WYKŁAD 3 (6.11.08)
Koncepcje prawno naturalne etyki
Istnienie obiektywnej, wspólnej wszystkim ludziom natury, która jest warunkiem prawidłowego poznania obowiązku człowieka i jego przyrodzonych praw (punkt koncepcji św. Tomasza)
- kwestionowano istnienie natury pod taka właśnie postacią
2. XVII w. Tomasz Hobbes
a) stworzył własną koncepcję prawa naturalnego
- w okresie przedhistorycznym ludzie żyli w stanie natury. Stan ten oznaczał wojnę wszystkich przeciw wszystkim, walka o byt, prawo siły - homo homini lupus Est (człowiek człowiekowi wilkiem)
- ludzie nie mogą znieść takiego stanu zagrożenia i zawarli umowę. Ustanowili wspólną władzę. Właśnie ona będzie dysponować majątkiem, życiem i zdrowiem wszystkich ludzi. Władza ta stała się władzą absolutną ( porównanie do smoka, potwora morskiego - Lewiatan)
-mimo wszystko, życie w stanie podległym takiej władzy jest lepsze niż życie w stanie natury
-w takim razie, jakie postępowanie jest etyczne? Ludzie udzielają różnych odpowiedzi, każdy ma inny koncept - np. wojny religijne i wojna 30-letnia- o tym, co jest sprawiedliwe , powinna decydować owa władza (Lewiatan), ponieważ ludzie nie porozumieją się na ten temat (tak jak pozytywizm prawniczy - w nowoczesnych społeczeństwach odgórnie tworzone prawo jest wspólnym mianownikiem dla ludzi o różnych poglądach. Prawo pozytywne nabiera przewagi nad prawem naturalnym - moralnym-odwrócenie ról)
3. XVIII w. Wielka Brytania, David Hume
a) sceptycyzm teorio - poznawczy
- wątpliwość dotycząca sposobu poznania rzeczywistości
-autor fragmentu książki „Traktat o naturze ludzkiej”, wyraził zdziwienie w jaki sposób autorzy dzieł filozoficznych potrafią przejść od roli Boga do moralności ludzkiej, następnie podsumowując co człowiek powinien (zastrzeżenie do takiego toku myślenia, nie można wyprowadzać zdań powinnościowych od opisowych - „is” - „ought” - „brzytwa Hume'a”)
b) analiza psychologii moralnej
-nie można ustalać tego co człowiek powinien czynić z wiedzy o nim i o świecie - więc skąd? Hume odpowiada, że „rozum człowieka jest niewolnikiem emocji (pasji)” - zarówno w poznaniu rzeczywistości i w poznaniu praktycznym (powinności). Pierwszą rolę odgrywają uczucia, emocje, pasje (analiza psychologii moralnej) - istnieją specyficzne emocje związane z moralnością, pozytywne i negatywne. Różnią się one stosunkiem do zachowań własnych i cudzych (duma z własnych zachowań - moralnie dobre, wstyd - moralnie złe; inni ludzie - miłość, nienawiść)
-
- prekursor stanowiska emotywizmu - sprowadza oceny moralne do charakteru emocji
c) stosunek innych do filozofii Hume'a
-dopiero w XX w. sięgnięto do jego teorii
-„brzytwa Hume'a” plus pojęcie błędu naturalistycznego równa się wadliwym próbom dedukowania powinności z bytu
4. XVIII w. - Immanuel Kant (Prusy)
a) okres “krytyczny” , “Krytyka czystego rozumu”, “Krytyka praktycznego rozumu” - rewolucja w ontologii I epistemologii, rewolucja filozofii praktycznej
b) imperatyw kategoryczny
-imperatywy kategoryczne mają charakter moralny, wyrażają powinność bez określania celu - „nie kradnij”, „nie zabijaj”
-imperatywy hipotetyczne wskazują najlepszy sposób realizacje danego celu - „jeżeli chcesz być szczęśliwy, rób tak i tak..”. Powinność warunkowa jest celem, któremu ma służyć - jak ktoś nie chce być szczęśliwy , to nie powinien postępować jak imperatyw wskazuje. Nie mają one jednak charakteru moralnego
-czy można znaleźć coś, co jest imperatywem kategorycznym i jest generalną zasadą? - poszukiwał fundamentu całej etyki, znalazł zasadę i ją sformułował - tzw. Zasada czystego rozumu praktycznego
„postępuj tak, jak gdyby zasada Twego postępowania miała być powszechnym prawem”
-potem Kant wyraża to w inny sposób - „postępuj zawsze tak, aby inny człowiek był dla Ciebie celem, a nie tylko środkiem”
c) pojęcie autonomii jednostki
-autonomia moralna nie może być narzucona z zewnątrz, powinna wynikać z własnego przekonania. Tylko to co wydaje nam się moralne. Jednostka ma autonomię w formułowaniu zasad moralnych
-ludzie powinni wspolnie wyznawać prawa, normy moralne, co nie powinno ograniczać ich autonomii
5. XVIII/XIX w. - utylitaryzm , Jeremy Bentham, J.S. Mill
a) konsekwencjalizm w etyce (o moralnej ocenie zachowania czynu decydują jego skutki)
- jakie skutki są moralnie dobre? - takie , które zwiększają sumę przyjemności w społeczeństwie. Dobre moralnie jest to, co umniejsza cierpienie dużej liczby osób
-budowali rachunek korzyści i matematycznie określali poziom przyjemności i cierpienia (jednak było to zbyt skomplikowane i niewykonalne )
6. XIX/XX w. - Fryderyk Nietzsche (Niemcy)
a) nie ma wspólnej moralności - odrzucenie tezy o wspólnej naturze
-ludzie zasadniczo się różnią (stratyfikacja społeczna, choć generalna różnica polega na tym co mają w świadomości)
-niektórzy mają świadomość „panów” - odwaga, męstwo, bezwzględność, niezależnie od stanu społecznego
-są ludzie z mentalnością niewolników - podporządkowanie, brak ambicji, tolerancja, wyrozumiałość, łagodność
-brak wspólnej natury wyżej wymienionych różnych ludzi, nieuchronnie muszą się oni skonfrontować i niestety w tej konfrontacji zwyciężają niewolnicy - jest ich więcej.
-kiedyś było inaczej, „panowie” mogli narzucić swoja wolę „niewolnikom” . Na początku XX w. ma miejsce sytuacja odwrotna, narzuca się „panom” tolerancję. „Panowie” skreślani są przez polityczną poprawność
7. XX w
a) egzystencjalizm (Sartre - egzystencja poprzedza esencję, czyli istnienie) lata 50/60 XX w.
-zaprzeczyli wcześniejszym filozofiom, że esencja poprzedza egzystencję. Najpierw jest byt, istnienie (człowiek), rodzi się i nie ma żadnej z góry określonej natury, wyznaczającej mu role czy powinności. Sam człowiek tworzy własną esencję, „naturę”
- esencję tworzy poprzez własne, życiowe wybory, które nie podlegają żadnej obiektywnej, zewnętrznej normie moralnej (np. 10 przykazań). Człowiek musi sam decydować o tym co zrobi („cokolwiek człowiek zrobi, będzie niemoralne” -F.Dostojewski)
-jednak człowieka nic nie zwalnia z odpowiedzialności za swoje czyny. Za wybory nie ma odkupienia win
-decyzje moralne w sytuacjach granicznych - momenty szczególnie ważne- od tego co zrobi zależą jego dalsze losy (zagrożenie śmiercią)
-inspiracja późniejszych filozofii - wyostrzenie niektórych postulatów i doprowadzenie do pewnych skrajności (w ogóle nie ma natury człowieka), odrzucenie wszystkich kodeksów etycznych
b) postmodernizm (Jack Derrida, Rorty, Liothard)
-emotywizm - odrzucenie idei, ze powinności moralne można wywodzić ze zdań opisujących rzeczywistość
-krytyka wszelkich narracji (opowieść o charakterze mitu wokół, którego organizuję się społeczeństwo - doktryny chrześcijańskie, polityczne, umowy społeczne). Nie można życia podporządkować ideologii, której wszyscy musza się poddać- skrajny indywidualizm- każdy konstruuje swoją własną narrację, system norm i ocen moralnych
-wolność indywidualna jednostki
WYKŁAD 4 (13.11.08) Etyka zawodowa, źródła
Pojęcie etyki zawodowej
Rodzaj etyki środowiskowej formułowana przez przedstawicieli środowiska. Składają się na nią oceny i normy postępowania o charakterze moralnym, które określają wzór właściwego wykonywania danego zawodu.
- Prof. Pawłowska - etyka zawodowa powinna mieć zawsze charakter spisanych norm postępowania (charakter odosobniony)
b) „zawód” - zajęcie zarobkowe o specyficznym charakterze, zajęcie polegające na odpłatnym wykonywaniu usług dla innych o częstotliwym charakterze
c) nie każdy zawód tworzy swoją etykę. Etyka zawodowa jest wytwarzana dla potrzeb środowisk tzw. „profesjonalistów”
-„profesja”, „profesjonalizacja zawodu”- zawód szczególnego rodzaju, legalny, wykonywany w pełnym wymiarze czasu (lekarz, prawnik, weterynarz). Posiadanie pewnych formalnych kwalifikacji do wykonywania tego zawodu, dopuszczenie do niego uzyskują ludzie o wykształceniu wyższym. Istnienie samorządu zawodowego (filtrowanie kandydata, kontrola jakości usług, posiadanie narzędzi dyscyplinowania). Wprowadzanie za pomocą prawa licencjonowania do wykonywania zawodu (wykształcenie, egzamin). Uwieńczenie profesjonalizacji - spisanie zasad etyki zawodowej (pielęgniarstwo - niedawno wprowadzono wymóg posiadania studiów wyższych, farmacja itp.)
- „wolny zawód” - odróżnić należy od profesji, pojęcie to pojawia się w przepisach podatkowych - zawód, który nie jest wykonywany w ramach stosunku pracy - wykonywanie usług, samodzielność, kreatywność (architekt, urbanista, adwokat)
-„wolny zawód” a „profesja” - wszystkie wolne zawody są profesjami , ale nie wszystkie profesje są wolnymi zawodami
-zawód zaufania publicznego - Konstytucja RP , art. 17 - mogą być tworzone samorządy zawodowe. Jest to pewnego rodzaju profesja, przy wykonywaniu której, klienci powierzają ważne dla siebie dobra - mienie, życie, integralność psychiczną ,itp. Osoby wykonujące ten zawód nie mogą podlegać stałej kontroli pod względem jakości wykonywania usług (lekarz podczas operacji - bazowanie na zaufaniu), aby wykryć błąd w postępowaniu, niezbędna jest specjalistyczna wiedza. Dla oceny jakości powoływane są specjalne organy. Każdy zawód zaufania publicznego jest profesją , nie każdy wolny zawód jest zawodem zaufania publicznego.
Etyka zawodowa a etyka ogólna
Etyka zawodowa jest konkretyzacją norm ogólno-etycznych w stosunku do szczególnych i specyficznych sytuacji , np. ogólno-etyczna norma „nie zabijaj człowieka” - lekarz ma decydować o przeszczepie, gdzie dawcą jest pacjent, który daje pewne oznaki życia (mózg już nie pracuje, ale organy tak) - jest to właśnie szczególna sytuacja
-etyki zawodowe stawiają osobom wykonującym dany zawód wyższe wymagania moralne
-często etyka zawodowa stawia warunki , których nie ma w etyce ogólnej (adwokat - obrońca i niesienie wszechstronnej pomocy, w etyce ogólnej nie ma czegoś takiego jak łagodzenie sytuacji oskarżonego, osoba winna powinna ponieść zasłużoną karę, jednak obrońca musi według zasad etyki zawodowej - bronić)
b) etyka zawodowa jest pochodną roli społecznej - zbioru oczekiwań, wymagań , które są stawiane osobom zajmującym określoną rolę społeczną
-etyka zawodowa nie jest wymyślona przez kogoś- jest to spontaniczne kształtowanie norm, choć np. w prawniczym zawodzie - role społeczne wyznacza prawo (kodeksy etyczne)
-w starych zawodach, najpierw były zwyczaje, które potem stawały się prawem (zawód sędziego)
c) etyka zawodowa a deontologia zawodowa
-deontologia - zbiór obowiązków
-niekiedy pojęcia te są zamienne
-inni postulują rozdział tych pojęć - deontologia jako sformalizowane akty normatywne, ustanowione przez samorządy, a etyka jako spontaniczna praktyka stosowania etyki
Źródła etyki
„etos” pewnych społeczności - pewne niespisane normy, akceptowane w pewnych kręgach społecznych (zwyczaj)
Spisywanie norm etycznych na pewnym etapie profesjonalizacji (kodyfikacja)
-często normy nie są spisane, ale silnie są zakorzenione i mimo, iż są zwyczajowe - ludzie sami wiedzą jak maja się zachować
-kodeksy etyczne są spisywane, ponieważ często normy są łamane - potrzeba stanowionego prawa
-USA - wymóg kodyfikacji przy upadku autorytetu zawodu prawnika (okres wojny secesyjnej - owocem była I kodyfikacja norm zawodu prawniczego - 1887 w Alabamie, „Kanon etyczny”; afera Watergate - lata 70', prezydent Nixon-za zgodą republikanów prowadzone były nielegalne działania inwigilacyjne demokratów, kolejny upadek autorytetu zawodów prawniczych - zastąpienie starego kodeksu , nowym w 1983 r.)
c) przeciwnicy kodyfikacji
-kodeks powinien być wyczerpujący, szczegółowy. Każda sytuacja powinna być tam zakwalifikowana- jest to wykonalne. Życie jest zbyt płynne i zmienne
-tworzenie iluzji zrzucenia z siebie odpowiedzialności na kodeks, niebezpieczeństwo złudy zdejmowania z człowieka obowiązku stosowania swojej moralności
d) obrońcy kodeksów (funkcje kodeksów)
-kodeksy mają walor edukacyjny, korporacje zawodowe powinny dbać o to, aby nowe kadry filtrowane były z punktu jakości oraz poziomu etycznego. Taki kodeks może spełnić funkcję dostarczania wiedzy o wymaganiach danego zawodu
-„milczenie o etyce zawodowej sprawia, że ludzie stają się gorsi”
-kodeksy takie przeznaczone są dla tych, którzy korzystają z usług ,oferowanych przez osoby, korzystające z danego kodeksu
-„domniemanie znajomości prawa” - dopóki normy nie są spisane - ktoś będzie się bronił przed niezastosowaniem danej normy. Przy kodeksach nie może powołać się na swoją ignorancję, spisanie zasad jest zabezpieczeniem przed taką linią obrony
-funkcja integracyjna - tworzy pewną wspólnotę zawodową, można liczyć na jej pomoc
WYKŁAD 5 (20.11.08) Kodeksy etyczne
1.Kodeks etyczny
a )Zwykle spisywany, uchwalany przez samorząd zawodowy, na jakimś zjeździe w formie uchwały
-uchwała ma charakter samoistny - nie ma obowiązku wydania takiego dokumentu, jednak zwykle rada samorządu zawodowego zobowiązana jest do wydania aktu normatywnego poprzez ustawę o wykonywaniu zawodu zaufania publicznego
-niekonsekwentnie wyrażone w ustawach : samorząd „uchwala” (np. radcy prawni, lekarze), „ustala”, „kodyfikuje” (farmaceuci) , „kształtuje” (notariusze) , „wyraża opinię” (komornicy sądowi), „wypowiada się”, „ krzewi”, „upowszechnia zasady” (pielęgniarki)
-kodeks nie zawsze ustala samorząd
b) za nieprzestrzeganie - kara dyscyplinarna
-orzeka zwykle organ korporacyjny - komisja dyscyplinarna (zwykle zasada dwuinstancyjności z możliwością odwołania się do sądu powszechnego, w przypadku adwokatów - Sądu Najwyższego)
-kary: upomnienie, nagana, kara pieniężna, zakaz wykonywania zawodu (tymczasowy, dożywotni; występuje też w KK, ale maksymalnie na 10 lat jako kara dodatkowa)
2. Kodeks deontologiczny a przepisy prawa - co zrobić , gdy kodeks jest sprzeczny?
a) początek lat `90-dyskusja na temat ustawy o warunkach i możliwościach legalnego przerywania ciąży - obowiązywała stara ustawa z 1956 r., szeroko dopuszczająca aborcję (3 możliwości - ciąża z przestępstwa, zagrażająca życiu matki, „względy społeczne”)
-lekarze- podjęto uchwałę zmieniającą kodeks etyki lekarskiej, wprowadzono art. 37, który mówił, że niedopuszczalne jest przeprowadzanie przez lekarzy aborcji ze „względów społecznych”
-RPO - Ewa Łętowska_ złożyła do TK wniosek o sprawdzenie zgodności z Konstytucją, kodeksu etyki lekarskiej - m.in. art. 37. Łętowska utrzymywała, że kodeks ma charakter aktu normatywnego z zakresu administracji państwowej - dlatego TK jest właściwy do rozpatrywania takich spraw.
Łętowska : „w ustawie o izbach lekarskich, w art. 4, upoważnia się do wydania kodeksu i przewidziano tam sankcję za naruszanie go. Co więcej, w dużym stopniu kształtuje sytuacje prawną jednostki” , „Gdyby lekarz dokonał aborcji zgodnej z ustawą, narażałby się na sankcję z Kodeksu Etyki Lekarskiej”
-TK , 7.X.1992, skład 12 - os.
*przedmiotem oceny TK nie może być norma etyczna, jedynie norma prawna, którą norma etyczna dookreśla. Porządek normy prawnej i normy etycznej to dwa różne porządki, jednak czasami w normy prawne odsyłają do norm etycznych i w tym przypadku normy etyczne dookreślają normy prawne - w ustawie jest, że lekarz musi przestrzegać ustawy i kodeksu deontologicznego
*TK nie może badać zgodności KEL z Konstytucją, może jedynie zasygnalizować, że powstaje sprzeczność w systemie prawa, ale TK nie ma władzy , by orzekać w sprawie sprzeczności tych dwóch ustaw - co ważniejsze, nie może orzekać
-TK nie był jednomyślny - 8 było za powyższymi tezami, 4 było odmiennego zdania
-uzasadnienie odmiennego zdania :
1) kodeks zawiera poważne sankcje
2) kodeks wydany na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie
3) poprzez odpowiedzialność dyscyplinarną prawodawca zrównał odpowiedzialność za złamanie normy prawnej z normą deontologiczną, a postanowienie TK jest oparte o archaiczną wersję prawa naturalnego
4) odmówienie KEL charakteru aktu prawnego ma charakter aprioryczny, opowiada się za szerokim rozumieniem aktu prawotwórczego (również uchwały organizacji społecznej). Przeciwne stanowisko prowadzi do poważnych konsekwencji i może prowadzić do wprowadzania zasad etyki sprzecznych z ustawą co ma ogromny wpływ na sytuację jednostek . Naruszałoby to zasadę państwa prawa z art. 1 Konstytucji. Prowadziłoby to do wyłączenia spod wszelkiej kontroli pod względem legalności aktów o ogólnokrajowym zasięgu
5) KEL jest aktem wykonawczym do ustawy - reguluje to co mieści się w materii ustawowej
-w związku z takim rozpatrzeniem sprawy, RPO skierowała wniosek do TK dotyczący przeprowadzenia wykładni dwóch sprzecznych ustaw w kontekście postępowania administracyjnego
-TK był wówczas władczy do wydawania uchwał wiążących z zakresu wykładni prawa
-uchwała TK z 1993 w związku ze sprzecznością dwóch ustaw:
*do czasu usunięcia sprzeczności nie wolno wymierzać sankcji lekarzowi za zachowanie sprzeczne z KEL, ale zgodne z ustawą z 1956 r.
-problem nie był tak palący bo w 1993 r. wydano ustawę o ochronie macierzyństwa , która uchylała przepis o aborcji ze „względów społecznych”
b) powyższy problem „sam się rozwiązał”, ale czy jest to wystarczające do rozwiązywania podobnych sytuacji?
-gdyby kodeks deontologiczny był wiernym powtórzeniem prawa - byłby zbędny, a gdyby kodeks ustalał to, czego prawo nie reguluje - byłoby to ograniczenie praw jednostki -> art. 32 §2 „nikogo nie wolno zmuszać do zachowania nie nakazywanego przez prawo” - tzn. nie mogłoby się za złamanie przepisów takiego kodeksu przeprowadzać postępowania dyscyplinarnego , ALE postępowanie dyscyplinarne jest postępowaniem zupełnie innego środowiska
c) Konstytucja 1997 r.
-znalazło się uregulowanie TK i cały rozdział dotyczący źródeł prawa
*prawo powszechnie obowiązujące - art. 87 - katalog zamknięty wykluczył uchwały samorządu jako źródła prawa powszechnie obowiązującego
*druga kategoria- źródła prawa wewnętrznego - art. 93 - są stanowione dla jednostek organizacyjnie podległych organowi wydającemu uchwały (nie wiadomo czy ta relacja zachodzi między samorządem zawodowym, a osobami należącymi do korporacji, ponieważ istnieje obowiązek przynależności do korporacji)
-wg dr Łabieńca Konstytucja '97 r. Wykluczyła kodeksy deontologiczne z zakresu źródeł prawa
-przepisy Konstytucji '97 o TK również nie wyznaczają kompetencji TK w zakresie orzekania o zgodności kodeksów deontologicznych -w tym świetle zaskoczeniem jest orzeczenie TK z 23.IV.2008 r., skład 5-os
*sprawa wszczęta ze skargi konstytucyjnej , kobieta będąca lekarzem krytykującym lekarzy w zakładzie opieki zdrowotnej. Przeprowadzano niczym nieuzasadnione punkcje lędźwiowe u dzieci z zapaleniem opon mózgowych - nie miało to znaczenia z punktu widzenia medycznego, jedynie naukowego. Dodatkowo nie informowano rodziców o zabiegach. Komisja dyscyplinarna wszczęła postępowanie przeciwko pani lekarz, że złamała art. 52.2 mówiący o ostrożności w krytyce. Pani wniosła skargę konstytucyjna, że naruszono jej prawo swobody wypowiedzi poprzez art. 52.2. TK orzekł, że KEL w zakresie , w którym zakazuje wypowiedzi krytykujących zgodnych z prawdą, uzasadnionych interesem społecznym jest niezgodny z Konstytucją - orzeczenie o zakresowym charakterze (ograniczał zakres stosowania)
*TK ominął kwestię zasadniczą - czy TK jest władny orzekać w takich kwestiach
*uzasadnienie orzeczenia - TK wskazuje na normatywny charakter Kodeksu Etyki Lekarskiej (normy nakazujące powinne zachowanie, obłożone sankcją itp.) w szerokim rozumieniu. Skoro przepisy ustawy o izbach lekarskich odsyłają do KEL to nadaje mu charakter normy prawnej.
*TK więc wydaje się być władny do badania zgodności kodeksów o ile powstały na podstawie upoważnienia zawartego w ustawie.
*negatywne skutki orzeczenia: powielanie systemu represyjnego, odebranie niezależności treści kodeksów deontologicznych (muszą być zgodne nie tylko z ustawami korporacyjnymi, ale też z wszystkimi innymi), pytanie: kto ma tworzyć w takim razie kodesky deontologiczne?
WYKŁAD 6,7 (27.11.08,4.12.08) Etyka adwokacka
Wprowadzenie
a)adwokat - najstarszy zawód prawniczy , istniał już w Rzymie
b)odpowiedniki polskiego adwokata na świecie
-kraje anglosaskie (dwoistość zawodu), barrister - orator, jego główną rolą jest reprezentacja w sądzie; solicitor- doradca prawny, ale nie zajmujący się występowaniem w sądzie (zwykle lepiej zna się na prawie)
-USA , attorney- właściwy adwokat, advisor - mniejsza rola niż np. solicitor, paralegals- pomocnicy attorney'a
-kraje europejskie - podobnie jak w Polsce
2.Historia
a)kolebką etyki prawniczej są Stany Zjednoczone
-w XVII w. wyodrębniła się grupa zawodowa ludzi, zajmująca się prawem
-1732 r.- wprowadzono licencje na wykonywanie zawodu prawnika
-1784 r.-wymóg wykształcenia prawniczego do uzyskania licencji
-1817 r.-wymóg wykształcenia akademickiego
-1878 r.- powstaje ABA - American Bar Association - przynależność jest obowiązkowa
-1887 r.- pierwszy stanowy kodeks deontologiczny w Alabamie - Cannons of Ethics
-1908 r.- Cannons of Professional Ethics - wydany przez ABA, formalnie przyjmowany przez wszystkie strony- legalizacja kodeksów przez stanowe sądy najwyzsze
-1915 r.- powołano w ABA stały komitet etyki zawodowej, stworzono procedury odpowiedzialności zawodowej, w poszczególnych stanach funkcjonują komisje dyscyplinarne - postępowanie rozpoczyna się wnioskiem dotyczącym danego adwokata. Sankcje: upomnienie, zawieszenie prawa do wykonywania zawodu, pozbawienie prawa do wykonywania zawodu, nakaz ukończenia kursów doszkalajacych
-1969 r.- nowa kodyfikacja, Model Code of Professional Responsibility - 3 kategorie norm; I - 8 zasad ogólnych, II - uzasadnienia, rozważania dotyczące zasad,III reguły dyscyplinarne. Kodeks stopniowo przyjmowany przez wszystkie stany decyzją sądu lub legislatywy.
-lata '70- afera Watergate (szczególny nacisk na kształcenie etyczne)
-1983- Model Rules of Professional Conduct; zrezygnowano z nazwy „code” , bo kodeks powinien regulować kompleksowo. Póki co- 2/3 Stanów przyjęło kodeks, choć stary kodeks jest również stosowany przez komisje dyscyplinarne
b)Polska
-pierwsza wzmianka o kodeksie etycznym - 1016 r. - Chrobry nakazał zapewnienie wdowom i kobietom obrońców przed sądem opłacanych ze skarbca ksiażęcego
-okres zaborów opóźnił wykształcenie się zawodu
-prawnicy jako elita intelektualna wykazywali się patriotyczna postawą
-1886 r.- rozpoczęła się dyskusja na temat etyki, w Warszawie powstał kwestionariusz o sztuce adwokatury
-1914 r.- referat Mogilnickiego, Lwów- powołanie komisji , która miałaby skodyfikować zasady etyki
-po 1918 r.- jeden z pierwszych dekretów Marszałka dotyczacy ustroju adwokatury, wszedł w życie 01.I.1919 r.- pewna unifikacja (wśród polskich adwokatów panowało stanowisko raczej przeciwne kodyfikacji- odjęłoby to odpowiedzialność za własne czyny)
-1935 r.- powstaje komisja kodyfikacyjna uchwałą Warszawskiej Rady Adwokackiej
-okres II wojny- prawnicy efektywnie uczestniczyli w tworzeniu struktur Państwa Podziemnego. Pierwszym delegatem Rządu na Kraj był Ratajski- adwokat. W czasie wojny zginęło 56% adwokatów, 95% aplikantów
-okres powojenny- fizyczne wyniszczenie polskiej adwokatury, w tym wyniszczenie etyczne. W tamtym okresie często w ogóle nie wymagano obecności adwokata w procesie, a nawet jak był- zachowywał się w sposób bierny, a nawet działał na szkodę swojego klienta; inwigilacja środowisk adwokackich przez SB
-1950 r.-dekret o adwokaturze, odbierał samorządowi adwokackiemu swobodę działania
-powstaje społeczny etos adwokatów- obrona więźniów politycznych
-1961 r.- ustawa o adwokaturze, utworzenie komisji do kodyfikacji etyki adwokackiej, zdecydowano się nadać tytuł „Zbiór zasad”, w tym samym roku został wydany (niemożliwe użycie nazwy „kodeks” z powodu niespełnienia zasady zupelności)
-26.V.1982 r.- prawo o adwokaturze, zastąpienie ustawy z 1961 r.
-1998 r.- uchwalenie „Zbioru zasad etyki adwokackiej i godności zawodu” przez Naczelną Radę Adwokacką, następnie zmiana w roku 2003 i poźniejsze
3.Droga do adwokatury
a)USA
-studia prawnicze podejmuje się po ukończeniu college'u, czyli po 20 roku życia , w specjalnie wydzielonych jednostkach organizacyjnych - Schools of Law. Nauka polega na rozwiązywaniu kazusów, główne formy zajęć: ćwiczenia, konwersatoria - ogromny nacisk na praktykę. Kryteria przyjęć - oceny z college'u, na rozmowie kwalifikacyjnej bada się czy osoba rozumie etyczne strony zawodu, bada się opinię o studencie z college'u. W czasie edukacji bardzo dba się o morale studenta.
-nie ma jednego kanonu nauki prawa w USA - jest zaledwie kilka powtarzających się przedmiotów
-po szkole: egzamin adwokacki. Bardzo szeroki zakres egzaminu, bogata forma- eseje, pisma, rozwiązywanie kazusów. Wymogiem do zdania jest też otrzymanie opinii o wysokim poziomie moralnym (wywiady środowiskowe, sytuacja finansowa, historia karty kredytowej, wykroczenia)
-po egzaminie: licencję na wykonywanie zawodu dostaje się tylko na stan, w którym się zdawało egzamin. Dopiero po kilku (kilkunastu) latach można ubiegać się o uzyskania licencji w innym stanie
4.Wymogi etyczne prawa z 26.V.1982 r. (okres stanu wojennego)
a)art. 1 (potem nowelizowany, ostatnio w 2007 r.)
-określa zadania adwokatury, wyznacza społeczną rolę- udzielanie pomocy prawnej, współdziałanie w ochronie praw jednostki, udział w stosowaniu i kształtowaniu prawa
-ust. 3 - niezależność adwokata, podlega tylko ustawom
b)art. 3- zadania samorządu adwokackiego
-ust.5- zadaniem samorządu jest ustalanie i krzewienie zasad etyki zawodowej oraz dbanie o ich przestrzeganie
c)art. 65- aby zostać adwokatem kandydat musi mieć kreślone cechy, po pierwsze- nieskazitelny charakter
d)przed wpisaniem na listę adwokacką kandydat składa ślubowanie, w którego treści także są normy etyczne - zasady godności, uczciwości itp. ; konkretne zobowiązanie do pewnych zachowań
e) adwokat ma przyczyniać się do „umacniania porządku prawnego”
f)zasady z prawa o adwokaturze
-zasada zachowania tajemnicy zawodowej
-obowiązek sumienności i rzetelności
-bez ważnej przyczyny adwokat nie może odmówić udzielenia pomocy prawnej (ograniczenie swobody umów)
-zasada immunitetu adwokackiego- wolność słowa i pisma w granicach wykonywanych zadań (jeżeli adwokat przekroczy te granice - ścigane jest tylko w drodze dyscyplinarnej- orzeka sąd dyscyplinarny, dwuinstancyjny, Wyższy Sąd Dyscyplinarny; rozporządzenie wykonawcze z 23.VII.1990 r. w sprawie o postępowaniu dyscyplinarnym; od orzeczenia drugiej instancji przysługuje skarga kasacyjna do SN, przy rażącym naruszeniu prawa , jednak wnieść ją może ograniczony krąg osób - m.in. : Minister Sprawiedliwości, Prezes Naczelnej Rady Adwokackiej). Adwokat podlega postępowaniu dyscyplinarnemu za działanie sprzeczne z prawem , bądź naruszenie zasad etycznych.
*sankcje : upomnienie, nagana, kara pieniężna, zawieszenie w czynnościach zawodowych (od 3 miesięcy do lat 5), wydalenie z adwokatury (karę może wymierzyć dziekan rady adwokackiej)
5.”Zbiór zasad....” z 1998 r.
a)ogólne zasady (rozdz. 1 i 2)
§1 - zasady etyki adwokackiej są zastosowaniem norm ogólno-etycznych do specyficznych sytuacji jakie tworzą adwokaci; określenie jakich zasad etycznych adwokat powinien przestrzegać za granicą - „przestrzeganie norm w niniejszym kodeksie, jak również norm etyki adwokackiej obowiązujących w kraju goszczącym”
§2- sytuacje nieregulowane w kodeksie- należy stosować wtedy zasady ustalane w uchwałach samorządu zawodowego, w orzecznictwie dyscyplinarnym oraz w normach zwyczajowych przyjętych przez środowisko adwokackie
§4 - zakres obowiązywania norm deontologicznych - adwokat odpowiada dyscyplinarnie za uchybienie w etyce adwokackiej lub naruszenie godności zawodu podczas działalności zawodowej, publicznej, a także w życiu prywatnym
§23 - zakaz reklamy
-historia- w czasie zaborów, początkowo dopuszczano możliwość reklamy (gazety); XIX w. USA nie było żadnych ograniczeń, obowiązywały zasady ogólnoobyczajowe wobec wszystkich reklam, także adwokackich. Zmiana nastąpiła w USA w roku 1908- w Kanonie Etycznym zawarto przepisy zabraniające reklamy, możliwe było jedynie informowanie o działalności (szyld, ogłoszenie w gazecie o godzinach otwarcia, zmianie adresu, numerze telefonu. W latach '60 wprowadzono nowy kodeks (1969) , podtrzymał on generalny zakaz reklamy z drobnymi liberalnymi zmianami. W latach '70 nastąpił głośny proces w Arizonie - adwokat reklamował się w prasie i przekroczył granice informacji. Odwołał się do SN w Arizonie- 1977 nastąpiło precedensowe orzeczenie. Wystosowano 2 zarzuty - pierwszy dotyczył stosowania kar wobec zakazu reklamy- naruszały one prawo antymonopolowe, drugi natomiast dotyczył naruszania konstytucyjnej wolności słowa. Uznano racje co do drugiego zarzutu - zakaz reklamy naruszał wolność słowa, wymuszono zmianę kodeksu. W 1983 uchwalono nowy, w którym reklama została dozwolona, zakazano jedynie reklamy nieuczciwej i kłamliwej. Dziś w USA praktycznie można wszystko. Są pewne kontrowersje co do formy - np. reklama w TV, w środkach komunikacji miejskiej (promocje na rozwody). W Europie do niedawna był powszechny zakaz reklamy. Uznano, że reklama powodowałaby niezdrową konkurencję między adwokatami i najlepszą reklamą będzie wysoka jakość świadczonych usług. W Polsce także do niedawna obowiązywał §23 , gdzie adwokata obowiązywał zakaz korzystania z reklamy w jakiejkolwiek formie oraz pozyskiwanie klientów sprzeczne z godnością pracy. W 2005 r. zmieniono tę regulację. Dodano §23 a, §23 b, §23 c, §23 d. W §23 nadal jest zakaz reklamy, skreślono wyrażenie „w jakiejkolwiek formie”. §23 a- adwokat jest uprawniony do informowania o swojej działalności zawodowej zgodnie z pewnymi warunkami, §23 b- adwokatowi nie wolno oferować swoich usług osobom, które uprzednio nie wyraziły takiego wyraźnego życzenia, §23 c- szczegółowe określenie co powinny zawierać pisma adwokata w związku ze świadczoną pomocą, §23 d- zakaz przyjmowania korzyści majątkowych za skierowanie klienta do innego adwokata lub osoby trzeciej
b)obowiązki adwokata
-wobec klienta
*zasada zaufania klienta do adwokata, lojalności adwokata wobec klienta
*§6 - „Celem podejmowanych przez adwokatów czynności zawoodowych jest ochrona interesów klienta
*modele relacji „adwokat-klient”: 1)adwokat jako „płatny rewolwerowiec”- działa tylko w interesie i wyłącznie dla dobra klienta, absolutnie wszystkie chwyty dozwolone, wszystkie decyzje podejmuje klient, adwokat daje mu tylko możliwości; 2) rola adwokata jako „guru”- klient jest tylko podmiotem działań, charakter paternalistyczny, adwokat wie co jest najlepsze dla klienta, mówi co należy zrobić; 3) rola adwokata jako „ojca chrzestnego”- zbliżona do woli „guru” z tą różnicą , że adwokat mówi co trzeba zrobić; 4) adwokat jako „przyjaciel rodziny, domowy prawnik” - wspólne podejmowanie decyzji (najczęstszy model występujący w USA - „rodzinny prawnik”). W Polsce nie ma klarownej wizji, uchyla się jedynie modele skrajne
*jak powinna wyglądać prawidłowa relacja?- dobrowolność zawarcia umowy przy nawiązywaniu relacji, od klienta zależy zawarcie umowy. Adwokat może odmówić tylko z ważnych powodów za zgodą kierownika zespołu (jak jest zespół, kiedyś obowiązkiem była przynależność do jakiegoś zespołu, obecnie odeszło się od takiego nakazu). Adwokat nie może pozostawać w ramach stosunku pracy (jedynie działalność dydaktyczna- uniwersytecka). Może odmówić udzielenia pomocy np. z powodu braku czasu, bądź braku specjalistycznej wiedzy.
-wobec sądu i innych organów
-wobec innych adwokatów
-wobec samorządu zawodowego
-wobec innych osób i społeczeństwa