1. Etapy procesu badawczego w psychologii.

1. Sformułowanie procesu badawczego ( formułowanie pytania naukowego ).

Np. Jakie czynniki powodują agresję?

2. Sformułowanie problemów ( hipotez ) istotnościowych ( szczegółowe pytania/hipotezy ).

Np. Czy patologiczna rodzina powoduje agresje?

Jakie cechy osobowości powodują agresje?

Jakie stężenie hormonów powoduje agresję?

3 - Operacjonalizacja zmiennych

Np. zmienna zależna - agresja

Zmienna niezależna - rodzina -bada czy rodzina wpływa na agresję

Badacz musi przejść od zmiennej teoretycznej do zmiennej empirycznej, którą można zmierzyć za pomocą jakiegoś narzędzia.

4 - Wybór modelu badawczego;

• eksperymentalny - model inwazyjny / badacz ignoruje, manipuluje.

• korelacyjny - model nieinwazyjny / pomiar dwóch zmiennych w tym samym czasie i sprawdzanie czy jest jakaś zależność.

• ex post facto - EPF- ( odmiana korelacyjnego ) model nieinwazyjny ; bada zależność między czynnikami, ale czynniki , które wywołały zjawisko działały w przeszłości.

5- Dobór próby badawczej ( dobór osób ) poprawny jest dobór losowy.

6- Wybór modelu statystycznego; ANOVA/MANOVA korelacja-regresja(do korelacyjnego)

7- Weryfikacja hipotez - na podstawie danych statystycznych ( 6 ) decydujemy , które hipotezy odrzucamy , które przyjmujemy.

8- Interpretacja i generalizacja rezultatów badawczych ( związana z próbą badawczą-5- im bardziej reprezentatywna tym bardziej uogólniamy wyniki )

2. Formułowanie hipotez

Problem - pytanie

Twierdzenie - hipoteza ( adekwatna odpowiedź na problem )

Klasyfikacja hipotez :

1 - dotyczy wartości zmiennych

2 - dotyczy zależności między zmiennymi ;

1. istotnościowe:

• jakie X wpływa na Y

• hierarchia w obrębie X ( co bardziej co mniej wpływa)

• interakcja X

2. kształt zależności między zmiennymi ( liniowa/nieliniowa ) - dotyczy zmiennych ilościowych.

Cechy dobrze sformułowanej hipotezy :

• adekwatna

• najprostsza postać

• nie może przyjmować postaci zbyt szerokiej generalizacji

• musi być tak sformułowana by łatwo było ją przyjąć lub odrzucić

Zmienna - pewna właściwość obiektu przyjmująca co najmniej dwie wartości.

Klasyfikacja zmiennej:

1. ze wzg. na ilość wartości, którą może przyjąć :

• dychotomiczna ( 2 wartości )

• trychotomiczna ( 3 wartości )

• politomiczna ( więcej niż 3 )

2. ze wzg. na charakter wartości:

• ciągłe

• skokowe ( in. dyskretne )

3. ze wzg. na skale pomiarowe - klasyfikacja Stevens'a ;

• skala nominalna - posiada kategorie np. zawód; najmniejsza skala; przypisywanie do grup; klasyfikacja

• skala porządkowa, in. rangowa - klasyfikacja obiektów, a klasy i grupy posiadają pewną hierarchie; np. oceny szkolne- ranga!

• skala interwałowa, in. przedziałowa- skala ilościowa, pojawiają się wartości, a odstępy między wartościami są równe; np. testy psychologiczne, stopnie Celcjusza

• skala ilorazowa, in. stosunkowa- równe odstępy, ale posiada „zero naturalne” ; np. stopnie Kelwina.

Zero naturalne - to co istnieje w przyrodzie, nic poniżej „zera” nie ma: np. czas, wzrost, waga.

3. Operacjonalizacja zmiennej

• to przejście od zmiennej teoretycznej do empirycznej za pomocą jakiegoś narzędzia.

Etapy operacjonalizacji zmiennej:

1. zdefiniowanie zmiennej ( w świetle teorii )

2. wyznaczenie wskaźników zmiennej ( przesłanka wnioskowania z określonym prawdopodobieństwem )

Wyróżniamy 3 rodzaje wskaźników:

• definicje ( zawarte w definicji pojęcia )

• empiryczne ( obserwowalne , które możemy zmierzyć )

• inferencyjne ( nie są obserwowalne w sposób bezpośredni ani nie są zawarte w definicji, o ich wystąpieniu dowiadujemy się na podstawie dalszych przesłanek )

1. dobór narzędzi pomiarowych.

Dobór osób;

• celowy lub przypadkowy

• złożony z ochotników (cechy ochotników; wyższy poziom wykształcenia, wyższy poziom inteligencji, wyższy status ekonomiczne-społeczny, wyższy poziom aprobaty społecznej, wyższy poziom zsocjalizowania )

• losowy

Kryteria losowania:

• ograniczone ( populacje dzielimy na grupy a z nich dokonujemy losowania) i nieograniczone ( losowanie bezpośrednio z populacji )

• niezależne ( element wylosowany powraca do puli ) i zależne ( bezzwrotne )

• indywidualne ( losujemy 1 os. ) i zespołowe/grupowe (losujemy grupę )

• jednostopniowe ( losujemy 1 raz ) i wielostopniowe (kilka stopni losowania )

Rodzaje losowania w psychologii:

• nieograniczone indywidualne ( losujemy 1 os. z całej populacji )

• systematyczne indywidualne ( 1 element co któryś k-ty )

• warstwowe (kilka warstw )

• grupowe (losujemy grupę )

• wielostopniowe (wszystkie powyższe )

Operat losowania - cały spis elementów populacji, na podst. którego dokonuje się losowania.

4. Model eksperymentalny

• to najprostszy model weryfikujący hipotezy.

Cechy eksperymentu:

• manipulacja przynajmniej jedną zmienną niezależną

• kontrola pozostałych zmiennych mających istotny wpływ

• dokonanie pomiaru zmiennej zależnej

Kontrola zmiennych ubocznych lub zakłócających:

• wyrównanie grup (grupa kontrolna= eksperymentalna )

• dobór parami (do os. z eksperymentalnej”bliźniaka” z kontrolnej )

Randomizacja dobór losowy:

I-stopnia- dotyczy losowego doboru osób z populacji do próby badawczej

II-stopnia - losowy dobór osób z próby badawczej do grup porównawczych ( kontrolnej lub eksperymentalnej )

Decepcja - maskowanie celu ( stosowanie instrukcji maskującej cel eksperymentu = okłamywanie osób badanych co do celu eksperymentu.

Realizm życiowy - jak dobrze eksperyment oddaje sytuacje z życia codziennego.

Realizm psychologiczny - wierne wczucie się w rolę osób badanych.

Trafność eksperymentu:

1. wewnętrzna - może być zakłócona przez historię ( zmiany w otoczeniu badanych )

• dojrzewanie ( zmiany w organizmie badanych )

• selekcja ( zamiast randomizacji )

• testowanie

• wypadanie osób

• przekazywanie inf. między grupami (eksperymentalną a kontrolną)

1. zewnętrzna - wpływ historii ( randomizacja I stopnia )

Plany Eksperymentalne:

1. Z grupą kontrolną, z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej:

PRETEST MANIPULACJA POSTTEST

E Y X Y

K Y nX Y

Porównanie posttestów = efekt eksperymentu

Porównanie pretestu i posttestu = wielkość zmiany

Porównanie pretestów = czy grupy były wyrównane

Zalety: można sprawdzić, czy wychodzą z tego samego poziomu, możemy ocenić wielkość zmiany.

Wady: testowanie

2. Z grupą kontrolną, bez pomiaru początkowego zmiennej zależnej:

PRETEST MANIPYLACJA POSTTEST

E - X Y

K - nX Y

Porównanie posttestów= efekt eksperymentu

Zalety: brak testowania

Wady: nie można sprawdzić czy grupy były wyrównane

3. Z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej w różnych grupach:

PRETEST MANIPULACJA POSTTEST

E - X Y

K Y nX -

Porównanie Y-ów = efekt eksperymentalny

Zalety: brak efektu testowania, znając poziom wyjściowy w jednej grupie oceniamy wielkość zmian

Wady: nadaje się tylko do krótkotrwałych eksperymentów, pretest i posttest mierzone są w różnym czasie (nie pasuje gdy wpływ ma dojrzewanie)

4. czterogrupowy ,in. Solomona

PRETEST MANIPULACJA POSTTEST

E Y X Y

K Y nX Y

E - X Y

K - nX Y

W jednej grupie możemy sprawdzić Y-ki , jeżeli są wyrównane to istnieje duże prawdopodobieństwo, że w drugiej grupie też są wyrównane.

Jeżeli w grupach kontrolnych posttesty są równe występuje efekt testowania

Zalety: kontrola efektu testowania, kontrola jednorodności grup, kontrola zmian, w dwóch grupach czysty efekt testowania

Wady: 2x więcej osób badanych

5. czterogrupowy, z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej w różnych grupach:

PRETEST MANIPULACJA POSTTEST

E - X Y

K Y nX -

K Y nX -

-------x----------------------------------------

a b a=b

Nastawiony na kontrolę czynnika dojrzewania, eksperyment długotrwały, brak testowania.

6. czterogrupowy z pomiarem początkowym i końcowym zmiennej zależnej:

PRETEST MANIPULACJA POSTTEST

E - X Y

K Y nX -

E - X Y

K Y nX -

Kontrola czynnika historia, stosowany, gdy sytuacja społeczno-polityczna jest niestabilna, jeżeli Y=Y to historia ma wpływ.

5. Psychologiczny aspekt badania

• in. wewnętrzne determinanty procesu badawczego.

Czynniki, które mogą mieć wpływ na rezultaty badawcze:

OIB- oczekiwania interpersonalne badacza

• efekt samospełniającego się proroctwa efekt OIB (w metodologii)

Efekt OIB dzieli się na:

• ef. Galatei - jeśli dotyczy grupy sukcesu

• ef. Golema - jeśli dotyczy grupy porażki

Czynniki wpływające na kształt oczekiwań:

• osobowość ( nietolerancja, sztywność myślenia, aprobata społ., despotyzm, autokratyczność )

• wiedza, doświadczenie, kompetencje zawodowe

• wstępne inf. o badanym ( wiek, płeć, wykształcenie )

Czynniki wpływające na rozwój oczekiwań:

• charakter inf. ( jednoznaczne niezgodne - pomijamy inf, albo zmieniamy oczekiwania : dwuznaczne - traktujemy jako zgodne z naszymi oczekiwaniami )

• charakter oczekiwań (sztywne- niezgodne pomijamy, nie zmieniamy zdania : elastyczne - zmieniamy zdanie )

• stopień potwierdzania oczekiwań

Czynniki, które pośredniczą w efekcie oczekiwań:

• klimat emocjonalny ( gr.sukcesu- pozytywny, gr.porażki-wrogi )

• sprzężenia zwrotne (gr.pozytywna-duża ilość inf. zwrotnycz, gr.porażki-mało inf. zwrotnych lub niekonstruktywne uwagi )

• wydajność (gr.pozytywna-bardziej wydajna bo się od niej więcej wymaga )

• wkład w grupę (większy wkład w grupę pozytywną )

Osoba badana:

1. status motywacyjny (z jakim poziomem motywacyjnym jest os. badana )

2. lęk przed oceną (lęku nie odczuwają os. z głębokim upośledzeniem )

Czynniki wywołujące lęk przed oceną:

• osobowość (samoocena, aprobata społ., poczucie kontroli )

• pomieszczenie

• aparatura

• badacz i współpracownicy (ich zachowania werbalne i niewerbalne )

• status badaczy

• instrukcja

• inne osoby badane

Procedury kontrolne lęku przed oceną:

• metoda powtórnego badania według zmienionego scenariusza ( usuwa się to co mogło być lękotwórcze i porównuje się )

• metoda manipulacji pobudzeniem emocjonalnym ( badanie w 2 grupach , w których podaje się instrukcje lękotwórczą ale o przeciwnym zabarwieniu )

1. wskazówki sugerujące hipotezę ( WSH ):

• wygląd pomieszczenia

• aparatura

• badacz i współpracownicy ( zachowania werbalne i niewerbalne )

• bodźce i ich ekspozycja

Procedury kontroli WSH :

• badanie post-eksperymentalne ( wywiad, ankieta po eksperymencie )

• „niby eksperyment” ( wszyscy grają rolę )

• symulacja eksperymentalna (do grupy badanych za niewiedzą eksperymentatora wprowadza się osoby symulujące )

1. oczekiwania interpersonalne osoby badanej OIOB:

• czynniki mające wpływ na OIOB

• osobowość, doświadczenie, wiedza, inf. o badaczu, instytucji.

6. Model korelacyjny:

• model nieinwazyjny

• mierzymy X i Y takimi jakimi są

• bada związek i siłę związku między zmiennymi

• umożliwia ( średnie ) przewidywanie

korelacja= siła związku

siła związku ma swój współczynnik korelacji, najczęściej ma symbol „r” <0,1>

0 - brak zależności

1 - maksymalna zależność

Niektóre współczynniki <-1,1> : są + lub -

Dodatnia korelacja - zmienne są proporcjonalne ( x^ to y^, xv to yv )

Ujemna korelacja - xv to y^ , x^ to yv

Obraz siły związku:

r=0

r=1

0<r<1

• badamy związek i siłę związku , ale nie zawsze wiemy co jest X a co Y

• nie zawsze można mówić o przyczynie w 100%

• możemy wykryć zależności pozorne

• nie mówimy o X i Y tylko czy jest miedzy nimi zależność czy nie: i wyjaśniamy czy jest to zależność pozorna czy nie,

• ma zalety statystyczne; nieinwazyjny ( ma zalety estetyczne )

• wada: przyczynowość ( co X i Y ), zależności pozorne

1. Model ex post facto:

• badanie zależności między zmiennymi, ale zmienne X , które wywołują zjawisko działały w przeszłości , a Y są obserwowane teraz

• nieinwazyjny

Odmiany modelu ex post facto:

• eksploracyjny- polega na poszukiwaniu w przeszłości czynników powodujących zjawisko, bez stawiania hipotez ( zjawisko mało pozorne )

• konfirmacyjny- potwierdzenie postawionych hipotez ( do badania zjawisk dobrze poznanych )

Etapy postępowania modelu ex post facto:

1- operacjonalizacja zmiennej, ale tylko zależnej (Y) i dobór grup porównawczych

( przy zmiennych wyższych- interwałowa, przynajmniej 3 os.)

2- określenie populacji, na której będą przeprowadzone badania (brak randomizacji)

3- opracowanie schematów wywiadu i systemu kodowania danych z wywiadu”

• wywiad kliniczny- ściśle określona struktura, każdy słyszy te same pytania w tej samej kolejności, itp.

• badacz przygotowuje jak zakodować wypowiedzi ( dokonać klasyfikacji badanego na podst. odpowiedzi )

• badacz nie powinien przeprowadzać wywiadu

• badacz powinien być osobą kliniczną, mieć doświadczenie w prowadzeniu rozmowy klinicznej

• kodowanie z wywiadu powinny dokonywać 2 os. kompetentne (sędzia kompetentny ), niezależne od siebie.

4- analiza danych:

• w eksploracyjnym - z zebranych materiałów tworzy się hipotezy

• w konfirmacyjnym- analiza

Analizowanie zależności między zmiennymi wykluczając zależności pozorne.

Zalety modelu ex post facto:

• nieinwazyjny

• nie ma problemu z etycznością

• w niektórych warunkach jest możliwe przeprowadzenie innego modelu

• jest wykorzystywany w psychologii klinicznej i rozwojowej

Wady modelu ex post facto:

• niska rzetelność narzędzia pomiarowego ( wywiad )

• niedoskonałość pamięci, mechanizmy obronne, świadome zatajanie

• brak losowości ( randomizacji )

• brak manipulacji

• możliwość wystąpienia zależności pozornej

w metodologii - najlepszy model - eksperymentalny

w statystyce - korelacyjny

---