1. FUNKCJE POLITYKI EKONOMICZNEJ W RÓŻNYCH SYSTEMACH SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH

polityka ekonomiczna - bezpośrednie kierowanie gospodarką narodową przez państwo lub pośrednie oddziaływanie państwa na funkcjonowanie tej gospodarki

Kierunki oddziaływań polityki gospodarczej państwa w gospodarce mieszanej (rynkowej):

1. polityka ekonomiczna oddziaływuje na gospodarkę poprzez zapewnienie stałego dopływu środków niezbędnych do wykonywania przez państwo funkcji wewnętrznych i zewnętrznych. Siła państwa zależy od potencjału gospodarki narodowej, dlatego państwo musi nie tylko ustanawiać i pobierać podatki, ale też wspierać rozwój gospodarki narodowej.

2. polityka ekonomiczna w niektórych krajach wspiera funkcjonowanie i rozwój sektorów gospodarki nie cieszących się dostatecznym zainteresowaniem prywatnych przedsiębiorstw (kolej, poczta, szkoły, upaństwowione przedsiębiorstwa)

3. polityka ekonomiczna stara się zapewnić ochronę działalności gospodarczej obywateli przed zagraniczną konkurencją

4. polityka ekonomiczna stara się chronić konkurencję przed organizacjami monopolistycznymi

5. usuwa zagrożenia rozwoju gospodarczego przez przeciwdziałania czynnikom wywołującym kryzysy oraz pobudzanie koniunktury

6. podejmuje problemy ochrony środowiska naturalnego i przestrzennego ładu w zagospodarowaniu kraju

7. utrzymuje w państwie ład społeczny, osłania słabsze warstwy, reguluje warunki pracy i płacy

System realnego socjalizmu:

zapoczątkowany przez rewolucję bolszewicką w 1917r. w Rosji. Jest to koncepcja bezpośredniego kierowania gospodarką przez aparat państwowy i partyjny. W wyniku tego systemu zostały upaństwowione przedsiębiorstwa oraz wszelkie formy działalności gospodarczej. Aparat państwowy przejął czynności regulacyjne.

1. organizowania gospodarki, tworzenia i zmieniania jej struktury organizacyjnej

2. planowania działań gospodarczych, ustalania rozmiarów i kierunków produkcji oraz inwestycji

3. zapewnienia realizacji wytyczonych planów, dyscyplina, kontrola wydawanych poleceń

4. rozdzielanie czynników produkcji i wytworzonych produktów

Okres transformacji ustrojowej

To odbudowa ustroju opartego na zasadach demokracji, własności prywatnej i rynkowej regulacji procesów ekonomicznych w krajach Europy Środkowej i Wschodniej.

Funkcje polityki gospodarczej w okresie transformacji:

1. demontaż instytucji i struktur systemu nakazowo-rozdzielczego

2. kreowanie warunków umożliwiających uruchomienie i prawidłowe działanie mechanizmów regulacji rynkowej

3. przekształcenie własnościowej struktury gospodarki - prywatyzacja

Kuracja szokowa to realizacja podstawowych działań przeobrażających w krótkim czasie.

2. CELE I UWARUNKOWANIA POLITYKI EKONOMICZNEJ

Uwarunkowania polityki ekonomicznej:

1. zewnętrzne - sytuacja międzynarod., możliwości eksportowe i importowe

2. wewnętrzne - uwarunkowania ustrojowo-systemowe, geograficzno-przyrodnicze, społeczne, wyznaczanie poziomu społeczno-gospodarczego

Uwarunkowania zewnętrzne:

1. Otoczenie międzynarodowe ma wpływ na możliwości i ograniczenia polityki ekonomicznej, które wynikają z położenia geograficznego, determinującego sytuację kraju i możliwości współpracy z innymi krajami.

2. Uwarunkowania wynikające z sytuacji międzynarodowej, z przynależności danego kraju do określonych ugrupowań militarnych, politycznych i gospodarczych pociągają za sobą konsekwencje w rodzaju przyjmowania na siebie zobowiązań, które trzeba wypełniać. Ograniczenia i uwarunkowania wiążą się z przynależnością do rozwijających się wspólnot polityczno-gospodarczych, np. UE, a także międzynarodowych organizacji gospodarczych - WTO (Światowa Organizacja Handlu).

3. Czynnikiem uwarunkowań zewnętrznych są warunki wymiany, tzw. „terms of trade” - stosunek wg. którego towary eksportowane są wymieniane za granicą na towary importowane. Określa się go najczęściej w formie wartościowej. Im wskaźnik cenowy terms of trade jest wyższym tym lepiej dla kraju eksportującego.

4. zadłużenie wobec zagranicy (stan zobowiązań i należności w stosunku do zagranicy) - problemem stają się warunki regulowania zobowiązań (koszty obsługi kredytów)

5. stan i strukturę zagospodarowania regionów przygranicznych krajów sąsiednich

Uwarunkowania wewnętrzne

• czynniki przyrodnicze (bogactwa naturalne) - zasoby surowców mineralnych, wody, gleb, lasów. Środowisko naturalne jest nośnikiem zasobów występujących w ilościach ograniczonych, niezbędnych do prowadzenia działalności gospodarczej oraz do zaspokajania potrzeb biologicznych i społecznych człowieka.

• uwarunkowania materialne - wyposażenie kraju w majątek trwały produkcyjny i infrastrukturalny. Od majątku trwałego zależy poziom efektywnego zatrudnienia zasobów pracy żywej i wykorzystanie zasobów naturalnych. Stan infrastruktury określa poziom życia i zaspokajania potrzeb indywidualnych i społecznych.

• uwarunkowania ludzkie - podstawowe znaczenie mają: liczba i struktura ludności kraju oraz struktura narodowościowa. Liczba i struktura ludności określa potencjał zasobów pracy żywej kraju oraz liczebność różnych grup odbiorców produkcji społecznej. Uwarunkowania te wyznaczają możliwości i potrzeby w dziedzinie kształtowania zatrudnienia, rozbudowy infrastruktury społecznej. Bardzo ważny dla polityki gospodarczej jest stosunek społeczeństwa do władzy, która tę politykę formułuje i prowadzi. Mówi się także o pozytywnych i negatywnych cechach charakteru narodowego i jego wpływie na zachowania przedstawicieli różnych nacji w procesie gospodarczym.

Mówiąc o uwarunkowaniach musimy rozpatrywać je w kategoriach czasu (długo- i krótkookresowe).

Cele polityki ekonomicznej w krajach kapitalistycznych:

• tworzenie warunków umożliwiających rozwój przedsiębiorstw prywatnych

• przełamanie ograniczeń koniunkturalnych

• zapewnienie stałej stopy wzrostu gospodarczego

• pełne zatrudnienie

• stabilizacja cen

• równowaga bilansu płatniczego

Cele w krajach realnego socjalizmu:

• poprawa warunków bytowych ludności przez kształtowanie stopy wzrostu gospodarczego

• przeobrażenie struktury tego wzrostu

Cele ogólne:

1. ustrojowo-systemowe i polityczne - prymat polityki nad ekonomią - zasada ta miała na celu respektowanie podstawowych wartości dla narodu powszechnie uznawanych i akceptowanych przez społeczeństwo. Tak naprawdę miała na celu podtrzymywanie władzy partii.

2. ekonomiczne wiążą się z pomnażaniem bogactwa kraju i powiększaniem podstaw dobrobytu społecznego. Dobrobyt - zaspokajanie na wysokim poziomie biologicznym i społecznym potrzeb ludności. Ważne jest też dążenie do umacniania zdolności konkurencyjnej gospodarki narodowej wobec otoczenia i zwiększania jej udziału w międzynarodowym podziale pracy. W zbiorze celów znajdują się też założenia dotyczące przekształceń strukturalnych gospodarki. Z przekształceniami wiążą się cele polityki przestrzennego zagospodarowania kraju i rozwoju regionalnego. Należy kształtować też cele niższego rzędu:

1. wzrost przedsiębiorczości

2. inicjatywa

3. innowacyjność

4. swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

Ważne miejsce zajmuje równowaga gospodarcza, która jest warunkiem sprawnego funkcjonowania systemu gospodarczego.

3. społeczne - dobrobyt obejmuje także elementy związane z podziałem dochodu narodowego. Na dobrobyt wpływa wysoki poziom dochodów i zabezpieczenia bytu materialnego, warunków życia, zdrowia, mienia, a także sprawiedliwy podział dochodów, gwarancja zatrudnienia i godziwe wynagrodzenie. Niedostatek jest przeciwieństwem dobrobytu. Stan ten tworzą: bezrobocie (jawne lub ukryte), niskie płace, nierówności dochodów, brak szans awansu i poprawy warunków życia.

egalitaryzm - równa płaca dla wszystkich

Należy dążyć do:

• wyrównania szans wszystkich obywateli w zdobywaniu wykształcenia

• -||- uzyskania pracy i płacy zgodnej z kwalifikacjami

• dbać o osłonę grup społecznych i jednostek najsłabszych

• zwalczania nędzy

• ekologiczne - ochrona przyrody wymaga ograniczeń i uwarunkowań w prowadzeniu działalności gospodarczej oraz działań zabezpieczających przed zanieczyszczeniem wody, powietrza, gleby, a także rekultywację środowiska na obszarach zrujnowanych.

• militarne - im więcej środków przeznaczamy na obronę militarną, tym mniej jest ich na pozostałe cele. Polityka ekonomiczna zmierza do uformowania odpowiedniej struktury gospodarki (przemysłu), przez rozwój gałęzi zdolnych do wytwarzania materiałów do produkcji sprzętu wojskowego (hutnictwo, przemysł maszynowy, elektrotechniczny, lotniczy)

3. PRZEDMIOT ODDZIAŁYWAŃ POLITYKI EKONOMICZNEJ

Państwo - znajduje się wśród prowadzących politykę gospodarczą - jest podmiotem najważniejszym. Obejmuje terytorium całego kraju. Przedmiotem oddziaływań państwa w dziedzinie regulowania problemów społeczno-gospodarczych jest gospodarka narodowa - obejmuje łącznie wszystkie gospodarstwa indywidualne i zespołowe na terytorium państwa.

Międzynarodowa wspólnota - tworzona jest przez państwa zainteresowane wzajemną współpracą, np. Unia Europejska. Terytoria krajów Unii tworzą jeden obszar gospodarczy.

Gospodarka narodowa („wielki system społeczny”) często korzysta z zewnętrznych źródeł zasilania. Obroty między gospodarką a otoczeniem w dłuższych okresach muszą być zrównoważone. Stan gospodarki kraju rozstrzyga o poziomie zaspokajania potrzeb narodu.

Najważniejsze ujęcia w badaniu gospodarki narodowej:

1. zajmujemy się zasobami czynników produkcji i jej wzrostem. Badamy stan i dynamikę zasobów, ich strukturę, alokację, zmierzając do określenia potencjalnych możliwości produkcyjnych gospodarki narodowej. Zasoby dzielimy na naturalne, majątkowe i potencjalne zasoby pracy. Wzrost zasobów powoduje zwiększenie potencjału ekonomicznego.

2. koncentrujemy uwagę na prowadzonej na terytorium państwa działalności gospodarczej, jej rozmiarach i strukturze. Badamy działalność prowadzoną w danym czasie i kraju przez poszczególne gałęzie gospodarki narodowej lub na obszarach poszczególnych regionów.

Rozmiary i dynamika działalności gospodarczej na terenie kraju:

PNB (produkt narodowy brutto) - miara łącznych dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji. Produkcję mierzy się wg. wart. rynkowej dóbr i usług, w cenach bieżących.

PNB-amortyzacja=PNN

Dochód narodowy=PNN (produkt narodowy netto) - całość dochodów wypłacanych właścicielom ludzkich i fizycznych zasobów wytwórczych za wykorzystanie tych zasobów w określonym odcinku czasu. Jest to suma płac i innych dochodów z tytułu wykonywania pracy i dochodów właścicieli zasobów kapitałowych zaangażowanych w gospodarce.

Polityka ekonomiczna zajmuje się także badaniem relacji między wielkością wytwarzanego dochodu narodowego, a stanem zasobów narodowych. Miernikiem tych relacji są:

1. społeczna wydajność pracy (wielkość wytworzonego dochodu nar. podzielona przez liczbę zatrudnionych w gospodarce)

2. pracochłonność - (łącznie przepracowany czas przez zatrudnionych / wielkość wytworzonego dochodu narodowego)

3. techniczne uzbrojenie pracy - (wart. brutto produkcyjnych śr. trw. / liczbę zatrudnionych w gospodarce)

4. kapitałochłonność - (wart. brutto produkcyjnych śr. trw. / wielkość wytworzonego dochodu nar.)

Stopa wzrostu dochodu narodowego - wyrażona procentowo relacja między przyrostem dochodu narodowego w danym okresie a wielkością dochodu narodowego w okresie wyjściowym.

4. EWOLUCJA DOKTRYN W POLITYCE EKONOMICZNEJ

doktryna - zbiór uporządkowanych w pewien sposób założeń, twierdzeń i poglądów na temat określonej dziedziny wiedzy lub działalności.

W starożytności wszystkie zagadnienia gospodarcze uważano za polityczno-etyczne. W średniowieczu zagadnienia gospodarowania traktowano z punktu widzenia moralności. Na przełomie XVI/XVIIw. we Francji stworzono podstawy protekcjonizmu - doktryny nakładającej na państwo obowiązek ochrony produkcji krajowej przed zagraniczną konkurencją za pomocą ceł osłonowych i wspierania eksportu przez ulgi podatkowe i premie eksportowe. W XVIIw. powstał pierwszy zwarty system zasad polityki gospodarczej - merkantylizm. Jego główne założenia to: zapewnienie dopływu kruszców szlachetnych do kraju i wykorzystanie ich przez skarb państwa jako pieniądza i kapitału, osiągnięcie dodatniego bilansu handlowego i płatniczego przez popieraniu eksportu, szczególnie przemysłowego, popieranie uprzemysłowienia kraju, wprowadzenie nadzoru nad jakością produkcji przemysłowej, rozbudowa infrastruktury komunikacyjnej wewnątrz kraju.

W XVIIIw. powstała doktryna liberalizmu gospodarczego, która postulowała ograniczenia interwencji interwencji państwa w sprawy gospodarki do niezbędnego minimum. Pod koniec XIXw. wykształciły się następujące doktryny społeczno-ekonomiczne:

• marksistowski socjalizm i komunizm - zakładają całkowitą likwidację prywatnej własności środków produkcji, głosząc hasła walki klas i dyktatury proletariatu

• socjalizm reformanistyczny - opowiada się za wprowadzeniem reform społecznych za pomocą metod parlamentarnych

• encyklika „Rerum novarum” papieża Leona XIII dała początek chrześcijańskiej doktrynie społecznej głoszącej idee społecznej solidarności, przeciwstawianie się drapieżnemu kapitalizmowi

Pierwsza wojna światowa wprowadziła nowe sposoby oddziaływania państwa na gospodarkę pod kątem maksymalnie intensywnego wykorzystania jej zasobów. System gospodarki wojennej nie naruszał podstawowych zasad ustrojowych gospodarki kapitalistycznej, a jedynie zmieniał mechanizmy jej funkcjonowania wprowadzając reglamentację produkcji i zaopatrzenia.

Wielki kryzys gosp. (1929) spowodował spadek produkcji i inwestycji, co zmusiło rządy do interwencji bezpośrednich na rynku inwestycji (roboty publiczne). Keynesizm - państwo powinno stymulować globalny popyt poprzez inwestycje.

W XXw. jeśli chodzi o kraje o ZSRR, pierwszą doktryną polityki ekon. państwa rządzonego przez bolszewików był komunizm wojenny. Zakładał on centralne sterowanie gospodarką, reglamentację produkcji, konsumpcji, państwowy monopol handlu zbożem, powszechny obowiązek pracy. W 1921 przyjęto założenia nowej polityki ekonomicznej (NEP) - odbudowa mechanizmów rynku, konkurencji, wymienialnego pieniądza, prywatnego rzemiosła, handlu i drobnego przemysłu. W późniejszych latach mieliśmy do czynienia z sowiecką doktryną industrializacji (rozbudowa przemysłu ciężkiego oraz gałęzi wytwarzających środki produkcji kosztem bieżącej konsumpcji).

Lata 50-te i 60-te XXw. były okresem zdecydowanej dominacji koncepcji keynesowskich w polityce ekonomicznej większości krajów zachodnich o gospodarce rynkowej. Keynes wskazywał na potrzebę stałego angażowania się rządu w sprawy gospodarcze. Nadawano państwu funkcje opiekuńcze. Kryzys energetyczny po wojnie arabsko-izraelskiej w 1973r. przeobraził się w recesję i ukazał słabość keynesowskich metod pobudzania koniunktury. Nastąpił zwrot w stronę tendencji liberalnych. Neoliberalizm - krytykował keynesistów, głównym hasłem była obrona zasad wolnego rynku oraz krytyka ingerencji państwa w gospodarkę. Monetaryzm - restrykcyjna polityka monetarna, miała zapewnić wysoki poziom st.%, likwidować deficyt budżetowy i ograniczać jego wydatki. Ekonomia podażowa (USA, lata 80te)- należy zwiększać podaż, skłaniać przedsiębiorców do wzrostu produkcji i inwestycji - zachęcać przez obniżanie podatków, pobudzanie oszczędności, powiększanie zasobów kapitału. Reganomika była połączeniem koncepcji podażowych i monetarystycznych.

doktryny partii

• komunistycznych - zniesienie prywatnej własności środków produkcji i tworzenie gospodarki opartej na przedsiębiorstwach państwowych

• socjaldemokratycznych - przyjmują ideę zachowania własności prywatnej i postulują nacjonalizację tylko niektórych gałęzi gospodarki oraz największych przedsiębiorstw, opowiadając się za interwencją państwa w procesy gospodarcze. Uznają konieczność zachowania mechanizmów rynku, konkurencji i motywacji opartej na korzyściach materialnych

• liberalnych i konserwatywnych - głoszą koncepcję minimalizacji ingerencji państwa i zapewnienia maksymalnej swobody działania konkurującym ze sobą przedsiębiorcom. Opowiadają się za zachowaniem i umacnianiem własności prywatnej

5. POLITYKA STRUKTURALNA - ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY

struktura gospodarcza - układ elementów gospodarki i wzajemne między nimi relacje

układ strukturalny - zbiór elementów gospodarki uporządkowanych wg. zasad ich wyodrębniania i grupowania oraz zespół relacji przedstawiających udział tych elementów w całym zbiorze. Wyróżniamy następujące rodzaje układów strukturalnych:

1. układ rodzajowy - ujmowane przedmiotowo rodzaje działalności gospodarczej, grupowane wg. branż, gałęzi, działów i sektorów

2. układ przestrzenny - przyjmuje za podstawę grupowania rozmieszczenie elementów gospodarki narod. w jednostkach terytorialnych kraju

3. układ własnościowo-podmiotowy - grupuje elementy gospodarki wg. rodzajów własności. Struktura własnościowa rozstrzyga o rozwoju społeczno-ekonomicznym państwa

4. układ instytucjonalny - grupuje podmioty gospodarcze w ramach sektorów instytucjonalnych

Podział gospodarki narodowej na 3 sektory gałęziowe:

sektor I - produkcja pierwotna - polega na pozyskiwaniu dóbr materialnych z otaczającej człowieka przyrody - rolnictwo, leśnictwo, rybołówstwo oraz przemysł wydobywczy

sektor II - należą tu gałęzie przemysłu przetwórczego oraz budownictwo

sektor III - wszelkiego rodzaju usługi

Przemiany strukturalne w gospodarkach krajów rozwiniętych wyrażają się przede wszystkim w ograniczeniu produkcji i zatrudnienia w gałęziach o przestarzałej technologii oraz jednoczesnym przyspieszeniu tempa wzrostu w gałęziach stosujących nowoczesne technologie, na których wyroby rośnie zapotrzebowanie.

Cele polityki strukturalnej:

1. dążenie do poprawy ekonomicznej efektywności gospodarki przez szybkie przemieszczanie zasobów gospodarczych z dziedzin o niskiej efektywności do dziedzin o wysokiej efektywności

2. przyspieszenie wzrostu gospodarczego i przeciwdziałanie bezrobociu

3. dążenie do unowocześnienia gospodarki przez rozwój dziedzin - nośników współczesnego postępu technicznego, technologicznego i organizacyjnego

4. dążenie do podniesienia konkurencyjności krajowych wyrobów na rynkach światowych oraz wzmocnienie proeksportowej orientacji gospodarki

5. wykorzystanie procesu zmian strukturalnych do ograniczania wpływu barier występujących w procesie rozwoju

Szczególnym kierunkiem przekształceń strukturalnych jest polityka przekształceń własnościowych. Rządy mogą popierać dokonywanie odpowiednich zmian - polityka dostosowawcza, kładąc nacisk na rozwój nowych, dynamicznie rozwijających się dziedzin gospodarki. Mogą również hamować upadek dziedzin lub ograniczać swobodną wymianę międzynarodową.

Kolejny typ dostosowań to polityka zapobiegawcza, opierająca się na mechanizmie rynkowym i popieraniu prywatnej inicjatywy. Można też wyróżnić antycypacyjną politykę strukturalną, polegającą na ułatwianiu przedsiębiorstwom dostosowania się do nowych warunków gospodarowania w przyszłości. Polityka ta ma na celu ułatwienie przesunięć zasobów kapitału i pracy do gałęzi „wzrostowych”.

6. PROCESY TRANSFORMACJI W POLSCE

Przewrót polityczny w Polsce w 1989r. stworzył warunki do rozwinięcia się zasadniczych reform systemowych, obejmujących także transformację ustroju społeczno-ekonomicznego.

Rząd Tadeusza Mazowieckiego (1989r.) i ministra finansów Leszka Balcerowicza podjął działania mające na celu zmniejszenie wydatków budżetu państwa, ograniczenia dotacji dla deficytowych przedsiębiorstw, zmniejszenia zakresu inwestycji, zahamowania dynamiki wzrostu płac.

We wrześniu 1989r. rząd przedstawił założenia polityki ekonomicznej - „plan Balcerowicza”, który zawierał:

1. walkę z inflacją

2. przywracanie równowagi rynkowej

3. rozwój importu

Na początku 1990r. rząd sprecyzował program stabilizacyjny, którego celem miały być powyższe założenia i przystąpił do realizacji. Do osiągnięcia tych celów zastosowano narzędzia polityki pieniężnej, wspomagane działaniami w sferze cenowo-budżetowej. Podniesiono wysokość st. % do poziomu wskaźnika inflacji i dokonano zmniejszenia kredytów przyznawanych na preferencyjnych warunkach. Zastosowano wysokie opodatkowanie przyrostu wynagrodzeń ponad określone normy („POPIWEK”). Przeprowadzono dewaluację waluty krajowej w stosunku do walut wymienialnych, umożliwiając wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego. Dzięki „planowi Balcerowicza” stopa inflacji obniżyła się z 3-cyfrowej do 2-cyfrowej. Obniżyły się realne dochody ludności co spowodowało obniżenie popytu.

W programie 3-letnim (1991-93) rząd przewidział zmniejszenie przeciętnej stopy inflacji. Postanowiono kontynuować ostrożną politykę fiskalną i monetarną. Wprowadzono VAT i PIT. Rząd zdecydował się na stałe, stopniowe obniżanie kursu złotego (tzw. „pełzająca dewaluacja”). Nowe zjawiska to: gwałtowny wzrost bezrobocia i obniżanie się rentowności przedsiębiorstw państwowych.

W 1993r. rząd Hanny Suchockiej podjął inicjatywy regulacyjne i stymulacyjne w odniesieniu do obrotów z zagranicą.

W lipcu 1990r. Sejm uchwalił ustawę o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i powołał Ministerstwo Przekształceń Własnościowych. Formy przekształceń własnościowych:

• prywatyzacja kapitałowa i likwidacyjna

• PPP - program powszechnej prywatyzacji

• program komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych

• program „Stabilizacja-Restrukturyzacja-Prywatyzacja” (SRP)

• prywatyzacja założycielska

• reprywatyzacja

Ocena procesów transformacji w Polsce:

+ zrównoważenie rynku

+ wewnętrzna wymienialność waluty

+ denominacja

- rozszerzenie sfery ubóstwa

7. POLITYKA PRZEMYSŁOWA - ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY

Polityka przemysłowa rozpatrywana jest w kontekście dostosowania aparatu produkcyjnego do wymogów konkurencji międzynarodowej oraz oligopolistycznej między przedsiębiorstwami z różnych krajów.

Polityka przemysłowa to działalność interwencyjna państwa prowadzona w stosunku do przemysłu, a polegająca na modyfikacji alokacji dokonywanej przez rynek.

• Aktywny rodzaj polityki przemysłowej ma za zadanie pobudzanie zmian strukturalnych w przemyśle, innowacyjności oraz podnoszenie efektywności i konkurencyjności międzynarodowej przedsiębiorstw przemysłowych.

• Działania ochronne stanowią drugi typ działań stosowanych w polityce przemysłowej. Celem ich jest utrzymanie poziomu zatrudnienia w schyłkowych gałęziach przemysłu. Chodzi o zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego kraju przez utrzymanie zdolności produkcyjnych.

Kryteria ingerencji w kształtowanie struktury przemysłu - należy popierać:

1. gałęzie osiągające dużą wartość dodaną na 1 zatrudnionego

2. gałęzie będące podporą rozwoju innych gałęzi przemysłu, te które dostarczają środków produkcji

3. gałęzie o potencjalnych rezerwach przyszłego rozwoju, mogące dynamicznie rozwijać się w przyszłości

4. gałęzie wymagające osłony

5. gałęzie przemysłu o wysokiej technologii

Instrumenty polityki przemysłowej - ulgi podatkowe, subwencje, kredyty, pożyczki, gwarancje, przyspieszona amortyzacja, cła, kontyngenty, standaryzacja.

Podstawowe typy oddziaływania:

Oddziaływanie bodźcowe

np. ulgi podatkowe, ulgi celne, dostęp do tanich kredytów, zakupy i sprzedaż od władz, transfer bezpośredni

subsydia - bezpośrednio lub pośrednio oddziaływują na ceny; subsydiowanie może mieć charakter powszechny lub selektywny

W ostatnich latach największe tempo wzrostu wykazała promocja innowacji technicznych, pomoc w polityce regionalnej i wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw.

Oddziaływanie regulacyjne

Właściwa regulacja w przemyśle powinna:

1. pomagać w zmniejszeniu bezpośrednich kosztów produkcji

2. obniżać bariery rozwoju przedsiębiorczości, liberalizować warunki zwalniania pracowników

3. zmniejszać zniekształcenia systemu cen

4. sprzyjać zmianom technologii

8. POLITYKA REGIONALNA - ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY

Politykę regionalną można ująć w różny sposób:

1. jako politykę regionalną państwa (politykę bezpośrednią), mającą na celu pomoc władzom, instytucjom i przedsiębiorcom na określonym obszarze lokalnym

2. jako politykę władz regionalnych i lokalnych (czyli tzw. polityka w regionie) - jest to polityka autonomiczna, bazująca na lokalnych możliwościach i zasobach

3. jako tzw. politykę pośrednią, prowadzoną w stosunku do podmiotów gospodarczych, instytucji, ludzi

Polityka regionalna wiąże się ściśle z redystrybucyjną funkcją budżetu, który musi wspierać regiony ekonomicznie słabsze. Do kluczowych zadań polityki regionalnej w procesie transformacji ustrojowej zaliczyć możemy:

• wypracowanie właściwej strategii i kierunków rozwoju regionu

• sprzyjanie przedsiębiorczości lokalnej przez zachęty i ulgi dla inwestorów

• tworzenie infrastruktury społecznej gospodarki rynkowej

• restrukturyzację regionów oraz koordynowanie przekształceń własnościowych

• racjonalne gospodarowanie zasobami przyrody oraz ochrona środowiska

• zwalczanie bezrobocia

• efektywne wykorzystanie środków z pomocy zagranicznej i budżetu centralnego

• łagodzenie skutków transformacji ustrojowej

• ochronę socjalną najuboższych grup społecznych

• przebudowę układu osadniczego

• efektywne rozwiązywanie problemów specyficznych dla danego regionu

• określenie sposobu oddziaływania na wszystkie podmioty działające w regionie w celu osiągnięcia racjonalności w gospodarce przestrzennej

Instrumenty polityki regionalnej

Aby polityka regionalna mogła być skutecznie prowadzona potrzebne są odpowiednie instrumenty - z jednej strony systemy planowania a z drugiej narzędzia za pomocą których organy administracji państwowej mogą te cele osiągnąć.

Planowanie przestrzenne (zwane też terytorialnym) prowadzone jest obecnie w różnych skalach - od lokalnej i regionalnej, przez krajową do międzynarodowej. Na szczeblu państwowym planowanie polityki regionalnej obejmuje tworzenie planów zagospodarowania przestrzennego kraju oraz założeń oddziaływania rządu na rozwój regionów. Na szczeblu regionalnym opracowuje się plany zagospodarowania przestrzennego i plany ekonomicznego rozwoju regionów zwane planami regionalnymi. Na szczeblu lokalnym tworzy się tzw. miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego mikroregionów, plany urbanistyczne oraz lokalne plany rozwoju społeczno-ekonomicznego. Odrębne plany terytorialne mogą być budowane dla aglomeracji miejskich, części regionów i makroregionów.

Tworzone plany mają charakter długookresowy. Dla celów pomocniczych sporządzane są kilkuletnie plany etapowe.

Narzędzia stosowane w polityce regionalnej pochodzą z ogólnej polityki ekonomicznej państwa. Wśród nich wyróżnić możemy:

1. obowiązujące powszechnie normy, ustalane przez władze państwowe i organy samorządu terytorialnego

2. ogólne decyzje administracyjne wydawane na podstawie odpowiednich norm

3. narzędzia ekonomiczno-finansowe polityki pieniężnej i budżetowej, motywujące podmioty gospodarcze do określonej działalności

4. przedsięwzięcia gospodarcze organizowane i realizowane bezpośrednio przez organy publiczne lub z ich udziałem

Normy powszechnie obowiązujące odgrywają znaczącą rolę w procesie zagospodarowania przestrzeni. Określają one reguły postępowania dla wszystkich jednostek gospodarczych, a zwłaszcza inwestorów, wprowadzając zmiany w sposobach użytkowania terenów i zagospodarowania obszarów. Normy dotyczą sposobów użytkowania ziemi, przestrzegania zasad ochrony środowiska naturalnego i zasad bezpieczeństwa, zabudowy zgodnej z wymogami architektonicznymi i urbanistycznymi. Do norm zaliczają się również plany zagospodarowania przestrzennego w części, która określa sposób użytkowania terenu.

Decyzje administracyjne wprowadzają szczegółowe regulacje dotyczące sposobów zabudowy terenów i umiejscowienia inwestycji budowlanych, dopuszczania bądź zakazywania określonych technologii i rodzajów produkcji, zezwoleń budowlanych. Zarówno normy jak i decyzje mają oddziaływanie negatywne tzn. nie dopuszczają do działalności niepożądanej na danym terytorium.

Narzędzia ekonomiczno-finansowe mają oprócz negatywnego także charakter wspierający w stosunku do celowych i pożądanych działań na rzecz lepszego zagospodarowania regionów. Przykładem oddziaływań negatywnych są wyższe obciążenia podatkowe wobec inwestorów a zachęcający wpływ mają zwolnienia i ulgi podatkowe, ułatwienia kredytowe, a niekiedy też subwencje budżetowe. Z reguły instrumenty finansowe funkcjonują na określonych częściach danego państwa (regionu), a ich działanie jest obwarowane wieloma warunkami odnoszącymi się do sektora (przemysł, budownictwo, rolnictwo, itd.), typu działalności gospodarczej (np. produkcyjna, usługowa, badawcza), rodzajem przedsięwzięcia (np. budowa, rozbudowa, modernizacja, relokacja), wielkości przedsięwzięcia, wielkości zatrudnienia, które ono ma stworzyć itp. Instrumenty te przyjmują często postać specjalnych stref ekonomicznych, których rola w kształtowaniu długofalowego rozwoju regionalnego jest dość nikła i w Polsce znacznie przeceniania. Bodźce finansowe mają ograniczoną skuteczność. Wskazuje się na malejące znaczenie kosztowych czynników lokalizacji i na rosnący wpływ czynników jakościowych, związanych z: dostępną infrastrukturą, zapleczem badawczym, stabilnością układu politycznego i systemu prawnego, kwalifikacjami siły roboczej i jej zdyscyplinowania, warunkami życia, szczególnie kadr najwyżej kwalifikowanych. Wpływanie na te elementy kryteriów lokalizacji staje się instrumentem polityki regionalnej o rosnącym znaczeniu. 

Jednymi z najważniejszych instrumentów finansowych są granty kapitałowe na wprowadzanie nowych technologii, na tworzenie nowych miejsc pracy lub na wspomaganie przedsięwzięć, które bez pomocy nie mogłyby być zrealizowane. Korzystną formą są też preferencyjne kredyty na realizację przedsięwzięć inwestycyjnych tworzących np. nowe formy usług, a w ten sposób także miejsca pracy. Różne formy zwolnień podatkowych powinny być raczej ograniczane, ponieważ są one zawsze obarczone największą dowolnością i trudno skontrolować prawidłowe wykorzystanie tych ulg. Jest to łatwiejsze w przypadku współfinansowania (granty) czy kredytowania konkretnych przedsięwzięć inwestycyjnych.

Ostatnią grupą narzędzi polityki regionalnej są przedsięwzięcia organizowane bezpośrednio przez państwo lub jednostki samorządu terytorialnego. Takimi przedsięwzięciami są inwestycje publiczne. Na rozwój regionów wpływa w dużym stopniu wyposażenie w infrastrukturę podstawową, obejmującą układy komunikacji drogowej i kolejowej, układ energetyczny, system gospodarki wodnej, rozmieszczenie osadnictwa, oświaty, ochrony zdrowia, nauki. Systemy te w większości krajów należą do państwa i to ono je utrzymuje i rozbudowuje. Najczęściej infrastruktura rozbudowywana jest w sposób zorganizowany dla celów przyspieszenia rozwoju gospodarczego. Bezpośrednie działania organów publicznych mają za zadanie pobudzanie, nie zaś zastępowanie inicjatywy prywatnej.

9. POLITYKA PIENIĘŻNA - ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY, DZIAŁANIE, WADY, ZALETY

Polityka pieniężna polega na użyciu podaży pieniądza jako instrumentu realizacji ogólnych celów polityki gospodarczej. Instytucją publiczną, za pomocą której państwo prowadzi politykę pieniężną jest bank centralny, który spełnia 3 funkcje:

1. jest instytucją emitującą pieniądz gotówkowy

2. jest bankiem banków

3. jest bankiem państwa - sprawuje kontrolę nad podażą pieniądza, finansuje deficyt budżetu państwa

Głównym celem polityki pieniężnej jest zapewnienie stabilności cen.

Bank centralny może wpływać na realizację ogólnych celów polityki ekonomicznej tylko w sposób pośredni, przez regulację zmiennych będących celami pośrednimi polityki pieniężnej. Cele pośrednie muszą spełniać 3 warunki:

1. reagować na instrumenty polityki pieniężnej

2. pozostać w jednoznacznej relacji z celami ogólnymi polityki ekonomicznej

3. być łatwo obserwowalne

Takie zmienne jak podaż pieniądza, stopy procentowe, kurs walutowy - pełnią rolę wskaźników (indykatorów) polityki pieniężnej, tzn. przekazują informacje czy polityka pieniężna jest bardzie ekspansywna czy restrykcyjna.

Regulowanie podaży pieniądza

Władze publiczne usiłują dostosować wzrost podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego się uniknąć wzrostu cen.

Równanie Fishera: M*V=P*T

M-masa pieniężna

V-prędkość cyrkulacji (jest dość stała w czasie)

P-przeciętny poziom cen

T-liczba transakcji

2 definicje pieniądza w obiegu:

1. w wąskim znaczeniu=> M₁=gotówka+depozyty na żądanie

2. w szerszym znaczeniu=> quasi-pieniądz (substytuty pieniądza):

M₂=M₁+depozyty terminowe w bankach komercyjnych

M₃=M₂+depozyty terminowe niebankowych instytucji finansowych

Bank centralny może wpływać na podaż pieniądza:

• bezpośrednio - przez kontrolę bazy monetarnej, czyli zasobu pieniądza wielkiej mocy (gotówka w obiegu pozabankowym oraz rezerwy gotówkowe banków komercyjnych); kontrola ta odbywa się przez operacje otwartego rynku mające bezpośredni wpływ na rezerwy gotówkowe banków komercyjnych

• pośrednio - przez bezpośrednie oddziaływanie na poziom stóp %

Podaż pieniądza = Baza Monetarna * Wskaźnik kreacji pieniądza

Operowanie zmianami stóp %

Stopa procentowa jest ceną płaconą przez pożyczkobiorcę posiadaczowi kapitału pożyczkowego lub oszczędzającemu, który zdeponował w banku swój pieniądz. We współczesnej gospodarce st. % pełni 2 funkcje:

1. funkcję wskaźnika - informuje o polityce pieniężnej i o intencjach rządu

2. funkcję bodźca - jednak wpływ st.% na realne procesy gospodarcze jest ograniczony, bo:

1. reakcja sektorów gospodarki na zmianę st.% jest zróżnicowana

2. niektóre inwestycje mają podstawowe znaczenie dla przetrwania przedsiębiorstw (modernizacja)

3. rentowność inwestycji musi być oceniania w długim okresie

4. restrykcyjne oddziaływanie st.% zależy także od inflacji

Zbyt wysoka st.% nadmiernie hamuje konsumpcję i inwestycje, zbyt niska natomiast nie zapewnia odpowiedniej mobilizacji oszczędności oraz odpowiedniej selekcji inwestycji z punktu widzenia ich efektywności.

Oddziaływanie na kurs walutowy

Stabilizacja kursu walutowego jest celem pośrednim polityki pieniężnej. Orientowanie się na kurs walutowy oznacza, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny eksportu i importu oraz pośredni wpływ na poziom cen krajowych.

Spadek płynnego kursu walutowego znaczy, że polityka pieniężna jest zbyt liberalna i że nadmierny popyt wywołuje nadwyżkę importową oraz towarzyszącą temu deprecjację waluty krajowej. Nadmiernie restrykcyjna polityka pieniężna powoduje nadwyżkę eksportową i aprecjację waluty krajowej.

Kurs walutowy nie w pełni wyraża zmiany w sytuacji i polityce pieniężnej ponieważ:

1. wpływa na poziom cen krajowych i jest przez nie determinowany

2. wahania kursu walutowego, zwłaszcza w krótkich okresach, są wywołane:

• zmianami stopy inflacji w kraju i za granicą

• przepływami kapitału

• interwencjami walutowymi władz

• koniunkturalnymi zmianami w gospodarce światowej

Instrumenty polityki pieniężnej

można podzielić na 2 grupy:

• instrumenty za pomocą których bank centralny oddziaływuje na płynność bankową (czyli podaż kredytów oraz ma ich koszt)

• instrumenty typu administracyjnego związane z bezpośrednią kontrolą banku centralnego nad działalnością kredytową systemu bankowego

Oddziaływanie na płynność bankową:

Bank centralny oddziaływuje na płynność bankową kontrolując sumę rezerw stawianych do dyspozycji banków komercyjnych oraz wpływając na koszt korzystania z tych rezerw. Czyni to za pomocą 3 instrumentów:

1. zmiany stopy redyskontowej - polega na ustalaniu przez bank centralny stopy redyskontowej (stopy % stosowanej przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym)

2. operacji otwartego rynku - wywierają bezpośredni wpływ na wielkość rezerw banków komercyjnych, a tym samym na rozmiary dostępnego kredytu oraz na ilość pieniądza w obiegu. Operacje otwartego rynku są to działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych. Jeżeli bank centralny skupuje emitowane przez rząd pap. wartościowe, to zwiększają się rezerwy gotówkowe banków komercyjnych (zwiększa się baza monetarna=>rozwój operacji kredytowych i zwiększenie podaży pieniądza). O.o.r. są uważane za najskuteczniejszy instrument polityki pieniężnej.

3. ustalaniu poziomu rezerw obowiązkowych - (rezerwy obowiązkowe to część rezerw całkowitych znajdujących się w banku, która z mocy prawa nie może być wykorzystywana do tworzenia pieniądza przez udzielanie pożyczek). Wyraża się ja w % depozytów płatnych na żądanie złożonych w banku.

Jeżeli bank centralny chce zwiększyć podaż pieniądza (ekspansywna lub miękka polityka pieniężna) to może:

1. obniżyć stopę redyskontową w celu zwiększenia rozmiarów pożyczek udzielanych bankom komercyjnym

2. zakupić wyemitowane przez rząd papiery wartościowe na otwartym rynku

3. obniżyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych

Jeżeli bank centralny chce zmniejszyć podaż pieniądza (restrykcyjna/twarda polityka pieniężna), to może:

1. podwyższyć stopę redyskontową i w ten sposób ograniczyć ogólną sumę pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez podwyższenie stopy dyskontowej

2. sprzedawać wyemitowane przez rząd papiery wartościowe posiadane przez bank centralny

3. podwyższyć poziom wskaźnika rezerw obowiązkowych

Wzrost podaży pieniądza i obniżenie st.% zwiększa popyt globalny, a w konsekwencji inwestycje, zatrudnienie oraz poziom aktywności gospodarczej.

Bezpośrednia kontrola kredytów bankowych - racjonowanie kredytów:

Polega na ograniczaniu sposobami administracyjnymi wzrostu podstawowego źródła pieniądza tzn. wzrostu kredytów banków i innych instytucji finansowych. Zaletą racjonowania kredytów jest to, że umożliwia skuteczną kontrolę podstawowego źródła kreacji pieniądza. Wadami są:

• szkodzenie konkurencyjności między bankami

• szkodzenie utrzymaniu równowagi za pomocą st. %

• przeszkadzanie w ukształtowaniu się jej na poziomie zapewniającym efektywną selekcję inwestycji.

Selektywna polityka kredytowa polega na uruchamianiu instrumentów, które dzięki zastosowaniu swoich procedur (np. racjonowanie kredytów) lub dzięki pośrednictwu sieci instytucji finansowych modyfikują zachowania instytucji pożyczkowych lub ułatwiają dostęp do kredytu pewnej kategorii przedsiębiorców. Instrumentem selektywnej polityki kredytowej są kredyty o preferencyjnej stopie procentowej. Polityka ta musi uwzględniać następujące warunki:

1. nie może naruszać zasad globalnej polityki pieniężnej

2. działania selektywne muszą być jasno zdefiniowane również w celu zapewnienia dobrej alokacji zasobów

Polityka pieniężna musi być prowadzona w sposób precyzyjnie związany z polityką dochodową i polityką budżetową. Polityka pieniężna wpływa na poziom cen i powinna zapewnić ich stabilność. Silnie restrykcyjna polityka pieniężna może powodować redukcję zatrudnienia, a nadmiernie ekspansywna sprzyja tendencjom inflacyjnym i może powodować żądania płacowe.

10. POLITYKA BUDŻETOWA - ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY, TYPY

Budżet państwa - roczny plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów:

1. organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa

2. sądów i trybunałów

3. administracji rządowej

Funkcje polityki budżetowej:

1. alokacyjna - kształtowanie się podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny i publiczny, a następnie ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów. W ramach sektora publicznego proces alokacji następuje przez bezpośrednie określenie wielkości środków na konkretne zadania. W ramach sektora prywatnego proces alokacji budżetowej dokonuje się pośrednio za pomocą dotacji (subsydiów) i podatków.

2. redystrybucyjna - polega na świadomym oddziaływaniu przez państwo na ostateczny podział dochodów indywidualnych. W praktyce są 3 płaszczyzny oddziaływania budżetu na podział dochodów w społeczeństwie:

• bezpośrednia redystrybucja dochodów pieniężnych za pomocą systemu podatkowego i pieniężnych transferów socjalnych

• bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie pewnych potrzeb przez wykonywanie przez sektor publiczny określonych usług społecznych (ochrona zdrowia, oświata)

• oddziaływanie na warunki, w jakich kształtuje się dystrybucja dochodów

3. stabilizacyjna - polega na wykorzystaniu dochodów i wydatków budżetowych do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych:

• ograniczenia bezrobocia

• stabilności poziomu cen

• wysokiego, zrównoważonego tempa wzrostu gosp.

• stabilności bilansu płatniczego

Jednym z podstawowych instrumentów są podatki - nieodpłatne, bezzwrotne, przymusowe świadczenia pieniężne na rzecz skarbu państwa lub gminy. Podatki wykorzystywane jako narzędzia oddziaływania na strukturę konsumpcji przez selektywne zróżnicowanie podatku wliczanego do cen wybranych produktów. System podatkowy to zespół podatków pobieranych w danym państwie. Podatki pośrednie w polskim systemie podatkowym to:

• podatek od towarów i usług

• podatek akcyzowy

• podatek od gier

Podatki pośrednie to pewne i wydajne źródło dochodów publicznych.

Pasywna polityka budżetowa jest oparta na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej w celu przeciwdziałania wahaniom koniunktury. Pasywna forma polityki budżetowej opiera się na koncepcji działania automatycznych stabilizatorów, które oddziaływują na popyt globalny. Mechanizm ich działania - gdy spadają dochody brutto ludności, rośnie bezrobocie. Elastyczność systemu podatkowego sprawia, że wpływy podatkowe maleją jeszcze szybciej. W okresie ożywienia gospodarczego elastyczność systemu podatkowego sprawia, że wzrost dochodu do dyspozycji następuje wolniej niż wzrost produktu krajowego. W okresie ekspansji automatyczne stabilizatory wywołują tendencję do powstania nadwyżki budżetowej, w okresie recesji przyczyniają się do powstania deficytu budżetowego. Wady automatycznych stabilizatorów to:

• mechaniczny charakter reakcji na zmiany popytu globalnego

• są bezradne wobec zakłóceń natury strukturalnej

• nie są w stanie stworzyć bodźców do zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej

Aktywna polityka budżetowa ma miejsce, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczania bezrobocia. Podstawowymi rodzajami aktywnych posunięć z zakresu polityki budżetowej są:

1. zmiany stawek podatków

2. zmiany podziału transferów z budżetu państwa

3. zmiany wydatków na roboty i inwestycje publiczne

11. ODDZIAŁYWANIE PAŃSTWA NA GOSPODARKĘ ZA POMOCĄ DOCHODÓW I WYDATKÓW PUBLICZNYCH A FUNKCJE POLITYKI EKONOMICZNEJ

Funkcje polityki budżetowej	Dochody publiczne	Wydatki publiczne
Alokacyjna	-pożyczki publiczne (ograniczają pożyczki prywatne) -polityka podatkowa cła protekcyjne instrumenty podatkowe promujące i hamujące rozwój określonych przedsięwzięć (ulgi, zwolnienia z VAT)	-wydatki inwestycyjne -wydatki na działalność służb, które przyczyniają się do poprawy funkcjonowania infrastruktury ekonomicznej
Redystrybucyjna	-podatek bezpośredni od dochodów osobistych	-pieniężne transfery socjalne -bezpłatne lub częściowo odpłatne zaspokajanie usług społecznych -kształtowanie wyjściowych warunków rynkowego podziału dochodów (wydatki na szkolenie)
Stabilizacyjna	-operacje pożyczkowe wywołujące efekt deflacyjny (gdy pożyczka absorbuje nadmiar siły nabywczej ludności) wywołujące efekt inflacyjny (gdy finansują wydatki publiczne) -operacje podatkowe: „automatyczne stabilizatory” wynikające z charakteru podatku dochodowego zmiana stawek podatkowych ulgi i zwolnienia stymulujące inwestycje lub eksport	-wydatki na wynagrodzenia w sektorze publicznym -świadczenia socjalne -wydatki na roboty publiczne -wydatki zbrojeniowe

12. DEFICYT BUDŻETOWY, MECHANIZM POWSTAWANIA, SKUTKI

Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.

Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).

Nurty neoklasyczne - „efekt wypychania” => podstawową konsekwencją deficytu budżetowego jest wzrost zapotrzebowania rządu na kredyt => wzrost popytu na kredyt prowadzi do wzrostu st.% W tej sytuacji sektor prywatny odkłada inwestycje.

Neokeynesiści mówią, że zrównoważony budżet nie oznacza zrównoważonej gospodarki.

13. DŁUG PUBLICZNY, MECHANIZM POWSTAWANIA, SKUTKI

Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych. Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub długoterminowy (powyżej 15 lat).

Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.

Elementami długu publicznego mogą być również kredyty zaciągane przez skarb państwa lub instytucje władzy terytorialnej na inwestycje infrastrukturalne lub produkcyjne, salda międzypaństwowych rozliczeń majątkowych, dotacje, odszkodowania za wywłaszczone mienie (np. w związku z nacjonalizacją niektórych dziedzin gospodarowania), odszkodowania wojenne i in.

Wierzycielami krajowego długu publicznego mogą być krajowe instytucje finansowe, podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne. Pożyczkodawcami zagranicznymi są z reguły państwowe i komercyjne instytucje finansowe. Zapewnienie równowagi finansów publicznych wymaga, aby długu publiczny nie przekroczył kwoty 60% produktu krajowego brutto, koszty rocznej obsługi (spłaty rat kapitałowych i odsetek) długu krajowego stanowiły nie więcej niż 10% rocznych wydatków budżetu państwa, długu zagranicznego zaś nie więcej niż 25% wpływów z eksportu. Nadmierny wzrost długu publicznego osłabia bowiem aktywność gospodarki.

W celu zmniejszenia uciążliwości długu publicznego dla budżetu i gospodarki rząd może podjąć działania zmierzające do konwersji długu (negocjacje z wierzycielami, zwł. zagranicznymi, w sprawie częściowego umorzenia, wydłużenia okresu spłat, obniżenia oprocentowania), ogłosić moratorium, tzn. zawiesić okresowo obsługę długu lub repudiację, tzn. całkowicie zaniechać spłaty długu, uznać go za niebyły.

Konwersja długu, zmiana warunków pożyczki (stopy procentowej, waluty, terminu i warunków spłaty) na inne, z reguły korzystniejsze dla dłużnika. W istocie jest to przeważnie zastąpienie istniejącej pożyczki przez nową. Jej celem jest przeważnie dążenie dłużnika od obniżenia kosztów obsługi długu. Konwersja może dotyczyć tak pożyczek wewnętrznych, jak i zagranicznych. Zasadą jej jest zgoda wierzyciela, choć zdarzają się od niej wyjątki.

Konwersja długu może polegać także na dobrowolnej zmianie formy spłaty: dług za zgodą lub na wniosek dłużnika może zostać zamieniony na udział w majątku dłużnika (np. dotychczasowy wierzyciel staje się współwłaścicielem firmy, której pożyczył pieniądze) lub też dłużnik może zostać zobowiązany do przeznaczenia równowartości długu lub jego części na wskazany przez wierzyciela cel (np. na ochronę środowiska). Ma to miejsce często w przypadku długów przeterminowanych

14. REGULOWANIE RYNKU PRACY - ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY

Polityka zatrudnienia - czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i robotników.

pod uwagę brani są ludzie w wieku produkcyjnym!

zatrudnieni+bezrobotni=aktywni zawodowo

aktywni zawodowo+bierni zawodowo=zasoby siły roboczej

Zadania polityki zatrudnienia:

• redukcja bezrobocia

• likwidacja ubóstwa

• wypełnianie luki zatrudnieniowej

• oddziaływanie na decyzje w sprawie wyboru między bezrobociem a inflacją

• reorientowanie instytucji rynku pracy

Bezrobotny to osoba która jednocześnie:

• pozostaje bez pracy

• poszukuje pracy

• w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie rynku pracy szukała pracy lub w momencie badania oczekuje na podjęcie pracy w ciągu 15 dni

Bierni zawodowo to ci, którzy:

• nie muszą lub nie chcą pracować

• przesoli na emeryturę lub czasowo porzucili pracę

Bezrobocie frykcyjne - polega na równoległym występowaniu bezrobocia i wolnych miejsc pracy, powstaje w wyniku terytorialnego lub zawodowego niedopasowania podaży siły roboczej do popytu

Bezrobocie strukturalne - jest rezultatem niedostosowania liczby osób poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy w całej gospodarce oraz w przekroju regionalnym lub gałęziowym

bezrobocie nieefektywnego popytu - jego przyczyną jest niedostateczny popyt na pewne dobra.

bezrobocie klasyczne - powstaje z powodu wymuszania przez silne związki zawodowe zbyt wysokiego poziomu płac realnych

bezrobocie ukryte - utożsamiane z przerostami zatrudnienia

Zadania aktywnej polityki zatrudnienia:

1. minimalizowanie bezrobocia frykcyjnego

2. zmniejszanie bezrobocia strukturalnego za pomocą selektywnych programów

Instrumenty polityki zatrudnienia:

1. służące wywieraniu wpływu na wzrost popytu na siłę roboczą

2. zmniejszające podaż siły roboczej

3. dotyczące porozumień międzynarodowych w sprawie transferu siły roboczej

Ad. 1 - zwiększanie popytu na siłę roboczą (▲liczba miejsc pracy):

1. subwencjonowanie płac i zatrudnienia - subwencje mogą być uzależnione od: liczby nowo przyjętych pracowników
   liczby zatrudnionych pracowników
   regionu, gałęzi przemysłu, wieku zatrudnionych, wysokości płac

2. tworzenie nowych miejsc pracy w sektorze państwowym

3. popieranie przedsiębiorczości - system zasiłków celowych na zakładanie własnych firm, tworzenie stref aktywności gospodarczej, tworzenie i rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, kredyty dla małych i średnich firm, systemy ochrony przed bankructwem, gwarantowanie zamówień rządowych

4. roboty publiczne

Ad. 2 - działania ograniczające podaż siły roboczej

1. zmniejszenie rozmiarów zasobów siły roboczej:

• wcześniejsze przechodzenie na emeryturę

• przedłużenie okresu kształcenia

• przedłużenie obowiązkowej służby wojskowej

1. zmniejszenie liczby godzin pracy:

• skracanie czasu pracy

• wydłużanie urlopów

• zmniejszanie liczby nadgodzin

• zatrudnienie w niepełnym wymiarze

Ad.3 - porozumienia międzynarodowe w sprawie transferu siły roboczej

Polska podpisała umowę o transferze zasobów pracy z Niemcami, Francją i Belgią. Na podstawie tych umów pracodawcy zagraniczni mogą legalnie zatrudniać polskich pracowników.

15. POLITYKA CEN I DOCHODÓW - ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY, DOŚWIADCZENIA MIĘDZYNARODOWE

Poziom dochodów społeczeństwa jest proporcjonalny do osiągniętego przez kraj poziomu rozwoju gospodarczego, którego miarą jest wielkość PKB na 1 mieszkańca.

Politykę dochodową wiąże się z polityką cen, gdyż:

• wzrost cen powoduje, że pracownicy żądają podwyżek płac, a pracodawcy podejmują działania zmierzające do powiększenia zysku

• wzrost płac powoduje wzrost kosztów, co prowadzi do wzrostu cen

Uczestnicy działań gospodarczych interesują się głównie wzrostem dochodów realnych (czyli ilorazem współczynnika wzrostu dochodów nominalnych i współczynnika wzrostu cen), mających określoną siłę nabywczą.

Gdy ceny rosną szybciej niż dochody nominalne, następuje zubożenie społeczeństwa.

Siła nabywcza ludności - możliwość nabycia przez ludność określonej ilości dóbr i usług wyrażoną sumą pieniędzy i otwartych kredytów znajdujących się w danym momencie w dyspozycji ludności.

Siła nabywcza pieniądza - ilość towarów otrzymanych w zamian za jednostkę pieniądza.

Polityka dochodowa - zespół różnorodnych działań polityki ekonomicznej, poprzez które państwo dąży do zmniejszenia wzrostu dochodu nominalnego, wywierając bezpośredni wpływ na płace i ceny.

Cele polityki dochodowej:

1. przeciwdziałanie inflacji

2. zapewnienie sprawiedliwego podziału dochodów

3. zmniejszenie przestrzennych dysproporcji dochodowych

4. poprawa systemu płac w celu zwiększenia wydajności

5. przeciwdziałanie bezrobociu

Polityka dochodowa sprzyja podnoszeniu efektywności gospodarowania przez prawidłowo konstruowane systemy płac.

Funkcje płac:

1. motywacyjna - powinna pobudzać pracowników

2. dochodowa - płace są źródłem dochodu pracownika

3. kosztowa - są kosztem w przedsiębiorstwach

Formy prowadzenia polityki dochodowej:

1. najsłabsza forma to śledzenie przez państwo decyzji dotyczących płac i cen. Strategia mobilizacji opinii publicznej polega na przestrogach i upomnieniach. Polityka ta ma niewielki wpływ na ewolucję płac i cen

2. nadzór władz publicznych opiera się na rekomendacjach nieobowiązkowych (wytycznych) w stosunku do płac i cen. Ustala się normy ogólne wzrostu cen i płac. Norma ogólna płac jest funkcją długookresową ewolucji wydajności pracy i/lub zmiany cen towarów konsumpcyjnych.

3. państwo stosuje ulgi podatkowe i umożliwia korzystanie z programów społecznych podmiotom utrzymującym wzrost płac i cen na określonym poziomie

4. władze publiczne nakładają sankcje na podmioty zwiększające płace i ceny ponad określoną normę.

5. kontrola dochodów - sankcjami nałożonymi na firmy przekraczające zakładany wzrost cen i płac są kary pieniężne, decyzje administracyjne (np. wstrzymanie koncesji) lub nawet kary więzienia

Środki i instrumenty polityki cenowo-dochodowej:

1. specyficzne środki polityki cenowo-dochodowej

2. instrumenty innych dziedzin polityki ekonomicznej

3. rozwiązania dot. polityki socjalnej i ubezpieczeń społecznych

Ad.1 Stanowienie cen

2 kategorie cen:

• ceny wolne (umowne) kształtujące się w wyniku działania sił rynkowych, modyfikowane przez politykę fiskalną

• ceny urzędowe, ustalane bezpośrednio przez państwo

Dotacje podmiotowe = dla firm

Dotacje przedmiotowe = do cen

Ceny maksymalne lub minimalne stosuje się w celu zapewnienia sprawiedliwego podziału i zaspokojenia podstawowych potrzeb społecznych.

Zamrożenie cen stosuje się głównie w okresach w których sytuacja ekonomiczna lub polityczna jest napięta.

Zamrożenie płac towarzyszy zamrożeniu cen.

Płaca minimalna - chroni pracobiorcę przed wyzyskiem pracodawcy na obszarach, gdzie rynkowa cena pracy jest niska.

Ad.2 Podatki pośrednie przenoszą się na ceny detaliczne towarów. W Polsce występują:

• podatek od wart. dodanej (VAT) - podatek od towarów i usług - ponad 90% masy towarowej jest objęte stawką 22%

• akcyza (dot. wąskiej grupy towarów luksusowych lub takich, których sprzedaż powinna być ograniczona)

• podatek od gier (20%) i podatek giełdowy (0-1%)

• zryczałtowany podatek dochodowy od przychodów

Budżetowe instrumenty kształtują ceny na rynku to:

• cła

• VAT graniczny

• opłaty wyrównawcze

Opłata skarbowa jest dochodem budżetów lokalnych.

Ad. 3 Świadczenia społeczne są źródłem dochodów społeczeństwa, a w Polsce otrzymuje je 1/3 ludności. Podmiotami zbierającymi składki ubezpieczeniowe oraz dysponującymi zgromadzonymi środkami są Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS) oraz Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Zebrane środki są przeznaczane na:

• emerytury

• renty inwalidzkie, rodzinne i pozostałe

• zasiłki okresowe i jednorazowe

• odszkodowania powypadkowe

Reforma ubezpieczeń społecznych w Polsce w 1999r. zakładała utworzenie 3 filarów modelu:

1. składki obligatoryjne (ZUS)

2. składki dobrowolne dla osób do 30 roku życia

3. dodatkowe kwoty dowolnej wysokości przekazywane do komercyjnych towarzystw ubezp.

Zwolennicy aktywnej polityki cenowo-dochodowej wskazują, że regulowanie płac i cen jest:

• konieczne w sektorach zdominowanych przez wielkie korporacje i związki zawodowe

• umożliwia funkcjonowanie gospodarki na wyższym poziomie wykorzystania zasobów i zatrudnienia przy danej stopie inflacji

• utrzymuje stopę wzrostu płac w odpowiedniej relacji do stopy wzrostu wydajności pracy

• łagodzi sprzeczności między cenami stałymi a pełnym zatrudnieniem

16. POLITYKA WSPÓŁPRACY Z ZAGRANICĄ - ISTOTA, CELE, INSTRUMENTY

Polityka współpracy z zagranicą to świadoma działalność państwa w kształtowaniu stosunków gospodarki narodowej z otoczeniem. Obejmuje ona wytyczanie celów oraz dokonywanie wyboru narzędzi służących do ich osiągania. Na stosunki ekonomiczne każdego kraju składają się:

• wymiana towarowa

• wymiana usług

• obroty kapitałowe

Polityka ta polega na kształtowaniu, za pomocą środków pośrednich i bezpośrednich, pożądanych warunków, wielkości, kierunków oraz struktury wymienionych rodzajów obrotów z zagranicą.

Typy polityki współpracy gospodarczej

1. polityka autonomiczna - rząd danego kraju sam, bez uzgodnień z rządami innych krajów, prowadzi działania w dziedzinie stosunków ekonomicznych z zagranicą

2. polityka konwencyjna (umowna) - polega na regulowaniu stosunków ekonomicznych z zagranicą na podstawie umów międzynarodowych dwustronnych lub wielostronnych

polityka wolnego handlu - polega na tym, że państwo nie oddziaływuje bezpośrednio na wymianę oraz zapewnia swobodny dostęp do rynków zagranicznych przedsiębiorstwom krajowym, a zagranicznym do rynków krajowych. Polityka ta obejmuje też usuwanie wcześniej ustalonych ograniczeń. Teoria wolnego handlu zakłada równość krajów uczestniczących w wymianie oraz równość korzyści.

polityka protekcyjna (protekcjonizm) - polega na szerokim wykorzystaniu roli państwa w popieraniu eksportu i w ochronie rynku wewnętrznego oraz rodzimej produkcji przed konkurencją zagraniczną. Celem jest zapewnienie korzyści ekonomicznych z wymiany międzynarodowej.

polityka autarkii - zakłada dążenie do pełnej samowystarczalności gospodarczej kraju i ograniczenie do minimum stosunków ekonomicznych z zagranicą. Zakłada import tylko niezbędnych artykułów.

Narzędzia regulacji stosunków ekonomicznych z zagranicą:

oddziaływanie bezpośrednie = cła, bariery pozataryfowe

oddziaływanie pośrednie = kurs walutowy

Cło i polityka celna

Cło jest opłatą nakładaną przez państwo na towar w chwili przekroczenia przez niego granicy danego kraju. Rodzaje ceł:

• importowe

• eksportowe

• tranzytowe

Cła importowe - stosuje się w celu ochrony produkcji krajowej, ochrony poziomu cen wewnętrznych oraz w celach fiskalnych i jako środek poprawy bilansu płatniczego i handlowego.

Celem ceł eksportowych jest zachęcanie do przetwarzania surowców w kraju. Powodują one wzrost cen produktów krajowych za granicą, mogą ograniczyć eksport danego kraju i pogorszyć jego bilans handlowy.

Z punktu widzenia sposobu określania wysokości ceł wyróżniamy:

• cła „ad valorem” - określane w % od wartości towaru

• cła specyficzne - ustalane w stosunku do ilości towarów

• cła kombinowane - ustalane w zależności od wartości i ilości towarów

Ze względu na charakter ekonomiczny ceł:

• cła fiskalne - stosowane wyłącznie w celu zapewnienia państwu odpowiednich dochodów

• cła ochronne - mają na celu ochronę produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną; cło takie podwyższa cenę dobra zagranicznego na rynku krajowym

• cła ekspansywne - są odmianą ceł ochronnych, mających na celu utrzymanie wysokich cen na rynku wewnętrznym

Wg. kryterium podmiotu ustalania ceł można podzielić je na:

• cła autonomiczne - wprowadzane decyzją jednego kraju

• cła umowne - określone w umowie z partnerami zagranicznymi

Cło zwiększa cenę produktu.

Terms of trade - warunki wymiany, określają stosunek w jakim jedne dobra wymienia się na inne. W ujęciu cenowym - to relacja zmian cen dóbr eksportowanych do zmian cen dóbr importowanych.

Bariery pozataryfowe dzielimy na:

• bariery parataryfowe - oddziaływują na handel z zagranicą przez podwyższenie ceny towaru importowanego. Wywołują one takie same jak cła skutki ekonomiczne

• inne bariery:

• opłaty wyrównawcze - mogą być stosowane zamiast lub oprócz ceł. Funkcją ich jest podniesienie ceny towaru zagranicznego w celu jej zrównania z ceną na rynku wewnętrznym.

• opłaty, które podwyższają cenę towaru zagranicznego dla odbiorcy krajowego i wpływają na zmniejszenie importu, zastępując lub uzupełniając cła importowe

subwencje eksportowe - służą poprawie bilansu handlowego. Są to: premie, ulgi i ułatwienia państwa dla przedsiębiorstw krajowych w celu polepszenia eksportu ich towarów. Celem subwencji jest zachęcenie do eksportu. Subwencje mogą mieć charakter:

• bezpośredni, polegają na:

• wypłacaniu eksporterom premii proporcjonalnych do wielkości eksportu

• zwrocie różnicy między ceną krajową a ceną eksportową eksportowanego towaru

• zwrocie części kosztów ponoszonych przez eksportera

• pośredni, polega na tym że państwo nie wypłaca bezpośrednich premii, ale udziela ulg i zapewnia ułatwienia, które prowadzą do obniżenia kosztów (ulgi podatkowe, udzielanie ulgowych kredytów)

Swoistą barierą pozataryfową jest dumping, który polega na tym, że zagraniczni producenci sprzedają swoje towary po niższych cenach sprzedaży na rynkach krajowych.

Do pozostałych barier pozataryfowych należą:

1. ograniczenia ilościowe (kontyngenty importowe, zakazy importu i eksportu, ograniczenia sanitarne, ceny minimalne)

2. ograniczenia dewizowe, oznaczające zniesienie swobody obrotu dewizowego z zagranicą

Klauzulę największego uprzywilejowania przyznają sobie nawzajem kraje. Polega ona na zapewnieniu, że dany kraj nie będzie gorzej traktowany w obrocie niż własny.

Polityka kursu walutowego

Kurs waluty krajowej wpływa na wysokość cen towarów w eksporcie i cen towarów z importu na rynku krajowym. Zmiany kursu walutowego wpływają na bilans handlowy, a przez to na całą gospodarkę.

Celem polityki kursu walutowego jest ustalenie jego optymalnego poziomu z punktu widzenia potrzeb bilansu płatniczego i gospodarki wewnętrznej. Kurs walutowy jest wykorzystywany do regulacji obrotów z zagranicą.

Obniżenie kursu walutowego (dewaluacja) powoduje spadek cen towarów eksportowych na rynkach zagranicznych w obcych walutach i wzrostu cen towarów z importu. Podwyższenie kursu waluty krajowej (rewaluacja) powoduje wzrost cen w eksporcie.

Państwo może wpływać na kurs walutowy w sposób pośredni, oddziaływując na popyt i podaż na rynku dewizowym przez interwencyjne zakupy lub sprzedaż przez bank centralny. Ogólne zalecenia polityki kursu walutowego daje Międzynarodowy Fundusz Walutowy.

Bilans płatniczy to zestawienie wszystkich wpływów i płatności kraju wynikających z jego stosunków z zagranicą w danym okresie. Eksport, napływ kapitału zagran., darowizny od obcokrajowców zwiększają BP. Import, wywóz kapitału - zmniejszają BP.

BP = BB + BK

BP - bilans płatniczy

BB - bilans obrotów bieżących

BK - bilans obrotów kapitałowych

BK - bilans kapitałowy - to zestawienie zagranicznych aktywów lub inwestycji kraju za granicą oraz zagranicznych inwestycji w kraju. Nadwyżka BK oznacza, że zagraniczne inwestycje w kraju > krajowe za granicą

BP powinien być zrównoważony.

17. UE - STRUKTURA INSTYTUCJONALNA I ZASADY FUNKCJONOWANIA

Kraje członkowskie Unii Europejskiej (15 krajów) - Belgia, Francja, Holandia, Luksemburg, RFN, Włochy + Dania, Irlandia, Wielka Brytania + Grecja + Hiszpania, Portugalia + Austria, Finlandia, Szwecja

Instytucje Wspólnot Europejskich:

1 lipca 1967r. na mocy traktatu fuzyjnego organizacje zostały połączone w jedną strukturę instytucjonalną Wspólnot Europejskich. Struktura instytucjonalna UE obejmuje jej instytucje i organy pomocnicze, określa stosunki między poszczególnymi instytucjami oraz procedury podejmowania decyzji.

Zespół stałych statutowych instytucji Wspólnot Europejskich tworzą:

1. Rada Unii Europejskiej

2. Komisja Europejska

3. Parlament Europejski

4. Trybunał Sprawiedliwości

5. Trybunał Rewidentów Księgowych

Z instytucjami UE współpracują organy o charakterze doradczym:

1. Komitet Społeczno-Ekonomiczny

2. Komitet Regionów

1. Rada Unii Europejskiej z siedzibą w Brukseli zajmuje naczelne miejsce w strukturze instytucjonalnej. Ma charakter międzyrządowy i jest głównym organem Wspólnot Europejskich. Ma kompetencje w zakresie:

• koordynacji polityk ekonomicznych państw członkowskich

• podejmowania decyzji dot. różnych dziedzin polityki UE

• uchwalania budżetu (wraz z Parlamentem Europejskim)

• prowadzenia wspólnej polityki zagranicznej

• organizacji współpracy w dziedzinie wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych

• reprezentuje kraje członkowskie

1. Komisja Europejska z siedzibą w Brukseli - spełnia funkcje inicjatywne, kontrolne i wykonawczo-zarządcze:

• inicjuje i przygotowuje projekty decyzji dot. działań Wspólnoty

• kontroluje wykonanie postanowień traktatowych na wszystkich szczeblach

• zarządza funduszami Wspólnot

• reprezentuje Wspólnoty na zewnątrz

• Parlament Europejski z siedzibą w Strasburgu. Instytucja Parlamentu została utworzona na mocy traktatu rzymskiego. Spełnia funkcje doradcze i kontrolne:

• sprawuje kontrolę polityczną nad działalnością Komisji i Rady

• uczestniczy w przygotowaniu i uchwaleniu budżetu

• uczestniczy w procesie decyzyjnym

• ratyfikuje układy o stowarzyszeniu z krajami trzecimi

• ratyfikuje decyzje o przyjęciu nowych członków

• Trybunał Sprawiedliwości stoi na straży poszanowania prawa wspólnotowego. Obecnie składa się z 15 sędziów, którym przewodniczy Prezydent Trybunału. Członków Trybunału powołują rządy krajów członkowskich na okres 6 lat.

• Trybunał Rewidentów Księgowych z siedzibą w Luksemburgu. Składa się z 15 członków mianowanych na 6 lat. Celem Trybunału jest sprawowanie kontroli księgowej nad dochodami i wydatkami Wspólnot.

ORGANY POMOCNICZE:

1. Europejski Bank Inwestycyjny mający osobowość prawną i będący niezależnym od innych instytucji UE. Celem działalności Banku jest udzielanie długoterminowych pożyczek na projekty dotyczące: rozwoju regionów problemowych Wspólnot, rozwoju infrastruktury, wzrostu konkurencyjności Wspólnot, ochrony środowiska, wspierania małych i średnich przedsiębiorstw, rozwoju własnych źródeł energii. Cechą EBI jest działalność „non profit”.

2. Komitet Społeczno-Ekonomiczny - ma charakter doradczy i zapewnia udział w procesie decyzyjny reprezentacji różnych grup związanych z działalnością gospodarczą i społeczną. Komitet składa się z 222 członków wybieranych przez Radę UE na 4 lata.

3. Komitet Regionów - składa się z 222 członków reprezentujących władze regionalne i lokalne, ale działa niezależnie od nich.

Proces decyzyjny:

Aktami prawnymi mającymi charakter wiążący w przypadku Wspólnoty Europejskiej są:

• rozporządzenia - obowiązują na terenie Wspólnot, nie trzeba przekształcać ich w prawo krajowe

• dyrektywy - nie są normami prawnymi, nakładają na adresatów obowiązek podjęcia działań niezbędnych do osiągnięcia celu wskazanego w dyrektywie

• decyzje - mają charakter wiążący tylko w odniesieniu do wyraźnie określonych adresatów

Proces decyzyjny podstawowych aktów prawnych przebiega następująco:

I.Projekt aktu prawnego przygotowywany jest przez odpowiednią jednostkę Komisji

II. Przygotowany projekt zostaje przedłożony Komisji

III. Przyjęty projekt zostaje przesłany Radzie

IV. Rada najczęściej podejmuje decyzje dot. aktu prawnego po konsultacjach z Parlamentem i Komitetami

Zasada subsydiarności oznacza, że do kompetenecji instytucji ponadnarodowych mogą być przekazywane tylko te sprawy, których nie można skutecznie uregulować na niższych szczeblach (władzy krajowej, regionalnej, lokalnej).

Budżet Wspólnot Europejskich to zestawienie dochodów i wydatków. Tworzenie budżetu polega na transferze środków z krajów członkowskich. Dochody budżetu Wspólnot Europejskich to:

1. dochody z ceł za towary importowane z krajów 3-cich

2. dochody z opłat wyrównawczych za import produktów rolnych z krajów 3-cich

3. udziały we wpływach z podatku VAT krajów członkowskich (najważniejsze źródło)

4. wpłaty krajów członkowskich zależne od wielkości PKB

Wydatki budżetowe są dokonywane w formie bezpośrednich płatności dla konkretnych podmiotów w krajach członkowskich. Do wydatków zaliczamy też fundusze strukturalne, np. Europejski Fundusz Socjalny, Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego, Finansowy Instrument Orientacji Rybołówstwa, Fundusz Gwarancji i Orientacji Rolnej.

18. POLSKA A UNIA EUROPEJSKA

16 grudnia 1991r. został podpisany Układ o stowarzyszeniu Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich krajami członkowskimi. Układ wszedł w życie 1 lutego 1994r.

Celem układu jest:

• ustanowienie odpowiednich podstaw do dialogu politycznego

• popieranie rozwoju handlu i harmonijnych stosunków gospodarczych

• stworzenie podstaw pomocy finansowej i technicznej dla Polski

• stworzenie podstaw stopniowej integracji Polski ze Wspólnotami Europejskimi

• popieranie współpracy w dziedzinie kultury

Układ o stowarzyszeniu obejmuje okres przejściowy o maksymalnym wymiarze 10 lat, podzielony na 2 etapy po 5 lat. W preambule Układu zawarty jest zapis stwierdzający, że ostatecznym celem Polski jest członkostwo w UE.

Rada Europejska na szczycie w Kopenhadze w 1993r. ustaliła kryteria, które kraje postkomunistyczne muszą spełnić w celu uzyskania członkostwa we Wspólnotach Europejskich:

• stabilność instytucji gwarantujących demokrację, poszanowanie prawa, poszanowanie praw człowieka oraz uznanie i ochronę praw mniejszości narodowych

• istnienie i funkcjonowanie gospodarki rynkowej, która jest zdolna sprostać presji konkurencji i siłom rynkowym Wspólnot Europejskich

• zdolność do przyjęcia obowiązków wynikających z członkostwa

Polska jest jednym z 10 krajów postkomunistycznych, które podpisały Układ o stowarzyszeniu ze Wspólnotami i ubiegają się o członkostwo w UE.

Postanowienia Układu Europejskiego:

• realizacja ma prowadzić do utworzenia strefy wolnego handlu artykułami przemysłowymi między Unią a danym krajem

• stopniowa liberalizacja handlu ma następować przy zachowaniu zasady asymetrii (czyli szybszego otwierania rynków Unii na towary krajów słabszych)

• strony układu zobowiązują się do respektowania zasady standstill - oznacza ona, że z chwilą wejścia w życie układu nie mogą wprowadzić żadnych barier taryfowych lub pozataryfowych

• interesy stron układu zabezpieczone są klauzulami ochronnymi, oznaczającymi możliwość wprowadzenia na czas określony środków chroniących własne rynki, jeśli wymaga tego sytuacja

• regulacja dotyczące tworzenia strefy wolnego handlu są uzupełnione postanowieniami dotyczącymi współpracy gospodarczej, finansowej, kulturalnej i dialogu politycznego

Realizacja postanowień Układu podpisanego przez Polskę ze Wspólnotami Europejskimi może przyczynić się do:

• intensyfikacji wymiany handlowej

• pozytywnie wpłynie na wzrost gospodarczy i kształtowanie się inflacji

• zwiększy zakres pomocy zagranicznej

Korzyści z członkostwa Polski z UE:

• zniesienie wszelkich barier w ramach jednolitego rynku - dodatkowe możliwości rozwoju handlu, wzrostu produkcji, zatrudnienia, dochodów w PL

• oszczędności związane z funkcjonowaniem w ramach jednolitego rynku wpłyną pozytywnie na konkurencyjność Polski

• możliwość rozszerzenia eksportu artykułów rolnych na rynek UE

• zwiększenie mobilności kapitału i siły roboczej

• większe bezpieczeństwo inwestorów krajowych i zagranicznych

• bezpieczeństwo zewnętrzne (aspekt polityczny)

Komitet Integracji Europejskiej - został powołany zgodnie z ustawą w 1996r. Jest on naczelnym organem administracji rządowej do spraw koordynowania i programowania polityki w sprawach związanych z integracją Polski z UE oraz programowania i koordynowania działań administracji państwowej w zakresie otrzymywania pomocy zagranicznej.

28.01.1997 rząd przyjął Narodową Strategię Integracji, dokument, w którym przedstawiono cele włączenia Polski do UE, omówiono niezbędny zakres dostosowań gospodarczych i prawnych oraz kierunki działań w dziedzinie polityki wewnętrznej i zagranicznej.

W czerwcu 1997r. rząd przyjął Harmonogram Implementacji Narodowej Strategii Integracji. Wyznaczono w nim kalendarz wdrażania Narodowej Strategii Integracji oraz organy za to odpowiedzialne.

W kwietniu 1998r. rząd przyjął Narodowy program przygotowania Polski do członkostwa w UE. Od 31 marca 1998r. toczą się negocjacje dotyczące członkostwa naszego kraju w UE. Zostanie wypracowana treść traktatu akcesyjnego określającego warunki członkostwa Polski w UE. Traktat akcesyjny będzie poddany procedurze ratyfikacji przez parlament Polski, krajów członkowskich UE i Parlament Europejski.

Negocjacje zaczęły się od przeglądu wtórnego prawa wspólnotowego, tzw. screeningu, który polega na porównaniu prawa wspólnotowego z normami prawa kraju ubiegającego się o członkostwo.

Zgodnie z postanowieniami Rady Europejskiej w Essen w 1994r. program PHARE stał się podstawowym instrumentem finansowym strategii przedczłonkowskiej. Fundusze przedakcesyjne zaczęły funkcjonować od roku 2000, to programy: ISPA i SAPARD.

---