Dwudziestolecie międzywojenne
Nazwa
Dwudziestolecie międzywojenne (lub międzywojnie) to termin używany na określenie epoki kulturowej, historycznej i literackiej, której rozwój przypadł na okres między I a II wojną światową. I wojna, a jeszcze wcześniej wypadki związane z rewolucją na ziemiach rosyjskich i polskich (1915, 1917), doprowadziły do przewartościowania dotychczasowego porządku świata zarówno w dziedzinie polityki, jak i nauki, kultury i obyczajów.
Chronologia epoki
Początek epoki dwudziestolecia międzywojennego przypada na koniec I wojny światowej, czyli na rok 1918. Pierwsze 10 lat twórczości epoki to tzw. „okres jasny”, charakteryzujący się względnym optymizmem. Wzrost tendencji nacjonalistycznych i pogłębiające się kryzysy polityczno-gospodarcze, przypadające na lata 30-te XX wieku, przyczyniły się do nasilenia tendencji pesymistycznych i katastroficznych w sztuce („okres ciemny”). Wybuch II wojny światowej w 1939 r. stanowi kres epoki dwudziestolecia międzywojennego.
Filozofia epoki
bergsonizm (intuicjonizm)
intuicjonizm to filozofia stworzona przez H. Bergsona (1859 - 1941)
Bergson głosił, że główną rolę w procesie życiowym odgrywa nie rozum, ale irracjonalny pęd życiowy elan vital
twórca kieruje się według niego intuicją, wyrażając w swoim dziele naturę
intuicja pozwala poznać rzeczywistość w jej zmienności i różnorodności
świat, według Bergsona, podlega ciągłemu rozwojowi, a życie człowieka jest strumieniem przeżyć i czynów
najwyższą wartość stanowi wolność
filozofia Bergsona i jego subiektywna teoria czasu wywarły ogromny wpływ na ideologię i twórczość XX wieku - odwoływali się do niej m.in. włoscy faszyści, czerpała z niej psychoanaliza oraz twórcy, m.in. M. Prostu („W poszukiwaniu straconego czasu”)
pragmatyzm
kierunek w filozofii reprezentowany przez Williama James (1842 - 1910), zakładającego, że jedynym kryterium prawdy jest jej wartość praktyczna, czyli powodzenie, przydatność
w procesie poznawania rzeczywistości ważniejsza, niż przybliżenie się do prawdy, jest możliwość wykorzystania zdobytej wiedzy dla zaspokojenia potrzeb ludzkości
pragmatycy przeciwstawili się racjonalizmowi
nazwa kierunku stworzona przez Charlesa Peirce'a
fenomenologia
system stworzony przez Edmunda Husserla (1859 - 1938), odrzucający metafizykę i spekulacje filozoficzne na rzecz „powrotu do konkretu”
według Husserla pierwotne jest postrzeganie rzeczywiste, a wtórna - myśl, dążąca do intencjonalnego ogarnięcia przedmiotu, czyli przedstawienia go w określony sposób
metoda Husserla służyła do analizy fenomenów (zjawisk)
egzystencjalizm
filozoficzna idea, zgodnie z którą celowe jest rozpatrywanie egzystencji człowieka, w jej realnym wymiarze
życie człowieka od początku jego istnienia jest absurdalne, czyli pozbawione sensu i jedynie sam człowiek może mu nadać znaczenie, i tym samym stać się istotą rozumną
„być” to znaczy zaangażować się w życie
byt (egzystencja) jest zatem pierwotny wobec jego sensu (esencji)
człowiek całe życie skazany jest na wolność wyboru, co wywołuje w nim lęk przed istnieniem i przed śmiercią
jedyną ucieczką od absurdu i lęku jest heroiczna próba wykraczania poza samego siebie, poza własne, ludzkie ograniczenia
za twórcę egzystencjalizmu uważa się Martina Heideggera, a za jego kontynuatora Karla Jaspersa
rozróżnia się dwa nurty filozofii egzystencjalnej:
chrześcijański (Marcel i Jaspers)
ateistyczny (Camus i J.P.Sartre)
egzystencjalizm wywarł ogromny wpływ na obyczajowość europejską oraz na literaturę, zwłaszcza powojenną