18. Na czym polega dynamika kultury wedle semiologów tartuskich?
Wstęp, żeby wiedzieć o czym później mowa:
Pojęcie kultury zmieniało się wielokrotnie. By zdefiniować kulturę trzeba ją przeciwstawić nie-kulturze. Nie-kultura może obejmować coś, co nie należy do określonej religii, do pewnej dziedziny wiedzy, do pewnego typu życia i zachowania. Kultura więc zawsze na tle nie-kultury jawi się jako SYSTEM ZNAKOWY, wobec pustoty semantycznej tej drugiej.
Kultura jest dynamiczną, ulega zmianom np. w czasie kataklizmów społecznych, rewolucji itd.. Zwykle towarzyszy tej zmianie zdecydowany wzrost znakowości (semiotyczności) zachowań (ale także i nazw), a zwalczanie starych rytuałów może przybierać formę zrytualizowaną. Zmiana typu kultury może być sygnalizowana przez wprowadzenie nowych form zachowania, lub też przez spotęgowanie symbolizmu form starych.
Niemożliwe jest istnienie języka nie osadzonego w kontekście kulturowym, jak i kultury nie posiadającej w swym centrum struktury typu jez. naturalnego. Tylko na prawach abstrakcji naukowej można sobie wyobrazić jęz. jako zjawisko odizolowane. Zasadnicza "praca" kultury polega na strukturalnym organizowaniu świata, który otacza człowieka.
Łotman i Uspienskij kulturę rozumieją jako niedziedziczną pamięć społeczeństwa, mającą swój wyraz w określonym systemie nakazów i zakazów. Takie rozumienie prowadzi do następujących konsekwencji:
- Kultura jest zjawiskiem społecznym. Stwierdzenie to nie wyklucza kultury indywidualnej, jest to jednak kultura historycznie wtórna
- Ponieważ jest pamięcią, jest związana z minionym doświadczeniem historycznym, o kulturze nie można więc mówić w czasie jej powstawania, lecz z perspektywy czasu, lub wybiegając naprzód.
- Pojęcie kultury - pamięci zbiorowej - aby jakieś wydarzenie historyczne zostało umiejscowione w określonej "klatce", musi ono przede wszystkim zostać uświadomione jako istniejące, tj. zostać utożsamione z jakimś elementem w języku urządzenia zapamiętującego.
KULTURA JAKO PAMIĘĆ ZBIOROWA
Zagadnienie długości trwania pamięci ma dwa aspekty:
1. Trwałość tekstów pamięci zbiorowej.
2. Trwałość kodu pamięci zbiorowej.
Bywa, że nie są one ze sobą bezpośrednio powiązane. Np. przesąd można traktować jako element tekstu starej kultury o zaginionym kodzie, którego tekst żyje dłużej niż kod. Każda kultura ma własny model trwałości swojej pamięci. Ciągłość pamięci i ciągłość kultury są ze sobą utożsamiane, ponieważ kultura traktuje siebie jako istniejącą na podstawie identyfikowania siebie ze stałymi normami swej pamięci. Wiele kultur w ogóle nie dopuszcza możliwości jakichkolwiek istotnych zmian formułowanych przez siebie reguł. Z tego powodu kultura nie jest nastawiona na informację o przyszłości i wyobraża ją sobie jako "wieczne teraz". Jest to właśnie orientacja na przeszłość, która zapewnia niezbędną dla trwania kultury stabilność. Trwałość tekstów tworzy w kulturze hierarchię, zwykle utożsamianą z hierarchią wartości. Za najwartościowsze mogą być uważane teksty długowieczne (z punktu widzenia kryteriów danej kultury), lub panchroniczne, choć możliwe są też anomalie i wyższa ocena tego, co chwilowe.
Właściwa część, czyli dynamizm kultury i zmiany w niej zachodzące:
W kulturze jako trwałej pamięci społecznej można wyodrębnić trzy typy jej wypełnienia (a także zmian):
-Ilościowe zwiększenie zakresu wiedzy. Wypełnianie różnych "klatek" hierarchicznego systemu kultury tekstami.
- Przegrupowania w strukturze klatek, przez co zmienia się samo pojęcie "fakt, który należy zapamiętać" i hierarchiczna ocena materiału już utrwalonego.
- Zapominanie. Przekształcaniu ciągu faktów w tekst towarzyszy selekcja i notowanie jednych, a zapominanie drugich, uznanych za nieistotne. Zapominanie może odbywać się też w inny sposób: poprzez likwidowanie tekstów, uwalnianie rezerw pamięci przebiegające równolegle do wytwarzania nowych tekstów, np. każdy nowy kierunek w sztuce odrzuca autorytatywność poprzednio panujących tekstów. W istocie kultura jest przeciwna zapominaniu. Przezwycięża je poprzez uczynienie z niego jednego z mechanizmów pamięci.
STOSUNEK DO ZNAKU I ZNAKOWOŚCI
Dynamika semiotycznych komponentów kultury wiąże się z dynamiką życia społeczeństw ludzkich. Człowiek jest włączony w świat o wiele bardziej mobilny niż cała natura, przede wszystkim jednak zupełnie inaczej traktuje samą ideę mobilności. Wszystkie zwierzęta dążą do stabilizacji otaczającego środowiska a ich mobilność polega na przystosowaniu siebie do wymogów zmieniającego się środowiska. Dla człowieka zmienianie (w oryg. zmienność) środowiska jest normalnym warunkiem istnienia. Tylko dla człowieka jest normą też zmienność trybu życia. Tylko kultura odróżnia społeczeństwa ludzkie od nie-ludzkich. Wynikałoby z tego, że dynamika nie jest cechą zewnętrzną kultury, wynikającą z jej zależności od jakichś przyczyn obcych jej strukturze wewnętrznej, lecz stanowi nieodłączną jej cechę. Ta dynamika nie jest wcale zawsze uświadamiana przez nosicieli tej kultury. Wiele kultur dąży do uwiecznienia każdego swojego stanu współczesnego (synchronicznego), przy czym możliwość jakiejkolwiek istotnej zmiany reguł (przy charakterystycznym zakazie traktowania ich jako względnych) może być w ogóle niedopuszczalna. Kultura jest nieruchoma z punktu widzenia jej użytkownika, o dynamice może mówić tylko badacz. Proces stopniowych zmian kultury może nie być uświadomiony jako ciągły, tzn. różne etapy tych zmian mogą być rozumiane jako różne i przeciwstawione sobie kultury.
Tak też zmienia się język.
Proces zmieniania się języka mówiący raczej odbierają jako dyskretny, język nie stanowi dla nich continuum, lecz rozpada się na warstwy, których zróżnicowanie nabiera znaczenia stylistycznego. Pytanie, czy w grę wchodzą wewnętrzne właściwości kultury, czy też dynamika jest wynikiem zakłócających oddziaływań materialnych warunków istnienia człowieka na system jego wyobrażeń idealnych, nie może być rozstrzygnięte tylko z jednej strony. Z pewnością zachodzą tu procesy obu typów. Z jednej strony zmiany w systemie kultury wiążą się z rozszerzaniem wiedzy i w ogóle z przynależnością do kultury nauki jako względnie autonomicznego systemu o ukierunkowaniu postępowym. Nauka nie tylko wzbogaca zasoby wiedzy, ale też wypracowuje zespoły modelujące. Z kolei dążenie do unifikacji wewnętrznej (jedna z podstawowych tendencji kultury)stale powoduje przenoszenie modeli czysto naukowych do ogólnej sfery ideologicznej i dążność do upodabniania się do nich całej kultury. Dlatego dynamiczny charakter poznania wpływa oczywiście na kształt modelu kultury. Z drugiej strony nie tłumaczy to wszystkiego w dynamice systemów znakowych, np. zmian w systemach fonologicznym i gramatycznego aspektu zmian językowych. Zmiany w leksyce dają się wytłumaczyć zmianami wyobrażeń o świecie, ale zmiany fonologiczne są immanentnym prawem systemów językowych.
A więc podstawowy mechanizm kultury to umiejętność zmieniania się, odnowy, i pozostawania przy tym samą sobą. Wzajemne napięcie tych dwóch czynników czyni kulturę obiektem, którego oba modele -statyczny i dynamiczny- są jednakowo ważne, gdyż i jeden i drugi wyznaczają wyjściowe założenia opisu.
Krótko:
- zmiany w kulturze powodują zmiany w języku i semiologii
- jednym z przejawów dynamiczność kultury jest proces zapominanania
- dynamiczny charakter poznania wpływa na kształt modelu kultury
- kultura pracuje, strukturalnie organizuje świat