Pojęcie postawy i zachowania
Termin "postawa" został wprowadzony przez
W. I. Thomasa i F.Znanieckiego dla oznaczenia procesów indywidualnej świadomości determinujących zarówno aktualne jak i przyszłe (potencjalne) reakcje człowieka wobec społecznego świata. W ich ujęciu postawa jest zawsze zachowaniem wobec jakiejś wartości, przy czym za wartość uznają jakikolwiek fakt mający empiryczną treść dostępną dla członków określonej grupy społecznej i znaczenie, zgodne z którym jest lub może być obiektem działania.
W polskiej socjologii S. Nowak, który pojęcie postawy definiuje następująco:
"Postawą pewnego człowieka wobec pewnego przedmiotu jest ogół względnie trwałych dyspozycji do oceniania przedmiotu i emocjonalnego nań reagowania oraz ewentualnie towarzyszących tym emocjonalnie-oceniającym dyspozycjom względnie trwałych
dyspozycji do zachowania się wobec tego przedmiotu. Przedmiotem natomiast może być wszystko, co istnieje lub istniało dla ludzi, a miało jakiekolwiek znaczenie w zaspokojeniu ich potrzeb.
Zaspokojenie potrzeb człowieka uzależnione jest od społeczeństwa, ponieważ to współudział pojedyńczych jednostek, grup społecznych, instytucji tworzących odpowiednie pojęcia, normy, wzory osobowe wymusza określone postawy.
Przedmiotem postawy mogą być zatem zarówno ludzie, instytucje społeczne, wartości kulturowe (normy zwyczajowe i prawne), czynności i zachowania społeczne, zjawiska i procesy społeczne.
Postawa jest określana jako trwały system pozytywnych i negatywnych ocen, co może być motywacją do działania społecznego. Postawa jest organizacją trzech zasadniczych komponentów :
poznawczego,
uczuciowo-motywacyjnego,
behawioralnego.
Komponent poznawczy postawy zawiera wiadomości dotyczące przedmiotu postawy, przypuszczenia, przekonania lub wątpliwości. Jednak zasadniczą rolę odgrywają w nim przekonania. One to bowiem pełnią "określony stan pewności o realności lub słuszności przedmiotu lub stanu rzeczy
Komponent poznawczy odgrywa dużą rolę w kształtowaniu postawy, ponieważ to od niego zależy w jakim stopniu podmiot będzie uczestniczył w życiu społecznym, na ile posiada rozwinięty zmysł postrzegania zjawisk społecznych i umiejętności percepcyjne, konieczne do budowania przekonań o przedmiocie postawy. Jest zatem komponentem odgrywającym wiodącą rolę wśród pozostałych, ponieważ poznanie przedmiotu postawy wpływa na zmianę uczuć w stosunku do przedmiotu postawy oraz wpływa na zmianę tego działania.
Komponent uczuciowo-emocjonalny charakteryzuje się tym, że poszczególne cechy lub aspekty przedmiotu postawy mogą wywoływać mniej lub bardziej odmienne uczucia; uczucie odrazy może powodować, iż jednostka pomimo widocznej chęci do poznania
przedmiotu postawy, nie dąży do jej poznania, opierając się na przekazach, np: rodziny, kolegów kształtuje sobie obraz przedmiotu na wiedzy potocznej, lub na opinii o tym przedmiocie, grupy odniesienia w której jednostka aktywnie uczestniczy. przedmiotu na wiedzy potocznej lub opinii o danym przedmiocie.
W skład postaw wchodzą przede wszystkim uczucia wyższe, czyli takie, które przejawiają się w sytuacjach społecznych, a które są pożądane (np:uczucia moralne, intelektualne, estetyczne), oraz wszelkie uczucia związane z potrzebami psychiczno-społecznymi (takimi jak: życzenia, pragnienia, dążenia) .
Komponent behawioralny to przede wszystkim reakcje mimiczne, pantonomiczne, werbalne i działania dotyczące zjawisk społecznych.
W postawie możemy wyodrębnić stronę :
wewnętrzną
zewnętrzną
(wewnętrzna związana jest ze świadomością jednostki i trudno tutaj zdobyć się na całkowity obiektywizm, natomiast zewnętrzna jest łatwiejsza w poznaniu( ponieważ jest łatwiejsza w badaniu), a sama postawa ma ogromne znaczenie w dynamizowaniu zachowań jednostki, które to w dużym stopniu są ściśle związane z potrzebami jednostki. Potrzeby regulują zachowania człowieka, pobudzają go do działania i ukierunkowywują jego reakcje.
Człowiek jest istotą społeczną, co oznacza, że jego potrzeby muszą być zaspakajane w środowisku społecznym.
W komponencie poznawczym wyróżniamy między innymi: przekonania, przypuszczenia i wątpienia, jednak zasadniczą rolę pełnią w nim przekonania.
"Przekonania można określić jako intelektualny stan pewności o realności lub własności jakiegoś przedmiotu lub słuszności jakiegoś stanu rzeczy". Przekonania zawierają aspekt oceniający oraz ocenę realności określonego przedmiotu, bądż słuszności jakiegoś stanu rzeczy.
Ze względu na sposób przekazu postawy mogą przybierać charakter werbalny lub niewerbalny (typowym przykładem reakcji werbalnej jest opinia, nie może być ona utożsamiana z przekonaniami, jest ona bowiem poznawczą stroną postawy, z jednej strony, z drugiej natomiast charakteryzuje się stroną uczuciowo-motywacyjną, wyrażającą uczucia, życzenia, pragnienia).
Bardzo istotnym elementem komponentu behawioralnego jest działanie.
Działaniem jednostki będę nazywała takie formy aktywności, które wynikają ze zorganizowania i ukierunkowania na cel, tak więc będą to te wszystkie czynności, które wykonujemy w życiu społecznym: pomoc, nawiązywanie kontaktu, opieka, oddawanie hołdu, itp.
Jeżeli "postawa rozumiana będzie jako nerwowy i psychiczny stan gotowości", to w konsekwencji tego wynika, że jednostka jest predysponowana do działania, jeżeli natomiast przyjmiemy, że postawa jest względnie zgodną organizacją między przekonaniami, uczuciami, motywami i działaniami jednostki to równocześnie przyjmujemy, że działanie jest jednym ze składników postawy.
Wynika z tego zatem, że postawę mogą stanowić procesy (czynności) poprzedzające działanie, oraz samo działanie. Postawa jest wynikiem uprzednich doświadczeń jednostki (społeczeństwa, środowiska, grupy społecznej) i wpływa na nabywanie przez nią doświadczeń. Wywołuje u jednostki powstawanie określonych działań i wpływa przez nią na utrwalanie tych działań.
Większość postaw posiada charakterystyczne dla siebie formy działania, tak więc z postawami religijnymi wiążą się praktyki religijne, a z postawami moralnymi - czyny moralne
( zgodnie z przyjętymi normami społecznymi, charakterystycznymi dla danego społeczeństwa, grupy społecznej, jednostki), postawy polityczne kojarzą się nam z działalnością polityczną.
Zgodność postawy z działaniami zależeć będzie od wielu czynników, bo nie zawsze "praktyki religijne" wypływają z pozytywnych postaw religijnych, a działalność polityczna z pozytywnych postaw politycznych.
Uogólniając, zgodność działania z postawą zależało będzie od wielu czynników, a przede wszystkim od warunków wewnętrznych jednostki oraz od sytuacji zewnętrznej zastaną przez jednostkę.
Brak zgodności między postawami a działaniem może wynikać z niepełności ukształtowanej postawy, jest więc postawą w stanie rozpadu tzn. jest szczytowa.
-Nawet jeżeli postawa składa się ze wszystkich elementów, tzn; jest postawą pełną, to nie zawsze będą się z nią wiązać powszechnie oczekiwane reakcje. Bowiem może posiadać niski stopień ogólności, odnosić się do małej grupy przedmiotów czy sytuacji.
Stopień ogólności postaw nie jest taki sam, zależy bowiem on od;
metod wychowania,
doświadczenia życiowego,
zasobu wiedzy,
poziomu umysłowego itp.
Niski stopień ogólności postaw u poszczególnych osób powoduje iż obserwator widząc zewnętrzne reakcje jednostki, a nie znając strony wewnętrznej jej postaw, może widzieć sprzeczności, które w rzeczywistości nie istnieją dla podmiotu.
Obserwator może nie wiązać zachowania się z postawą z której ono w rzeczywistości wypływa. Stąd też występuje brak zgodności pomiędzy postawą a zachowaniem. Obserwator może sądzić, że dane zachowanie wynika z postawy religijnej, gdyż dotyczy spraw, które to powszechnie odnoszą się do tej dziedziny życia, nie biorąc pod uwagę że zachowanie takie może być wynikiem np: postawy estetycznej czy politycznej.
Tego rodzaju błędy w interpretacji wynikają wtedy, gdy reakcje dominującej postawy jednostki przenosi się na nieadekwatny dla siebie" teren" np: jeżeli u jednostki postawą dominującą jest postawa polityczna to, podmiot będzie odbierał inne "tereny" od tej właśnie strony.
Nie u wszystkich osób można wyrażnie wyodrębnić jedną dominującą postawę nad pozostałymi W określonych sytuacjach, bądż u niektórych osób zaangażowane postawy mogą posiadać niemal identyczną siłę i zbliżony stopień zgeneralizowania. Taka sytuacja prowadzi do konfliktu, a w sytuacji konfliktowej działanie może być wynikiem jednej z postaw lub być wypadkową, jakby kompromisem dwu lub więcej postaw. Postawy mogą wywoływać sytuację konfliktową nie tylko między postawami, ale również między postawami a potrzebami.
Postawa danej jednostki może być sprzeczna z postawami przyjmowanymi i akceptowanymi przez środowisko w którym funkcjonuje. Konflikt może być dwojakiego rodzaju: pod wpływem presji wewnętrznej (potrzeby jednostki), a także pod wpływem presji zewnętrznej (środowiskowej). Podatność na presje jest uwarunkowana potrzebami i postawami jednostki.
Postępowanie jednostki w dużym stopniu uzależnione jest od stosunku między postawami a działaniem. Gdy postawy są pełne, silnie zintegrowane, stanowiące hierarchiczny system wartości, to będą one w jednoznaczny sposób określały postępowanie jednostki.
W zależności od struktury postawy, siły postawy, stopnia zintegrowania, oraz miejsca danej postawy w hierarchii postaw danej jednostki, uzależniony jest zakres reakcji związanych z postawą. Natomiast rodzaj reakcji uzależniony jest od jej kierunku (postawy negatywne i pozytywne) oraz siły.
Z postawami negatywnymi związane są reakcje negatywne, które w zależności od siły można uszeregować następująco:
agresja,
bunt,
unikanie.
Agresja jest to działanie podmiotu zmierzającego do uszkodzenia lub zniszczenia przedmiotu negatywnej postawy-osoby lub rzeczy.
Działanie agresywne mające swe żródło w negatywnych postawach jest skierowane zazwyczaj na ludzi, jako na indywidualne osoby lub na przedstawicieli określonych grup społecznych, rzadziej natomiast występuje agresja w stosunku do rzeczy lub zwierząt.
Bunt wiąże się raczej z negatywną postawą w stopniu mniejszym niż agresja, ponieważ posiada on reakcje zarówno negatywne jak i pozytywne. Likwidacja pewnego stanu rzeczy ma tutaj doprowadzić do zastąpienia go innym. (do agresji możemy zaliczyć działania anarchistów, to terminem bunt określimy manifestacje z określonym programem żądań, strajki, rewolucje).
Najsłabszym przejawem negatywnej postawy jest unikanie jej przedmiotu. Podmiot często unika osób, wobec których żywi postawy negatywne. Unikanie polega na nie patrzeniu na owe przedmioty, osoba nie nawiązuje kontaktu. Wiele osób unika informacji pochodzących od grup czy instytucji społecznych, wobec których żywią negatywne postawy.
Z postawami pozytywnymi wiążą się natomiast następujące rodzaje zachowań:
działania konformistyczne
działania zaangażowane
poświęcanie się
Zachowanie konformistyczne, jest to zachowanie zgodne z obowiązującymi w danym społeczeństwie czy w grupie społecznej normami, zasadami, poglądami, postawami.
Konformizm może być spowodowany tym, że jednostka przekonana jest o wartości czy słuszności danych standartów, bądż postępuje konformistycznie z obawy przed karą (np. dezaprobatą społeczną) Konformizm przejawia się w dwóch formach: jako oportunizm i konformizm rzeczywisty.
Oportunizm polega na tym, że jednostka postępuje zgodnie ze standartami społecznymi, których jednostka nie uznaje za słuszne - nie ma o nich własnego zdania lub uważa je za niesłuszne.
Postępowanie takie wynika z tendencji do uzyskania nagrody lub powodowane jest lękiem przed karą i dezaprobatą społeczną. Jest ono w małym stopniu zdeterminowane postawą jednostki, natomiast w znacznym stopniu powodowane jest jej potrzebami.
Oportunizm występuje u osób, u których nie zostały wykształcone postawy społeczne lub zostały one zintegrowane pod wpływem presji społecznej. Oportunista nie trudzi się, gdy nie daje mu to korzyści, stara się nie wychylać, nie narażać, działa dla efektu, na pokaz.
Konformizm rzeczywisty występuje wówczas, gdy jednostka postępuje zgodnie z określonymi standardami, dlatego, że uważa je za dobre lub słuszne.
Działanie zaangażowane jest to działanie podmiotu dla przedmiotu, w którym sukcesy przedmiotu są sukcesami podmiotu, a klęski przedmiotu klęskami podmiotu.
W tym działaniu potrzeby zarówno przedmiotu jak i podmiotu są zharmonizowane. Wzrost własnych wartości podmiot widzi w pomnażaniu wartości materialnych i moralnych przedmiotu. Charakterystyczną cechą tego działania jest dynamika i inwencja.
Najbardziej pozytywą postawą jest poświęcanie się podmiotu dla przedmiotu (osób, grup społecznych, ideii) .
Według M. Ossowskiej poświęcanie się występuje wówczas gdy:"ktoś ze swoich dóbr i swoich interesów rezygnuje na rzecz cudzych" (...). W tym przypadku podmiot działa dla dobra przedmiotu ceniąc jego dobro wyżej niż własne potrzeby. Podmiot skłonny jest do daleko idących wyrzeczeń, ofiar, włącznie z ofiarą własnego życia. Postawa ta przejawia się w fanatyżmie i rygoryżmie.
Można zauważyć, że pewne pozytywne postawy wobec pewnych przedmiotów wiążą się z negatywnymi postawami wobec przedmiotów o właściwościach przeciwnych. Te właściwości są charakterystyczne dla postaw bardzo silnych.
Zachowanie się każdego człowieka oznacza się pewną stałością, jest określane w sposób uporządkowany i usystematyzowany, wynika ono z tego, iż każda jednostka ma cechy względnie trwałe, zorganizowane w charakterystyczny dla każdego człowieka sposób. Tę strukturę właściwości człowieka określa się mianem osobowości. Nie analizując szerzej tego pojęcia przyjmuję, że osobowość to ogólny sposób zachowania się jednostki. Zachowania natomiast określone są cechami kulturowymi w których jednostka się wychowała i które to cechy miały wpływ na przyjęcie i kultywowanie określonych wartości.
Zachowanie się człowieka jest wynikiem współdziałania dwóch czynników: nacisków zewnętrznego otoczenia czyli tzw; środowiska fizycznego i społecznego oraz cech osobowościowych człowieka
Rozpatrując zatem sam akt zachowania jako reakcję na bodziec lub podnietę, należy przyjąć iż kształt reakcji zależał będzie od rodzaju podniety i struktury regulującego mechanizmu czyli struktury osobowości. Zatem ten sam człowiek będzie reagował różnie na różne podniety, a różni ludzie na te same podniety.
Zachowanie człowieka uzależnione jest od takich czynników jak:
zdolności,
poziom rozwoju umysłowego - percepcji
temperamentu.
Środowiska - grupy odniesienia
socjalizacji
Ponieważ zaś człowiek musi realizować swoje potrzeby w społeczeństwie, jako istota społeczna, jego zachowanie determinowane jest, poprzez jego osobowość i wewnętrzną rzeczywistość.
Człowiek musi realizować swoje potrzeby, one to bowiem wywołują u niego określone napięcia emocjonalne pewne tendencje dynamiczne, które to aktywizują, dynamizują i ukierunkowywują jego zachowania, a co za tym idzie pełnią bardzo ważną rolę w kształtowaniu" pozytywnej " lub społecznie pożądanej postawy, a więc w ten oto sposób człowiek zaopatruje się w sądy, opinie i poglądy, gdzie obok treści intelektualnych występuje wyrażnie zabarwienie emocjonalne.
Gotowość reagowania na różne podniety w określony sposób nazywamy postawą, a kształtuje się ona w miarę nabywania i rozszerzania doświadczenia i wiedzy danej jednostki o życiu i prawach dominujących w społeczeństwie. Postawy zawierają między innymi elementy poznawcze (wiedzę), oraz pewne elementy emocjonalne (uczucie) . Elementy te przejawiają się w działaniu, motywują to działanie i nadają mu ukierunkowany charakter.
Postawy jednostki mają wielostronne uwarunkowanie społeczne. Wpływa na nie szereg czynników, między innymi takie jak: przynależność narodowa czy stopień zaangażowania w określonej grupie społecznej (np. zawodowej, rodzinnej ). Jednostka żyjąc w określonej grupie społecznej ma dane gotowe wzorce do naśladowania, które są wynikiem określonych norm społecznych, wierzeń, przekonań, stereotypów, wzorów osobowych. Będziemy zatem mogli mówić o kulturze narodowej, chociaż musimy pamiętać, że będzie ona różna w zależności od tego jaką grupę społeczną będziemy omawiać. Przynależność narodowa nie determinuje jednoznacznie postaw jednostki, chociaż korzeniami sięga ona w głąb kultury narodowej, ale może jednostka odnosić się do niektórych jej elementów, bądż przyjmować wzory kultury w zasadniczy sposób odstający od preferowanego modelu postawy.
W związku z tym ,najtrafniej będzie jeżeli będziemy mówić o postawach charakterystycznych dla określonej roli społecznej.
Jednostka zmuszona jest do stałego wyboru odpowiednich wartości. W zależności od jej indywidualnych predyspozycji psychicznych i fizycznych, potrzeb, wiedzy, inteligencji, wreszcie stylu życia i nacisku grupy z którą jest najmocniej związany dokonuje określonych wartości.
Mówiąc o normach społecznych musimy się zastanowić nad ich genezą. Tak np. P. E. Breer i E. A. Locke, stwierdzają, że ludzkie wartości, przekonania, postawy, tworzą się z materiału, którego dostarcza doświadczenie, związane z realizacją zadań. A różne pojęcia dobra, związane są z różnymi doświadczeniami, oraz związanymi z nimi zadaniami. Ukształtowane w wyniku doświadczenia wartości kulturowe, autonomizują i obiektywizują się w różnych wytworach ludzkich (języku, mitologii, literaturze, sztuce), przekazywane są z pokolenia na pokolenie, żyją ciągle wśród ludzi, w "pamięci społecznej", są elementem doświadczenia społecznego i wpływają na ich postępowanie oraz nabywanie przez nich dalszych doświadczeń. Mogą istnieć pomimo zmiany warunków, które je stworzyły.
Na przekształcanie kultury (między innymi postaw) wpływają wszelkie przeobrażenia społeczno-polityczne i ekonomiczne kraju takie jak: uzyskanie lub odzyskanie niepodległości, zmiana ustroju, industralizacja, urbanizacja, zmiana warunków życia, pracy, przekształcanie stosunków międzyludzkich. Nie bez znaczenia na przekształcanie postaw mają zmiany w konsumpcji materialnej i niematerialnej społeczeństwa, a co za tym idzie możliwości nabywcze środków spożywczych oraz przedmiotów służących percepcji kultury (dostępność do radia, telewizora, magnetowidu, książek, prasy), co w zdecydowany sposób ogranicza łatwość znajdywania gotowych wzorów postępowania, propagowanych przez środki masowego przekazu.
Tworząc własną postawę jednostka opiera się w mniejszym lub większym stopniu na wartościach społecznych. Jednostka może przyjmować jedne wartości, a inne odrzucać, może również je modyfikować lub przystosowywać do określonej sytuacji w której się znajduje (zależnie od doświadczenia jednostki i preferowanych wartości) . Na postawy jednostki niebagatelny wpływ mają grupy odniesienia pozytywnego (to ta grupa która ma największy wpływ na jednostkę) .
Grupa społeczna to według F. Znanieckiego" synteza ról społecznych jej członków" natomiast M. i C. Sherifowie podają, iż "grupa jest formacją społeczną, która z jednej strony składa się z pewnej ilości osób pozostających ze sobą wzajemnie w bardziej lub mniej określonych pozycjach i rolach, która posiada własny system wartości i norm regulujących zachowanie poszczególnych członków"
"Tak, więc grupa społeczna to zbiór ludzki połączonych ze sobą więzią społeczną, a więż tą stanowią kontakty i stosunki w które ludzie wchodzą ze sobą"
Współczesna psychologia społeczna, stwierdza, że największy wpływ na percepcję, myślenie, uczucia i postawy jednostki, mają małe grupy społeczne, ponieważ to one stwarzają możliwości zaspakajania określonych potrzeb i to ona zna je najlepiej. Zaspokojenie potrzeb swoich członków grupa realizuje poprzez realizację zadań grupowych.
Normy i sankcje wytworzone przez grupy prowadzą do ujednolicenia werbalnych i niewerbalnych zachowań członków grupy. Zadania i normy grupowe wyznaczane są poprzez role społeczne poszczególnych członków (przez rolę rozumiemy zachowanie charakterystyczne i oczekiwane od jednostki przez grupę np :rola matki niesie ze sobą ściśle określone zachowania, które są przez grupę narzucone i nie spełnienie tych oczekiwań niesie za sobą kary nałożone przez tę grupę) .
Spełnienie roli przez jednostkę uzależnione jest od możliwości zaspakajania potrzeb przez grupę, im większa atrakcyjność grupy, tym większy będzie miała wpływ na jej członków. Im bardziej jednostka otrzymuje zaspokojenie w ramach swojej grupy, tym bardziej będzie skłonna do zachowania konformistycznego.
Jednostka należy zawsze do wielu grup społecznych i w każdej ma do odegrania inną rolę, która wymaga od niej innych umiejętności, doświadczenia, wiedzy, inny też zawiera potencjał emocjonalny, dlatego też każda z nich inaczej wpływa na kształtowanie osobowości jednostki, i jej możliwości przystosowawczych do pełnienia danej roli społecznej.
O grupie odniesienia, będziemy mówili wówczas, kiedy to jednostka w sposób jednoznaczny będzie się utożsamiała z jedną grupą realizującą w największym stopniu potrzeby danej jednostki.
Problemem grup odniesienia zajmował się T. M. Newcomb, wskazywał on między innymi, że na zmiany postaw, lub ich umocnienie ma wpływ grupa odniesienia pozytywnego.
Jeżeli jednostka uważa, że grupa zaspakaja jej potrzeby i jeżeli jednostka oceni to zaspokojenie pozytywnie, to wówczas będzie miała"pozytywną"postawę wobec grupy. Jeżeli natomiast jednostka oceni grupę jako nie zaspakajająca jej potrzeby, to wówczas grupa nie będzie dla niej grupą pozytywnego odniesienia.
Poprzez działania w grupie uczymy się zrozumienia dla innych, wyzbywamy się egocentryzmu i egoizmu.
Zgodnie z teorią J. Piageta działalność w grupie rówieśniczej stwarza możliwość pełnego ukształtowania pojęcia sprawiedliwości i powstania moralności autonomicznej, w przeciwieństwie do dawniej dominującej heteronomicznej (moralność autonomiczna oparta jest na wzajemnym poszanowaniu dorosłych i dzieci, moralność heteronomiczna oparta jest na autorytecie dorosłych).
Istotne znaczenie dla postawy jednostki mają oprócz grup (zarówno formalne jak i nie formalne), osoby indywidualne, które są znaczące dla danej jednostki, a to ze względu na sposób w jaki postępują, lub ze względu na silny stosunek emocjonalny danej jednostki do tej osoby. Osoby znaczące dostarczają jednostce wzorów do naśladowania i identyfikowania, w kontaktach z nimi jednostki tworzą "podtypy"postaw wobec innych ludzi.
Warunkiem do naśladownictwa, czy też identyfikacji jest wzbudzanie przez przedmiot motywacji i uczuć podmiotu.
Wiedza jest elementem postawy, jest również istotnym czynnikiem kształtującym tę postawę, zwłaszcza w sytuacji kiedy postawa nie jest elementem stałym jednostki, ani elementem wrodzonym, dlatego może być przez wiedzę kształtowana, modyfikowana. Jednostka nabywa wiedzę poprzez doświadczenia własne, doświadczenia osób bliskich, lub poprzez informacje z książek, radia telewizji, prasy itp.
Nabywanie wiedzy uzależnione jest od czynników biogennych (danych niejako z chwilą urodzenia ), psychogennych nabytych i wrodzonych, oraz socjogennych (uzależnionych od środowiska w którym przebywa jednostka) .
Stan wiedzy jednostki kształtuje stany uczuciowo-motywacyjne, wpływa na rozwój procesów poznawczych. Wysoki stopień wiedzy sprzyja powstawaniu postaw niestereotypowych, likwiduje uprzedzenia, przesądy, kształtuje postawy tolerancji, niemniej jednak sam fakt posiadania wiedzy, automatycznie nie likwiduje nieracjonalnych i nieadekwatnych postaw związanych z rzeczywistością społeczną. Wiedza natomiast u zdecydowanej większości jednostek wpływa na zmianę postaw, lub jej zmodyfikowanie, jednak nie możemy kategorycznie stwierdzić, iż jest ona czynnikiem determinującym postawy.
W całym procesie tworzenia się postaw nie możemy nie zauważyć jeszcze jednego czynnika niejednokrotnie lekceważonego, ale jakże bardzo często odgrywającego bardzo istotną rolę- płeć.
Płeć determinuje funkcje organizmu, a co za tym idzie wpływa na właściwości psychiczne. Z płcią związane są wzory osobowe, role i zadania społeczne ukształtowane historycznie. W konsekwencji pod wpływem odrębnej socjalizacji chłopców i dziewczynek (pomimo koedukacyjnego nauczania od przedszkola), kształtujemy odmienne właściwości osobowości. Chłopcy wobec których jesteśmy bardziej liberalni, mają większą szansę na rozwijanie samodzielności i działalności twórczej.
Zgodnie z założeniami M. Webera i T. Abela z socjologicznego punktu widzenia"działanie to zachowanie intencjonalne".
J. Kmita wskazuje, że zachowania ludzkie można tłumaczyć w terminach czynności funkcjonalnych i sensownych.
Pojęcie czynności funkcjonalnych lub dysfunkcjonalnych odnosi się do zachowań nieświadomych . Zachowania te mimo iż są zorientowane na określony efekt i do niego prowadzą (lub nie -czynności dysfunkcyjne) występują bez udziału świadomości. Natomiast czynności sensowne to zachowania będące działaniami, które były podjęte z wyrażnie określonym celem i założeniem, że cel ten zostanie osiągnięty. Przy czym zachowania ludzi mogą być równocześnie rezultatem czynności funkcjonalnych (dysfunkcjonalnych) i sensownych.
Działania ludzkie, to tylko takie zachowania, które mają subiektywny sens, są świadome i celowe.
Działania społeczne możemy podzielić w zależności od struktury działania na:
- działania skierowane na cel (funkcjonalne lecz nieświadome)
- działania celowe (funkcjonalne i sensowne)
- działania irracjonalne (dysfunkcjonalne i nieświadome)
Zachowania społeczne są wskażnikami działalności i działań, które są bezpośrednio obserwowalne, dlatego to one są przedmiotem badań empirycznych, mających wskazywać na określone postawy społeczne charakterystyczne dla badanej populacji społecznej
8