Bajkoterapia

Jedną z niewielu metod redukujących lęk u dzieci są, obok zabawy, bajki i baśnie. Opowiadania tworzone dla dzieci na użytek terapii nazwano bajkami terapeutycznymi.

Bajki terapeutyczne są utworami adresowanymi do dzieci, głównie w wieku 4-9 lat, w których świat jest widziany z dziecięcej perspektywy, a celem ich jest uspokojenie, zredukowanie problemów emocjonalnych i wspieranie we wzroście osobistym.

Cechą wszystkich bajek terapeutycznych jest to, że bohater znajduje się w trudnej sytuacji i przeżywa lęk, a wprowadzane postacie umożliwiają znalezienie sposobu na jego przezwyciężenie. Nabycie nowych kompetencji prowadzi do zmiany w przeżywaniu i do zmiany w zachowaniu.

Głównym bohaterem bajek jest małe zwierzątko lub dziecko czy zabawka, z którym czytelnik (słuchacz) miałby się identyfikować. Inne postacie bajkowe dają wsparcie, pomagają zracjonalizować problem, znaleźć rozwiązanie, przećwiczyć je, wzmocnić po odniesieniu sukcesu, nauczyć się myśleć pozytywnie i uwolnić bohatera od lęku. Mały czytelnik poznaje nowe wzory myślenia, odczuwania, umie je zwerbalizować, uświadamia je sobie i wiąże ich powstawanie z racjonalną przyczyną, nabywa nowe kompetencje. To wszystko sprzyja generalizacji na podobne sytuacje życiowe. To, że akcja rozgrywa się w dobrze znanych dziecku miejscach, ma pomóc w naśladownictwie i identyfikacji. Poza tym tło opowiadania buduje pozytywne nastawienie do życia, a happy end sprzyja budowaniu optymizmu.

Wyróżniamy 3 rodzaje bajek terapeutycznych:

• relaksacyjne - których głównym celem jest uspokojenie dziecka, zwłaszcza na podstawie wizualizacji,

• psychoedukacyjne

• psychoterapeutyczne, których celem jest redukcja lęku powstałego w wyniku negatywnego doświadczenia, czy też na skutek niewłaściwej stymulacji wyobraźni oraz niezaspokojonych potrzeb.

BAJKI RELAKSACYJNE

Bajka relaksacyjna polega na wizualizacji, która ma na celu wywołanie odprężenia i uspokojenia.

Akcja takiej bajki toczy się w miejscu dobrze dziecku znanym, a opisywanym jako spokojne, przyjazne i bezpieczne. Bajka taka ma wyraźny schemat: bohater opowiadania obserwuje i doświadcza wszystkimi zmysłami miejsca, gdzie odpoczywa.

Relaksacja ma tu na celu odprężanie mięśni, mające charakter postępujący, tak że osiąga się coraz głębszy poziom.

Przed opowiadaniem bajki osoba prowadząca wprowadza dzieci w stan rozluźnienia, mówiąc: teraz posłuchamy bajeczki, usiądź wygodnie, jeszcze wygodniej, posłuchaj swego oddechu, możesz przymknąć oczy, wszystkie dźwięki oddalają się. Osoba opowiadająca bajkę relaksacyjną sama musi być odprężona, nie może odczuwać napięcia. Musi wyrównać swój oddech i rytmicznie, cichym głosem podawać tekst. Przerwy powinny być tak długie, jak wypowiadana myśl. Dobrze, jeśli wypowiadanym słowom towarzyszy uspokajająca muzyka. Muzykoterapia dodatkowo wzmocni efekt relaksacji.

BAJKI PSYCHOEDUKACYJNE

Celem bajki psychoedukacyjnej jest wprowadzenie zmian w zachowaniu dziecka, czyli rozszerzenie możliwego repertuaru zachowań. Bohater bajki ma problem podobny do tego, który przeżywa dziecko; zdobywa ono doświadczenie poprzez świat bajkowy, gdzie uczy się, jakie wzory zachowania należy zastosować, rozszerza swoją samoświadomość, co sprzyja uczeniu się zachowania w sytuacji trudnej.

Bajki psychoedukacyjne powinny mówić o emocjach, jakie wyzwalają konkretne sytuacje w taki sposób, by rozwijały świadomość emocjonalną, czyli rozpoznawanie i nazywanie emocji, by sprzyjały rozumieniu ich wpływu, wywołujących je przyczyn i efektów w postaci doznawanych symptomów, uczyły optymizmu, rozwijały empatię, dawały wsparcie poprzez zwracanie uwagi, jak ważna jest przyjaźń i dobre relacje z innymi. Bajki te są wsparciem dla procesu wychowania - można tu znaleźć opowiadania dla dziecka opieszałego, bałaganiarza, takiego, które nie chce sprzątać, nie chce iść spać. Niektóre bajki dotyczą lęku przed marami sennymi, zwierzętami itp.

Po ich przeczytaniu należałoby zachęcić uczniów do narysowania ilustracji, uzewnętrznienia emocji, porozmawiania o tym, co czuli bohaterowie bajek, nieraz należałoby też odnieść się do doświadczeń osobistych. Nie należy narzucać dzieciom interpretacji.

BAJKI PSYCHOTERAPEUTYCZNE

Bajki psychoterapeutyczne wytyczają nowy kierunek terapii. Są dłuższe, mają rozbudowaną fabułę i mają ułatwić wystąpienie mechanizmu naśladownictwa i identyfikacji oraz przewarunkowania.

Bajka psychoterapeutyczna ma następujące cele:

1. zastępczo zaspokoić potrzeby, dowartościować dziecko, które jest w trudnej sytuacji (kompensacja);

2. dać wsparcie poprzez zrozumienie, akceptację, budowanie pozytywnych emocji, nadziei, przyjaźni, jaką zapewniają bajkowe postacie;

3. przekazać odpowiednią wiedzę o sytuacji lękotwórczej i wskazać sposoby radzenia sobie.

Bajki psychoterapeutyczne mają za zadanie obniżać lęk.

Niektóre bajki przejdą niezauważone, innych dziecko nie zrozumie, co będzie wskazówką, że nie są to problemy ważne dla niego, a jeszcze inne bajki będzie czytało albo prosiło o ich wielokrotne powtarzanie. Będzie to znak, że dziecko tej właśnie bajki potrzebuje, że utożsamia się z jej bohaterem, że daje mu to wiele satysfakcji. Tekst ma umożliwić dziecku przeżycie emocji, jakich doznawało lub doznaje poprzez odczucia bohatera. Dziecko ma w ten sposób odnaleźć siebie, znaleźć własne przeżycia, podobną sytuację, co ułatwi proces identyfikacji. Opisując doznania emocjonalne, należy je przedstawić bez elementów grozy i zawsze w powiązaniu z sytuacją, która je wywołała. Jesteśmy wówczas pewni, że u dziecka wrażliwego nie spowodujemy negatywnego skutku w postaci jeszcze bardziej nasilonego lęku.

Bajki mogą pomóc w profilaktyce tak, by przygotować dziecko, wyposażyć je w odpowiednie argumenty, oswoić z trudną sytuacją, dać wzory do naśladowania i w ten sposób je wzmocnić.
     Bajka może być zastosowana w trakcie przeżywania sytuacji trudnej, jak np. w czasie pobytu w szpitalu, w pierwszych dniach w przedszkolu itp.
     Bajka może też pomóc dzieciom, które przeżyły lęk, noszą go w sobie. Wtedy dziecko czytając bajkę odnoszącą się do jego lęku, przeżywa go powtórnie, przepracowuje - jak mówią terapeuci - nadaje mu odpowiednie znaczenie, rozumie genezę swoich przeżyć - racjonalizuje i wówczas negatywne emocje zostają wyrzucone, przestają zalegać, zostały uświadomione.

W "przepracowywaniu" bajek terapeutycznych, podobnie jak baśni, nie należy pomagać sobie rysunkiem, ponieważ proces terapii dokonuje się w wyobraźni i dlatego bajki terapeutyczne nie powinny mieć realistycznych ilustracji. Każdy musi sam wpisać w wyobraźnię swego bohatera, upodobnić go do siebie, a ilustracje mogą w tym procesie tylko przeszkadzać.

Wybierając bohatera bajkowego, nie upodabniamy go szczególnie do dziecka tak, by nie poczuło się indoktrynowane, pouczane, bo wówczas można osiągnąć wręcz odwrotny efekt. Zbytnie upodabnianie może spowodować i inny rezultat, a mianowicie dziecko może poczuć się ośmieszone, zdemaskowane, a ono jeszcze nie chce, nie potrafi mówić o swoich lękach.

Propozycje bajek i wierszy dla dzieci nerwicowych

1. Opowieść o małym tchórzu

2. Baba Jaga zza komina

3. Ciemnego pokoju nie trzeba się bać

4. Przytul stracha

5. Opowieść o Pomponiku, który boi się ciemności

6. Magda i krokodyle

7. O piratach i innych rozbójnikach

8. Silny przyjaciel

9. Porzuć niebo pod stopami

Propozycje bajek dla dzieci zahamowanych psychoruchowo

1. Bajka o brzydkim Misiu

2. Bajka o pajączku

3. Bajka o mróweczce

4. Opowiadanie o Ani

5. Kajtek, Grubas i Tyczka

Propozycje bajek dla dzieci nadpobudliwych i agresywnych

1. Bajki relaksacyjne

2. Opowieść o Timie, który wszystkich wprawiał w przerażenie

3. Tomek i czarny kruk

4. Niegrzeczna dziewczynka

5. Kłopoty Piotrusia

6. Bajki o przyjaźni (Wawa i jej pan, Niewidzialny przyjaciel, Muszelkowa wróżka, Bajka o dwóch ołówkach)

---