Czym jest stres?
Stres to pojęcie bardzo szerokie. Ogólnie mówiąc, jest to reakcja organizmu na przeszkody, takie jak zbyt duże obciążenie fizyczne lub psychiczne, niebezpieczeństwo, sytuacje niecodzienne, trudne. Bodźce te wywołują reakcję obronną organizmu, jego mobilizację w kryzysowych momentach, jeżeli stres jest krótkotrwały. Jeżeli zaś trwa bardzo długo, może powodować osłabienie, apatię, niepokój, a także dolegliwości fizyczne. W niektórych przypadkach prowadzić może do depresji.
Stresory
Stres jest aktywną reakcją organizmu na stawiane mu wymagania i pojawiąjące się zagrożenia, czyli na stresory. Rozróżniamy:
- stresory fizyczne: hałas, gorąco, zimno, wahania temperatury, zmiany ciśnienia powietrza, głód, infekcje, urazy fizyczne, ciężka fizyczna praca, długotrwałe prowadzenie samochodu, nadmiar bodźców;
- stresory psychiczne: obawa, że nie sprosta się postawionym zadaniom, nadmierne obciążenie zadaniami, niedociążenie zadaniami, brak samodzielności, brak czasu, pośpiech, utrata kontroli;
stresory społeczne: konflikty, izolacja, niepożądana wizyta, strata bliskich osób, mobbing.
Stresory zespołu
przeciążenie obowiązkami (nałożenie na zespół zbyt dużej ilości obowiązków) i z drugiej strony, sytuacja przeciwna, w której zespół nie otrzymuje poleceń wykonywania zadań albo zadania te są poniżej jego umiejętności i kwalifikacji,
praca pod presją czasu (co samo w sobie nie jest szkodliwe dla zdrowia, niemniej przy nagromadzeniu obowiązków może powodować sytuacje wysoce stresujące),
obowiązki przekraczające umysłowe lub/i fizyczne możliwości zespołu,
zaburzony przepływ informacji w firmie (który, oprócz tego, że jest silnym stresorem, jest także jednym z najbardziej konfliktogennych czynników),
niestosowne do wymagań, niskie wynagrodzenie za pracę,
brak szans na rozwój (wciąż częste „blokowanie” kariery młodszym i bardziej zdolnym; zła polityka szkoleniowa),
nadmierna biurokracja,
monotonia pracy lub potrzeba wyostrzonej ciągłej koncentracji,
obawa przed utratą pracy - źródła utrzymania.
Konsekwencje stresu w zespole
Konsekwencje stresu (długotrwałego działania czynników składowych) są bardzo poważne, co ważne - nie tylko dla konkretnej jednostki, ale całego środowiska pracy (firmy).Są nimi:
spadek wydajności pracy
zwiększone ryzyko zdarzeń wypadkowych
częsta absencja chorobowa
zwiększone ryzyko popełnienia błędu
brak elastyczności, zastopowanie rozwoju firmy
zwiększona rotacja pracowników
spadek konkurencyjności firmy, spadek jakości usług (np. przy obsłudze klienta)
zła atmosfera w miejscu pracy
Zarządzanie stresem zespołowym
Można wymienic pięć podstawowych zasad, na których winno opierać się zarządzanie stresem zespołowym:
Zespół jest wzajemnie od siebie zależny. Zdrowie i funkcjonowanie jednostki zależy od właściwości zespołu. Zespół nie może osiągnąć wysokiego poziomu produktywności, dynamizmu bez zdrowych i pełnych energii pracowników. Konieczne jest zatem wzajemne dopasowanie.
Zarządzający są odpowiedzialni za zdrowie zespołu. Aktywność przywódców w tym obszarze działań wynikać powinna nie tylko z pobudek altruistycznych, ale także z dobrze pojętego interesu własnego i firmy. Oczywiście aktywność przywódców nie powinna też doprowadzać do zaniedbania ich własnego zdrowia.
Indywidualny i zespołowy stres nie jest nieunikniony. Istnieją pewne stereotypy stwierdzające, że nieodłącznym elementem sukcesu i postępu jest stres. Ten schemat myślowy często jest usprawiedliwieniem dla braku aktywności związanej z zarządzaniem stresem.
Każda zespół reaguje na stres na swój sposób. Stwierdzenie to ma bardzo istotne konsekwencje praktyczne. Oznacza ono, że nie można mówić o najskuteczniejszej metodzie walki ze stresem. Metodę tę trzeba bowiem dopasować do możliwości jednostek i do właściwości danego zespołu.
Zespół podlega ciągłym zmianom, jest dynamiczny. Podobnie jest z funkcjonowaniem jednostki. To co kiedyś było podstawową przyczyną stresu w zespole, teraz - na kolejnym etapie rozwoju - nią nie jest. Strategie zarządzania stresem efektywne w przeszłości, teraz mogą okazać się dla organizacji anachroniczne. Konieczny jest zatem stały wysiłek skierowany na problem zarządzania stresem i ciągłe monitorowanie jego przyczyn i skutków.
Wyróżniamy trzy etapy zarządzania stresem zespołowym:
Pierwszego stopnia poświęcona jest usuwaniu potencjalnych przyczyn stresu.
Drugiego stopnia koncentruje się na modyfikacji reakcji jednostki na pojawiające się sytuacje stresowe.
Trzeciego stopnia ma za zadanie obniżyć poziom negatywnych skutków stresu (zarówno na poziomie indywidualnym jak i zespołowym), które pojawiły się w wyniku nieskutecznej kontroli na etapie pierwszym i drugim.
Profilaktyka
Ani coraz bardziej popularne „lekarstwa na stres”, ani alkohol, ani żadne inne używki nie zwalczą stresu. Farmaceutykami można jedynie uśpić niektóre jego skutki, a przed wspieraniem się alkoholem i innymi używkami przestrzegają nas psychologowie i psychiatrzy. Stres nie jest bowiem chorobą i wyleczyć go nie można. Podstawowym warunkiem uwolnienia się od skutków stresu jest zlikwidowanie jego źródła. Specjaliści zalecają pracodawcom przeprowadzenie testów, w których pracownicy - anonimowo - wskazaliby na stresory występujące w danej firmie.
Wysoce nieopłacalny stres warto wyeliminować. Zwykle niewielkie zmiany w firmie wystarczą, by pozbyć się lub przynajmniej zminimalizować źródła stresu. Zaliczamy do nich:
bezpieczeństwo to podstawowy czynnik dobrej organizacji pracy; warto więc (poza oczywistym obowiązkiem ustawowym) zadbać o poprawę warunków pracy, tak, aby nie stwarzały zagrożeń,
bezwzględnie należy zadbać o rozwój zawodowy pracowników. Ich udział w szkoleniach, konferencjach, sympozjach jest korzystny, nie tylko dla pracownika (wzrasta jego poczucie wartości, czuje się dostrzeżony i doceniony), ale i dla firmy, w której jest zatrudniony (firma zyskuje lojalnego specjalistę),
w firmach, w których specyfika pracy wiąże się ze stresem, warto pomóc pracownikom poprzez rozwijanie w nich umiejętności radzenia sobie ze stresem oraz zapewnienie ewentualnej rehabilitacji. Niektóre firmy, zwłaszcza te, w których stres jest „częścią składową” procesu pracy, wprowadzają programy zarządzania stresem.
wolny czas to czas przeznaczany na odpoczynek, poświęcenie się pasjom, sen,
zdrowe, racjonalne odżywianie oraz regularny sen wzmacniają organizm, czyniąc go bardziej odpornym na stres,
regularne uprawianie sportu, racjonalny wysiłek fizyczny są doskonałym rozluźnieniem, naturalną ucieczką od skutków stresu,
spożywanie używek jako antidotum na stres negatywnie odbija się na stanie psychofizycznym człowieka,
miło spędzony czas z rodziną i przyjaciółmi regeneruje siły,
nigdy nie zapominaj o urlopie.
Porady dla menedżerów
Kadra zarządzająca to jedna z najbardziej narażonych na stres grup zawodowych.
Stres menedżerski ma szczególne składowe i jest bardzo obciążający. Patrzymy na menedżerów jak na sportowców, którzy mają niesłychane obciążenia treningowe i startowe. Bardzo się eksploatują, ale nikt ich nie pilnuje, żeby się troszczyli o siebie, co jest obowiązkiem zarówno trenerów sportowych, jak i samych sportowców. Nawet jeśli ktoś ma ogromne możliwości psychofizyczne i stać go na fantastyczne osiągnięcia, bez odpowiedniej regeneracji może wytrwać sezon - najwyżej dwa, bo nabawi się kontuzji lub choroby. Stres menedżerski jest sam w sobie takim obciążeniem, które ze wszech miar zasługuje na to, żeby mądrze i efektywnie dbać o regenerację tych, którzy go znoszą. Specyfiką stresu menedżerskiego jest nieustanne oscylowanie na granicy ryzyka, konieczność podejmowania trudnych decyzji, finansowa i moralna odpowiedzialność za innych. Do tego dochodzi dodatkowy stres związany z częstym przemieszczaniem się w poprzek stref czasowych i klimatycznych, co dodatkowo obciąża i rozregulowuje organizm.
Menedżerowie mają też często problem z delegowaniem odpowiedzialności. Przy czym nie wynika to na ogół z ich cech charakteru, lecz naprawdę nie mają komu powierzyć choćby części swoich obowiązków.