Jerzy Mellibruda

Psychologiczne aspekty przemocy w rodzinie

Psychologiczne aspekty przemocy

1.Dążenie do kontroli psychicznej nad ofiarą

2.Posługiwanie się oddziaływaniami psychologicznymi przez sprawcę

3.Psychologiczne reakcje ofiary

4.Powstawanie uszkodzeń psychicznych u ofiary

Dążenie do kontroli psychicznej nad ofiarą

1. Znajdowanie się pod kontrolą psychiczną ;

a) ważne uczucia, myśli, zachowania, dążenia i sytuacje jednej osoby zależą od tego co druga osoba zrobi lub nie zrobi

b) osoba kontrolowana ma znacznie ograniczone możliwości uwolnienia się od tego wpływu

2. Różne formy uzyskiwania i utrzymywania kontroli;

a) przez wyłączność zaspokajania potrzeb

b) przez manipulacje interpersonalne

c) przez wykorzystanie formalnych struktur

d) przez stosowanie przemocy

3. Dzieciństwo jako powszechna i naturalna forma znajdowania się pod kontrolą psychiczną drugiej osoby

Konsekwencje doświadczeń z dzieciństwa

• Ukryta w „fundamentach” psychiki podatność na kontrolujący wpływ drugiej osoby

• Traumatyczne doświadczenia związane z rodzicielskimi formami kontroli nad dziećmi i przemocy w dzieciństwie

a) osłabienie zdolności do samoobrony przed przemocowymi formami kontroli

b) motywacja do kontrolujących i przemocowych form wywierania wpływu w dorosłym życiu

• Uruchamianie procesu regresji w trakcie przemocy małżeńskiej

• Akty przemocy jako forma karania partnera za „przewinienia” i „uchybienia”

• Dziecięce formy doświadczania bezsilności i skrzywdzenia przez dorosłą ofiarę

Formowanie się przemocowej kontroli.

• Preferencje do sprawowania i przyjmowania wpływu i kontroli interpersonalnej na początku związku-

Wywieranie wpływu

Silna preferencja K3M1M2 K2 M3 K1 słaba preferencja

Przyjmowanie wpływu

Silna preferencja M3K1 M2K2K3M1 słaba preferencja

2. Rola różnych wzorów relacji w procesie formowania przemocy

. Formowanie się przemocowej kontroli.

• Wczesne demonstracje przemocowych form zachowania

• Cykle przemocy -

• Łamanie sprzeciwu i karanie

• Osłabianie zasobów zaradczych

• Wtórne zranienia - uszkadzające formy reakcji innych ludzi

• Wytworzenie chronicznego nastawienia lękowego

• Zjawisko wyuczonej bezradności

• Uszkadzanie spójności i granic Ja

• Rozwijanie się Ja zniewolonego

• Destrukcja osobistego systemu wartości i praw

DYNAMIKA CZYNNIKÓW PSYCHOSPOŁECZNYCH UTRUDNIAJĄCYCH SAMOOBRONĘ I POPRAWĘ SYTUACJI OFIARY PRZEMOCY W RODZINIE

Analiza zjawisk istotnych dla przemocy w rodzinie powinna się koncentrować przede wszystkim na rozpoznaniu zjawisk i procesów, które ograniczają możliwości samoobrony ofiar przemocy w rodzinie czyli;

• Poszukiwanie pomocy

• Powstrzymywanie sprawcy

• Wycofanie się z sytuacji przemocy i separacja od sprawcy

• Złagodzenie przemocy i zmniejszenie negatywnych konsekwencji

------------------------.

• funkcjonowanie ofiary przemocy podlega wpływom rożnych czynników psychospołecznych, które można podzielić na dwie kategorie w zależności od tego czy ułatwiają czy utrudniają poprawę sytuacji ofiary.

• Rozpoznając te zjawiska zwracamy przede wszystkim uwagę na rolę jaką mogą odgrywać w procesie przeciwdziałania przemocy i poprawy sytuacji w jakiej znajduje się ofiara. Nie jest to tożsame z analizą wszystkich czynników, które doprowadziły do przemocy

-------------------------------------.

• Pierwszą grupę czynników będziemy nazywali czynnikami „wyzwalającymi” tworzącymi zasoby a drugą czynnikami „zniewalającymi”.

• Kwalifikowanie zjawisk do obu kategorii uzależnione jest od funkcji jaką aktualnie pełnią w całościowym systemie wpływów psychospołecznych jakim podlega ofiara przemocy.

• Oznacza to, że w różnych okolicznościach i okresach to samo zjawisko może zmieniać swą funkcję i być zaliczane do innej kategorii niż poprzednio.

----------------------------------------------------------------------------------------------------

Świat kultury i obyczajów

---------------------------------------------------------------------------------------------.

• To co wydaje się najbardziej istotne w sytuacji przemocy w rodzinie to właśnie asymetria sił zniewalających i wyzwalających, która utrzymuje przemoc i osłabia lub niweczy próby samoobrony.

• Z tego punktu widzenia, podstawowym celem interwencji i pomagania ofiarom jest osłabienie sił zniewalających i wzmocnienie wyzwalających.

• Instytucje i ludzie zajmujący się przeciwdziałaniem przemocy w rodzinie powinni się stać się nowymi i potężnymi źródłami sił wyzwalających

• Równocześnie powinni pracować nad wspieraniem takich zmian w funkcjonowaniu ofiary, które mogą pomagać w zwiększaniu jej wewnętrznych zasobów i w lepszym sięganiu do istniejących zasobów zewnętrznych.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Źródłami szczególnie istotnych czynników zniewalających i wyzwalających mogą być;

• Warunki bytowe

• Postawy osób znaczących

• Dostępność i jakość instytucjonalnych form interwencji i wsparcia

• Styl zachowania i osobowość sprawcy

• Styl zachowania, osobowość i inne właściwości ofiary

• Specyfika relacji interpersonalnych między ofiarą i sprawcą

• Inne znaczące relacje interpersonalne (dzieci...)

h. Pamięć minionych doświadczeń życiowych ofiary.

----------------------------------------------------------------------------------------------

• Ustalenie funkcji poszczególnych zjawisk w przypadku konkretnej osoby jest bardzo trudne i może być prowadzone z dwu perspektyw - ofiary przemocy lub profesjonalisty zaangażowanego w pomaganie.

• Zjawiskiem szczególnie ciekawym do zbadania empirycznego jest subiektywna percepcja i interpretacja z perspektywy ofiary - tzn. jej przekonania na temat tego, co może jej pomagać a co utrudniać samoobronę i przeciwdziałanie przemocy. Wydaje się, że zagadnienie to powinno być przedmiotem pogłębionej pracy psychologicznej z ofiarami przemocy.

• Sporządzanie, wspólnie z klientką takiej mapy „sił zniewalających i wyzwalających”, dzięki której może ona stać się bardziej świadoma swoich zasobów i trudności do przezwyciężenia, powinno być stałym elementem indywidualnego programu pomocy dorosłym ofiarom przemocy.

• Całość tych czynników możemy podzielić na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne ze względu na to czy są związane bezpośrednio z osobą ofiary czy ze sprawcą i środowiskiem.

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Rola warunków bytowych

• Czynniki zniewalające to na ogół bieda, złe warunki mieszkaniowe, brak możliwości zarabiania, niskie kompetencje zawodowe...

• Czynniki wyzwalające to często przeciwieństwa biedy ale np. posiadanie wspólne dużego majątku i domu może utrudniać podejmowanie decyzji o odchodzeniu od maltretującego partnera jeżeli zachodzi obawa straty materialnej

Postawy osób znaczących

Szczególnie istotne są tutaj relacje z członkami rodziny a w przypadku kobiet w młodszym wieku postawy rodziców. Dotyczy to przede wszystkim;

• systemu przekonań matki o sposobie pełnienia ról kobiecych i męskich

• gotowości do udzielania bezpośredniego wsparcia córce

• stosunek do agresywnych zachowań mężczyzny wobec partnerki

d. istnienie więzi emocjonalnej

Dostępność i jakość instytucjonalnych form interwencji i wsparcia ;

• dostępność informacji o zjawisku przemocy w rodzinie i istniejących w pobliżu zasobach (instytucjach zajmujących się problematyką przemocy, osobach itd.)

• terytorialna dostępność instytucji pomagających

• procedury interwencji

• postawy i kompetencje ludzi zatrudnionych w pomagających instytucjach z którymi kontaktowała się ofiara

Styl zachowania i osobowość sprawcy

a. nietrzeźwość i uzależnienie

   b.  dominują brutalne akty przemocy fizycznej

   c.  dominuje przemoc werbalna

   d. Cechy osobowości i zaburzenia (psychopatyczne, neurotyczne itd..)

e. niskie poczucie wartości

Styl zachowania ofiary

• Walka

• Wzbudzanie poczucia winy u sprawcy

• uciekanie i unikanie

• podporządkowanie

• bierny opór i przetrwanie

f. poszukiwanie pomocy na zewnątrz

Właściwości psychologiczne ofiary

• Sposób myślenia o sobie, partnerze i własnej sytuacji

• Schematy reakcji emocjonalnych i sposób doświadczania sytuacji

• Treść i sposób doświadczania JA (poczucia winy, krzywdy, niższości, wartości, godności itd.)

• Cechy osobowości (neurotyczność, ekstrawersja, ugodowość, otwartość na doświadczenia, sumienność)

e. Stan biologiczny (choroby, starzenie, urazy, wycieńczenie)

Specyfika relacji interpersonalnych między ofiarą i sprawcą  

• Układ dominacja-podporządkowanie przed rozpoczęciem przemocy

• Utrzymujące się pozytywne przywiązanie uczuciowe

• Inne...

  Inne znaczące relacje interpersonalne (dzieci...)

• ilość i wiek dzieci

• styl kontaktów z dziećmi

• relacje z przyjaciółmi i kolegami

  Pamięć minionych doświadczeń życiowych ofiary

a. Doświadczanie przemocy w dzieciństwie

b. obserwacja przemocy w dzieciństwie

Sposób analizy.

1.W celu głębszego rozpoznania roli jaką pełnią poszczególne czynniki w sytuacji psychospołecznej ofiary przemocy należy zdiagnozować jej subiektywną percepcję tych czynników .

2.Przyjmując, ze ofiara znajduje się w sytuacji ciężkiego i chronicznego stresu można badać jej percepcję sytuacji poprzez analizę emocjonalnych kategorii porządkujących spostrzeganie. Odwołując się do klasycznych koncepcji roli oceny pierwotnej i wtórnej w procesie radzenia sobie ze stresem możemy przyjąć, ze każdy z tych czynników może być kategoryzowany przez osobę jako;

a.       zagrożenie

b.      strata

c.       wyzwanie

d.      wsparcie

4

---