Łopacińska Anna.
Hipoterapia
Hipoterapia - zespół działań mających na celu przywracanie zdrowia i usprawnianie przy pomocy konia i jazdy konnej. Hipoterapia to metoda gimnastyki leczniczej na bazie neurofizjologii z udziałem konia.
Jest to metoda zalecana przez lekarza, wykonywana zaś przez posiadającego stosowne kwalifikacje terapeutę - specjalistę gimnastyki leczniczej, na specjalnie przygotowanych do tego celu koniach.
Metoda ta cieszy się coraz większym uznawaniem wśród specjalistów różnych dziedzin, a przede wszystkim samych pacjentów korzystających z możliwości obcowania z koniem. Hipoterapia najczęściej jest wykorzystywana w usprawnianiu pacjentów z:
mózgowym porażeniem dziecięcym,
stwardnieniem rozsianym,
wadami postawy,
upośledzeniem umysłowym,
autyzmem dziecięcym,
uszkodzeniami analizatorów (wzroku, słuchu, nadwrażliwości dotykowej),
zaburzeniami emocjonalnymi (zaburzeniami zachowania)
niedostosowaniem społecznym
Koń do terapii służy jako pośrednik w terapii, przenosząc na pacjenta ruch w trakcie przemieszczania się stępem.
Przebieg ruchu konia jest pokrewny chodowi człowieka.
Przetworzenie tychże rytmicznie oddziaływujących impulsów stymuluje odpowiedzi ruchowe, za pośrednictwem których - przy pomocy terapeuty - możliwe jest przeprowadzenie poprawnej fizjologicznie korekcji ruchowej.
Dokonuje się to poprzez stymulację równowagi, regulację napięcia mięśniowego, koordynację, wzmocnienie mięśni i symetrię ruchów. Pozycje korekcyjne uzyskiwane za pomocą proprioceptywnej stymulacji sensomotorycznej umożliwiają odnajdywanie, rozwijanie i utrwalanie optymalnych wzorców ruchowych ciała, stosownie do jego hipotetycznej normy.
Taka korekcja ruchowa oznacza równocześnie trening mięśni w momencie zmniejszenia bądź likwidacji zaburzeń ich równowagi wewnętrznej poprzez regulację napięcia mięśniowego, jak również wykorzystanie potencjalnych bądź istniejących jeszcze funkcji stawów.
W hipoterapii nie ma znaczenia rasa konia lecz bierze się pod uwagę jego odpowiednie cechy. Ma to być koń łagodny, posłuszny, o odpowiedniej budowie, prawidłowych wzorcach ruchowych. Czynnikiem decydującym o wyborze danego konia jest konkretny człowiek (pacjent) - dorosły bądź dziecko - i jego problem.
Charakter konia jest cechą decydującą o jego przydatności do hipoterapii. Istotne jest, aby koń był: przyjaźnie nastawiony do człowieka, cierpliwy, łagodny, pojętny, godny zaufania, nielękliwy.
Pod względem typu (pokroju) prostokątna budowa ciała ma wiele zalet, bowiem dłuższa partia środkowa ciała, a więc dłuższy grzbiet, umożliwia wygodniejszy i lepszy dosiad w sytuacji, gdy grzbiet ten jest rozkołysany.
Koń o budowie kwadratowej z krótszym bądź zupełnie krótkim grzbietem jest ze względu na nieustanne kołysanie i drganie mniej wygodny. Cechą decydującą w wyborze konia jest ocena wzajemnej harmonii jego poszczególnych części ciała. Zalecana jest średnia wielkość konia.
Pod względem wieku koń terapeutyczny musi osiągnąć taką dojrzałość, która gwarantuje trwałe efekty działań wychowawczych.
W hipoterapii ważny jest etap wstępny, którego celem jest oswojenie pacjenta (zwłaszcza dziecka) z koniem, oraz etap zasadniczy - zajęcia usprawniające na koniu, które wymagają bardzo starannego zaplanowania i konsekwentnej, systematycznej realizacji. Podczas hipoterapii mogą występować również elementy nauki jazdy konnej. Dziecko wykonuje takie czynności jak trzymanie wodzy i kierowanie koniem.
W trakcie zajęć terapeutycznych korzysta się z różnego rodzaju sprzętu pomocniczego dla utrzymania równowagi na koniu, np. ze specjalnych pasów z uchwytem, siodeł itp.
Hipoterapia stanowi bardzo atrakcyjną formę usprawniania dzieci i znacząco wpływa na sferę psychospołeczną. Zajęcia usprawniające na koniu motywują dziecko do współpracy w usprawnianiu, a ponieważ odbywają się w warunkach naturalnych (np.w lesie, na łące), umożliwiają bezpośredni kontakt z przyrodą i jej wielo zmysłowe doświadczanie. Terapeuta w czasie jazdy konnej spełnia rolę asekurującą, zapewniając bezpieczeństwo. W czasie jazdy idzie on zawsze po słabszej stronie jeźdźca, podtrzymuje, kontroluje jego postawę i wykonuje z nim ćwiczenia.
Terapeutyczna jazda konna w medycynie, pedagogice i sporcie Na podstawie licznych obserwacji i raportów traktujących o możliwościach zastosowania konia i jego korzystnym wpływie na człowieka można było na przestrzeni ostatnich lat wyróżnić główne kierunki, rozgraniczyć dziedziny oraz najogólniej zdefiniować zasady jego terapeutycznego oddziaływania. Ustalenie pewnego porządku w zakresie wykorzystania konia i towarzyszący temu nieustanny proces weryfikacji i kwalifikacji coraz to nowych metod i sposobów jego zastosowania to rezultat licznych poważnych zabiegów, których podstawą zawsze było i jest nadal działanie praktyczne.
W całym tym procesie rozwojowym powstała koncepcja przyporządkowania konia i jego terapeutycznej funkcji do trzech dziedzin równocześnie: medycyny, pedagogiki i sportu.
Ta neurofizjologiczna metoda usprawniania jest wskazana w przypadku pacjentów z neurologicznymi zaburzeniami ruchu. Jest to metoda zalecana przez lekarza, wykonywana zaś przez terapeutę-specjalistę (najczęściej - rehabilitacji ruchowej, lub pedagogiki specjalnej) posiadającego dodatkowe kwalifikacje z zakresu hipoterapii, i jest stosowana wówczas, gdy konwencjonalne metody gimnastyki leczniczej, nie dają pożądanego efektu terapeutycznego lub jako metoda wspomagająca podstawowy program. Zawarty w polu medycyny jej obszar wspólny z jazdą konną i z woltyżerką pedagogiczno-terapeutyczną oznacza wczesno dziecięcą terapię, mającą na celu osiągnięcie poprawy w zakresie neuromotoryki i sensomotoryki, a także terapię dzieci wykazujących deficyty w sferze psychomotoryki oraz dzieci z chorobami psychosomatycznymi. Wspólna dziedzina medycyny i sportu zawiera w sobie wskazania ortopedyczne, środki zapobiegawcze i rehabilitację. Lekarz i terapeuta muszą znać owe treści graniczne hipoterapii i innych dziedzin, w których koń znajduje terapeutyczne zastosowanie, aby móc ocenić, kiedy stają się one dominujące i w związku z tym może lub też powinno nastąpić przejście do pedagogiki czy sportu, albo też kiedy pacjent może już zostać zwolniony spod opieki terapeuty i nadzoru lekarskiego.
Kontakt z koniem w ramach jazdy konnej i woltyżerki pedagogiczno-terapeutycznej przyczynia się do wywoływania pozytywnych zmian w zachowaniu, mających charakter indywidualistyczny, psychologiczny, psychoterapeutyczny, społeczny i rehabilitacyjny. Dzięki połączeniu elementów sportowych z faktem bliskiego, osobistego kontaktu z pośrednikiem, jakim jest koń, angażowany jest cały człowiek jako istota cielesna, duchowa, umysłowa i społeczna. Koń daje ludziom o różnym stopniu i rodzaju niepełnosprawności możliwość uprawiania sportu jeździeckiego.
Oznacza to dla nich równocześnie możliwość funkcjonowania w normalnej społeczności, korzystania z pełnym zaangażowaniem i motywacją z różnych form aktywności sportowej: od zabaw jeździeckich, przez jazdę rekreacyjną aż do wyczynowego sportu turniejowego. Zabiegi o charakterze zapobiegawczym i rehabilitacyjnym przy pomocy konia także mogą mieć charakter zadania terapeutyczno-sportowego.
Bibliografia
Ingrid Strauß - „Hipoterapia. Neurofizjologiczna gimnastyka lecznicza na koniu”; przekład Rynadak W.; Fundacja Na Rzecz Rozwoju Rehabilitacji Konnej Dzieci Niepełnosprawnych „Hipnoterapia”, Kraków 1996 r.; ISBN 83-905136-0-9;
Terapeutyczna jazda konna II. Strategie rehabilitacji-pod redakcją Barbary Teichmann Engel
"Psychopedagogiczne aspekty hipoterapii dzieci i młodzieży niepełnosprawnych intelektualnie" red. Anna Strumińska
1