ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE

Zachowanie prospołeczne - każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści innej osobie.

DLACZEGO POMAGAMY INNYM?

1. Teoria wymiany społecznej - przekonanie, w którym przyjmuje się zasadę maksymalizacji zysków i zasadę minimalizacji kosztów. Interes własny decyduje o udzieleniu pomocy. Formą nagrody może być m. in. Zmniejszenie własnego dyskomfortu lub pochwały i uznanie.

2. Psychologia ewolucyjna - traktuje okazywanie pomocy jako instynktowną reakcję sprzyjania osobom podobnym do nas pod względem genetycznym (dobór krewniaczy - koncepcja, zgodnie z którą zachowania jednostki mające na celu ochronę życia spokrewnionych z nią osób są utrwalane poprzez mechanizm naturalnej selekcji). Ponadto w toku rozwoju wypracowaliśmy normę wzajemności, zgodnie z którą przychodzenie drugiej osobie z pomocą stanowi pewna gwarancję zwrotnego otrzymania pomocy w chwili, gdy sami będziemy jej potrzebować.

3. Hipoteza empatii - altruizmu - przekonanie, zgodnie z którym empatia odczuwana względem drugiej osoby skłania nas do udzielenia jej pomocy bez względu na konsekwencje podjętych działań. Empatia - zdolność do postawienia siebie na miejscu drugiej osoby i odbierania w podobny sposób zachodzących wydarzeń oraz odczuwania podobnych emocji. Altruizm - każde działanie ukierunkowane na niesienie korzyści drugiej osobie z pominięciem własnego interesu.

CZYNNIKI INDYWIDUALNE WARUNKUJĄCE ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE:

1. Osobowość altruistyczna - osobowość, którą charakteryzuje tendencja do udzielania pomocy innym osobom. Można sprzyjać rozwojowi takiego typu osobowości u dzieci przez nagradzanie, gdy okazują innym pomoc, i wskazywanie przykładów zachowań pomocnych, które mogłyby stanowić dla nich wzór do naśladowania. Należy jednak ostrożnie dawkować nagrody, bo mogą one stłumić wewnętrzną motywację dziecka do pomagania, wywołując tzw. efekt nadmiernego uzasadnienia.

2. Płeć - mężczyźni są bardziej skłonni pomagać w sposób heroiczny i rycerski, kobiety wybierają formy pomocy wymagające długotrwałych poświęceń i wyrzeczeń.

3. Nastrój - zarówno dobry jak i zły nastrój sprzyjają naszej gotowości do zachowań altruistycznych niż stan obojętności. Dobre samopoczucie sprawia, że dostrzegamy dobre strony innych osób i jesteśmy bardziej pozytywnie do nich nastawieni. Złe samopoczucie, zgodnie z hipotezą redukcji negatywnego stanu emocjonalnego, skłania nas do szukania sposobów pokonania własnej chandry, na przykład poprzez udzielenie pomocy drugiemu człowiekowi.

4. Religijność - osoby bardzo religijne chętniej służą pomocą innym.

SPOŁECZNE CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ZACHOWANIA PROSPOŁECZNE:

1. Środowisko miejskie lub wiejskie - na wsi szanse na uzyskanie pomocy są znacznie większe niż w mieście - to zjawisko wyjaśnia między innymi hipoteza przeładowania urbanistycznego, zgodnie z którą mieszkańcy miasta poddawani są różnego rodzaju stymulacji, stąd też - aby uniknąć nadmiaru bodźców - zamykają się w sobie.

2. Liczba widzów - im mniej widzów, tym większa szansa, ze ktoś nam pomoże (efekt widza).

3. Cechy ofiary - bardziej skłonni jesteśmy pomagać osobom podobnym do nas.

4. Pomaganie, gdy pomaga jeszcze ktoś - modele prospołeczne sprzyjają altruizmowi.

5. Presja czasu - pospiech sprawia, iż mniej interesujemy się tym, co się wokół nas dzieje, oraz obniża prawdopodobieństwo, że pośpieszymy z pomocą drugiemu człowiekowi.

SCHEMAT PROCESÓW PROWADZĄCYCH DO OKAZANIA POMOCY:

1. zauważenie zdarzenia

2. zinterpretowanie zdarzenia jako nagłego wypadku (może tu pojawić się zjawisko skumulowanej ignorancji, polegające na tym, że świadkowie obserwując wzajemnie swoją obojętność wnioskują, że sytuacja nie wymaga interwencji - przykład informacyjnego wpływu społecznego)

3. przyjmowanie odpowiedzialności (może tu zaistnieć zjawisko rozproszenia odpowiedzialności - wraz ze wzrostem liczby przygodnych świadków zmniejsza się poczucie odpowiedzialności za rozwój wypadków)

4. znajomość właściwych form udzielania pomocy

5. realizacja decyzji

6. interwencja i oferta pomocy

Pomaganie może przynieść zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki - ważne jest, aby oferta pomocy nie stanowiła zagrożenia dla czyjejś samooceny.

Badania wykazują, iż znajomość uwarunkowań zachowań prospołecznych sprawia, ze ludzie zdają sobie sprawę z tego, dlaczego nie pomagają innym. Rezultat to zwiększenie gotowości do działań na rzecz innych.

Zalecana literatura:

Aronson, E., Wilson, T. D., Akert, R. M. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań: Zysk i S-ka Wydawnictwo.

Wojciszke, B. (2000). Relacje interpersonalne. W: J. Strelau (red.) Psychologia. Podręcznik akademicki (t. 3, s. 164-174). Gdańsk: GWP.

2

PSYCHOLOGIA SPOŁECZNA

Mgr Renata Korzeń

---