Zachowanie człowieka w oparciu o czynnik emocjonalny
Emocje definiuje się różnie: jako stan pobudzenia, zaburzenie równowagi lub jako intensywną, przypadkową i niezorganizowaną reakcję na bodziec. W szerszym znaczeniu emocje to procesy psychiczne, które poznaniu i czynnościom podmiotu nadają jakość oraz określają znaczenie, jakie mają dla niego będące źródłem emocji przedmioty, zjawiska, ludzie a także własna osoba.
W emocjach można wyróżnić trzy ich podstawowe cechy:
- znak- może być on dodatni lub ujemny; To, co przyczynia się do zaspokojenia potrzeb człowieka, wywołuje emocje dodatnie, pozytywne i człowiek do tego dąży. Emocje te występują po osiągnięciu zamierzonego celu i w sytuacjach równowagi pomiędzy organizmem a środowiskiem. Emocje ujemne, negatywne wzbudza to, co utrudnia lub uniemożliwia zaspokojenie potrzeb, także sytuacje zagrożenia
- treść emocji- to czynnik najbardziej specyficzny, człowiek uczy się różnicować emocje w aspekcie treści
- intensywność- wynika z pobudzenia ośrodkowego układu nerwowego; może objawiać się od skrajnego podniecenia emocjonalnego, do którego przyczyn należą np. wściekłość, aż do zupełnego braku podniecenia, którego przejawem może być głęboki sen
Na skutek działania bardzo silnych emocji w ciele człowieka zachodzi wiele zmian organicznych. Zmiany te pozwalają objaśnić większość z różnorodnych reakcji jakie ujawnia człowiek pobudzony emocjonalnie.
źrenice oczu rozszerzają się, powieki rozwierają się nienaturalnie szeroko a gałki oczne wytrzeszczają
wzmaga się szybkość i siła uderzeń serca
wzrasta ciśnienie krwi; wyraźną oznaką emocji są zatem wypieki na twarzy
zachodzi reakcja pilomotoryczna- efekt „gęsiej skórki”
ulega zmianie szybkość i głębokość oddechu
gruczoły potne produkują nadmierną ilość potu
ślinianki reagują zmniejszonym wydzielaniem śliny
gruczoły nadnerczy wydzielają adrenalinę
Emocje pojawiają się, kiedy w grę wchodzi coś dla nas ważnego. Czasem emocje zadziałają automatycznie (reakcje afektywne), innym razem, emocje pojawiają się po analizie znaczenia czegoś (reakcje refleksyjne). W obu przypadkach emocje zapoczątkowują skoordynowany zestaw behawioralnych, doświadczalnych i fizjologicznych tendencji, które to razem wzięte wpływają na to jak reagujemy na postrzegane wyzwania i możliwości.
Na ogół procesy emocjonalne wpływają na przebieg procesów poznawczych, nadając im swoiste zabarwienie. Gdy doznajemy przeżyć o charakterze pozytywnym, otaczający nas świat spostrzegamy także w kategoriach pozytywnych. Wszystko co nas otacza, wydaje się nam piękne i dobre. Odwrotnie gdy jesteśmy smutni lub nieszczęśliwi, cały świat może nam się wydawać ponury i wrogi. Przeżywanie silnych emocji tak pozytywnych jak negatywnych, może wpływać na zwężenie pola spostrzegania np. pochłonięty wielką radością czy też cierpieniem człowiek może nie zauważyć pędzącego samochodu.
Emocje o bardzo silnym natężeniu dezorganizują działanie, wpływ ten nie jest jednak uzależniony od znaku emocji. Bardzo intensywne radosne przeżycie utrudnia działanie podobnie jak rozpacz. W wielu sytuacjach przeżycia emocjonalne wpływają dodatnio na przebieg działania, zdarza się jednak, że również porażka, która nastąpiła bezpośrednio po sukcesie mobilizuje aktywność, wpływa na polepszenie wyniku. Lęk o średnim natężeniu działa mobilizująco. Treść emocji także wpływa na efektywność działania. Na przykład uczucie gniewu działa mobilizująco, zaś smutek czy przygnębienie łączą się ze spadkiem aktywności, a nawet całkowicie biernym zachowaniem.
Emocje zaburzają proces myślenia, a myślenie jest najlepszym znanym człowiekowi narzędziem za pomocą którego może rozwiązywać życiowe problemy. Człowiek pobudzony emocjonalnie mówi i robi rzeczy, które nie tylko nie rozwiązują jego problemu ale stwarzają mu nowe trudności. Nawet w najłagodniejszych stanach emocjonalnych osoba pobudzona jest mniej sprawna umysłowo i zarazem niezdolna do całkowicie obiektywnego myślenia.
Bardziej groźny jest stan wzburzenia emocjonalnego, będąca w nim osoba wykonuje wiele bezcelowych ruchów. Wypełnia zwykłe czynności zbyt gwałtownie, trzaska drzwiami i krzyczy zamiast mówić. Czasem mamy też do czynienia z tzw. afektem patologicznym. Jest to silna reakcja emocjonalna, często nieadekwatna do przyczyny, przebiegająca z wysokim stopniem pobudzenia psychoruchowego i pojawianiem się gwałtownych wyładowań, np. aktów agresji, przy jednoczesnym zwężeniu pola świadomości. Skłonność do "nietrzymania afektu", uwarunkowana osobowościowo lub jako stan chorobowy, może objawić się nawykową tendencją do intensywnych, niekontrolowanych wybuchów gniewu, wściekłości, agresji i przemocy.
Trudno jest podać jednoznaczną definicję pojęcia emocji. Liczba tych różnorakich odczuć wydaje się nieskończona, istnieje ponad dwa tysiące określeń dotyczących stanów uczuciowych. Każdy z nich charakteryzuje inny rodzaj doznania, jednak kiedy próbujemy opisać nasze uczucie często stwierdzamy że nie potrafimy zrobić nic więcej poza znalezieniem dla niego nazwy.