Kształcenie i humanizacja
„Wprowadzenie do pedagogiki - wybór tekstów”
T. Jaworska , R. Leppert
Jerome S. Bruner - amerykański psycholog, zajmujący się problematyką procesów poznawczych, jak i również kształceniem; autor pracy: „Poza dostarczone informacje”
Podstawowe pojęcia w koncepcji Brunera.
kształcenie - proces, w wyniku którego jednostka nabywa umiejętność zdobywania wiedzy. Każda forma samodzielnego zdobycia wiedzy określana jest jako dokonanie odkrycia, skąd też kształcenie to umiejętność dokonywania odkryć.
Rozwój - ludzka zdolność do zdobywania, transformowania i przechowywania wiedzy dla własnych celów.
Podczas tego procesu kształtują się systemy reprezentacji. Są to:
rep. Enaktywna - wiedza o czymś, zawarta w robieniu tego;
rep. Ikoniczna - wiedza o czymś, zawarta w wyobrażeniach, obrazach;
rep. Symboliczna - wiedza o czymś, zawarta w systemach symbolicznych, np.: w mowie;
Rozwój polega na opanowaniu wszystkich trzech etapów reprezentacji.
Kategoryczny system kodujący ( model wewnętrzny ) - układ wzajemnie powiązanych kategorii niespecyficznych, sposób grupowania informacji o świecie oraz ustalania zależności między nimi, podlegający nieustannym zmianom.
Akt twórczy ( dokonywania odkrycia ) - polega na przekształceniu danych w sposób pozwalający uzyskanie dalszego, nowego wglądu.
Skuteczne zdziwienie - coś niespodziewanego, co budzi refleksję lub zdumienie;
Trzy rodzaje skutecznego zdziwienia:
przewidywania - przybiera formę zaskoczenia intuicyjnego odkrycia jak i stopniowego narastania wiedzy
formalna - uporządkowanie wiedzy w sposób pozwalający dostrzec nowe związki, układy
metaforyczna - powiązanie odległych od siebie doświadczeń za pomocą symbolu, obrazu
Twórczość ( twórcze przedsięwzięcie ) - to działanie powodujące skuteczne zdziwienie; polega na łączeniu różnych systemów w nowe i bardziej ogólne systemy pozwalające na formułowanie dodatkowych przewidywań
Warunki działalności twórczej:
niezależność i zaangażowanie - polega na oderwaniu się od siebie form już istniejących
namiętność i dbałość o formę - chęć wyrażania własnych impulsów życiowych przez pracę
wolność podporządkowania się przedmiotowi - przedmiot się uzewnętrznia i zaczyna kierować człowiekiem
opóźnienie i spontaniczność
dramat wewnętrzny - identyfikacja potrzeb człowieka z modelami konkretnymi i idealnymi
Objaśniający tryb nauczania - nauczyciel ma przewagę nad uczniem; decyduje o sposobie, tempie i stylu przekazywanych informacji.
Hipotetyczny tryb nauczania - ciągła współpraca nauczyciela i ucznia; uczeń bierze czynny udział w wypowiedzi, gra główną rolę, staje się odkrywcą
Motywacja wewnętrzna - proces regulujący zachowanie człowieka dzięki przyjemności, jaką czerpie on z wykonywania danej czynności, jeśli czynność prowadzi do dokonania odkrycia
Proces kształcenia w koncepcji Brunera
Bruner twierdzi, że jedynym rodzajem doskonałości do jakiej człowiek dąży to zdobycie najwyższych zdolności intelektualnych, lecz to tylko podejście teoretyczne do procesu kształcenia.
Tradycyjne ujęcie tego tematu tworzą dwie tezy:
przyswajanie wiedzy to proces aktywny - jednostka nie jest biernym odbiorcą informacji ani powiązaniem typu bodziec - reakcja, lecz aktywnym uczestnikiem procesu zdobywania wiedzy
człowiek aktywnie budując wiedzę zapisuje ją w uprzednio utworzonym układzie odniesienia. Ten układ nadaje nowym informacjom znaczenie, organizuje je oraz pozwala jednostce na wychodzenie poza nie
Według jego koncepcji spostrzeganie, rozwiązywanie problemów jest możliwe dzięki istnieniu modelu wewnętrznego.
W procesie spostrzegania jednostki formułują hipotezę, odnosząc dane zmysłowe do swego wewnętrznego modelu świata, a następnie weryfikują tą hipotezę zestawiając ją z dodatkowymi cechami zdarzenia.
Celem kształcenia wg. Brunera jest zdobycie przez osobą kształcącą się umiejętności dokonywania odkryć, rozwój twórczej osobowości dokonującej oryginalnych rozwiązań.
Warunki spełnienia celu kształcenia
umiejętność wychodzenia poza dostarczone informacje - dwa sposoby:
uczenie się definicji jakiejś klasy przedmiotów równoważnych pod względem funkcji, co pozwala wnioskować czy dany przedmiot należy do klasy czy też nie;
poznanie struktury otoczenia pozwala wyjść poza nią przewidując elementy towarzyszące;
kodowanie - wszelkie procesy wytwarzania pomysłów, budowania teorii naukowych;
Warunki kodowania w sposób kategorialny, czyli poprzez zmaksymalizowanie transferu uczenia się nowych sytuacji
instrukcja sytuacyjna czyli uprzednie doświadczenie człowieka, które wiąże się z nowymi sytuacjami i pozwala wyjść poza nie;
stan potrzeby - bardzo silny jak i bardzo słaby popęd prowadzi do tego, że czynności poznawcze koncentrują się na konkrecie dlatego też pośredni poziom popędu daje najsilniejszą tendencję do uczenia się kategorialnego;
stopień wyuczenia - dobre opanowanie zadania zwiększa efektywność kodowania kategorialnego pod warunkiem, że poziom motywacji nie jest wysoki;
różnorodność treningu - urozmaicony i wczesny trening pozwala na powstanie zachowania inteligentnego u organizmów bardziej dojrzałych
Najważniejszym celem kształcenia ogólnego jest dążenie do kształcenia kategorialnego czyli nauczanie ludzi tak, by trafnie odgadywali.
uwolnienie się przez jednostkę od bezpośredniego wpływu kar i nagród, czyli działanie pod wpływem motywacji wewnętrznej
uczenie nie może przybrać działania tylko dla nagrody lecz musi być przyjemnością, poszukiwaniem nowych informacji, które właśnie są nagrodą
człowiek kierując się motywem kompetencji może przyjmować powodzenia lub niepowodzenia nie jako karę lub nagrodę lecz jako informacje, może traktować sukces jako wskaźnik, że jest na właściwym tropie a niepowodzenie jako wskazówkę mówiącą, że jest na tropie błędnym
zastosowanie hipotetycznego stylu nauczania, który wzmacnia nastawienie na dokonywanie odkryć. Uczeń tutaj ma prawo wyboru, potrafi oceniać i antycypować
ćwiczenie technik dokonywania odkryć - im człowiek ma większą praktykę w procesie dokonywania odkryć, tym większa jest prawdopodobieństwo, że nastąpi uogólnienie tego, czego się nauczył
dostosowanie treści kształcenia do etapów rozwojowych jednostki
Hipoteza Brunera
„każde dziecko w dowolnej fazie jego rozwoju można skutecznie nauczyć dowolnego przedmiotu w sposób intelektualnie uczciwy”
Potwierdzeniem tej hipotezy są badania nad rozwojem umysłowym dziecka, który wykształcają systemy reprezentacji rzeczywistości jako sposoby radzenia sobie z napływającymi informacjami:
reprezentacja enaktywna
Eksperyment
Opis - wręczano dziecku zabawkę do jednej ręki i eksponowano drugą zabawkę po stronie zajętej ręki. Kolejno eksponowano następne zabawki;
Wynik - większość dzieci w wieku od 4-5 miesięcy nie była w stanie zajmować się więcej niż jednym przedmiotem naraz. Druga zabawka była ignorowana lub przyciągała uwagę tak, że dziecko puszczało już trzymaną zabawkę. Dzieci starsze potrafiły już zająć się kilkoma zabawkami naraz.
Wnioski - rozwój sprawności nie polega na zastępowaniu starych sposobów radzenia sobie z otoczeniem lecz na przechodzeniu z jednego sposobu do kolejnych przy założeniu, że „stare” programy zachowań nie ulegają skasowaniu, i że człowiek może do nich wrócić
Człowiek z tych programów korzysta przez całe życie; umożliwiają one dojście do mistrzostwa
reprezentacja obrazowa
Eksperyment
Cel: prześledzenie rozwoju systemów reprezentacji
Opis: plansza z 5 rzędami żarówek ułożonych w 5 kolumnach. Niektóre z nich tworzyły wzór, jaki badane dziecko miało wykryć zapalając żarówki
Wyniki: 3-letnie dzieci miały nadzieję, że przypadkowo wzorzec pokaże się na planszy;
5-latki wypróbowywały po jednym na raz wzorcu sprawdzając go i odrzucając bądź przyjmując
8-letnie dzieci potrafiły nie tylko operować pojedyńczymi obrazami lecz także równocześnie operować eksponowanymi wzorcami
Wnioski: widać tu przejście od strategii aktywnego poszukiwania do strategii doboru informacji, która może świadczyć o tworzeniu się reprezentacji symbolicznej
reprezentacja ikoniczna
Eksperyment
Cel: zbadanie tworzenia się symboliczne reprezentacji rzeczywistości na podstawie wytwarzania się u dzieci pojęcia pustości i pełności
Opis: Użyto 4 typów par naczyń niejednakowej objętości i niejednakowo napełnionych wodą.
Wyniki: Przy ocenie pełności wszystkie dzieci posługiwały się kryterium opartym na bezpośrednio obserwowalnych wskaźnikach sensorycznych a nie na proporcjach.
Utworzyło się u dzieci starszych niepoprawna spójność oparta na dostrzeżeniu uzupełniania się przestrzeni pustej i napełnionej.
Dla tych dzieci „ bardziej” pusta była ta szklanka, w której widzialna wielkość przestrzeni niezapełnionej była największa, tak samo jak z „pełniejszą”, uważały one szklankę z największą przestrzenią napełnioną. ( szklanka oceniana była jako pełniejsza i również bardziej pusta: np.: mała szklanka do połowy pełna i duża szklanka do połowy pełna)
Wnioski: Sprzeczność wykryta w tym eksperymencie to trudność przekładu przy przechodzeniu od strefy ikonicznej do symbolicznej. Dzieci w tym wieku są już na drodze „osiągania wglądu”
Twierdzenia ogólne uwypuklają fakt, że na każdym etapie rozwoju umysłowego dziecko patrzy na świat i wyjaśnia go sobie w pewien charakterystyczny sposób. Istota ludzka posiadająca zdolność działania dochodzi do poznania i opanowania świata dzięki kształceniu dostosowanemu do poszczególnych etapów rozwojowych.
Kierowanie procesem kształcenia tak, aby był adekwatny do możliwości intelektualnych jednostki wynikających z prawidłowości jej rozwoju sprawi, że stanie się procesem dokonywania odkryć sterowanym wewnętrzną motywacją, procesem, w którym jednostka aktywnie odbiera i przetwarza informacje, a także wychodzi poza nie.