1. Rodzina (Michał- średnie)

Rodzina jest z pewnością „instytucją” wyjątkową. Zbliża bowiem i łączy ludzi różnych poglądów, charakterach, w różnym wieku. Stwarza im poczucie bezpieczeństwa, sprawia iż czują się naprawdę potrzebni i kochani. Myślę ,że rodzina dowartościowuje człowieka, gdyż dzięki niej wie, iż ma o co i dla kogo żyć, nadaje sensu jego działaniom. Rodzina jest, a właściwie powinna być naszą ostoją, opoką. Stanowi poza tym podstawę każdego społeczeństwa, narodu.

Nic więc dziwnego, że pisarze tak chętnie przedstawiają w swych utworach obraz rodziny. Trudno sobie nawet wyobrazić nowelę czy opowieść , w których autor nie napomknąłby słówkiem o istnieniu tejże „instytucji”. Ze względu na to iż każda epoka rządzi się swoimi prawami, co ma związek ze zmianą obyczajów, poglądów, wizerunek rodziny ulegał na przestrzeni wieków pewnym przeobrażeniom. Trudno się temu dziwić, skoro przeobrażeniom ulegał również świat .Literatura stanowi zwykle nawiązanie do otaczającej człowieka rzeczywistości lub jest jej odbiciem.

Średniowiecze

Patrząc z perspektywy czasu możemy chyba stwierdzić, że świat w średniowieczu wyglądał zupełnie inaczej niż wygląda u schyłku wieku XX- ego. Zmieniły się jego realia, obyczaje i stosunki międzyludzkie. Zmienił się również obraz rodziny. Właściwie polska literatura średniowieczna nie zbyt dużo o niej nam mówi.

W „Legendzie o św. Aleksym” - został przedstawiony wizerunek rodziny nieszczęśliwej. Bynajmniej ja odnoszę takie wrażenie , bo „rodzina” ,którą założył tytułowy bohater nie dość ,że była rodziną fikcyjna (małżeństwo zawarte pod presją ojca), rozbita( Aleksy odszedł w dzień po ślubie), była również rodziną „niepełną” (brak dzieci). Nie ulega wątpliwości ,iż taka rodzina do idealnych nie należała. Na uwagę zasługuje natomiast fakt ,że w tych odległych nam czasach, młody człowiek miał niewiele do powiedzenia .O wszystkim decydowali rodzice. Aleksy, mimo ,że nie czół się powołany do związku z kobietą , uległ presji ojca. Oto czy kandydatka na żonę podoba mu się, czy też nie,(i odwrotnie) nawet nikt nie zapytał. Rodzice, a zwłaszcza ojciec mieli być najwyższym autorytetem. Pokuszę się o stwierdzenie ,że młody człowiek był wówczas kartą przetargową dla swoich rodziców, którzy poprzez odpowiednie wydawanie córki za mąż , bądź ożenek syna załatwiali swe własne interesy. W owej epoce kobiety odsuwano na plan dalszy, dlatego też mężczyźni mieli większe pole do popisu i było im z pewnością łatwiej żyć .Pocieszający jest jedynie fakt iż model rodziny z „Legendy o św. Aleksym” nie był na pewno wzorcem dla wszystkich wówczas żyjących rodzin.

Odrodzenie

Z decydowanie lepszy model rodziny proponuje kolejna epoka - odrodzenie. Dzięki rozwojowi humanizmu nareszcie zaczęto dostrzegać jednostkę ludzką. Na podstawie utworu Jana Kochanowskiego sądzę, iż szczęśliwa rodzina była w tychże czasach w „modzie”. Ów poeta proponuje nam topos dom. Być może miało związek z faktem ,że Kochanowski założył rodzinę będąc mężczyzna dojrzałym. W domu poety panował przyjacielska atmosfera. Wynika to ,że spokoju i harmonii emanujących z jego utworów. Opisana rodzina jawi się jako wspólnota ludzka. Poeta bardzo kochał swoje dzieci, zwłaszcza Urszulkę ,której śmierć była przyczyną wewnętrznego dramatu Kochanowskiego. W „Trenach” ukazuje jak śmierć członka rodziny zakłóca codzienną egzystencję. Ból i rozpacz po stracie dziecka jest tak ogromna ,że poeta z trudnością dochodzi do równowagi wewnętrznej. Pomaga mu w tym matka ,która jest dla niego uosobieniem doświadczenia i mądrości życiowej. Rodzina przedstawiona przez Kochanowskiego była zbudowana na wzajemnym szacunku. Każdy mógł znaleźć zrozumienie i odrobinę ciepła u dorosłej osoby. Mając szansę wyboru z pewnością wolałbym urodzić się jak syn Kochanowskiego niż jako syn ojca Aleksego. Szkoda tylko, że rodziców nie można sobie wybierać.

Oświecenie

Dosyć ciekawy model rodziny , który z jednej strony rozbawia, a z drugiej napawa obawą ukazał I. Krasicki w satyrze „Żona modna”. Obserwując perypetie pana Piotra , męża swej tytułowej damy, można chwilami nabrać przekonania ,że lepiej poślubić tzw. szarą myszkę, która zadba o dom i obiad na stole niż piękną i elegancka kobietę, która doprowadzi swego małżonka do ruiny oraz załamania nerwowego(kosmopolita). Rodzina z tejże satyry z pewnością do idealnych i szczęśliwych z pewnością nie należała.

Dwudziestolecie

Zdecydowanie pełniejszy obraz rodziny oferuje nam literatura wieków późniejszych. Często bywa on tragiczny , przemawia do czytelnika swym okrucieństwem, brzydotą. Nie jednokrotnie współczujemy ludziom, którzy walcząc o przetrwanie poświęcają się dla partnera, dzieci , nie potrafią związać końca z końcem. Wielokrotnie rodzinne szczęście zostaje zburzone z przyczyn niezależnych od członków danej rodziny. Najpełniejszy wizerunek rodziny został zawarty w „Nocach i dniach” Marii Dąbrowskiej. Pisarka zaznajomiła bowiem czytelnika z najdrobniejszymi szczegółami Barbary i Bogumiła - głównych bohaterów powieści. Opisany jest tu okres narzeczeństwa dwojga ludzi, następnie małżeństwo i jego rozwój, aż w końcu samotność kobiety po śmierci towarzysza doli i niedoli. Związek Bogumiła i Barbary był raczej nieszczęśliwy. Zetknęły się tu bowiem dwa odmienne charaktery. Pracowity, kochający ziemię Bogumił wzór wszelkich cnót oraz stanowcza, tęskniąca za wielkim światem i mająca niezwykle silną osobowość Barbara. Kiedy na świat przyszły dzieci , oboje rodzice dokładali wszelkich starań aby je wychować na porządnych ludzi. Niestety dzieci nie spełniły pokładanych w nich nadziei .Zaczęły się kłopoty ,proza życia. W „Nocach i dniach” Dąbrowska ukazała jasne jak i te ciemniejsze strony pożycia rodzinnego. Autorka nie daje, niestety, recepty na idealne współżycie. Takie recepty nie ma.

Udane życie rodzinne często zależy od nas samych, od naszej dobrej woli. Nie zawsze tak się jednak dzieje. Przekonali się o tym państwo Barykowie z powieści S. Żeromskiego „Przedwiośnie”. Byli udanym małżeństwem, mieli zdolnego syna i perspektywy na przyszłość. Pan Seweryn dobrze zarabiał, jego żona potrafiła zadbać o dom ,zaś chłopiec cenił rodziców. Żyli spokojnie do momenty wybuchu wojny. Ojciec poszedł do wojska, syn nie potrafił pokierować życiem, matka musiała pracować ponad siły. W miejscu zamieszkania Cezarego i rodzicielki wybuchły zamieszki. Wkrótce wszystko stracili. Chłopak wierzył w idee rewolucyjne. Zbyt późno zrozumiał, jak wiele zła wyrządzał matce. Ona jednak starała się nie ukazywać swego żalu. Kochała go ponad wszystko. Matka umarła, a ojciec zaginął. Cezary został sam. Był rozbity wewnętrznie. Oto jak wyglądał los ongiś szczęśliwej rodziny. Szczęście zniszczyła rewolucja, która podobno miała przynieść poprawę bytu.

Może tego potrzebował Cezary , aby uświadomić sobie, co znaczy mieć rodzinę , dom. Ludzie często nie doceniają plusów posiadania rodziny. Zdarza się, iż inne sprawy są dla nich ważniejsze. Ludzie ,którzy znają smutek, samotność wiedzą jak ciężko żyć , kiedy nie ma w pobliżu osoby przed którą można się otworzyć i której można zaufać. Często walczą o rodzinę.

Najsilniejszą potrzeba stworzenia ciepłej, serdecznej rodziny odczuwają chyba sieroty. Wychowując się w domach dziecka, straciły coś wspaniałego, niepowtarzalnego. W dorosłym życiu dążą do tego, aby założyć szczęśliwą rodzinę, która zapewni im normalną egzystencję. We współczesnym świecie instytucja rodziny, w której panuje ciepło, harmonia, która jest podporą dla człowieka, narażona została na wiele niebezpieczeństw. Światem rządzi bowiem pieniądz. Niektórzy wiedzą iż nie daje on szczęścia. Być może jest to prawda, aczkolwiek bez niego nie można żyć, a zdobywanie pieniądza pochłania mnóstwo czasu i energii. To oddala członków rodziny od siebie ,którym doskwiera biada, żyją w stresie, stają się nerwowi. Wówczas często sama miłość i zaufanie nie wystarczy. Na szczęście żyją jeszcze ludzie, w których pogoń za pieniądzem nie ma niszczącej, brutalnej siły. Cieszą się sobą i dziećmi, dzielą sukcesami i porażkami. Literatura również zna takie przypadki. W książce Janiny Porazińskiej „Kto mi dal skrzydła” przedstawione zostało życie państwa Kochanowskich. Nikt nie może im zarzucić braku wspólnego zrozumienia, szacunku i miłości. W literaturze współczesnej taką wspaniałą rodzinę odnajdujemy w książkach Małgorzaty Musierowicz . Ludzie ci nie są bogaci jeżeli chodzi o zasób konta, ale są bogaci w inny sposób. Mają siebie i to chyba jest najważniejsze i najwspanialsze bogactwo, które powinna posiadać prawdziwa rodzina.

2. Życie ludzkie jako nieustanny egzamin z człowieczeństwa L. współczesna

bez zakończ, krótkie (3 utwory) Michał -dobre

Życie ludzkie jest nieustannym egzaminem z człowieczeństwa.

Ciągle stwarza nam sytuacje, które są dla nas próbą naszej godności. Często stawia nas w sytuacjach ekstremalnych, z których zdawałoby się nie ma wyjścia. Jednak to w jaki sposób się wobec nich zachowujemy, świadczyć będzie o naszym człowieczeństwie.

L. współczesna

W każdej epoce życie stawia przed ludźmi inne problemy, ale chyba najwięcej prób stawia XX wiek, w którym miały miejsce dwie wojny światowe. Dla wielu ludzi próbą człowieczeństwa była II wojna światowa. Wojna to najokrutniejsza rzecz na świecie, która dotyka ludzi, pustoszy miasta ,zabiera najbliższych. Ludzie zmuszeni są robić to co w normalnych, pokojowych warunkach byłoby niezgodne z prawem. Ponadto żyją w ciągłym strachu przed aresztowaniem, łapanką, czy dostaniem się do obozu, w którym więźniowie chcąc przeżycie musieli postępować w brew własnej woli. System obozów nastawiony był na to ,by człowieka wykorzystywał nie tylko fizycznie, ale przede wszystkim aby go upodlić pozbawić człowieczeństwa. W obozie można było przeżyć kosztem drugiego człowieka.

Jak wobec tego w tak nieludzkich warunkach zachować godność ludzką?. Okazuje się ,że jest to nie możliwe.

Portret Kostylewa z powieści „Inny świat” G. Herlinga Grudzińskiego jest przykładem istnienia wielkiej woli człowieka w obronie własnej godności. Aby nie pracować dla wrogów wkłada rękę w ogień. Tak więc wartość moralna nie ulega tak łatwo zniszczeniu. W podświadomości ludzi istnieje niezgoda na zło, poszukują oni ciągle wymiaru człowieczeństwa.

Ale nie wszystkim udało się godnie przeżyć Antoni Kosecki, aby przeżyć zgodził się na współprace z Niemcami. W obozie był sztabowym, gdzie zamiast pomagać współwięźniom bił i znęcał się nad nimi. Chciał dobrze wykonywać obowiązki. Wojna się skończyła i Kosecki powrócił do domu. Początkowo zachowuje się jak „zaszczute zwierze”, jednak w miarę upływu czasu wychodzi do ludzi. Dochodzi do wniosku, że nie ważne jak zachował się w obozie, kim był. Swoje postępowanie tłumaczy tym, że zmusiła go do tego sytuacja i warunki. Wojna się skończyła i może on powrócić do zajęć , którymi zajmował się przed jej wybuchem. W Polsce byli potrzebni ludzie ,których i tak wiele zginęło.

Ale czy wolno tak myśleć, czy wolno usprawiedliwiać się ciężkimi warunkami?.

Na pewno nie. Moralność jest przecież jedna.

Dla mieszkańców Oranu próbą człowieczeństwa było ich zachowanie wobec dżumy. Początkowo są wobec niej obojętni ci, których jeszcze nie dotknęła, uważają że ich ten problem nie dotyczy. Ale kiedy choroba zbiera coraz większe żniwo, ludzi ogarnia strach, śmierć staje się powszechna, ale jednocześnie rodzi się jakaś solidarność miedzy ludźmi. Wszyscy stają do walki z chorobą. Już nie zamykają się przed nią nie uciekają. Dziennikarz Rambert w pierwszych dniach choroby chce opuścić miasto. Uznał ,że dżuma jego nie dotyczy, gdyż nie jest w żaden sposób związany z tym miastem. Wszelkimi sposobami chce się wydostać za bramy miasta i wrócić do Paryża. Popada w stan zobojętnienia. Gdy jednak nadarza się okazja opuszczenia miasta, postanawia zostać. Chce pomagać chorym ludziom i przez to zdań egzamin z człowieczeństwa.

3. Inteligent (Michał -dobre)

Inteligencja - jest to maska społeczeństwa złożona z ludzi wykształconych, zajmujących się zawodowo pracą umysłową, spełniających w społeczeństwie swoiste funkcje wynikające z kwalifikacji i umiejętności -np. naukowej, kulturalnej, ideologicznej. Tak mówi encyklopedia. Dodajmy, że w Polsce inteligencja wykształciła się w drugiej połowie XIX w. m.in. ze zubożałej szlachty, która w wyniku przemian gospodarczych, takich jak uwłaszczenie chłopów, musiała szukać innych źródeł dochodu i zaczęła w tym celu wykorzystywać w tym celu swoje wykształcenie. I odkąd zaczęła istnieć ta maska ,odtąd zaczęły istnieć różne jej oceny, wizje, obrazy literackie, od pochwały i wyznaczenia jej szczególnej misji w historii, po opinie naganne i ośmieszające.

Pozytywizm

Po roku 1864 nastąpiły poważne zmiany w życiu narodu polskiego - klęska powstania styczniowego i uwłaszczenie chłopów spowodowały zmianę myślenia na temat polskiego narodu. Na miejsce walki zbrojnej wysunięte zostały nowe zadania, Polegały na wytyczeniu takich kierunków działań, które zmierzałyby do rozwoju gospodarczego, podniesienia poziomu oświaty. Wśród najniższych klas społecznych- robotników i chłopów. Podstawowe hasła epoki pozytywistycznej „praca organiczna” i „praca u podstaw” „emancypacja kobiet” kult pracy i wiedzy tolerancja ludzi innej narodowości „Żydów”. Walka zbrojna o wyzwolenie narodowe odsunięta została na plan dalszy, znikają wielkie indywidualności ,a na ich miejsce pojawia się nowy typ bohatera oświeconego, posługującego się swoim doświadczeniem w celu poprawienia bytu nieoświeconego społeczeństwa, walczącego z zacofaniem i ciemnotą.

Taki bohaterami w literaturze polskiej byli Stanisław Wokulski i prezesowa Zasławska. Wokulski daje pracę wielu ludziom, dostarcza wielu dobrych materiałów ze wschodu, opiekuje się ludźmi z marginesu społecznego. Daje pieniądze na sieroty. Wokulski to jednocześnie człowiek wykształcony, który ukończył szkołę przygotowawczą, a następnie uczęszczał do Szkoły Głównej w Warszawie. Jest osobowością bogatą, interesuje się również odkryciami naukowymi. Sam w latach młodości skonstruował poruszająca się bez napędu, zaś po odejściu od badań naukowych , zająwszy się handlem wspiera finansowo działalność młodego naukowca Ochockiego i francuskiego wynalazcę Geista.

Ważną sprawą było wychowanie młodego pokolenia Polaków w duchu narodowym, ponieważ zaborcy dążyli poprzez rządowe szkoły do wynarodowienia. Literatura dostarcza pozytywne przykłady takich postaw.Jest to np. Joanna Lipska z noweli „ABC…” córka Kiriowej, Andrzejowa Korczyńska z „Nad Niemnem” i inni.

Życie szlachty po roku 1864 (utrata majątków, konieczność przeprowadzenia się do miasta).

Kobiety - szlachcianki w trudnej sytuacji życiowej musiały niejednokrotnie stać się żywicielkami swoich rodzin. Przykładem stała się kobieta emancypantka, która podobnie jak mężczyzna w pracy znajduje zadowolenie, stwarza warunki do życia w rodzinie, pomaga społeczeństwu Takimi bohaterami są: Maria Korczyńska, Kirłowa, Justyna Orzelska (Nad Niemnem), Stawska („Lalka”).Hasło pracy organicznej realizuje młody inteligent Witold Korczyński , który wciąż przebywa z ludem, pragnie, aby wiejskie życie stało się lżejsze i bardziej ucywilizowane. Witold uczęszcza do szkół i swoja wiedzą pragnie podzielić się z wiejska ludnością. Natomiast „pracę u podstaw” realizuje Justyna Orzelska, która wychodząc za mąż za Jana Bohatyrowicza wnosi w środowisko chłopskie iskierkę oświaty, chce pracować z ludem i dla ludu, podnosić jego kulturę umysłową.

Mł. Polska

Podobną postawę reprezentuje Stasia Bozowska, symbolicznie określona przez S. Żeromskiego „Siłaczką”, która jako nauczycielka próbuje walczyć z ciemnotą. Bohaterka ta nie ugina się pod presja społeczeństwa i wytrwale wypełnia wytyczone sobie cele. Inną droga pójdzie doktor Piotr Obarecki, który rezygnuje ze swoich młodzieńczych dążeń tj. pomocy najbiedniejszym i najbardziej potrzebującym. Staje się liczącym jedynie na zysk lekarzem.

Jest to druga strona oblicza polskiej inteligencji, która doskonale ukazana jest w powieści S. Żeromskiego „Ludzie bezdomni”. Elita społeczna ukazana w powieści, a więc lekarze, wykształcona burżuazja i szlachta nie chcą mieszać się z ubogim ludem, z którego nie można czerpać korzyści. Dlatego doktor Judym, jako ten, który za wszelką cenę pragnie zapewnić gnębionym i wyzyskiwanym ludziom lepszy byt pozostaje jednak osamotniony w działaniu. Jest jednocześnie jednostką tym piękniejszą, gdyż dla dobra ogółu, podobnie jak bohaterzy romantyczni, poświęcają swoje szczęście osobiste rezygnując z ciepła rodzinnego i związku z ukochaną Joanną.

Znamienny obraz inteligencji polskiej ukazuje Stanisław Wyspiański w „Weselu”. Jest to klasa ogarnięta tzw. ludomanią, poszukująca na wsi wytchnienia i rozrywki, jedynie pozornie bratająca się z ludem. Różnią się od chłopów sposobem zachowania, ubiorem ,nie znają się na pracach polowych np. Radczyni pyta w listoadzie o dokonanie zasiewów: „Cóż to gosposiu na roli? Czyście sobie już posiali?”

Inteligentom wydaje się, że polska wieś to idylliczna kraina , w której nie ma problemów, lekceważą chłopów, nie chcą z nimi nawet rozmawiać, przekonani, iż jest to klasa niewykształcona , nie maja określonego światopoglądu. Klasa ta, powołana do oświecenia społeczeństwa lekceważy sobie tę role, choć jest świadoma konieczności jej spełnienia. Inteligencja ukazana jest przez autora jako grupa bierna, bezwolna wobec narodowej niedoli oraz ówczesnej sytuacji. Nie umie podjąć wyznaczonego przez historię zadania - przewodnika narodu.

Dwudziestolecie

Zadania tego podejmuje się Zenon Ziembiewicz z powieści Z. Nałkowskiej („Granica”). Początkowo jego poczynaniom przyświecają wzniosłe idee, pragnie działać w imię dobra ludu. Otrzymawszy gruntowne wykształcenie pragnie piąć się po drabinie władzy, aby jak najlepiej przysłużyć się polepszeniu bytu najuboższego społeczeństwa. Jednakże gdzieś na drodze gubi istotę swej działalności i poddaje się chęci awansu i zysku. Już jako prezydent miasta wydaje rozkaz strzelania do bezbronnych robotników on stereotypowy wizerunek bohatera inteligentnego.

L. współczesna

W analizowanych dotąd utworach inteligencja „stoi” na najwyższych szczeblach hierarchii społecznej. Pełni rolę wodzireja narodu, wpływa na postęp cywilizacji i oświaty. Ze stereotypem tym zrywa T. Konnicki w „Małej Apokalipsie” ukazując inteligencję jako klasę chylącą się ku upadkowi. Przyczyną tego jest sytuacja panująca w kraju. Reżim komunistyczny poprzez cenzurę zmierza do degradacji inteligencji polskiej zdając sobie sprawę z przewodniej roli jaką pełni ta klasa społeczna. Główny bohater to literat, który nie tworzy, myśli o śmierci. Podejmje się on jednak aktu samospalenia, który ma być przejawem buntu. Akt samospalenia się jest pretekstem do wędrówki w poszukiwaniu prawdy. Bohater poszukuje wartości moralnych, które uległy zdeformowaniu na skutek niszczącego systemu totalitarnego.

Bohater ten pomimo zamiaru samospalenia się pozostaje bierny. Wbrew ustalonemu wzorowi inteligenta nie podejmuje walki w obronie określonej idei.

Do tego stereotypu powraca Artur z „Tanga” Sławomira Mrożka. W utworze tym widoczny jest co prawda postęp cywilizacji. Objawia się on rodzajem buntu. Główny bohater utworu nie buntuje się przeciwko poniewieranemu ludowi oraz zacofaniu, lecz wręcz odwrotnie , buntuje się przeciwko rozluźnionym konwenansom i obyczajom. Znamienne jest to, że jak dotychczasowi intelektualiści poszukują jakiejś idei, chcą wprowadzić ład.

Takie postępowanie jest charakterystyczne dla bohatera inteligenckiego, który zawsze pragnie ulepszać i naprawiać świat. Bohater taki zawsze działa w imię jakiejś idei. Nie zawsze osiąga on swój zamierzony cel, często ponosi klęskę dając się znieść pokusom życia.

4. Obraz płonącego getta i losy żydów

w literaturze polskiej. (Michał- dobre)

Polska już nie jest największym skupieniem Żydów w Europie. W literaturze polskiej została jednak pamięć o Żydach, od wieków zamieszkałych w naszym kraju i ich odrębnej religii i kulturze, języku, obyczajowości. Jeden z kręgów zjawisk literackich to problematyka żydowska zawarta w utworach pisarzy polskich.

Okres zaborów przyniósł pogorszenie sytuacji Żydów, utracili oni autonomię. W tym czasie pojawił się po raz pierwszy na tak duża skale antysemityzm, do czego przyczyniła się również fala nacjonalizmu docierająca do nas z zachodu. W niepodległej Polsce , ludzie uzyskali równouprawnienie, ale trudna sytuacja gosp. była powodem licznych konfliktów społecznych. W zwłaszcza w tych środowiskach, gdzie dominowali Żydzi.

W międzywojennej Polsce żyło około trzy miliony Żydów. Mieli ono swoją prasę, szkolnictwo, teatr. Ten stan rzeczy zmieniła wojna. We wszystkich miastach Polski uformowano zamknięte getta, z których wywożono Żydów do obozów koncentracyjnych. Na ziemiach dokonał się Holocaust od chwili podboju Rzeczypospolitej bestialskie władze okupacyjne zastosowały wobec narodu politykę eksterminacji. Żądza i sadyzm okupantów doszła do szczytu w masowych mordach popełnianych na ludności żydowskiej. Masakry tego narodu nie dokonano nagle, bez przygotowania, w ciągu jednej nocy. Wyniszczenie trwało bez przerwy przez pięć lat i osiem miesięcy, nie licząc okresu przed II wojna światową. Odbywało się ono na oczach całego cywilizowanie świata. Niemcy hitlerowskie widząc obojętność narodów z zachodu na los Żydów europejskich mogli liczyć na bezkarność. W 1938 minister propagandy III Rzeszy oświadczył prasie zagranicznej „Jeżeli istnieje taki kraj, który sądzi, że ma za mało Żydów chętnie pośle mu wszystkich naszych Żydów”. Na wezwanie to nie zareagował ani jeden z krajów zachodniej demokracji. Czerwony Krzyż nie wtrącił się do sprawy żydowskiej. Tym czasem mordowano Żydów i zabierano ich mienie. Robił to prawie cały naród niemiecki. Żydzi jako naród wybrany powołani zostali do spełnienie wielkiej dziejowej misji. Zburzenie Jerozolimy i uprowadzenie Żydów do niewoli babilońskiej zapoczątkowało długi okres cierpień w historii tego narodu. Problem dyskryminacji rasowej nie obce było ludziom z zamierzchłej przeszłości. Eksterminacja dokonywana była etapami tak, że długo Polacy i Żydzi nie zdawali sobie sprawy z tego, że jej celem było ostateczne rozwiązanie kwestii żydowskiej.

Była ona m.in. tematem wiodącym noweli Marii Konopnickiej „Mendel Gdański”.

Holocaust był również podstawowym założeniem polityki stalinowskiej w czasie II wojny światowej. Żydzi obwiniani byli o bezrobocie, o kryzys polityczny. Cierpieli tylko dlatego, że byli mniejszością narodową.

Powstanie w warszawskim getcie w 1923 roku było ważną kartą w życiu zniewolonego narodu. Było ono dal morderców ostrzeżeniem, iż okres biernego oddawanie głowy pod nóż już minął, że odtąd każdy zamach na istnienie narodu spotyka się z obroną . Motyw płonącego getta wielokrotnie przejawia się w twórczości pisarzy współczesnych ,którzy pragnęli dać światu rzeczowy i wiarygodny dowód męczeństwa tysięcy Żydów.

„Rozmowa z katem”, to relacja K. Moczarskiego, który przebywał pewien czas w jednej z celi z legendarnym katem Żydów ,likwidatorem warszawskiego getta Jurgenem Stropem Obraz płonącego getta, opis metod palenia domów, wysadzania wielkiej Synagogi w całej swej plastyczności brzmią jak apokaliptyczna wizja zagłady świata. Dzień po dniu , godzina po godzinie relacjonuje Srtoop likwidacje „tej hołoty podludzi”. Niemcy przekonali się, że jednym szturmem nie zdobędą getta. Przystąpili więc do systematycznego obstrzeliwania dzielnicy, podpalania domów przy użyciu miotaczy ognia. Relacja Moczarskiego jest relacja bez komentarzy, pozbawiona emocji. Opis płonącego getta w wydaniu tego autora jest ścisły i precyzyjny. Żydzi giną masowo. Większość z nich wybiera śmierć w płomieniach zamiast oddawania się w ręce hitlerowców. Książka Moczarskiego przedstawia płonące getto z punku widzenia sprawy.

W utworze Sczypiorskiego pt. „Początek” spotykamy się z relacją subiektywną, opis murów getta, wesołych krzyków z karuzeli jest opisem bohaterskiej śmierci Żydów.

Temat martyrologii Żydów podejmuje także H. Krall. W swoim reportażu „Zdążyć przed panem bogiem”. Wywiad z działaczem żydowskiego podziemia w getcie Markiem Edelmanem przybliża nam relacja istnienia Żydów w czasie okupacji. Żydzi poprzez walkę postanowili dać znać światu o swoim istnieniu. Powstanie było próbą zanegowania słów Amerykanin „szli na śmierć jak barany”. Nawet rzeczowa informacja przeniesiona przez Kuriera w zębie, nie była w stanie przekonać Amerykanów, że tysiąc ludzi przerobiono na mydło. Świat nie mógł pojąć tego rodzaju Holocaustu wobec Żydów. Byli oni skazani na śmierć.

Z. Nałkowska w swoich opowiadaniach daje światu świadectwo prawdy o zbrodni, kacie i ofierze Miliony ludzi poniosły śmierć w wyniku działania innych ludzi. To nie zagniewany Bóg ukarał grzesznych ludzi, klątwa potopu, która wyniszczyła cały naród- jak to jest napisany w St. Testamencie. Pozostaje jedyna twarda odpowiedź - ludzie ludziom zgotowali ten los.

Tematyka getta i buntu, eksterminowanych Żydów ukazana jest nie tylko w utworach prozaików. Znany wiersz Cz. Miłosza „Campo di Fiori” realizuje spojrzenie na getto z zewnątrz. Wiersz ten jest z jednej strony wyrazem solidaryzowania się poety z walczącymi, z drugiej zaś ostro sformułowanym oskarżeniem pod adresem obojętności ludzkiej. Zarówno Miłosz jak i Szczypiorski mieli dużo racji oskarżając ludzi o znieczulicę. Jak stwierdza Miłosz minęły wieki, a ludzkość nie dojrzała do idei tolerancji, która był wyznaniem wiary humanistów.

W XX w. zapłonął stos a ofiarą historycznego dramatu stał się cały naród. Ginących, z zapomnianych od świata skazańców oddziela od żywych ten prawdziwy mur : ten symboliczny mur odtrącenia. Zapomniany język tego narodu jest dowodem na to, że we współczesnym świecie zostały odrzucone podstawowe prawdy moralne. Dlatego na historycznej scenie XX wieku płonie kolejny stos. Poezja ma być siłą moralna, która będzie ostrzegać świat przed nową katastrofą, która będzie uwrażliwiać człowieka na zło zagrażające jego istnieniu. Ludność żydowska na ziemiach polskich dzieliła te tragiczne losy wojenno -okupacyjne całego narodu polskiego. Za martyrologią miliardów ludów podbitych ponosi odpowiedzialność wyłącznie Hitleryzm. Walczący Żydzi podnieśli się do rangi narodu bohaterskiego. Wojna spowodowała u większości ludzi zatracenie wyższych wartości moralnych.

Do symbolu tragedii i cichego bohatera urasta postać J. Korczaka. Zrezygnował on z możliwości przejścia na stronę polską i ruszył na czele swych podopiecznych dzieci -sierot na plac przeładunkowy, by wraz z nimi znaleźć się w Treblince. Generalny gubernator Haus Frank na procesie hitlerowskich zbrodniarzy w Norymberdze zeznał „lata całe walczyliśmy przeciwko Żydom, dokonywaliśmy nadużyć straszliwych. Dziennik, który prowadziłem świadczy przeciwko mnie.”.

Tysiąc lat minie, a ta wina Niemiec nie będzie zmazana. Rzeczywiście te straszne wydarzania pozostaną w pamięci narodów Żydów. Epizod powstania buntu, eksterminowanych Żydów będzie jeszcze wielokrotnie pojawiał się na kartach książek wielu współczesnych pisarzy. Być może wielka gehenna narodu żydowskiego potrzebna była, by spełniło się przesłanie dane narodowi, by wreszcie powstanie w getcie mogło urosnąć do miary bohaterskiej epopei w dziejach narodu żydowskiego. Literaturę o tematyce żydowskiej wzbogacają liczne filmy np. „Korczak”, „Europa, Europa”. Można stwierdzić ,że w prawdzie Żydzi i Polacy żyli osobno, to jednak pewien dialog był podejmowany w kulturze i toczy się on w dalszym ciągu.

5. Człowiek wobec życia , wroga i śmierci.

(Michał- średnie)

Poezja i literatura mają jeden zasadniczy cel, którym jest ustalenie i badanie ludzkich rozterek, czy wahań oraz opisywania świata i łagodzenie egzystencjalnego i moralnego niepokoju. Można powiedzieć, że zarówno filozofia jak i literatura ..........

Każda z epok zarówno literacka jak i kulturowa charakteryzowana była przez dominujące w tym okresie prądy i nurty literackie. Istotnie miejsce w śród nich zajmuje pewien pogląd współczesnych ludzi do życia, jego ciągłych przejawów i wreszcie do śmierci. Ten stosunek zmieniał się w raz z nadejściem nowej epoki, otwierał się na coraz do nowsze horyzonty, ulegał wciąż nowym poszerzeniom. Przez prawie 2000 lat jesteśmy w kręgu kultury Judeo- chrześcijańskiej ,która zdominowała nasz światopogląd, była jakby podstawowym wyznacznikiem moralnym, życie natomiast miało być podporządkowane potrzebie zjednoczenia się z Bogiem i miało zapewnić wieczność.

Średniowiecze

W okresie średniowiecza uwidaczniają się m.in. dwa ideały: rycerz chrześcijańskiego(Pieśń o Roladzie) oraz ascety (Legenda o św. Aleksym). Asceta to typ człowieka , który nie dba o życie, doczesne lecz dobrymi uczynkami zapewnia sobie chwałę niebios. W pogardzie ma uciechy doczesnego życia. Poprzez zamartwianie się zwraca się w kierunku duchowości. Tak oto wygląda średniowieczny stosunek do życia- przedsionka wieczności, który pojmowany jest jako chwilowy, ale przez uczynki mający doprowadzić do innego ponadczasowego życia.

W średniowieczu człowiek bardzo obawiał się śmierci. Ówczesna literatura propagowała i jednocześnie rozpowszechniała alegoryczne postacie śmierci. Które znane są m.in. z „Rozmów mistrza Polikarpa ze śmiercią”. Śmierć to jedna z obaw dotycząca istnienia pozagrobowego, stanowi więc przejście do innego świata, łączy się z koniecznością dokonania sądu nad uczynkami dokonanymi za życia. W epoce średniowiecza wytworzyło się hasło „momento mori”, które mówiło i przypominało o nieuchronności śmierci, podkreślając w ten sposób ulotność życia.. Średniowieczne postawy ludzi nie były przepojone obawami i lękiem. Podstawą ich zapatrywań była przez cały czas pewność, że to Bóg istnieje i to właśnie od Niego zależą losy wszystkich i On też określa prawa życia poszczególnej jednostki ,którą jest człowiek. Ta wiara i ufność w istnienie Boga stała się kamieniem węgielnym dla filozofii średniowiecznej. Kamień ten w późniejszych czasach nieco podważany, ale owocującym powstaniem mitu.

Odrodzenie

W dobie odrodzenia zaufanie do Kościoła i religii uległo osłabieniu. Przypominano wówczas zdobycze filozofii i kultury starogreckiej, na obszary zachodnioeuropejskie został ,przeszczepiony światopogląd „pogański”, który zajmował się egzystencją. W tym momencie nastąpił powrót humanizmu czyli wiary w potęgę ludzkiego umysłu. Cała dotychczasowa literatura, wartości, zostały odwrócone: cnotą stał się kult ciała i wiedzy oraz miłości do ludzi („nic co ludzkie nie jest mi obce”). Zaczęto interesować się sprawami doczesnymi, powrót epikureizmu przywrócił właściwą godność przyjemnością, natomiast kult życia spokojnego, prowadzonego w zgodzie z samym sobą upowszechnił kolejny z nurtów stoicyzm. Filozofia stoicka głosiła postulaty zachowania trzeźwości umysłu oraz uniezależnienia się od pokus i smutków świata zewnętrznego za pomocą rozumu.(jednakowa reakcja na fatum i fortunę).

Średniowieczne ideały, którymi byli asceta i rycerz zastąpić chciano ideałem dworzanina i ziemianina. Ideał ziemianina był popierany przez M. Reja w „Żywocie człowieka poćciwego” i od Kochanowskiego w pieśniach i fraszkach. Istotą rzeczy renesansowego poglądu na życie są fraszki. Uwidocznione jest to we fraszkach Kochanowskiego, który miał nieco żartobliwy stosunek do życia (epikurejsko -stoicki). Problemy życia codziennego są odbiera przez poetę z dystansem i lekkim przymrużeniem oka.

Cierpienia i śmierć w poezji Kochanowskiego zajmują swoiste miejsca. Chodzi tu oczywiście o „Treny”, które były wyrazem rozpaczy po stracie ukochanej Urszulki. Wyznawana filozofia stoicka nie zapewniła poecie oczekiwanego spokoju na fatum i fortunę. Tak wiec „Treny” to nie tylko dramat ojca lecz także utwór ukazujący kryzys światopoglądowy i religijny poety.

Człowiek epoki odrodzenia i jego stosunek do Boga i religii miał swój początek z franciszkanizmu i jest początkiem programu narodowej wiary. Odzwierciedleniem tego jest hymn „Czego chcesz od nas Panie”. Ten stosunek miał ścisły związek z reformacją, która przyczynił się do rozpowszechnienia wiary opierającej się na średniowiecznych obawach, społecznym przymusie oraz potrzebie religii. Odrodzenie nie miało za cel przywrócić wartości człowieczeństwu i życiu. Epikureizm starał się uwolnić i uczłowieczał wiarę w Boga.

Barok

Barok natomiast jeszcze bardziej oddzielił wiarę od życia doczesnego. Jeden z nurtów tej epoki - racjonalizm był przyczyną podziału problemów etyczno- poznawczych. Poznawania świata, które miało swój początek w renesansie nie było wystarczające aby nasycić umysły ludzi baroku. Wiedza nie dawała odpowiedzi na niezliczona liczbę pytań dotyczących egzystencji. Tych odpowiedzi zaczęto dopatrywać się w religii. To zainteresowania tego przyczynił się upadek państwa oraz kontrreformacja i potrzeba powrotu do niezmienności i pewności. Dla baroku bardzo istotna jest myśl, która mówi że

„człowiek to trzcina, ale to trzcina myśląca”. Uważano ,że człowiek jest wielki w tym ,że zna swoją nędzę.

Okres renesansu, a potem następujący po nim okres baroku przyczynił się do tego, że nastąpił odwrót od tendencji myślowych wykształconych w średniowieczu Chodzi tu o z koncentrowanie wszystkich sfer życia wokół Boga. Ustąpiła ona miejsca potrzebie życia. Zwycięstwo i dominacja rzeczywistości nad wiarą wykształciły się w renesansie Utorował, wyrzeźbił on szlak dal myśli racjonalnej, mającej znaczenie w baroku i rozwijanej w oświeceniu. Jednak egzystencja i problemy z nią związane ulegały zmianom tylko w sposób formalny. Ich istota była taka sama: cel życia ludzkiego i odnajdywanie w nim wartości ponadczasowych.

6. Literatura współczesna - propozycja myślowa o życiu. Rozważ w kontekście wybranych utworów. (Michał- średnie)

Literatura współczesna dała nam wielu pisarzy, poetów, którzy podejmują problem życia ludzkiego oraz jego znaczenia dla istnienia ludzkości. Problemy te są ukazane w literaturze wojennej jak i powojennej. Po wybuchu wojny 1939 r. cały teren Polski znalazł się pod okupacją. Władze hitlerowskie od początku nie ukrywały, że ich nadrzędnym celem będzie wyniszczenie ludzkości polskiej. -w tym także mniejszości narodowej, którą stanowili Żydzi i cyganie - tępienie wszelkich przejawów życia kulturalnego oraz zniszczenia dorobku Polaków, gromadzonego na przestrzeni wieków. Ludzie czuli się zagrożeni nowo zaistniałą sytuacją. Nie czuli się bezpiecznie we własnym domu nie mówiąc już o ulicach ponieważ wkrótce nastąpiły masowe aresztowania - łapanki, które budziły się u większości ludzi poczucie strachu, lęku i zagrożenia własnego życia oraz niewiary w możliwość zwycięstwa nad wrogim reżimem. W tej sytuacji szczególna rola przypada pisarzom i poetom. Mieli oni ważną misję do spełnienia, musieli stworzyć utwory, które ukazałyby męczeństwo Polaków. Hitleryzm i Stalinizm niszczyły człowieka w sposób umyślny. Posunęli się oni do takich czynów, które oko ludzkie nie widziało, ucho nie słyszało. Przez zabijanie i patrzenie na śmierć ludzie tracili własną osobowość.

Wielu pisarzy w sposób wyrazisty odzwierciedlało czasy pogardy przelewając własne przeżycia na papier aby dać ludzkie świadectwo prawdy. Byli to :T. Borowski, który ukazał w jaki sposób i dlaczego życie ludzkie było zagrożone ciągłym nasilaniem terroru. Za najdrobniejsze przewinienia człowiek był srogo karany, a często skazywany na śmierć.

G. Herling Grudziński ukazał obozy stalinowskie w książce pt. „Inny świat”. Panujące tam ekstremalne warunki niszczyły ludzi fizycznie i psychicznie. Aby ratować własne życie ludzie okaleczali się np. Kostylew.

Także Z. Nałkowska, która pracowała w komisji do badań zbrodni hitlerowskich. Na podstawie zeznań światków napisała „Medaliony”, w których zawarty jest zbiór ośmiu opowiadań. Na podstawie tych książek można stwierdzić jak bardzo więźniowie zdawali sobie sprawę z kruchości życia. Dla oprawców życie to nie miało żadnego znaczenia, czego dowodem było okrucieństwo, zadawana masowo śmierć.

Powojenne utworu zmuszają czytelnika do refleksji nad sensem życia. Przedstawia nam taką propozycje Z. Herbert w wierszu pt. „Przesłanie pana Cogito”, która została zaczerpnięta z maksymy Kartezjusz „Cagito ergo sum”- myślę więc jestem. Sam tytuł ma bardzo silną wymowę. „Przesłanie” można interpretować jako wezwanie człowieka myślącego do walki z obłudą i zakłamaniem. Wiersz zaczyna się pesymistycznie, ponieważ powstał w okresie totalitaryzmu, kiedy to wszystkie odruchy człowieczeństwa i poczucia własnej godności były skutecznie niszczone. Podmiot lir. próbuje nam uzmysłowić iż manifestując swoje odwieczne , humanitarne wartości wkraczamy na drogę wiodącą do nikąd, że potrzeba nadludzkiej odwagi aby wytrwać do końca tej „syzyfowe pracy”. Ale nakazuje nam iść dalej, być ponad tym wszystkim, nie zatracać własnych wartości moralnych. Z. Herbert uważa, że trzeba być wiernym sobie i swoim ideał, czasem lepiej umrzeć z honorem niż być poniżanym i żyć „na kolanach”. Nasz żywot nie polega na tym , by przeżyć ponieważ „Ocalałeś nie po to żeby żyć, masz mało czasu aby dać świadectwo”. Jesteśmy po to, aby spełnić to zadanie. W tym ma pomagać poezja. I choć będą nam rzucać „kłody pod nogi” to musimy dalej iść, niech inspiracją będzie dla nas głos poniżanych i bitych. A my gardzimy tymi służalczymi tchórzami, nie wolno nam przebaczać, nasza rola ogranicza się do zachowania najprostszych zasad moralnych. Wiersz ten ma wartości uniwersalne, Polska jest mesjaszem narodów i my ja tworzymy Dlatego też jesteśmy skazani na poniewierkę i pogardę, lecz nie możemy ustąpić , musimy iść dalej z podniesiona głową. Podstawą ludzkie egzystencji jest prawda i godność. Musimy przeciwstawić się zakłamaniu i przemocy, wierzyć we własne ideały. Taka wybraliśmy drogę. Człowieka może uratować tylko powrót do ogólnoludzkiej tradycji, której wyrazicielami są „Obrońcy królestwa bez kresu”. „Przesłanie Pana Cogito” niesie głębokie przesłanie moralne , głosi postulat bezwzględnej prawdy. Jest wezwaniem do zachowania humanitarnych wartości, jakie znamy od stuleci. Jest świadectwem na to , że nigdy nie zapominamy o zachowaniu ludzkiej godności i wierności własnym ideałom. Zbigniew Herbert nawołuje do zastanowienia się nad sensem współczesnego świata, dokonuje obrachunku z życia i dochodzi do wniosku, że trzeb być wiernym i odpowiedzialnym za życie zgodne z zasadami.

„Bądź wierny Idź”.

W. Szymborska także dokonuje osądu nad sensem życia ludzkiego. W wierszu pt. „Z niedobrej wyprawy w Himalaje” podm. lir. ukazuje nam człowieka śniegu, który prawdopodobnie żyje. Utwór jest dialogiem poetki z legendarnym olbrzymem. Szymborska pragnie, aby ten zszedł do ludzi. Poeta przekonuje ,że warto, na tej planecie zostać aby walczyć w obronie dobra i piękna Mówi ,że człowiek jest zdolny nie tylko do zbrodni, ale także do rzeczy pięknych i dobrych. Człowiek tworząc cywilizację pamięta o wyrządzonych mu krzywdach, jednak świat nie składa się wyłącznie ze zła. Są rzeczy godne uwagi, o których należy pamiętać.

Powieścią ,która również skłania do myślenia o życiu jest „Dżuma” Camusa. Autor zilustrował swój egzystencjalizm na przykładzie postaw zachowań bohaterów, którzy podejmują, bądź nie walkę z dżumą. W powieści pojawia się wiele postaci. Narrator relacjonuje działanie tych ludzi, ich zachowanie od kwietnia do lutego. Centralna postacią „Dżumy” -doktor Rieux z poświeceniem walczy z chorobą, organizując szpitale ryzykuję utratę zdrowia, a nawet życia. Jednak z godnie ze swym powołaniem, znając swoją rolę w społeczeństwie pomagał jak tylko mógł. Rieux był człowiek silnej roli i jasno określonych celów. Przekłada on własna wygodę i spokój konieczności jakie narzuca mu obrany zawód. Przez długie miesiące epidemii, nie pokazuje po sobie strachu. Rambert(dziennikarz), który przybywa z Paryża w celu poznania życia Arabów pozostawił w kraju ukochaną kobietę, toteż za wszelka cenę pragnie się wydostać za mury zadżumionego miasta. Postać ta przeżywa ewolucje i rezygnuje z egoistycznych dążeń. Postanawia walczyć z epidemią. Jest przykładem człowieka, który przeciwstawił się złu w samym sobie. Postacią, która w czasie epidemii znalazła sens życia jest Torron. Dżumę pojmuje jako zło, które pojawia się w ludzkim świecie. Mówi o sobie „Cierpiałem na „dżumę” długo przedtem zanim poznał to miasto i epidemię”. Jest przekonany o tym, że dobro tkwi w ludzkie naturze, trzeba mu tylko dać okazje do ujawnienia. Ponieważ ludzie są dobrzy, wiec nie można się od nich odwrócić, trzeba z nimi żyć, żyć wśród nich i nieść im pomoc. Ofiarnie włączyć się do walki z epidemią i przypłacić to własnym życiem. Torron jest postacią tragiczna gdyż śmierć dosięgła go w momencie gdy epidemia powoli ustępowała, a miasto odzyskiwało wiarę w normalne życie. Rejent jako jeden z wielu opłakiwał go i rozumiał czystość jego intencji.

Literatura współczesna ukazała nam jak ważne jest życie. Przybrało ono jeszcze większą wartość, iż było tępione ,psute niszczone. Psychika człowieka, który przeżył wojnę była zniszczona. Nie był on wrażliwy na piękno, płacz ponieważ tak go ukształtowała wojna. W utworach tych opisywane są trudne do wyobrażanie sceny. Opowiadania Borowskiego opisują jak matka wyrzekła się własnego dziecka by przeżyć, natomiast „Medaliony” ukazują człowieka z wypaczoną moralnością, który zachwyca się narodem niemieckim, który potrafi zrobić coś z niczego (tzn. potrafi przerabiać ludzki tłuszcz na mydło).

W utworach Herberta i Szymborskiej widzimy jak ważna jest siła moralna człowieka. Poeci uważają, że są ludzie zdolni nie tylko do zbrodni, ale także do rzeczy dobrych i pięknych. Podobna myśl została zawarta w „Dżumie” Camusa. Poprzez ukazane postacie widzimy różne zachowania ludzi wobec sytuacji ekstremalnych np. epidemii. Niektórzy dopiero postawieni w tak trudnych sytuacjach odnajdują cel i sens ludzkiego życia.

7. Wzorce osobowe w literaturze staropolskiej

(koniec nie na temat) Michał -dobre

Pisząc o wzorcach osobowych literatury staropolskiej można dostrzec duża ich różnorodność wynikającą z rozległości czasowej pojęcia „literatura staropolska”. Dotyczy ona epoki średniowiecz, odrodzenia, baroku i oświecenia.

Średniowiecze

Pierwsza z nich zaczęła się w Polsce wraz z nadejściem chrześcijaństwa. Od tego okresu można mówić o powstaniu piśmiennictwa na naszych ziemiach. Wobec dopiero co kształtującej się polskiej literatury, była ona bardzo podobna do wzorców zapożyczonych z kultury zachodniej. Jest nim na pewno model ascety wyrosły z tradycji wschodniej. Charakteryzuje go zwłaszcza kult bezwzględnej ascezy posuniętej aż do samozniszczenia. Tak jest również w przypadku bohatera „Legendy o św. Aleksym”. Aleksy pochodzący z zamożnej rodziny, mający przed sobą perspektywy spokojnego i dostatniego życia u boku żony, porzuca rodzinny dom zabierając ze sobą tyle złota ile mógł unieść, a następnie rozdaje je ubogim. Tym sposobem również staje się żebrakiem i prowadzi tułacze życie. Charakterystyczne dla tej literatury jest to, iż żebraczemu życiu Aleksemu towarzyszą coraz to nowe niesamowite wydarzenia. Ich kulminacja ma miejsce w chwilę po śmierci bohatera pod schodami ojcowskiego domu. Opisane jest m.in. bicie dzwonów i cudowne uzdrowienia. Reasumując utwór przedstawia wzorzec skierowany do ludzi zamożnych. W swej istocie najbliższy jest idei franciszkanizmu. Program wiary radosnej, prostej i płynącej z wszechogarniającej miłości do świata. Miłości poddanej ewangelicznym zasadom miłosierdzia, ubóstwa i braterstwa.

Kolejny utwór ukazujące wzorce osobowe to „Pieśń o Roladzie”. Akcja tego epickiego poematu koncentruje się wokół wojennej wyprawy Karola Wielkiego- władcy króla Franków- do Hiszpanii zajętej przez pogańskich Saracenów. Opisane jest w nim zwycięstwo nad niewiernymi, zdobycie Hiszpanii i tragiczna klęska tylnej straży armii, zdradziecko zaskoczonej i po bohaterskiej obronie wyciętej. Bitwa z Arabami jest okazją do zaprezentowania cnót Rolanda. Pomimo przeważającej siły wroga nie ustąpił on z pola walki, oraz z towarzyszami oddał życie za króla i za ojczyznę. Tak nakazał mu jego honor. Roland wykazał też przed śmiercią odpowiedzialność za swoich wasali ujmując się za nich u Boga. „Pieśń o Rolandzie” ma rodowód francuski. Jednak popularność zapewniła jej wiele kopii. Nasza literatura nie posiada żadnego eposu rycerskiego, mimo iż mieliśmy bohatera na miarę Rolanda- Zawiszę Czarnego z Grabowa. Cieszył się on europejskim rozgłosem i uważany był za wzór cnót rycerskich, a poległ w walce z Turkami.

Duże walory epickie posiada też „Kronika Gala Anonima” opisująca dzieje Polski od czasów legendarnych (księcia Popiela) do czasów Bolesława Krzywoustego. Gal przedstawił dwa wizerunki doskonałych wg niego władców i ich chwalebne czyny. Jednym jest Bolesław Chrobry, ukazany jako przykład i wzór dobrego króla. Nie tylko rycerskiego, ale przede wszystkim sprawiedliwego, mającego szacunek dla poddanych. Natomiast B. Krzywousty jest wzorem władcy - rycerza i wojownika. Odwaga, pogarda śmierci, zapał do walki aż do zwycięstwa -to główne jego cechy. W tym względzie „Kronika…” może wypełnić lukę w postaci braku narodowego eposu rycerskiego.

Renesans

Epoka renesansu przyniosła nowe wzorce związane z nowymi prądami kulturowymi. Humanizm głosił zainteresowanie człowiek i otaczającym go światem w myśl hasła Terencjusza „człowiek jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce”.

Pierwszym znaczącym autorem tego okresu jest M. Rej. Jego „Żywot człowieka poćciwego” to opis ludzkiego życia, poddany zasadom biologicznego, naturalnego porządku. Od dzieciństwa poprzez młodość i wiek dojrzały do starości. Odpowiada to porom roku: od wiosny poprzez lato i jesień do zimy. Utwór zawiera wiele dokładnych rozważań nad wielkimi momentami życia, dotyczących np. stanu małżeńskiego, nagannych uciech, doświadczanych przyjemności. Nakreślony przez Reja portret ukazuje portret człowieka kierującego się uznanymi cnotami i żyjącego zgodnie z naturalnymi prawami cyklu biologicznego

Również twórczość J. Kochanowskiego jest pełna humanizmu. Znakomicie ujawnia się to w pieśniach i fraszkach. Pojęcie poety o cnocie możemy poznać z pieśni XII z księgi II. Jedną z dróg do jej zdobycia jest obrona ojczyzny. Temat ten rozwija w pieśni XIX, w której rozróżnia dwa sposoby służenia ojczyźnie: codzienną pracą i jeśli zajdzie potrzeba zbrojnej obrony granic.

Wiele odniesień do ówczesnej sytuacji Polski zawiera też „Odprawa posłów Greckich”. Poeta wybiegając myślami w przyszłość, dostrzegł niebezpieczeństwo jakie może stanąć na źle bronionym państwem. Przedstawione w dramacie społeczeństwo trojańskie jest zepsute, szerzy się korupcja. W ten sposób Kochanowski chciał ostrzec rodaków, wskazać dobrą drogę.

W epoce odrodzenia pojawiła się też literatura o charakterze publicystycznym. Również jej zadaniem było kształtowanie postaw obywatelskich i patriotycznych. Są to m.in. dzieła „O poprawie Rzeczypospolitej” A. Frycza Modrzejewskiego, „Kazania sejmowe” P. Skargi. Modrzejewski uznawany za ojca polskiej myśli demokratycznej, w swoim traktacie składający składającym się z pięciu ksiąg „O obyczajach”, „O prawach”, „O wojnie”, „O kościele”, „O szkole” poruszył wiele problemów poruszających natychmiastowej reformy. Opowiedział się za opieką za chorymi i kalekami, przeciw wojnie zaborczej, oraz postulował zmianę polskiego systemu obronności- pospolitego ruszenia, także dostrzegł konieczność powszechnego kształcenia całej męskiej młodzieży bez względu na pochodzenie. Niestety w dużym stopniu miało to charakter postulatu.

Na przykładzie wyżej wymienionych utworów dobrze widać ogromne różnice światopoglądowe epok renesansu i średniowiecza.

Barok

Kolejna epoka barok, również przyniosła nowe prądy kulturowe: nurt dworski i ziemiański. Umacnia się zwłaszcza ten drugi powiązany z sarmatyzmem- przekonaniem o pochodzeniu szlachty od starożytnych Sarmatów i wynikającej z tego dumy, a także pewności swobód obywatelskich.

Najlepszym przykładem tego są „Pamiętniki” J. Ch. Paska, na które składają się dwie części : pierwsza poświęcona wojennym losom autora, druga opisujące Paska jako gospodarza i obywatela pełniącego urząd komornika ziemskiego Obie części głoszą kult wolności równości szlacheckiej, są pochwałą cnót i waleczności cnót i waleczności polskiego męża.

Również w epoce baroku pojawia się głos wołający o sprawiedliwość społeczną. Taki charakter maja utwory W. Potockiego. Był on czujny i krytycznym obserwatorem szlachty, coraz bardziej przywiązanych do swych przywilejów, a zaniedbującej obywatelskie obowiązki ( „Pospolite ruszenie”) oraz zmagającej ucisk wobec biednych jak w utworze „Nierządem Polska stoi”. Zaznacza w nim coraz silniejsze rozwarstwienie społeczeństwa na uciskanych chłopów, prostą szlachtę i elitę : hrabiów i książąt. „Zbytki polskie” ukazują dążenie szlachty do życia w dobrobycie i przepychu. Dramatyczny i oskarżycielski ton zawiera wiersz „Kto mocniejszy ten lepszy”. Dotyczy on wygnania z Polski arian. Potocki , aby pozostać w ojczyźnie musiał zaprzeć się swoich przekonań religijnych.

Oświecenie

Szczególnie mocno stawiano twórczości literackie zadania utylitarne w epoce oświecenia. Można to dostrzec w twórczości czołowego poety tego okresu -I. Krasickiego. Bajki i przypowieści ukazują filozofie poety. Zawarł on w nich swój pogląd na świat. Są bolesną satyrą na społeczeństwo, ale również refleksją nad układem stosunków międzyludzkich zawartą pod alegoryczna postacią zwierząt. Podobny charakter miały satyry. W „Do króla” poeta ośmiesza zarzuty polskiej szlachty wobec S. Augusta. Wytykała mu ona młodość, zabieganie o uznanie poddanych, opiekę nad sztuką. Natomiast ”Świat zepsuty” to obraz polskiego społeczeństwa Nikt nie zwraca uwagi na chlubna przeszłość. Obecnie panuje bezprawie, nienawiść, obłuda i rozpusta. Utwory te raczej nie proponują żadnych wzorców osobowych bezpośrednio. Znakomicie piętnują natomiast przejawy ludzkiego życia.

Inny charakter ma pierwsza Polska powieść „Mikołaja Dośwadczyńskiego przypadki”. Krasicki starał się osiągnąć się kompromis między oświeceniową nowoczesnością a rodzinnym tradycjami sarmackimi. Przedstawił pozytywnego bohatera szlacheckiego, który łączył wartościowe cechy Sarmatów z postępowymi poglądami oświeceniowymi.

Typowo moralistyczny moralistyczno-edukacyjny charakter ma twórczość związana z obradami sejmu wielkiego. Taki jest „Powrót posła” J.U. Niemcewicza i Publicystyka S. Staszica i H .Kołłątaja W swoim dramacie Niemcewicz zestawiając sprzeczne poglądy społeczno polityczne bohaterów ośmieszył obóz wsteczny. Sarmacie Gadulskiemu przeciwstawił postępowe poglądy Podkomorstwa, natomiast konkurentem młodego posła do ręko panny Teresy uczynił utracjusza Szarmanckiego Celem dramatu było przygotowanie społeczeństwa do wypełnienia zadań jakie ustalił Sejm Czteroletni.

Taki cel przyświecał też „Uwagom nad życiem Jana Zamojskiego”, „Przestrogom dla Polski” Staszica oraz ostatniej części „Listów Anonima” Kołłątaja.

W „Uwagach…” Staszic wyraził konieczność wzmocnienia państwa poprzez zniesienie „liberum veto” oraz elekcyjność tronu. W „Przestrogach dla Polski” zawarł ostrą krytykę możnowładców kierujących się prywatą. Oba utwory poruszały sprawę niedoli chłopów. Kołłątaj w swoim dziele postuluje nadanie im wolności osobistej.

Powyżej przedstawiłem szeroką panoramę wzorców osobowych kreowanych w literaturze staropolskiej. Jak już wspomniałem, ta różnorodność wynika z rozległości czasowej terminu „literatura staropolska”. W raz z kolejnymi epokami zmieniały się prądy kulturowe. Obecnie nadal tak jest. Jednak wzajemne przenikanie się trendów, ich mnogość i pomieszanie nie pozwala nam na bezbłędne wyszczególnienie głównych nurtów. To znak czasów.

8. Motywy romantyczne w poezji okresu wojny i okupacji (Michał- dobre)

Losy literatury polskiej w latach II wojny światowej związane były z sytuacją historyczną narodu. Im bardziej oddalamy się od daty 1 IX 1939 r., kiedy to kraj znalazł się pod okupacją, tym silniej narzuca się nam przeświadczenie o wadze tego dnia. Władze hitlerowskie nie ukrywały swego programowego dążenia, które za cel postawiły sobie przeobrażenie ludności polskiej w naród niewolników. Zamierzały pozbawić go tego wszystkiego co stanowi o jego sile duchowej i wartości Ze szczególną zaciekłością tępione były na terenach okupowanych wszelkie przejawy życia kulturalnego. Dawniej zdarzało się tak, że wojna stanowiła nie tylko przeciwstawienie sił militarnych, ale także spotkanie dwóch kultur, które ponad wojskiem, ponad nienawiścią nawiązywała między sobą dialog i wzbogacały się nawzajem. W 1939 roku mowy o tym dialogu być nie mogło.

Wrzesień 1939 r. oznaczał radykalną zmianę w życiu literackim kraju i szereg gwałtownych przemian w samej sztuce poetyckiej. Środowisko twórców polskiej literatury, jak i cały naród poniósł w latach wojny olbrzymie straty. Front, rozpacz, terror, więzienia, obozy koncentracyjne z roku na rok zabijały coraz więcej ludzi. Literatura zaczęła stawiać sobie inne cele, podejmować inne zadania, brać na siebie inne obowiązki. Literatura została jako przez historię zmuszona do odpowiedzi na pytania -Jaki jest sens istnienia? Czy jestem komuś potrzebny? Podobieństwo sytuacji historycznej do kresu romantyzmu sprawiło że martwe ideologie stały się na powrót żywe. Można powiedzieć, że literatura zaczęła przymierzać romantyczne kostiumy. Przypomnijmy że epoka romantyzmu to czas spisków patriotycznych, powstań narodowych, czas wielkich nadziei i klęsk. Młodzi poeci wyrazili swe idee związane z patriotyzmem narodu walczącego o swoją wolność społeczną i polityczną. Nie można w pełni odizolować literatury czasów wojny i okupacji od literatury romantycznej. Istnieje wiele analogii, które w swojej wypowiedzi chciałbym przedstawić.

Lata wojny nie sprzyjały indywidualizmowi sztuki poetyckiej. Uniwersalne liryki, które z założenia ukazywały jednostkową wrażliwość na urodę świata, kształcenie kunsztu zgadywania tajemniczość języka, nie mogły w owym okresie celami pierwszoplanowymi. Poezja w kraju okupowanym przez faszystów, pragnęła ukazać cierpienie całego narodu, stanowiła zapis myśli(być może ostatnich) zbiorowości skazanej na śmierć. Wiersze tworzone w strefie zagłady wyrażały najautentyczniejsze powiązanie egzystencji twórcy z egzystencją zbiorowości.

„Na wiosennej znów widocznej ziemi/ skazanej na rozstrzelanych /stoję / Jeśli zginę? / Niosłem swoją poezję jak żołnierz imię”

Tak pisał Julian Przyboś w wierszu „Słońce ze wzgórz Gwoźnicy”. Wysiłek budowania poematów o krok szubienicy i o dzień od egzekucji było potwierdzeniem społecznego sensu sztuki, świadectwem jej niezaprzeczalnej powagi, a wreszcie gwarancją wyższości, szansy bytowania nad pospolitym, obezwładniającym strachem”. Przeświadczenie ,że walką z okupantem jest nie tylko udział w akcjach odwetowych, ale także tworzenie dzieł sztuki polskiej, a wreszcie nawet -sama wola życia i wysiłek przetrwania. Poezja stała się znowu jak w XIX stuleciu doniosłym faktem społecznym, a jej prestiż został umocniony przez zwycięstwo narodu polskiego.

Zastanówmy się, cóż znaczą słowa Mieczysława Jastruna

„I wiem: zostanę pozgonny, lecz żywy”. Brzmią one jak parafraza słów więźnia z „Dziadów cz. III” Mickiewicza „Żywy zostanę dla mej ojczyzny umarły”. Wiersz Jastruna „List w przestrzeni” jest apelem do tradycji, która nauczyła odbiorcę przeciwstawiać postawie Gustawa -postawę Konrada. Sugeruje podobieństwo sytuacji sztuki i artysty w latach zaborów.

Władysław Broniewski jest najwybitniejszym reprezentantem poezji proletariackiej, rewolucyjnej, stanowiącej artystyczny wyraz walki politycznej prowadzonej przez proletariat w imię celów socjalistycznych. Liryki jego posługujące się tradycyjnymi formami wersyfikacyjnymi, nasycone były dramatem walki robotniczej, gniewem, uporem, patosem, nienawiścią do wrogów i egzaltacją poświęcenia, ofiary. Była to wiec liryka gorzko zaciśniętych ust, liryka podejmująca głęboko zakorzeniony w tradycji walki narodowowyzwoleńczej ton uczuciowy. Prowadzimy walkę osamotnieni, wbrew światu, jego porządkowi, ale prowadzimy ją w imię szczęścia wszystkich za wasza i naszą wolność. W ten sposób Broniewski stawał się kontynuatorem literatury romantycznej, którą odświeżał przez nowy materiał, hasła pozostały jednakowe. Romantyzm liryki Broniewskiego wynika z pojęcia roli poezji. Widzi w niej poeta narzędzie walki o idee, o cele społeczne, jej rolą jest uwznioślanie rewolucyjnego działania. Gniew, bunt, apostrofa patetyczna, uwielbienie i pogarda, wiara i nadzieja, miłość, a nade wszystko wezwanie do walki, a więc treści pierwotne, ludowe, naiwne - w Shillerowskim znaczeniu słowa- wracały w jego utworach w kontekście antagonizmów społecznych. Wojna wrześniowa, gorycz klęski, daremność żołnierska, tęsknota za wolnością ojczyzny- oto treść zbioru „Bagnet za broń”. Powstały wówczas wiersz „Żołnierz polski” jest świadectwem jego uczuć, świadectwem solidarności z narodem. Ale już utwór „Syn podbitego narodu” wypełniony jest po brzegi bólem patrioty. Wraca z całą siłą nadzieja, która każe łączyć poecie losy kraju z walką Związku Radzieckiego.

Jednym z najbardziej przejmujących utworów w naszej literaturze godnym stanąć obok „Trenów” J. Kochanowskiego jest wiersz pt. ………. W tym utworze poeta potrafił zespolić miłość do zmarłej żony z gorącym przywiązaniem do ojczyzny, kultem romantycznej poezji narodowej i nienawiścią do hitlerowskich ludobójców. Dla części społeczeństwa polskiego wojna oznaczała nakaz uczestnictwa w akcjach zbrojnych, przeciwko najeźdźcy. Inni czuli się przede wszystkim ofiarami czasów masowej zagłady. Trzeba było jednak zrozumieć, że bez względu na zaparzenia należy zmobilizować naród do walki. To było zadaniem pisarzy. Stali się oni doboszami społecznej sprawy. „Służmy poczciwej sprawie, a jako kto może / Niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże” J. Kochanowski -Pieśń XIX.

Wojna i okupacja kraju nasiliły poezję Antoniego Słonimskiego pierwiastkami patriotycznymi. Wyzwoliły uczucie solidarności z cierpieniem ofiar hitlerowskiego terroru. Głośnym wierszem -reportażem był „Alarm” zawierający wspomnienie pierwszych dni bombardowania i wezwanie do walki z okupantem.

Czołowe miejsce w dorobku polskiej poezji zajmuje K.K. Baczyński, kontynuator poezji romantycznej. Poezja Baczyńskiego wyraża w sposób najdoskonalszy tragiczny los całej generacji Polaków, których u progu swej dojrzałości poraziła wojna i okupacja, los młodych ludzi, którzy swe pierwsze doświadczenia życia, miłości, pracy, swe pierwsze oczarowanie sztuką, przyjaźnią musieli przeżywać pośród okropieństw okupanta. Poezja Baczyńskier nie jest nigdy poezją heroicznej dumy, przeciwnie jest wyrazem przeświadczenia, że historia stawia jego pokolenie w sytuacji moralnej klęski, że historia niszczy człowieczeństwo, niszczy moralne wartości- a jednak uciekać od niej nie wolno. Wielka poezja oparta była na tym samym założeniu. Groza katastrofy okupacyjnej wyraża się najsilniej w wyobraźni ludzi poddanych jej ciśnieniu, w wyobraźni obrazów potopu, płynącej krwi i nienawiści. Bardzo wymownie mówi o tym wiersz „Pokolenie”. Poezja Baczyńskiego jest utrwaleniem grozy lat 1939- 1944. Baczyński jest jednocześnie autorem szeregu erotyków. W stylistyce swojej również bardzo bliskich poezji romantycznej romantyków.

„Wołam cię obcy człowieku co kości odkopiesz białe, kiedy wystygną już boje, szkielet będziesz miał w ręku/ sztandar ojczyzny mojej”.

Oto hasła społeczeństwa wojennego, jakże ściśle wiążą się z hasłami romantyków.

„Kwiaty polskie” J. Tuwima to wyraz nie ugaszonej tęsknoty za krajem ojczystym, miłości do rodzinnej mowy, miasta z dzieciństwa, do symboli polskości. Miłość i tęsknota wysublimowane oddaleniem , nadaje poematowi szczególną barwę i nastrój zwłaszcza w niektórych fragmentach przypominających atmosferę wielkiej poezji romantycznej. „Kwiaty polskie” kontynuują tradycję poematu dygresyjnego epoki romantyzmu zwłaszcza „Benio…” J. Słowackiego. „Kwiaty polskie” są więc rachunkiem, którego wynik zwraca poetę ku młodzieńczemu obrazowi świata, ku pierwotnym objawom miłości i poezji. Jak niegdyś romantycy, te wartości artysta uznawał za ocalone od katastrofy.

Nie tylko literatura, poezja ale także sądownictwo poszukuje światków. Głos mają ocaleni Ci, którzy widzieli naprawdę i z bliska morderców, i ich ofiary. Język poezji przypomina język zeznań sądowych. Zeznaje T. Różewicz w wierszu „Ocalony” : „…widziałem furgony porąbanych ludzi”. Świadek morderstwa, który zobaczył to, co przed wybuchem wojny, w systemie naszej kultury było staje się jednostką romantyczną.

Przeżycia okupacji stworzyły inną poetykę. Zbiory wierszy Mieczysława Jastruna „Godzina strzeżona” i „Rzecz ludzka” inspirowane są przez potrzebę wewnętrznego przezwyciężenia grozy lat okupacyjnych Otworzenie atmosfery terroru, żywiołowo budzącego się pragnienia oponi i walki, a zarazem moralnej nobilitacji jednostki śmiertelnie zagrożonej, jednostki, która w sobie samej musi odnaleźć oparcie. Pojawiające się symbole w wierszach są odzwierciedleniem tradycji romantycznych. Męstwu i ofiarności, cierpieniom daje poeta tonację surowej, szlachetnej powagi, ukazuje obraz człowieka uwznioślonego przez klęskę, śmierć.

Poezja okresu wojny i okupacji była świadectwem silnej więzi z tradycją polskiej poezji narodowej. Jak się to zazwyczaj dzieje, w okresach przełomowych, treści literatury nabrały wyniosłości ideowo -politycznej, koncepcje czysto artystyczne. Poezja okresu wojny i okupacji stanęło obok romantyzmu, jako wyrazicielka myśli i czynów Polaków z okresu II wojny światowej.

9. Rozważania o Polsce i jej sprawach

w świetle twórczości (4 utwory) Michał -średnie

Słowackiego, Żeromskiego, Wyspiańskiego

Polska - moja ojczyzna, której założycielem był Mieszko I przestaje istnieć na mapie świata. Nie przestaje jednak żyć i funkcjonować jako narodowa społeczność polska. Wielcy ludzie życia politycznego wraz z bohaterską młodzieżą szlachecką, szukają nieprzerwanie nowych dróg wyzwolenia kraju spod jarzma zaborców. Mimo to nie potrafią oswobodzić swej ojczyzny -dlaczego?. Odpowiedzieć na to pytanie znajduje się w literaturze, jednej płaszczyźnie na której wielcy pisarze, dramaturdzy i poeci mogli artykułować swoje aspiracje, określać stan ducha i podejmować krytykę siebie i społeczeństwa polskiego. W literaturze okresu niewoli narodowej, zastępujące życie polityczne i społeczne skupiały się liczne gorzkie i niepochlebne słowa pod adresem Polaków.

Romantyzm -Słowacki

Miejsce w swej twórczości dla rozważania o Polsce i jej sprawach znaleźli trzej czołowi pisarze: Słowacki-poeta okresu romantyzmu, Wyspiański i Żeromski -twórcy epoki młodej Polski. Pierwszy z nich stworzył wspaniały poemat dygresyjny pt. „Podróż do ziemi świętej z Neapolu”, w którym pieśń ósma -„Grób Agamemnona” jest rozważaniem i oceną polskich mitów narodowych. W pieśni tej Słowacki naświetlił czytelnikowi największe słabości i grzechy własnego narodu : służebność, zmienność poglądów, uległość, niestałość w rządach, bezmyślne naśladownictwo i słomiany zapał. Słowacki zarzuca Polsce , że zdominowała ją słabość do tego stopnia, iż sama nie potrafi rzucić przekleństwa na swych wrogów i zaborców. Wydawałoby się , że w tej pesymistycznej krytyce poeta zawarł niezmienną na zawsze beznadziejność stanu świadomości Polaków. Tymczasem w „Grobie Agamemnona” tli się niewielka iskierka optymizmu. A wiec, mimo doskonałej znajomości charakterów Polaków autor nie traci wiary, wciąż pilęgnuje4 swoją iskrę nadziei, jakby przeczuwał, że naród polski wyrwie się z niewoli mimo wielu przeciwności, że podniesie się jak wielki posąg z jednej bryły.

Mł Polska -Wyspiański

Wybitny dramaturg Wyspiański w swoim utworze „Wesele” również ukazuje swój stosunek do spraw Polski. Chociaż poeta żyj w okresie tak bliskim momentowi odzysku niepodległości przez własna ojczyznę to jednak w dramacie „Wesele” odbiorca nie znajduje żadnych czynników znamionujących poprawę charakteru Polaków Wręcz przeciwnie. Cały III akt utworu Wyspiański poświęca krytyce poszczególne klasy społeczne. Na przykładzie Jaśka, gospodarza, dziennikarza poeta ukazuje kolejne wady które po zsumowaniu przedstawiają obraz Polaków u schyłku XIX w. jako ludzi nie zdolnych do odzyskania niepodległości. Jasiek to prosty pachołek nie potrafiący sprostać zadaniu jakie otrzymał. Jest nieświadomy swego postępowania. Powyżej wymienione cechy charakteru składają się na bardzo krzywe zwierciadło duszy narodu polskiego. Wyspiański w zwierciadle tym przedstawia niepewność nastroju Polaków wynikającą z niemocy znalezienie się w realnej rzeczywistości, funkcjonowanie w świecie złudzeń i ideałów ze snu. W „Weselu” poeta przedstawia taniec chocholi -symbol błędnego koła w jakim znaleźli się Polacy. Dramatyzm chocholego tańca polegał na tym, że Polacy nigdy nie zdołają wyrwać się z jego ramion.

Żeromski

Tomasz Judym to bohater wykreowany przez Żeromskiego w „Ludziach bezdomnych”. Poprzez opis życia i pracy Judyma pisarz ukazał stan społeczeństwa polskiego oraz sprawy z jakimi boryka siew cały kraj. Wolna Polska w oczach Żeromskiego to kraj przepełniony nędzą chłopską i robotniczą, wyzyskiem biednych warstw społecznych, niesprawiedliwością i krzywdą. Przyczyna takiego stanu rzeczy jest obojętne społeczeństwo, które nie przejawia jakiegokolwiek zainteresowania dobrem ojczyzny.

Tego samego zabiegu dokonał Żeromski w Przedwiośniu” w którym przedstawił Cezarego Barykę jako człowieka o bardzo podobnym charakterze do Judyma.

Ci dwaj młodzi mężczyźni dźwigają na swoich barkach trud niesienia pomocy innym, który jest tym większy iż obaj bohaterowie nie zaznają wspólnego języka z otoczeniem.

Obie powieści Żeromskiego zachowują w pamięci przede wszystkim realny obraz polskiej nędzy, opóźnienia cywilizacyjnego, przenikającego całe to życie perfidnej eksploatacji zaborców. Ta nędza, brud, bezdomne kalectwo i opuszczenie inwalidów pracy, potworny wyzysk młodocianych, bezkarność krzywdy, poniżenia kobiet, ciemnota chłopa. Obok straszliwych obrazów pasożytnictwa na tej nędzy i wyzysku ogółu śmietanki i działającej z zaborcą, otoczonej jego opieką widnieje rozpaczliwy obraz życia narodu.

Trzej wielcy pisarze dwóch różnych epok literackich, dokonując w swych utworach rozważań o Polsce i jej sprawach zapewne nie sądzili, że ich wnioski z tych przemyśleń będą tak podobne do siebie. Orzekają, że charaktery Polaków są bardzo negatywne, że całe społeczeństwo skażone jest chorobą obojętności słabości i bezradności.

10. Typy bohatera romantycznego (Michał -dobre)

Bohater romantyczny rodzi się w Anglii pod piórem Jamesa Maaphetsona Jeorga Byrona. Tytułowy bohater jest postacią tragiczną skłóconą ze światem, jego losy nacechowane są fatalizmem. Indywidualistyczny bohater Byrona jest człowiekiem gnębionym przez los, złe fatum, które sprawia, że z wesołego Wenecjanina przemienia się on w posępnego, samotnego mnicha, który nienawidzi świat za wyrządzone krzywdy i niesprawiedliwości. Takie elementy jak : nieszczęśliwa miłość czy samotna walka bohatera wejdą dzięki Byronowi na stałe do twórczości poetyckiej romantyzmu.

Na gruncie literatury polskiej szcególnie popularnym typem bohatera stał się bojownik o wyzwolenie i niepodległość kraju. Taki jest Konrad Wallenrod, Konrad z „Dziadów cz. III” Mickiewicza, czy „Kordian” Słowackiego.

Wallenrod to bohater niemal byronistyczny, samotny, otoczony aurą tajemnicy i grozy. Mickiewicz umieszcza go na tle walk litewsko- krzyżackich Średniowieczny kostium poematu ukrywa jednak aktualne problemy polityczne. Samotna walka K. Wallenroda przeciwko całemu zakonowi jest symbolem starcie małego i bezsilnego narodu - Polski z potężną carską Rosją. Wartością umożliwiającą mobilizacje wszystkich sił jest upostaciowana w Wallenrodzie. Pieśni gminne , poezja narodowa Gdy zgnębiony i osamotniony K. W. szuka zapomnienia w alkoholu to właśnie pieśń Harborga zmusza go do pozostania przy obranej drodze. Wypełnienia obowiązku wobec ojczyzny K.W. świadomie wybiera walkę przeciw Zakonowi. Jest to walka lisa, a jej taktyka jest chytrość, podstęp. Wybrany przez niego model walki rodzi problem natury etycznej. Czy rzeczywiście najwyższy cel wyzwolenia ojczyzny uświęca środki w postaci przebiegłości, wyrafinowania, pozornej zdrady. Przytaczając w motcie utworu słowa Machiawellego „Musicie wiedzieć, że są dwa rodzaje walki… trzeba być lisem i lwem” stawia je Mickiewicz na pozycjach równorzędnych Koleje losu K.W. przekonują nas, że bycie lisem nie jest właściwym sposobem walki. Prowadzi ona Konrada do osamotnienia, rozpicia, w efekcie do samobójczej śmierci. Tym utworem włączył się A. Mickiewicz do toczącej wówczas dyskusji na temat walki wyzwoleńczej. Opowiadają się przeciw błędnej idei szlacheckiego rewolucjonizmu, walki samotnej oderwanej od mas ludowych. Takim rewolucjonistą jest Wallenrod. W jego przypadku droga samotnej walki, podstępu jest jedyną możliwą, choć niemoralna drogą wyzwolenia ojczyzny. Właśnie tym uzasadnia się tragizm jego postaci.

Odmienny typ bohatera prezentuje A. Mickiewicz w „Dziadach”. Ten nie chronologicznie ułożony utwór zawiera część IV pełną dramatyzmu historię miłosną Gustawa. (nawiązanie do werteryzmu). W części III zaś historię patrioty i bojownika o oswobodzenie kraju - Konrada. Gustaw, idealista, egocentryk zajęty jest swym życiem osobistym. Nieszczęśliwa miłość doprowadza go do tragicznego końca. Gustaw popełnia samobójstwo i odtąd jego dusza błąka się po ziemi nie mogąc znaleźć ukojenia. Jako pośmiertna zjawa Gustaw staje się obłąkanym pustelnikiem Tą postacią kochanka -pustelnika A. Mick. nawiązuje do bohatera bardzo wówczas popularnych romansów sentymentalnych. Gustaw w III cz. przemienia się w nieprzejednanego wroga i jego tyranii Konrada. Konrad jest jednostką wybitną, ale nacechowaną piętnem tragizmu. Walczy samotnie podobnie jak Wallenrod a szczęście ludzkości buntując się przeciwko carskiemu uciskowi Konrad jest poetą i jego poetyckie wizje, silnie przeżywane stany uczuciowe podkreślają indywidualizm postaci. Kończąca utwór scena jazdy kibitek na Syberię jest powtórzeniem i realnym spełnieniem wizji księdza Piotra- antagonisty Konrada. Antagonizm tych postaci to odmienne poglądy na sprawę wyzwolenia ojczyzny, lecz także różne postawy wobec Boga. Mesjanistyczne wizje księdza Piotra skonfrontowane z prometeizmem Konrada objawionym w Wielkiej Improwizacji są przyczyną sporu miedzy nimi.

Natchniony Konrad przeżywa wzniosłe chwile swej wielkiej miłości, wierzy w swą twórczą moc, wyższość w stosunku do innych ludzi, choć zarazem chce dla nich walczyć. Świadomość bogactwa własnych uczuć , myśli znajduje ujście w buntowniczej przemowie do Boga. Konrad sądzi, że mógłby kształtować świat tak jak tworzy własną poezję, swą potęgę przyrównuje do potęgi boskiej. Przepełnione cierpieniem całej ludzkości serce poety daje mu prawo do stwierdzenia „ja jestem milion, bo za miliony kocham, cierpię katusze”. Bliski bluźnierstwa domaga się od Boga władzy nad ludźmi ,twierdząc ,że mógłby zlikwidować cierpienie narodu. To czego nie osiągnął Konrad, postawa pełna dumy, pychy osiągnął ksiądz Piotr, postawa pokory, rezygnacji w obliczu boskiej mocy „Panie - czymże ja jestem przed Twoim obliczem? - prochem i mieczem” - woła ksiądz Piotr. Pan zsyła mu wizję tajemniczego męża, oznaczonego liczba 44, mesjanistyczne przekonanie o przywódczej roli narodu polskiego. Alegoryczny obraz Polski, ciało cierpiącego na krzyżu Chrystusa -zrezygnowana, pełna upokorzenia postawa księdza Piotra - czy to rzeczywiście program polityczny głoszony przez A. Mickiewicza? Klęska Konrada zdawałaby się to potwierdzać, bliższe jednak prawdy byłoby zespolenie prowidencjonalizmu z patriotyczną aktywnością Autor proponuje oddanie się w ręce Boga kierującego światem, połączonej jednak z realizacją haseł wolności i niepodległości.

Swoistą syntezą przedstawionych przez Mickiewicza bohaterów była stworzona przez Słowackiego postać Kordiana. Kordian jako młody zostaje dotknięty chorobą wielu. Zakochany nieszczęśliwie w Laurze próbuje popełnić samobójstwo. Jego poetycka natura usposabia go do marzeń o wzniosłych czynach i wielkich ideach. Nigdzie nie widzie możliwości ich realizacji. Podróże po świecie przynoszą mu wiele rozczarowań Spostrzega że świat nie docenia szlachetnych dążeń patrząc na pieniądze, za które można kupić wszystko. Duchowa przemiana bohatera na szczycie Mont Blanck symbolizuje narodziny nowego bohatera -szlacheckiego rewolucjonisty, nie potrafiącego pociągnąć za sobą innych Decyduje się na samotną walkę, planując zamach na Cara Mikołaja. W decydującej chwili zatrzymuje Kordiana strach i imaginacja będąca personifikacjami jego wewnętrznych lęków i słabości. Mdlejąc przed sypialnią Cara Kordian ponosi klęskę. Trafia do domu obłąkanych, by tam ostatecznie rozczarować się co od znaczenia swojego czynu. Doktor Meistoteles uzmysławia mu, że jego samotna walka była błędem Takie jest również Słowackiego, który kreśląc postać Kordiana, jako szlacheckiego rewolucjonisty, skrytykował ideę walki samotnej w oderwaniu od mas ludowych widząc w niej przyczynę upadku powstania listopadowego Kordian jest nie przygotowany do dźwigania odpowiedzialności, nie posiada sprecyzowanego programu społeczno -politycznego. Mimo swego zapału i entuzjazmu Kordian nie zostaje nagrodzony, a szatan zabiera ostanie złudzenia wielkiego poświęcenia i niezwykłej szlachetności. Prowadzony na egzekucję Kordian otrzymuje zawiadomienie o ułaskawieniu.

Jakim będzie później człowiekiem? Słowacki nie odpowiedział na to pytanie. Można przypuszczać ,że będzie w samotności rozpamiętywać swoją tragedię.

Bohater romantyczny łączy wiele cech wspólnych. To ludzie osamotnieni. Niezależnie od tego gdzie spędzają życie mają poetyckie natury, a często są poetami. Łącząc działalność polityczna z działalnością artystyczną Nie spełnioną ,miłością, konieczność zerwania z dotychczasowymi zasadami etycznymi, klęska w walce politycznej znaczą życie bohatera romantycznego piętnem tragizmu.

1

1

---