Koncepcje zachowania kapitału
Rachunkowość finansowa przy interpretacji wyniku finansowego bazuje na koncepcjach zachowania kapitału. Koncepcja zachowania kapitału wyraża sposób, w jaki jednostka gospodarcza definiuje posiadany przez siebie kapitał własny, który stara się zachować. Wybór określonej koncepcji zachowania kapitału oznacza wybór sposobu modyfikacji wielkości kapitału na koniec okresu obrachunkowego wynikiem finansowym, jaki został przez jednostkę wypracowany w tym okresie. Wybór koncepcji stanowi też punkt odniesienia do ustalania zysku. Idea koncepcji zachowania kapitału została określona w założeniach koncepcyjnych MSSF, gdzie stwierdzono, że jest ona konieczna do rozróżnienia pomiędzy „zwrotem z kapitału” i „zwrotem kapitału”. Za zysk, a zarazem za zwrot kapitału, można uznać bowiem tylko tę część zwiększenia stanu aktywów, która przekracza kwotę niezbędną do zachowania kapitału. Najbardziej w praktyce rozpowszechniona jest koncepcja zachowania kapitału finansowego.
Przykład
Przedsiębiorstwo X dysponuje kapitałem własnym w wysokości 500 000 zł. Zajmuje się hurtowym handlem warzywami. W analizowanym okresie zakupiono 1000 ton warzyw po 500 zł za tonę. Cały zapas sprzedano po 700 zł za tonę. Ogólny wzrost cen wynosi w gospodarce 10%, a dla warzyw 35%. Podatek dochodowy 20%. Należy pokazać wpływ zastosowania koncepcji zachowania kapitału na wynik finansowy bieżącego okresu oraz możliwość odtworzenia majątku.
W przykładzie tym założono, że w przedsiębiorstwie nie występuje majątek trwały podlegający amortyzacji. Oznacza to, że termin „zdolności produkcyjne” musi być specyficznie rozumiany, ponieważ jednostka prowadzi działalność handlową.
W przypadku jednostki produkcyjnej należałoby odkładać na odtworzenie substancji większe kwoty, uwzględniające konieczność odtworzenia majątku trwałego podlegającego amortyzacji.
Wariant I Zachowanie nominalnego kapitału pieniężnego
Przychody ze sprzedaży 700 000
Wartość sprzedanych warzyw w cenie zakupu 500 000
Zysk brutto 200 000
Podatek (20%) 40 000
Zysk netto 160 000
Kapitał własny na koniec okresu = 500 000 + 160 000 = 660 000
Nowa cena zakupu warzyw = 500 x 1,35 = 675
Zakupy warzyw wg nowej ceny = 660 000/675 = 978 ton
Wariant II Zachowanie siły nabywczej kapitału
Przychody ze sprzedaży 700 000
Wartość sprzedanych warzyw w cenie zakupu 500 000
Zysk nominalny brutto 200 000
Rezerwa na inflację (10% x 500 000) 50 000
Zysk realny brutto 150 000
Podatek (20%) 30 000
Zysk netto 120 000
Kapitał własny na koniec okresu = 500 000 + 120 000 + 50 000 = 670 000
Nowa cena zakupu warzyw = 500 x 1,35 = 675
Zakupy warzyw wg nowej ceny = 670 000/675 = 992 ton
Wariant III Zachowanie kapitału rzeczowego (substancji majątkowej)
Przychody ze sprzedaży 700 000
Wartość sprzedanych warzyw w cenie zakupu 500 000
Zysk nominalny brutto 200 000
Rezerwa na zachowanie kapitału rzeczowego
(35% x 500 000) 175 000
Zysk brutto 25 000
Podatek (20%) 5 000
Zysk netto 20 000
Kapitał własny na koniec okresu = 500 000 + 20 000 + 175 000 = 695 000
Nowa cena zakupu warzyw = 500 x 1,35 = 675
Zakupy warzyw wg nowej ceny = 695 000/675 = 1029 ton
Wnioski:
Zysk w każdym wariancie jest inny, co wynika z przyjętej koncepcji zachowania kapitału.
W I i II wariancie nominalny zysk netto nie daje możliwości odtworzenia cyklu operacyjnego, gdyż podmiot mógłby nabyć nie 1000, a tylko 978 albo 992 tony warzyw.
Wariant III pozwala na otworzenie substancji majątkowej, czyli koncepcja kapitału rzeczowego. Zgodnie z tą koncepcją przedsiębiorstwo traktuje część różnicy między stanem aktywów netto na początek i koniec okresu jako element kapitału własnego niepodlegający podziałowi.
E.Walińska (red.), Sprawozdanie finansowe wg MSSF. Zasady prezentacji i ujawniania informacji, Oficyna Wolters Kluwer business, Warszawa 2011,