I. Część materiału, która została już omówiona:
Etyka - pierwszy (historycznie zaistniały) rodzaj refleksji nad moralnością:
1. Kiedy i gdzie pojawił się pierwszy rodzaj namysłu (rozważań, wiedzy nazwanej później etyką) nad moralnością?
4 i 5 w p n e Grecja
2. Kto był twórcą tego namysłu?
Sokrates, nastepnie Arystoteles rozdzielil pojecie etyka
3. Jaki problem leżał u podstaw tych rozważań?
Podstawowym probleme było rozdzielenie zycia fiz od swiata poaz fiz
4. Do jakich wniosków (tez) doszedł tenże myśliciel?
Doszedł do wniosku że człowiek jest ARETHE wtedy gdy spelnia 4 cnoty: roztropność, sprawiedliwość, męstwo, umiarkowanie
5. Czy zauważony przez niego problem jest aktualny?
Problem jest aktualny gdyz w dalszym ciagu zastanawiamy się nad tym jacy powinismy byc, wedlug jakich norm i zasad powinismy postępować i oceniac innych postepowania
6. Jakie jest pochodzenie terminu „etyka”?
Słowo pochodzi od greckiego ethos które ma wiele znaczeń, w zależności od tego w jaki sposób jest pisane. Odnosi się zarówno do miejsca należnego każdej rzeczy, przyzwyczajenia, widocznych działań, tego czego uczymy się od otoczenia jak i do usposobienia uczuciowego, skłonności ku czemuś, rzeczy, które dzieją się w umyśle.Wprowadzil je Arystoteles.
7. Jakie jest pochodzenie terminu „moralność”?
Słowo pochodzi z łacińskiego moralista [moralność] - mos zwyczaj, moris obyczaj, moralis obyczajny.
8. Jaka jest relacja między tymi terminami?
Etyka to nauka o moralności, zajmuje się badaniem etosów, ma 2500-letnią tradycję.
Okresla normy moralne.
Moralność to zjawisko społeczne o 120-letniej tradycji. Zajmuje się opisem rzeczywistości moralnej.
Socjologia moralności:
Kto (i kiedy) sformułował postulat o konieczności powołania do istnienia socjologii moralności?
Durkheim, który jest twórcą nazwy socjologie de la morale, socjologia moralności powstała na przełomie XIX w
Jakie nazwy towarzyszyły jej powstaniu?
Fizyka obyczajów, nauka o obyczajach, nauka o moralności, socjologia moralności.
Levy Breiluoe 1903
Na czym miał polegać naukowy charakter socjologii moralności?
Polegal na tym ze miala zajmowac się badaniem faktow społecznych. Posiadanie metod badawczych , przedmiotow badawczych, metodologi.
[opracowując tę kwestię zwróć uwagę na:]
a) różnice (ontologiczne i metodologiczne) między psychologizmem a socjologizmem
psychologizm |
socjologizm |
Zjawiska społeczne są tylko formą zjawisk psychicznych, są pochodne, wtórne wobec zjawisk psychicznych tkwiących w ludzkiej naturze.
A więc to WRODZONE cechy psychiczne decydują o charakterze życia społecznego, cechach całych grup społecznych.
Aby zrozumieć procesy społeczne trzeba odwołać się do wrodzonych mechanizmów psychicznych. |
Procesy i zjawiska psychiczne stanowią rzeczywistość wtórną i są pochodne wobec zjawisk społecznych [rzeczywistość pierwotna].
To cechy społeczeństwa albo też danej konkretnej grupy społecznej kształtują psychikę jednostek.
Takie elementy jak religia, sztuka, język, prawo, są FAKTAMI społecznymi, są wytworami świadomości zbiorowej, nie wrodzonymi cechami ludzkiej natury. |
b) pojęcie „faktu” w obszarze klasycznej socjologii
FACTUM - dzieło, czyn, to co się zdarzyło bądź zdarza, miało bądź ma miejsce; zjawisko zachodzące na zewnątrz świadomości oraz intersubiektywnie stwierdzalne.
Comte - socjologia jest nauką pozytywną.
positivus - [łac.] oparty, uargumentowany, stały, mocny; oparty na pewnym gruncie - FAKTACH.
c) E. Durkheima: koncepcję socjologii jako „wreszcie nauki samodzielnej”
Aby uczynić socjologię WRESZCIE nauką należy spełnić 2 warunki:
- socjologia musi mieć dobrze zdefiniowany PRZEDMIOT swoich badań. Musi być to przedmiot badany wyłącznie przez socjologię, a więc trzeba w końcu jednoznacznie zdefiniować czym jest FAKT SPOŁECZNY.
- musi też istnieć METODA badań specyficzna tylko dla socjologii.
Aby spełnić te warunki trzeba sobie wreszcie powiedzieć wyraźnie, że socjologia nie jest tak po prostu nauką o społeczeństwie, o jego strukturach, procesach czy rozwoju. Nie jest też żadną ogólną teorią społeczeństwa.
Trzeba zatem zdefiniować socjologię jako naukę o FAKTACH SPOŁECZNYCH [taki projekt miał już A. Comte ale nie potrafił go zrealizować].
koncepcję subdyscyplin socjologii
Kazde z tych subdyscyplin posiadaja swoj przedmiot i badaja rozne fakty spoleczne
koncepcję faktu społecznego
FAKT SPOŁECZNY to powszechny w całym społeczeństwie sposób działania, zachowujący swoje własne istnienie niezależnie od przejawów indywidualnego życia psychicznego jednostek tworzących to społeczeństwo.
Najbardziej charakterystyczne FAKTY podstawowe: język [narzucanie jednostce sposobu posługiwania się słowami, rozumienia znaczeń tych słów itd.], prawo, religia, moralność, obyczaj, moda, gospodarka, sztuka, determinują nasze zachowania.
Tak więc FS są czymś niezależnym i zewnętrznym wobec jednostki, narzucają się jednostkom, wywierają na nie zewnętrzny nacisk.
koncepcję metody (jak badać fakty społeczne)
Ponieważ FS nie są zjawiskami psychicznymi to należy unikać introspekcji jako metody typowej dla psychologii.
Oznacza to, że socjolog nie powinien analizować np. pamiętników, listów, biografii, gdyż nie są to materiały socjologiczne.
FS należy badać „jak rzecz”, co oznacza, że badając je należy się posługiwać obserwacją zewnętrzną, czyli badać tak jak fizyk bada przedmioty, biolog rośliny a zoolog zwierzęta.
Oznacza to, że badając np. prawo jako FS badamy treść kodeksów prawnych, badając religię badamy treść religijnych dogmatów, badając moralność badamy treść norm moralnych.
Każdy FS należy więc wiązać z określonym środowiskiem społecznym, a to oznacza, że socjolog nie może stawiać nieempirycznych tez.
Aby każdy FS był dobrze badany, musi być badany przez specjalistę od danego FS - z tego wniosek, że nadszedł oto czas dla socjologii do wyjścia z ogólników i przejścia do specjalizacji [socjologia religii, moralności, ekonomii itp.] Aby wyjaśnić jak powstaja fakty spol trzeba wyjaśnić jaki jest charakter podloza na którym ksztaltuje się zbiorowa świadomość.
morfologii społecznej („objętości społecznej”, „gęstości społecznej” w tym „gęstości materialnej” i „gęstości dynamicznej”/”gęstości moralnej”)
MORFE - forma, kształt;
Metoda ta operuje dwoma zasadniczymi pojęciami:
Objętość społeczna - to kategoria, poprzez którą socjolog określa liczebność danego społeczeństwa.
Gęstość społeczna - gęstość materialna, którą rozumiemy jako gęstość zaludnienia powodująca większą lub mniejszą odległość fizyczną członków danej grupy oraz większy lub mniejszy naturalny przyrost; gęstość dynamiczna [u Durkheima zamiennie z gęstością moralną], to ilość kontaktów zachodzących między jednostkami w wyniku choćby handlu, usług, generalnie gospodarki, a w jej ramach konkurowania ludzi między sobą choćby o zysk czy społeczną pozycję.
4. Co to znaczy, że moralność jest jednym ze „społecznych systemów normatywnych” ?
Oznacza to ze posiada normy, zasady, idealy, wzory, wartości.
a) Jak ważny (istotny) jest to system dla życia społecznego?
Wyznacza wartości, wzory do naśladowania, wzory postępowania ,ideały
b) Jakie inne systemy są wyróżniane?
Społ. systemy normatywne:
Prawo, religia, moralność( powinność), obyczaje, zwyczaje, moda
c) elementy składowe moralności: scharakteryzuj pojęcie norm i ocen moralnych oraz sposobów ich wyrażania; czym są wartości moralne, cnoty (zalety), wzory osobowe, ideały moralne, sankcje?
a) wartości moralne, aksis (gre.) coś co chcemy mieć, realizować
b) normy moralne ( zakazy, nakazy, wymogi)
c) oceny moralne: oceny wprost, oceny nie wprost (ocena przez sugestię, zachowanie, minikę, intonację głosu)
d) cnoty (zalety) moralne- zdolności dyspozycję, arete (gre.)- jest takie jak być powinno, jest względne, zależy od czasu, okoliczności.
Człowiek arete wg. Sokratesa (roztropny, sprawiedliwy, mężny, umiarkowany) cechy te są do osiągniecia przez każdego człowieka wynika to z wiedzy i rozumu.
e) wzory osobowe- zawsze jakaś konkretna postać będąca symbolem, ucieleśnieniem , cnut, zalet moralnych
F) ideały moralne- wzór dość abstrakcyjnych pojętych wartości oraz cnut ucieleśnionych
g) sankcje moralne- nagrody bądź kary, odróżniają normy prawne, religijne i moralne
d) Na czym polega trudność odróżniania moralności od pozostałych społecznych systemów normatywnych?
Ponieważ normy, wartości są zbliżone do tych prawnych, religijnych itd. (nie kradnij, nie zabijaj) różnią się one sankcjami, jedynie w ten sposób można odróżnić podane systemy normatywne
e) Czy istnieją jakieś cechy szczególne moralności, które pozwalają na to odróżnienie?
Sankcje
5. „Jakie zadania ma przed sobą badacz moralności?” [to na podstawie zadanego tekstu Marii Ossowskiej o takim właśnie tytule]
a) cechy charakterystyczne pozwalające odróżniać etykę normatywną od nauki o moralności (podejście do moralności etyka normatywnego a podejście „badacza moralności”)
Etyka normatywna [to co być powinno, to nie są fakty tylko powinności] - staramy się być współtwórcami moralności, chcemy ją zmieniać, kształtować, uprawiamy zatem etykę normatywną - zatem w mniejszym stopniu interesuje nas to, jaka jest w tej chwili moralność w danym społeczeństwie.
- mówi ludziom co jest dobre a co złe;
- do czego należy w życiu dążyć a czego unikać;
- jakie motywy powinny kierować ludzkimi postępowaniami [motyw≠intencja];
- jakie normy powinny kierować naszym postępowaniem;
- jak powinniśmy oceniać innych ludzi, ich czyny, postawy, intencje;
- jakimi wzorami oraz ideałami powinniśmy się w życiu kierować;
- co jest cnotą a co wadą moralną itd.
Nauka o moralności - postawa beznamiętnego badacza, który bada faktyczny stan rzeczy [jaka jest moralność - nie tworzy jej].
- polega tylko na obserwowaniu i opisywaniu tego, co ludzie faktycznie uważają za dobre i złe, tego co nakazują czynić a od czego nakazują się powstrzymywać;
- polega na wyjaśnianiu jakie jest źródło pochwał lub nagan moralnych;
- usiłuje dociec jakie motywy pchają ludzi do takiego a nie innego postępowania czy też oceniania innych ludzi.
b) dyscypliny, obszary i problemy badawcze nauki o moralności:
logika języka moralności (czym się zajmuje?)
Są to badania nad tym, w jaki sposób przebiega dyskurs moralny, w szczególności logika moralności bada jak wyrażane są na co dzień normy moralne i moralne oceny oraz stara się normy i oceny moralne od norm i ocen prawnych, religijnych, obyczajowych, zwyczajowych, estetycznych. W istocie chodzi tu ostatecznie o zdefiniowanie moralności, czyli o podanie takich kryteriów, dzięki którym będziemy mogli wiedzieć, że mamy do czynienia z czyimiś zachowaniami zachodzącymi w obszarze moralności czy też w obszarze innych społecznych systemów normatywnych.
psychologia moralności
- psychologia oceniania
W jej ramach najważniejszym rozważanym problemem jest problem tego rodzaju: dlaczego [w jakich warunkach] ludzie są skłonni do łagodnych, a w jakich warunkach do surowszych ocen moralnych? Pytanie to można zadać jeszcze inaczej: jakie okoliczności uważane są za łagodzące a jakie za zaostrzające nasze oceny?
- psychologia postępowania
Główny problem to: jakie motywy rządzą naszym postępowaniem? Najczęściej problem ten jest formułowany następująco: czy nasze działania są zawsze egoistyczne, czy też bywają czasem zachowania altruistyczne?
- psychologia przeżyć/dyspozycji
Nazwana również psychologią dyspozycji. W ramach tej poddyscypliny rozważa się głównie problem tzw. dyspozycji pozytywnych sfery moralnej, czyli zadaje się pytanie: czy istnieją jakieś szczególne, wrodzone dyspozycje, dzięki którym ludzie są w stanie spełniać czyny moralnie pozytywne?
- psychogeneza moralności
Pytanie o to, jakie są przejawy reakcji moralnych w rozwoju osobniczym człowieka i - co za tym idzie - jakie są fazy rozwoju tzw. wrażliwości moralnej?
- typologia moralności
Typowe pytanie: co jest źródłem postaw moralnych ludzi bezwzględnie przestrzegających moralnych zasad? oraz co to są tzw. typy osobowości miękkiej [uczuciowej]?
- patologia moralności
Co jest źródłem zachowań patologicznych?
socjologia moralności
- problem środowiskowego zróżnicowania moralności
W jakim stopniu postawy i przekonania moralne różnią się w zależności od tego, w jak różnych społeczeństwach, grupach czy innych społecznościach zachodzą?
- w środowisku miejskim, wiejskim, inteligenckim, robotniczym, w zależności od grupy zawodowej [mówimy o moralności lekarskiej, kupieckiej, polityków, uczonych];
- jest to problem moralności współczesnej [tu i teraz] i moralności tzw. przeszłej w odniesieniu do tej samej kultury;
- jest to problem moralności tzw. społeczeństw pierwotnych i społeczeństw cywilizowanych.
- problem różnic w poglądach na wartości
Od czego zależą te różnice? - od klimatu, gęstości zaludnienia, sposobu życia [osiadłe, nomadyczne], proporcji obojga płci, czynników ekonomicznych, ustrojów politycznych.
- problem filogenezy moralności grupy społecznej
Czyli: jakie z powyższych czynników mają wpływ na zmiany zachodzące w sferze moralności?
- problem moralności jako czynnika warunkowanego i czynnika warunkującego
O tym tylko wzmianka, bez scharakteryzowania.
6. Ogólna definicja socjologii moralności
Socjologia moralności - dyscyplina NAUKOWA [bo zajmuje się FS] wchodząca w skład nauki moralności lub jak chcą inni - z pogranicza nauki moralności. Nie ma ona jasno wyznaczonego przedmiotu, ciągle trwają też dyskusje nad jej metodą i stosunkiem do etyki normatywnej, antropologii, etnografii jak i samej socjologii. Do istotnych zagadnień socjologii moralności należą następujące problemy: tworzenia się moralności [jak powstaje moralność?]; co to znaczy, kiedy mówimy że moralność ma społeczne źródła?; zmienności moralności, co wiąże się z analizowaniem czynników wpływających na kształtowanie się i zmienność moralności [pod uwagę bierze się zwłaszcza czynniki ekonomiczne, religijne, geograficzne, środowiska rodzinnego itp.].
7. Grencmoral (moralność krańcowa):
a) scharakteryzuj to pojęcie:
b) do analizy jakiego zjawiska we współczesnej kulturze może być ono wykorzystane?
8. Przyporządkuj określonym myślicielom następujące tezy:
a) moralność kształtują określone warunki geograficzno- klimatyczne Monteskiusz (1689-1755
b) moralność jest procesem kodowania Niklas Luhmann (1927-1998)
c) rolę głowną w ludzkim życiu odgrywają dwa czynniki: motywacyjny i wartościujący, lecz decydujący jest czynnik wartościujący
d) normy i oceny moralne są wyrazem szczególnych uczuć emocji Edward Westermarck (1862-1939)
e) moralnośc jest raczej bardziej zjawiskiem grupowym niż społecznym Eugene Dupréel (1879-1967)
f) cechą charakterystyczną moralności jest tzw. rozproszona sankcja represyjna
II. W tym punkcie wyszczególniam treści, które wyłożę w sobotę i też będą konieczne do nauczenia się na niedzielę:
Wybrane stanowiska (charakterystyczne tezy) z dziejów socjologii moralności:
1. Charles-Louis de Secondat de Montesquieu czyli Monteskiusz (1689-1755) jako prekursor socjologii moralności - „moralność kształtują określone warunki”
2. Emile Durkheim (1858-1917) - „człowiek jest istotą moralną”
3. Edward Westermarck (1862-1939) - „moralność jest wyrazem emocji/uczuć”
4. Eugene Dupréel (1879-1967) - „moralność jest zjawiskiem grupowym”
5. Talcott Parsons (1902-1969) - „człowiek jest istotą moralnie zorientowaną”
6. Niklas Luhmann (1927-1998) - „moralność jest procesem kodowania”
III. Na ćwiczenia proszę koniecznie:
a) (na sobotę) zaznajomić się (z zadanym wcześniej i posiadanym już przez Państwa) tekstem M. Ossowskiej „Funkcjonowania norm w życiu społecznym”; tu zwrócić szczególną uwagę na problemy: typologii moralności oraz powszechnie uznanych norm moralnych
b) (na niedzielę) zaznajomić się z poleconym na ostatnich zajęciach rozdziałem z książki Janusza Mariańskiego, Wprowadzenie do socjologii moralności [jedna z osób wzięła ode mnie ten tekst i miała rozprowadzić w całej grupie]