną korzyść
rokowania należy prowadzić „w duchu wspólnych interesów”
podział rokowań na:
dwustronne
wielostronne
w rokowaniach mogą brać udział nie tylko strony uczestniczące w sporze, np. w konferencji paryskiej w 1973 w sprawie Wietnamu uczestniczyły również Węgry, Polska, Kanada, Indonezja oraz sekretarz generalny ONZ
za jedną z form rokowań uważa się także konsultacje strony odbywają je w wyniku przyjętych wcześniej w tym względzie zobowiązań odbywają się one na żądanie jednej ze stron, gdy zajdzie potrzeba ku temu lub też w ustalonych odstępach czasu
ONZ nie zastępuje dyplomacji, ale jest „koniecznym uzupełnieniem tradycyjnych metod dyplomatycznych”, gdyż ONZ spełnia swe zadanie „tylko wówczas, gdy pomaga dyplomacji w dojściu do porozumienia między zainteresowanymi państwami”
art. 33 Kart NZ strony przed przekazaniem do RB ONZ lub do ZO sporu zagrażającego utrzymaniu międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa przede wszystkim powinny dążyć do jego załatwienia w drodze rokowań i innych sposobów pokojowego załatwiania sporów
obecnie w wielu przypadkach strony zgadzają się na podjęcie rokowań pod naciskiem opinii publicznej, mimo że wcale nie mają zamiaru osiągnąć porozumienia
ROKOWANIA (NEGOCJACJE)
to najbardziej podstawowy typ rozwiązywania sporów, ale wymaga by każda ze stron chciała w duchu kompromisu uzgodnić swoje stanowiska i ustalić na przyszłość jednolite postępowanie, a inne sposoby są często pomocnicze i często wymagają jeszcze dodatkowych rokowań (np. po zaakceptowaniu prac komisji badawczej państwa muszą jeszcze ustalić warunki rozstrzygnięcia sporu);
na różnych szczeblach, też przez osoby upoważnione, a wg KW o stos. dypl. jest to jedno z zadań misji dyplomatycznej;
forma usta lub pisemna;
czasem u.m. nakładają obowiązek podjęcia rokowań, ale wg STSM obowiązek ten nie oznacza obowiązku osiągnięcia porozumienia;
Dyplomatyczne środki pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych - dobre usługi i mediacja.d
DOBRE USŁUGI I POŚREDNICTWO (MEDIACJA)
to postępowania dyplomatyczne z udziałem jednego lub więcej państw trzecich;
rola państwa trzeciego:
dobre usługi → ułatwienie państwom rokowań, ale bez brania w nim udziału;
pośrednictwo → bierze z reguły udział;
nie zawsze tak ostra różnica - może najpierw być dobre usługi, potem pośrednictwo;
wg Konwencji Haskiej - państwo trzecie nie może uczestniczyć w sporze, a państwa sporu utrzymują z nim przyjazne stosunki, państwo trzecie może samo proponować swoje usługi, nawet podczas konfliktów zbrojnych;
np. T. Roosvelt w zatargu zbrojnym rosyjsko-japońskim (1904-5) → rokowania w Portsmouth;
np. ZSRR w sporze indyjsko-pakistańskim o Kaszmir → 1966 r. konf. w Taszkiencie prezydenci państw sporu podpisali deklarację o przywróceniu normalnych i pokojowych stosunków oraz wycofaniu wojsk;
zadanie państwa trzeciego to pogodzenie przeciwnych roszczeń i złagodzenie niechęci → koniec gdy:
wszystkie strony uznają, że zaproponowane środki pogodzenia nie zostały przyjęte;
gdy spór został zakończony - albo na podstawie rokowań albo dzięki państwu trzeciemu czy z jeszcze innej przyczyny
w ostatnich latach też wybierane na mediatorów wybitne osobistości, np. w sporze Palestyna-Izrael - hrabia F. Bernadotte (po jego zamordowaniu R. Bunche); w konflikcie bliskowschodnim po wojnie w 1967 r. był mediator ONZ G. Jarring; też organizacje i organy m
dobre usługi i mediacja (czyli pośrednictwo) są „procedurą pomocniczą, która ułatwia rokowania bezpośrednie między stronami i nawiązuje je w razie ich zerwania”
rola mediatora polega na „pogodzeniu przeciwnych pretensji i na złagodzeniu niechęci, jaka mogłaby wynikać między państwami spór wiodącymi”
dobre usługi oraz mediacja mogą mieć miejsce na skutek zwrócenia się o nie jednej albo obu stron lub też mogą być zaofiarowane przez państwo trzecie, organizację międzynarodową a nawet przez poszczególne jednostki
mediatorami mogą być nie tylko państwa ale także osoby fizyczne
protokół podpisany przez państwa Unii Afrykańskiej przewiduje powoływanie jako mediatora jednego lub kilku członków komisji, w której skład wchodzi po jednym obywatelu każdego państwa członkowskiego
organizacje międzynarodowe mogą wyznaczać poszczególne osoby jako mediatorów działających w imieniu danej organizacji
Rokowania bezpośrednie a mediacja - podobieństwa i różnice.
PORÓWNAĆ 3 i 4
Dyplomatyczne środki pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych - komisje badań a komisje koncyliacyjne.
w przypadku gdy rokowaniach miedzy stronami powstaje różnica zdań co do stanu faktycznego, strony mogą powołać komisję badań (zwaną również komisją śledczą) w celu wyjaśnienia kwestii spornej
wynik badań tworzy zazwyczaj punk wyjścia dla dalszej procedury pojednawczej
MTS zgodnie z art. 50 swego statutu, może „powierzyć śledztwo lub ekspertyzę każdej osobie, ciału, biuru, komisji lub organowi przez siebie wybranemu”
KOMISJE BADAŃ (ŚLEDCZE)
cel: wyjaśnienia stanu faktycznego → zadanie: stwierdzenie faktów, jeśli są one sporne;
wg KH → powoływane gdy istnieje różnica zapatrywań na kwestie stanu faktycznego, po wyczerpaniu drogi dyplomatycznej
fakultatywny charakter → gdy okoliczności na to pozwolą;
skład oraz szczegółowe określenie zadań komisji ustalają strony;
postępowanie kontradyktoryjne;
uchwały podejmowane większością głosów;
koniec prac sprawozdaniem o stwierdzeniu faktów → nie jest wiążące dla stron;
np. incydent na Dogger Bank (Morze Północne) - 1904 r. flota rosyjska ostrzelała brytyjskie kutry rybackie myląc je z japońskimi torpedowcami → po ustaleniach komisji Rosja wypłaciła odszkodowanie GB;
klasyczna procedura śledcza stosowana bardzo rzadko → ZO ONZ w 1967 r. wezwało państwa do bardziej efektywnego korzystania z istniejących metod ustalania faktów oraz wezwało SG ONZ do stworzenia rejestru ekspertów w różnych dziedzinach, którzy mogliby być wykorzystani przez strony w sporze dla ustalenia faktów (+ postulat do państwo o wysunięcie do 5 ich obywateli do tego rejestru)
KONCYLIACJA
organ m. (komisja koncyliacyjna) po zbadaniu stanu faktycznego sporu nie wydaje wyroku, lecz zaleca konkretne rozstrzygnięcie sporu (elementy badań i pośrednictwa/mediacji);
w okresie międzywojennym liczne tzw. traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne (np. traktaty lokarneńskie z 1925 r.);
organ stały lub niestały;
początek postępowania - przedstawienie sporu przez obie strony, ale też wszczęcie na żądanie jednej strony;
postępowanie kontradyktoryjne;
uchwały zapadają większością głosów;
po rozpoznaniu sprawy komisja może przedstawić stronom warunki układu, który uzna za odpowiedni i wyznaczyć im termin do wypowiedzenia się;
koniec działalności - protokół, w którym:
stwierdza, że strony doszły do porozumienia i uznały podane warunki porozumienia, albo
stwierdza, że stron nie można było pojednać.
nie wydaje decyzji wiążącej strony, to strony wydają decyzję ostateczną
koncyliacja różni się od mediacji tym, że komisja koncyliacyjna sama formułuje propozycję załatwienia sporu, a nie wspólnie ze stronami uczestniczącymi w sporze
wnioski, do jakich doszła komisja koncyliacyjna są tylko propozycją skierowaną do stron bez jakiejkolwiek mocy wiążącej
wg definicji uchwalonej przez Instytut Prawa Międzynarodowego w roku 1961 „koncyliacja jest metodą załatwienia sporów międzynarodowych wszelkiego rodzaju, zgodnie z którą strony powołują komisję bądź to na podstawie stałej, bądź też w trybie ad hoc dla zajęcia się sporem: komisja ta zmierza do bezstronnego zbadania sporu i podejmuje próbę ustalenia warunków rozwiązania, które mógłby być przyjęte przez strony, albo też dostarczenia stronom pomocy w załatwieniu sporu, o jaka one się zwrócą”
koncyliacja ma więcej zalet ponieważ organ koncyliacyjny nie jest zmuszony do stosowania obowiązujących przepisów prawa, tzn. norm postępowania wykształconych w przeszłości, ale może zaproponować konstruktywne rozwiązanie uwzględniające przyszłość
Sądowe środki pokojowego załatwiania sporów międzynarodowych - ewolucja i rola spełniana współcześnie.
Uwagi ogólne
stałe sąd. m. - instytucja stosunkowo nowa, pierwsza próba w 1908 r. Środkowoamerykański Trybunał Sprawiedliwości (koniec w 1918 r., 10 spraw) → powołany przez Ligę Narodów STSM → po II wojnie światowej zastąpiony przez MTS;
działają na podstawie p.m. → poza funkcją orzeczniczą ich działalność to też uściślanie norm p.m.;
kompetentne do rozpatrywania sporów gdy państwa wyrażą na to zgodę;
Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej
Pakt Ligi Narodów - zasada pokojowego załatwiania sporów + powstanie trybunału o podwójnej kompetencji:
rozpatrywanie wszystkich sporów m. przedstawionych przez strony;
wydawania na życzenie Rady lub Zgromadzenia opinii doradczych w każdym sporze lub innej sprawie;
statut przyjęty w 1920 r. jako odrębna u.m., wszedł w życie 1921 r., a sprawy wew. regulował regulamin → 1936 r. zmiany w statucie i regulaminie działał do 1940 r. obecnie jego działalność kontynuuje MTS
Rozwój historyczny
sądy międzynarodowe możemy podzielić na sądy rozjemcze czyli arbitraż międzynarodowy i sądy stałe
początki arbitrażu najdawniejsze okresy historyczne
konferencje haskie 1899 i 1907 wysiłki zmierzające do utworzenia stałych sądów międzynarodowych
Stały Trybunał Rozjemczy (1902) istnieje do dzisiaj; zgodnie z postanowieniami konwencji - każde państwo będące jej sygnatariuszem ma prawo wyznaczyć cztery osoby, zarówno spośród własnych obywateli, jak i cudzoziemców, mające odpowiednie kwalifikacje sędziowskie; w przypadkach powstania sporu między państwami mogą one wybierać z listy arbitrów w celu uformowania sądu rozjemczego
Pakt LN art. 14 - Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej (1922-1945)
po II wojnie światowej - MTS
Pojęcie i charakterystyka arbitrażu międzynarodowego.
arbitraż międzynarodowy czyli rozjemstwo polega na załatwianiu sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony
I konwencja haska w art. 37 podaje, że arbitraż „ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów z własnego wyboru i na zasadzie prawa”
cechą charakterystyczną arbitrażu jest bezpośredni wpływ stron na wybór składu sądzącego, a także możność ustalenia przez strony podstaw prawnych orzekania i zasad proceduralnych (procedura może mieć charakter poufny)
arbitraż może mieć charakter:
fakultatywny, jeżeli na oddanie sporu pod arbitraż wymagana jest zgoda obu stron
obowiązkowy (obligatoryjny) - jeżeli strony w uprzednio zawartej umowie zgodziły się ,że na żądanie jednej z nich spór oddany będzie pod arbitraż
fakultatywny niezorganizowany - strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów i arbitraż
fakultatywny zorganizowany - gdy istnieje stały sad rozjemczy, któremu strony przekazują wynikłe między nimi spory
arbitraż różni się od koncyliacji tym, że arbitrzy rozstrzygają spór, stosując przepisy obowiązującego prawa, natomiast organ koncyliacyjny może oprzeć swe wnioski na zasadach słuszności; ponadto orzeczenie sądu rozjemczego jest wiążące dla stron
dwa systemy wyznaczania składu osobowego sądów rozjemczych:
tradycyjny system „europejski” przekazanie sporu do rozstrzygnięcia szefowi wybranego trzeciego państwa
system „amerykański” polega na oddaniu sporu do rozstrzygnięcia komisji mieszanej (joint commission); komisja jest pięcio- lub trzyosobowa, w jej skład wchodzą po jednej lub dwie osoby delegowane przez państwa uczestniczące w sporze oraz superarbiter powołany za zgodą obu stron
system mieszany w skład sądu rozjemczego wchodzą: po jednym przedstawicielu stron uczestniczących w sporze i trzech arbitrów wybranych spośród państw trzecich
w przypadku sądu rozjemczego nie ma odwołania
ARBITRAŻ (SĄDOWNICTWO POLUBOWNE)
I M. Konferencja Pokojowa w Hadze w 1899 r. → kodyfikacja prawa dot. m. arbitrażu → próba instytucjonalizacji arbitrażu przez utworzenie tzw. STA → II Konferencja Pokojowa Haska w 1907 r. rozbudowała to prawo;
arbitraż międzynarodowy ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów przez nie wybranych w oparciu o poszanowanie prawa, a zastosowanie arbitrażu pociąga za sobą obowiązek poddania się z dobrą wiarą wyrokowi;
wyrok wydany na podstawie prawa, dlatego wg Konwencji Haskiej uznany jest za najbardziej sprawiedliwy i skuteczny w załatwianiu sporów dot. interpretacji konwencji międzynarodowych
Poddanie się arbitrażowi
zgoda państw → ex post albo z góry, może dot. konkretnych spraw lub wszystkich, czy tylko niektórych kategorii;
zazwyczaj na podstawie specjalnej umowy zwanej kompromisem - określenie przedmiotu sporu, decyzja o poddaniu go arbitrażu, zgadzają się wykonać jego wyrok albo na podstawie klauzuli arbitrażowej;
czasem dwustronne umowy o pokojowym załatwianiu sporów (traktaty arbitrażowe, traktaty arbitrażowo-koncyliacyjne) → z góry zgoda na ten sposób
Skład trybunału arbitrażowego
ustalany przez strony → jedna osoba lub komisja (z reguły nieparzysta liczba członków) - obywatele państw trzecich, ale i państw sporu;
w kompromisie - zazwyczaj określony skład;
w umowie arbitrażowej luz klauzuli arbitrażowej - powinien być przewidziany sposób powołania trybunału;
np. każda ze stron po jednym, a oni potem ustalają tzw. superarbitra (nie może być obywatelem państw sporu), a jeśli nie uda im się do wybrać, to wskazuje go np. przewodniczący MTS lub SG ONZ, też powinna być przewidziana sytuacja, w której jedna ze stron nie chce wyznaczyć arbitra (np. powołuje go przewodniczący MTS lub SG)
też w KH procedura tworzenia trybunału arbitrażowego, w razie gdy z braku zgody stron nie został on ukonstytuowany;
postępowanie wg zasad ustalonych przez strony, a w braku ustalenia procedura z KH z 1907 r. postępowanie składa się z 2 części:
postępowanie pisemne;
rozprawa ustna;
po zamknięciu rozprawy przez przewodniczącego narada (tajna), a decyzja większością głosów
Wyrok arbitrażowy
ustalany na naradzie większością głosów/jednomyślnie, odczytywany na posiedzeniu publicznym w obecności agentów i doradców stron, zaopatrzony w uzasadnienie → prawomocny i zakomunikowany agentom stron = ostateczny;
wiąże strony sporu;
w razie sporu co do jego interpretacji podlega rozpatrzeniu przez ten sam trybunał
Stały Trybunał Rozjemczy (Arbitrażowy) - powstanie, organizacja, znaczenie.
Stały Trybunał Arbitrażowy
I KH - STA → nie jest stałym m. organem sądowym, a stała jest tylko lista osób;
strony I KH mogą też powołać inne osoby, a nawet nie stosować się do tej procedury;
stały sekretariat (Haga);
lista - osoby wskazane przez strony KH (do 4 osób → tzw. grupy narodowe w STA);
osoby o powszechnie uznanej kompetencji w dziedzinie p.m., cieszące się najwyższym szacunkiem i gotowe podjęcia się czynności arbitra;
znaczenie STA jest niewielkie, gdyż państwa jeśli chcą odwołać się do sztywnej procedury mogą odwołać się do MTS, a jeśli chcą bardziej elastyczną wtedy sami tworzą zasady arbitrażu, pomimo tego w umowach pojawiają się zapisy dot. arbitrażu, choć w praktyce stosowane są rzadko;
Arbitraż a sądownictwo stałe
wiele cech wspólnych z sądownictwem stałym, które jednocześnie odróżniają je od innych sposobów załatwiania sporów: rozstrzygnięcie na podstawie prawa, wiążące wyroki;
różnice między arbitrażem a sądownictwem m.:
skład sądzący - w arbitrażu przez strony, w sądzie - stały;
procedura - arbitraż strony mają wpływ, sądy - stała
Koncyliacja a arbitraż międzynarodowy - podobieństwa i różnice.
Stały Trybunał Sprawiedliwości Międzynarodowej.
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - organizacja i skład.
organizacja MTS
trybunał składa się z piętnastu niezawisłych sędziów wybranych spośród osób w wysokim poziomie moralnym
nie może zasiadać w trybunale równocześnie dwóch sędziów będących obywatelami tego samego państwa
kandydatów na sędziów proponują grupy narodowe stałego trybunału rozjemczego
za wybranych na sędziów uważa się te osoby, które uzyskały bezwzględną większość głosów w zgromadzeniu ogólnym i w radzie bezpieczeństwa
sędziowie wybierani na 9 lat z możliwością reelekcji, przy czym co 3 lata ustępuje jedna trzecia sędziów
sędziami polskimi byli w MTS B. Winiarski i M. Lachs
sędziowie nie mogą zajmować stanowisk politycznych lub administracyjnych ani wykonywać innych zajęć o charakterze zawodowym
sędziowie w trakcie załatwiania spraw trybunału korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych
trybunał zasiada w składzie piętnastu sędziów
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości
początek działalności - 1946 r. jako główny organ sądowy ONZ na podstawie statutu (zał. do Karty) oraz Regulaminu z 1946 r.;
stronami są wszyscy członkowie ONZ, ale mogą też być inne państwa (np. Szwajcaria, Liechtenstein, San Marino i Japonia);
Funkcje Trybunału
2 funkcje:
sądzenie;
opinie doradcze → wydawane na żądanie ZO i RB, oraz na podstawie upoważnienia ZO na żądanie Rady Gosp.-Społ., Rady Powierniczej i org. wyspecjalizowanych, w sprawach wynikających z ich działalności;
nie mają charakter u prawnie wiążącego;
państwa nie mogą ich żądać;
Organizacja Trybunału
15 sędziów, niezależnych, bez względu na przynależność państwową, o wysokim poziomie moralnym, sędziowie lub prawnicy o uznanej kompetencji w p.m.;
wybierani na 9 lat, z prawem ponownej wybieralności, co 3 lata wymiana 5 sędziów;
wybierani przez ZO i RB spośród kandydatów wyznaczonych przez tzw. grupy narodowe w STA, a członkowie ONZ, nie będący stroną I KH wyznaczają grupy narodowe ad hoc (powołane w trybie z I KH);
ZO i RB dokonują wyboru niezależnie (bezwzględna większość, w RB bez jednomyślności 5-tki);
konieczność uwzględnienia reprezentacji głównych form cywilizacyjnych i zasadniczych systemów prawnych świata;
obok sędziów stałych mogą też być sędziowie narodowi (sędziowie ad hoc);
przywileje i immunitety dyplomatyczne gdy sprawują funkcje sędziowskie, a przywileje na terytorium Holandii uregulowane w układzie w formie wymiany not między Przewodniczącym MTA a holenderskim MSZ;
MTS wybiera przewodniczącego i wiceprzewodniczącego na 3 lata oraz powołuje sekretarza na lat 7
Komplety orzekające. Izby.
orzeka w pełnym składzie (9 to kworum, nie liczy się sędziów narodowych) → gdy brak kworum przewodniczący powinien odroczyć posiedzenie do czasu jego uzyskania;
orzeka w składzie izby:
izba postępowania uproszczonego;
izby specjalne dla określonych kategorii sporów;
izby ad hoc tworzone dla rozpoznania konkretnej sprawy;
niewiele spraw przekazywanych do rozpatrzenia izbom, a już jeżeli to izbie ad hoc;
postępowanie w izbie ad hoc - podobne do arbitrażu (strony decydują, których sędziów wybiorą);
wyrok wydany przez izbę uważany za wyrok MTS
Pojęcie obowiązkowej i nieobowiązkowej jurysdykcji MTS-u.
Spory międzypaństwowe
Trybunał wydaje wyroki w sporach międzypaństwowych oraz wydaje opinie doradcze.
MTS rozstrzyga spory wyłącznie między państwami. Oznacza to, że inne podmioty nie mogą być stronami przed Trybunałem. Pozwy wpływające od osób fizycznych (oraz innych nieuprawnionych podmiotów) nie są rejestrowane.
Członkostwo w ONZ nie oznacza automatycznej zgody państwa na jurysdykcję MTS. Potrzebne jest do tego odrębne wyrażenie woli poddania się właściwości Trybunału. Może być ono dokonane na kilka sposobów:
Państwa w sporze mogą zawrzeć odrębne porozumienie o przekazanie sprawy Trybunałowi do rozstrzygnięcia. Wówczas nie ma powoda ani pozwanego, a strony zgodnie występują o wydanie wyroku.
Zgoda na jurysdykcję MTS może wynikać z klauzuli sądowej zawartej w umowie międzynarodowej. Klauzula taka przewiduje, że wszelkie spory wynikające ze stosowania danej umowy będą rozpatrywane, na życzenie którejkolwiek strony, przez Trybunał.
Innym sposobem uznania właściwości Trybunału jest złożenie przez państwo specjalnego oświadczenia, że pozwala na pozywanie przez MTS przez inne państwa, które złożyły lub złożą takie samo oświadczenie. Jest to tzw. system jurysdykcji obowiązkowej MTS. Oświadczenia o uznaniu jurysdykcji obowiązkowej mogą być cofnięte. Często są obarczone zastrzeżeniami, które ograniczają podmiotowo lub przedmiotowo zakres zgody.
Postępowanie w sprawach spornych składa się z części pisemnej i ustnej. Często najpierw rozpatruje się spór co do kompetencji Trybunału do rozpoznania sprawy, a dopiero po wydaniu wyroku potwierdzającego taką kompetencję, spór merytoryczny. Postępowanie ustne jest jawne.
Sędziowie decydują o wyroku większością głosów. Sędziowie nie zgadzający się z sentencją wyroku lub jego uzasadnieniem mogą złożyć zdania odrębne.
Wyrok MTS bezwzględnie wiąże strony.
Kompetencja Trybunału ratione materiae (jakie sprawy może rozstrzygać Trybunał)
podstawą kompetencji MTS jest zgoda państw, wyrażona w sposób oczywisty i niezaprzeczalny;
zgoda może dot.:
konkretnego sporu → kompetencja nieobowiązkowa (nie rodzi obowiązku do poddania przyszłych sporów kompetencji MTS);
wszystkich przyszłych sporów → kompetencja obowiązkowa
Opinie doradcze MTS
Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości - kompetencje ratione personae, ratione materiae i ratione iuris.
Kompetencje MTS
kompetencje ratione personae
art. 34 statutu głosi, że tylko państwa maja prawo stawać jako strony przed trybunałem
zgodnie z art. 62 statutu, państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem trybunału w danej sprawie, może domagać się uczestnictwa w procesie w charakterze interwenienta
Trybunał może zwrócić się do rządowych organizacji międzynarodowych o informacje mające znaczenie dla rozpatrywanej sprawy oraz może przyjmować takie informacje dostarczone przez organizację z własnej inicjatywy
kompetencje ratione materiae
kompetencje trybunału wg art. 36 ust.1 statutu obejmują „wszelkie spory, które strony doń wniosą oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach”
statut przewiduje jednak możliwość zaciągnięcia przez państwo zobowiązania ustanawiającego kompetencję obligatoryjną, to znaczy stworzeniu sytuacji, w której trybunał będzie działał na wniosek jednej tylko strony. Tę kompetencję obligatoryjną określa art. 36 ust. 2 statutu, nazywany zazwyczaj „klauzulą fakultatywną”
art. 96 Karty NZ - ZO ONZ lub RB ONZ mogą zwrócić się do MTS o wydanie opinii doradczej w każdej kwestii prawnej
kompetencje ratione iuris
trybunał wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określanych w art. 38 ust. 1 statutu. Zgodnie z tym postanowieniem trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, jakie zostaną mu przekazane, stosuje:
konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór
zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia ogólnej praktyki przyjętej jako prawo
ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane
z zastrzeżeniem art. 59,według którego wyrok wiąże tylko strony i tylko w stosunku do danego sporu, wyroki sadowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego, różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych
Kompetencja Trybunału ratione personae (kto może być stroną w postępowaniu przed Trybunałem)
tylko państwa, a nie org. m. czy jednostki → członkowie statutu lub nie, przy czym RB ustala warunki na jakich państwa nie będące stronami Statutu mogą stawać przed MTS (przy zachowaniu równości stron)
Kompetencja Trybunału ratione materiae (jakie sprawy może rozstrzygać Trybunał)
podstawą kompetencji MTS jest zgoda państw, wyrażona w sposób oczywisty i niezaprzeczalny;
zgoda może dot.:
konkretnego sporu → kompetencja nieobowiązkowa (nie rodzi obowiązku do poddania przyszłych sporów kompetencji MTS);
wszystkich przyszłych sporów → kompetencja obowiązkowa;
forma i czas zgody mogą być różne → 3 sposoby (formy) wyrażenia zgody na kompetencję MTS:
zgoda ex post → zgoda na osądzenie konkretnego sporu (po jego zaistnieniu);
klauzula sądowa → zgoda na kompetencję MTS we wszystkich sporach, jakie mogą powstać w przyszłości w związku z interpretacją konkretnej u.m.;
klauzula fakultatywna → generalne wyrażenie zgody na kompetencję MTS we wszystkich sporach o charakterze prawnym, wyrażona przez złożenie jednostronnej deklaracji
Zgoda ex post
orzecznictwu MTS podlegają wszelkie sprawy wniesione przez strony;
zgoda ta wyrażana w kompromisie, ale w wyroku kompetencyjnym w sprawie cieśniny Korfu MTS uznał, że forma zgody jest obojętna i może być wyrażona sukcesywnie w odrębnych aktach
Klauzula sądowa
kompetencji MTS podlegają wszelkie sprawy wyraźnie przewidziane w Karcie lub w innych obowiązujących umowach → ale Karta nie przewiduje żadnych takich spraw, więc znaczenie ma ten przepis w przypadku tzw. klauzul sądowych (MTS rozstrzyga spory na tle interpretacji lub stosowania danej u.m.) strony uznają kompetencję w zakresie pewnej kategorii spraw i wystarczy wola jednej ze stron do uruchomienia tego sposobu
Deklaracja złożona na podstawie klauzuli fakultatywnej
jednostronna deklaracja państwa uznająca kompetencję MTS do rozstrzygania wszystkich sporów z innymi państwami bez potrzeby specjalnego porozumienia, oparta na zasadzie wzajemności;
spory o charakterze prawnym, które dotyczą:
wykładni u.m.,
każdej kwestii p.m.,
istnienia faktu, który w razie stwierdzenia stanowiłby naruszenie zobowiązania m.,
rodzaju lub wysokości odszkodowania, należnego za naruszenie zobowiązania m..
deklaracja może być warunkowa (np. gdy wymaga wzajemności ze strony jednego lub kilku państw) i czasowa;
możliwe zastrzeżenia
np. PL deklaracja wyłącza:
spory powstałe przed dniem złożenia deklaracji albo spory powstałe w wyniku faktów lub sytuacji mających miejsce przed tą datą;
spory dot. terytorium i granic państwowych;
spory dot. zanieczyszczenia środowiska naturalnego;
spory dot. wierzytelności lub długów zagranicznych;
spory, dla których rozstrzygnięcia strony postanowiły zastosować inny sposób uregulowania;
spory dot. spraw, które zgodnie z p.m. objęte są wyłączną jurysdykcją wewnętrzną państwa;
w razie sporu co do kompetencji rozstrzyga MTS (wyrok kompetencyjny)
Postępowanie przed Międzynarodowym Trybunałem Sprawiedliwości.
Postępowanie przed MTS
postępowanie to składa się z dwóch części:
pisemnej
ustnej
w toku postępowania pisemnego strony przedkładają trybunałowi memoriały, kontrmemoriały i w razie potrzeby repliki, akty i dokumenty dla poparcia swego stanowiska
doręczenie za pośrednictwem sekretarza trybunału
rozprawa przed trybunałem jest publiczna (chyba że Trybunał zarządzi inaczej)
rozprawą kieruje prezes lub w jego zastępstwie wiceprezes lub sędzia najstarszy wiekiem
przedstawiciele, doradcy, i adwokaci stron przed trybunałem korzystają z przywilejów i immunitetów
językami urzędowymi są francuski i angielski
wyrok:
zapada większością głosów; w przypadku równości głosów rozstrzyga głos przewodniczącego
Trybunał nie jest związany precedensami wyrok wiąże tylko strony
wyrok wydany przez Trybunał jest ostateczny
obowiązuje regulamin uchwalony przez Trybunał z roku 1978 z poprawkami z 5 grudnia 2000 r.
Trybunał ogłasza swe opinie doradcze na posiedzeniu publicznym, zawiadamiając o tym uprzednio Sekretarza Generalnego ONZ oraz przedstawicieli państw i organizacji międzynarodowych bezpośrednio zainteresowanych daną sprawą
Postępowanie przed Trybunałem
strony reprezentowane przez agentów, mogą też powoływać doradców lub adwokatów;
2 części:
pisemna → przesyłanie MTS i stronom za pośrednictwem sekretarza w porządku i terminach ustalonych przez MTS memoriału, kontrmemoriału oraz replik;
ustna (rozprawa) → wysłuchanie przez MTS agentów, doradców i adwokatów, a niekiedy też świadków i rzeczoznawców narada (tajna, większość głosów, w razie równości przeważa przewodniczący)
Wyrok
odczytywany na posiedzeniu publicznym, musi mieć uzasadnienie (oraz m.in.: data, nazwiska sędziów, streszczenie postępowania, ustalenie faktów, postanowienia operatywne, liczba sędziów tworzących większość oraz ew. decyzja co do kosztów);
w razie gdy sędzia ma inne zapatrywania może dołączyć opinię własną:
opinia odrębna → gdy nie zgadza się z sentencją wyroku (też z częścią);
opinia indywidualna → zgadza się z sentencją, lecz nie zgadza się z całością lub z częścią uzasadnienia
Moc wiążąca wyroku
wyrok wiąże strony, lecz tylko w danej sprawie → potwierdzone w:
Karcie NZ - zobowiązanie członków do zastosowania się do postanowień MTS w każdej sprawie, w której są stroną;
Statucie - orzeczenie MTS jest ostateczne i nie podlega apelacji;
dodatkowy środek gwarantujący wykonalność wyroków MTS to odwołanie do RB → gdy druga strona nie wykonuje zobowiązań z wyroku, a zadaniem RB jest zapewnienie wykonania wyroku → RB (gdy uzna za słuszny zarzut niewykonania wyroku i że chce się przyczynić do jego wykonania) może:
albo wydać zalecenia;
albo uchwalić zastosowanie środków, jakie należy podjąć w celu wykonania wyroku;
wyrok jest ostateczny i nie ma apelacji, a jedynie w wyjątkowych okolicznościach MTS może dokonać rewizji
Interpretacja i rewizja wyroku
interpretacja w razie sporu co do znaczenia lub zakresu wyroku MTS wydaje wyrok interpretacyjny na żądanie którejkolwiek ze stron;
rewizja strona może zgłosić wniosek o rewizję tylko gdy:
wniosek opiera się na wykryciu faktu, który ma dla sprawy decydujące znaczenie;
w chwili wydania wyroku fakt ten nie był znany MTS i tej stronie (co nie było wynikiem niedbalstwa);
wniosek o rewizję został złożony najpóźniej w ciągu 6 miesięcy od wykrycia nowego faktu;
wniosek o rewizję został złożony przed upływem 10 lat od dnia wydania wyroku.
postępowanie rewizyjne - orzeczenie MTS że istnieją dostateczne podstawy;
tylko raz wystąpiono z takim wnioskiem dot. wyroku w sprawie Tunezja vs Libia w sprawie delimitacji szelfu z 1982 r. (odrzucony
Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza - powstanie, organizacja, kompetencje.
w roku 1996 po wejściu w życie konwencji o prawie morza, został utworzony zgodnie z artykułem 287 konwencji z Montego Bay Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza
trybunał złożony jest z 21 niezawisłych sędziów reprezentujących główne systemy prawne świata
w składzie nie może być dwóch obywateli tego samego państwa
Trybunał powołał ze swojego składu Izbę złożoną z jedenastu sędziów, która ma zajmować się sporami dotyczącymi interpretacji lub stosowania konwencji o prawie morza
decyzje trybunału są ostateczne i wiążące tylko dla stron sporu i w danej sprawie
językami roboczymi są francuski i angielski
siedzibą Trybunału jest Hamburg
Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza (10 spraw)
K prawa morza z 1982 r. → powołała Międzynarodowy Trybunał Prawa Morza (Hamburg) - powstał w 1996 r., a statut trybunału to aneks do konwencji;
skład: 21 sędziów z różnych systemów prawnych, wybranych przez strony K. na 9 lat;
zadanie: rozstrzyganie sporów dot. interpretacji bądź stosowania K., a wyrok jest ostateczny i wiążący
Europejski Trybunał Praw Człowieka - powstanie, organizacja, kompetencje.
Europejski Trybunał Praw Człowieka oraz Europejska Komisja Praw Człowieka
siedzibą - Strasburg
utworzone zgodnie ze zmianami jakie wprowadził 11 protokół z 11 maja 1994 r. dotyczący przekształcenia mechanizmu kontrolnego ustanowionego przez konwencję
skład 45 sędziów
sędziowie są wybierani przez zgromadzenie parlamentarne większością głosów na okres 6 lat z możliwością ponownego wyboru
trybunał zasiada w składzie komitetów (trzech sędziów), izb ( siedmiu sędziów), wielkiej izby (17 sędziów)
trybunał może przyjmować skargę każdej osoby
trybunał może rozpatrywać skargę dopiero po wyczerpaniu wszystkich środków odwoławczych, przewidzianych prawem wewnętrznym, zgodnie z powszechnie uznanymi zasadami prawa międzynarodowego
Orzeka w sprawach praw człowieka zapisanych w Europejskiej Konwencji Praw Człowieka i protokołach dodatkowych do niej. Wbrew potocznym wyobrażeniom Trybunał nie jest organem Rady Europy, tak jak są nimi Zgromadzenie Parlamentarne, Komitet Ministrów, czy Sekretarz Generalny. Jest on wyłącznie organem Europejskiej Konwencji Praw Człowieka. Oznacza to, że został utworzony na mocy tej Konwencji oraz, że to ta Konwencja i dołączone do niej protokoły określają jego kompetencje i sposób funkcjonowania.
W skład Trybunału wchodzą wybitni znawcy problematyki ochrony praw człowieka w Europie. Sędziowie Trybunału, od wielu lat zajmujący się tą tematyką, stanowią gwarancję odpowiednio wysokiego poziomu orzecznictwa. W Konwencji przyjęto zasadę, że sędziowie rekrutują się po jednym z każdego państwa-strony Konwencji. Aktualnie jest 47 takich państw, więc i liczba sędziów Trybunału wynosi 47. Wybierani są oni przez Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy na sześcioletnią kadencję, z możliwością reelekcji. W okresie sprawowania funkcji wymaga się od nich niepodejmowania jakichkolwiek działalności, która mogłaby narazić na szwank ich niezależność, bezstronność czy utrudnić wykonywanie obowiązków sędziowskich w pełnym wymiarze czasu. Przykładowo nie mogą oni doradzać ani reprezentować żadnej ze stron sporu przed Trybunałem - byłaby to działalność nie do pogodzenia z sędziowską bezstronnością. Co jest warte podkreślenia - w Trybunale sędziowie zasiadają we własnym imieniu. Mimo że kandydatów na sędziów proponują poszczególne państwa-strony Konwencji, sędziowie po wyborze nie reprezentują swojego państwa, nie mogą też przyjmować od niego instrukcji. Sędzią wybranym z Polski jest Leszek Garlicki.
Formalnie wyroki wydaje Trybunał. Nie oznacza to jednak, iż cały skład Trybunału zajmuje się każdą sprawą. Wręcz przeciwnie, rozpatrując skargę indywidualną Trybunał nigdy nie działa in pleno lecz zajmuje się nią w węższym składzie, jako 3-osobowy komitet, 7-osobowa izba lub 17-osobowa Wielka Izba.
Formy organizacyjne, w jakich działa Trybunał można łącznie zebrać w następujące wyliczenie:
Zgromadzenie plenarne Trybunału, łącznie wszyscy sędziowie; w tym składzie Trybunał załatwia jedynie sprawy administracyjne (art. 26 EKPC), nie rozpatruje w tym składzie skarg wniesionych do Trybunału;
Wielka Izba Trybunału, 17 sędziów, w tym składzie Trybunał rozpatruje skargi przekazane przez izbę Trybunału (na podst. art. 30 EKPC) oraz rozpatruje "odwołania" od orzeczeń izb (art. 43 EKPC);
Izba Trybunału, 7 sędziów, podstawowy skład, w jakim Trybunał rozpatruje merytorycznie skargi skierowane do niego;
Panel Wielkiej Izby, 5 sędziów, decyduje czy Wielka Izba Trybunału zajmie się rozpatrzeniem "odwołania" złożonego na podstawie art. 43 EKPC;
Komitet Trybunału, 3 sędziów, bada dopuszczalność skargi indywidualnej złożonej do Trybunału; może jednomyślnie zdecydować o niedopuszczalności skargi, taka decyzja jest ostateczna i zamyka dalszą drogę postępowania przed Trybunałem; w przypadku państw, które ratyfikowały Protokół 14 bis do EKPC Komitet może także rozpatrzyć skargę merytorycznie zamiast Izby, jeśli tkwiące u podstaw sprawy zagadnienie dotyczące wykładni lub stosowania Konwencji lub jej Protokołów jest już przedmiotem ugruntowanego orzecznictwa Trybunału; możliwość tą wobec wszystkich państw - stron będzie można stosować po ratyfikacji Protokołu 14 EKPC przez wszystkie państwa - strony;
sędzia zasiadający jednoosobowo, może badać dopuszczalność skargi złożonej do Trybunału; sędzia ten nie może pochodzić z kraju, przeciwko któremu wniesiono skargę; obecnie skład ten możliwy jest jedynie wobec państw, które ratyfikowały Protokół 14 bis do EKPC; wobec wszystkich państw możliwość działania w tym składzie będzie dopuszczalna po ratyfikacji Protokołu 14 przez wszystkie państwa - strony EKPC
Procedura załatwiania sporów międzynarodowych w systemie Ligi Narodów.
Pakt Ligi Narodów nałożył na państwa członkowskie obowiązek kierowania sporów powstałych między nimi bądź to na drogę postępowania rozjemczego lub sądowego, bądź to do rozpatrzenia przez Radę Ligi, przy czym w żadnym przypadku nie powinny one uciekać się do wojny przed upływem trzech miesięcy od wyroku sadu rozjemczego lub sądowego lub decyzji Rady
Pakt Ligi Narodów nie wykluczał wojny jako środka załatwiania sporów międzynarodowych
określone w Pakcie LN zobowiązania dotyczące załatwiania sporów oparte były na założeniu, że spory międzynarodowe można podzielić na spory prawne i polityczne oraz że spory pierwszej kategorii powinny być kierowane na drogę rozjemczą lub sadową, natomiast spory drugiej kategorii - do organów Ligi. Pakt wymieniał w art. 13 cztery rodzaje sporów uważanych za prawne („nadające się w ogólności do rozstrzygnięcia rozjemczego lub sadowego”)
Procedura załatwiania sporów międzynarodowych na gruncie Karty Narodów Zjednoczonych.
Karta NZ w art. 1 wśród celów dla których powołano do życia ONZ, wymienia: „załatwianie i rozstrzyganie sporów lub sytuacji mogących prowadzić do naruszenia pokoju w drodze pokojowej według zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego”
zgodnie z art. 33 ust. 1 strony uczestniczące w sporze: „będą przede wszystkim dążyć do jego załatwienia w drodze rokowań, badań, mediacji, koncyliacji, rozjemstwa, rozstrzygnięcia sadowego, odwołania do organów lub układów regionalnych albo w drodze innych środków pokojowych według własnego wyboru”
Rada Bezpieczeństwa:
ma prawo zbadać spór lub sytuację w celu ustalenia czy trwanie sporu lub sytuacji może zagrażać międzynarodowemu pokojowi i bezpieczeństwu (art. 34)
wydaje odpowiednie decyzje i może dla zapewnienia wykonania tych decyzji stosować sankcje bez użycia sił zbrojnych (art. 41) i ewentualnie sankcje z użyciem sił zbrojnych (art. 42)
zgodnie z postanowieniami art. 27 Karty NZ, decyzje Rady Bezpieczeństwa w sprawach innych niż proceduralne, powinny być podejmowane większością dziewięciu głosów w stosunku do ogólnej liczby piętnastu członków Rady
art. 11 ust. 2 Karty NZ upoważnia Zgromadzenie Ogólne do omawiania spraw dotyczących utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa i do wydawania w tych sprawach zaleceń
Karta wyłącza dwie kategorie sporów spod kompetencji ONZ art. 2 ust. 7 zawiera ogólna zasadę: „żadne postanowienie niniejszej karty nie upoważnia narodów zjednoczonych do ingerencji w sprawy, które z istoty swej należą do kompetencji wewnętrznej któregokolwiek państwa”
zgodnie z art. 2 ust. 6 Karty NZ, „organizacja zapewni, by państwa które nie są jej członkami, postępowały zgodnie z niniejszymi zasadami w stopniu koniecznym dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”
art. 31 przewiduje, że państwo nieczłonkowskie na równi z państwami członkowskimi nie będącymi członkami Rady Bezpieczeństwa, może brać udział, bez prawa głosowania, w omawianiu każdej sprawy przedstawionej Radzie Bezpieczeństwa, jeżeli Rada uzna, że sprawa dotyczy szczególnie interesów tego państwa
w uzgodnionym sformułowaniu zasady pokojowego załatwiania sporów, zawartej w deklaracji zasad prawa międzynarodowego, uchwalonej przez Zgromadzenie Ogólne w dniu 24 października 1970 r., stwierdzono, że państwa mają obowiązek załatwiać swoje spory międzynarodowe środkami pokojowymi w taki sposób, aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości przy czym stosować będą środki wymienione w art. 33 Karty
POSTĘPOWANIE PRZED ORGANAMI NARODÓW ZJEDNOCZONYCH
art. 1 Karty → celem NZ jest min. „łagodzić i załatwiać w drodze pokojowej, według zasad sprawiedliwości i prawa międzynarodowego spory i sytuacje mogące prowadzić do naruszenia pokoju”
jedynie obowiązek załatwiania sporów kwalifikowanych;
główna rola RB, ale też ZO może podejmować uchwały w formie zaleceń
Spory kwalifikowane
zajmuje się nimi przede wszystkim RB:
na wniosek państwa lub państw;
na wniosek ZO;
z inicjatywy SG;
z urzędu;
z inicjatywą rozpatrzenia sporu przez ZO mogą wystąpić:
państwa;
RB
Postępowanie na wniosek państw
prawo każdego członka ONZ na zwrócenie uwagi RB i ZO w stosunku do sytuacji czy sporu kwalifikowanego;
państwo samo decyduje, czy sprawą ma zająć się RB czy ZO, ale państwo nie może przesądzić, że ZO załatwi sprawę do końca, ze względu na przepisy o ograniczonej kompetencji tego organu, które w końcu doprowadzą do przekazania sprawy RB;
też państwo nie będące członkiem, jeśli jest stroną i w zakresie tego sporu przyjmie na siebie zobowiązania wynikające z Karty dot. pokojowego załatwiania sporów;
obowiązek członków do skierowania sporu kwalifikowanego do RB, jeśli nie udało się im doprowadzić do jego załatwienia innymi środkami, a gdy RB uzna, że dalsze trwanie tego sporu może zagrozić m. pokojowi i bezp.:
albo może wskazać stronom metodę załatwienia sporu;
albo zlecić merytoryczne warunki załatwienia sporu (RB występuje jako pojednawca)
Postępowanie z urzędu
prawo RB do wkraczania we wszystkie spory kwalifikowane → ma prawo kwalifikowania sporów i badania każdej sytuacji czy sporu, czy dalsze ich utrzymanie może zagrozić;
może wezwać strony do załatwienia sporu metodą wskazaną przez nią → na każdym etapie sporu może zalecić państwom właściwe postępowanie lub metodę;
niezależnie od członkowstwa, np. zalecenia GB (tak) i Albanii (nie) przedstawienia sporze dot. Korfu MTS;
powinna wziąć pod uwagę procedurę lub metodę przyjęta przez strony → nie jest to nakaz absolutny, gdyż RB ma dużą swobodę w wyborze sposobu i metody załatwienia sporu, ale uchwały RB mają dla stron charakter nie wiążący
Spory zwykłe
rozdz. VI dot. sporów niezależnie od ich rodzaju → w każdym sporze wniesionym przez strony RB może wydawać zalecenia, a warunkiem ich wydania jest zgoda stron, na zwrócenie się do RB o zalecenie (RB jako pojednawca)