MECHANIZMY OBRONNE
Sposobem radzenia sobie z sytuacjami trudnymi są mechanizmy obronne. Są to określone „siły” działające w naszej osobowości, które pobudzają nas do działań chroniących przed wstydem, lękiem, poczuciem winy, obniżeniem dobrego mniemania o sobie we własnych oczach lub oczach innych.
Mechanizmy obronne:
działają w sytuacji, gdy pojawiają się jednocześnie dwie sprzeczne tendencje reagowania np. tendencje do zachowań agresywnych, ekshibicjonistycznych, seksualnych, a jednocześnie lęk, poczucie winy, wstyd.
działają w sposób nieświadomy (nie zdajemy sobie z nich sprawy);
redukują przykre napięcie emocjonalne bez zmiany obiektywnej sytuacji.
Rodzaje mechanizmów obronnych (wybrane):
Wyparcie -usuwanie ze świadomości w sposób bezwiedny myśli, które wywołują w nas lęk, niepokój, poczucie winy. Mogą przejawiać się na poziomie percepcji, tzn., że niektóre wydarzenia nie są przez nas spostrzegane lub spostrzegane niewłaściwie. Na skutek działania tego mechanizmu człowiek „zapomina” o przykrych obowiązkach, nazwisku osoby, której nie lubi itp.
Projekcja (rzutowanie) -przypisywanie innym własnych niekorzystnych cech. Osoba przypisuje innym te cechy i właściwości, których sama nie aprobuje u siebie „On mnie nienawidzi” oznacza w rzeczywistości „Ja go nienawidzę”. (Jeżeli coś mi się nie udało, to nie dlatego, że nie potrafię, ale ktoś mi zrobił na złość).
Racjonalizacja -dobieranie racjonalnego tj. rozsądnego (pozornie tylko słusznego) wytłumaczenia dla własnego postępowania. Przyjęte wytłumaczenie odpowiada zwykle akceptowanym społecznie sposobom zachowania i jest zgodne z korzystnym obrazem własnej osoby
Regresja -stosowanie sposobów opanowywania sytuacji, zaspokajania potrzeb, zachowania w sposób, w jaki robiło się to w dzieciństwie.
Zaprzeczanie - udawanie, że sytuacja naprawdę zagrażająca lub wzbudzająca lęk nie ma miejsca (np. przekonanie, że pomimo palenia papierosów nie zachoruje się na raka.
Przemieszczenie - przeniesienie uczuć, zainteresowań itp. uznanych za nieodpowiednie z jednej osoby (rzeczy) na inną (drugą) mniej zagrażającą, bardziej „dozwoloną” (np. mąż kłóci się z żoną, bo wkurzył go szef; kobieta przeżywająca agresywne uczucia wobec matki, stale darzy nienawiścią jakąś znaczącą kobietę w swoim otoczeniu).
Kompensacja - polega na dążeniu do uzyskania powodzenia w jakiejś dziedzinie i wyrównaniu (skompensowaniu) w ten sposób niepowodzeń doznawanych na innym polu (np. jestem słaby w matematyce, ale za to dobry w sporcie).
Nadkompensacja - wyraża się w osiąganiu sukcesu w tej dziedzinie, która dotąd była źródłem niepowodzeń i przykrych doznań lękowych.
Identyfikacja - gdy pomiędzy poziomem aspiracji a osiągnięć zachodzi znaczna różnica, a człowiek traci widoki na osiągnięcie ważnych celów życiowych. Może wówczas znaleźć częściowe ich zaspokojenie w sposób pośredni właśnie za pomocą identyfikacji (np. sam nie skończył studiów, zachęca do tego dzieci - ich osiągnięcia stają się wtedy jego własnymi).
Sublimacja (uwznioślenie) - umożliwia częściowe i zastępcze zaspokojenie dążenia, którego motywy nie są społecznie aprobowane. Sublimacji może ulec popęd seksualny, agresywny (np. agresywne dziecko w przyszłości może zostać rzeźnikiem).
Fantazjowanie - przejawia się w „zaspokojeniu” w wyobraźni niespełnionych pragnień, przeżywania sukcesów itp., które nie są możliwe do osiągnięcia w realnym życiu.
Idealizacja - człowiek przecenia i emocjonalnie wyolbrzymia znaczenie jakiegoś obiektu czy osoby.
Mechanizmy obronne ułatwią wstępne lub przejściowe przystosowanie się do niektórych sytuacji, redukują lęk. Spełniają więc na ogół rolę pozytywną. Jednak częste uciekanie się do nich, a zwłaszcza ich dominacja pośród innych technik radzenia sobie jest zjawiskiem niekorzystnym i świadczy o zaburzeniach w przystosowaniu.