LAMBUI M. „Gdy niepełnosprawność rodzi niepełnosprawność- pułapki ochrony. Refleksja nad partnerstwem i rodzicielstwem osób z niepełnosprawnością intelektualną.”
Artykuł z „Polityki” poruszył problem- Czy istnieje obiektywna ocena rodzicielskich kwalifikacji? Głos zabrali specjaliści, laicy, rodzice i osoby postronne. Dostrzega się dużą rozbieżność stanowisk.
Na osoby, którym bliska jest idea integracji społecznej osób NI czyhają pewne pułapki.
PUŁAPKI to przestrzenie powszedniej rzeczywistości, w których stajemy wobec wyboru jednej z dwóch wartości równie słusznych, ale sprzecznych między sobą.
Partnerstwu i rodzicielstwu osób z NI zagrażają pułapki:
1. Edukacyjno-wychowawcza
Szczególnie dot. rodziców i wychowawców, sytuacja wyboru pomiędzy:
a. autonomią osób NI
b. ochrona osób z NI przed ich własnymi błędami i porażkami
Większa znajomość potrzeb osób NI i wiedza o ich funkcjonowaniu, dysponowanie nowoczesnymi i skutecznymi środkami oddziaływania, postęp w dziedzinach medycyny, psychologii i pedagogiki specjalnej (A).
Zaniechanie pewnych czynności (np. wychowanie seksualne), chęć zaoszczędzenia osobie NI rozczarowań i frustracji z powodu potrzeb, których nie będą mogły zrealizować (B).
Podst. cel działań eduk.-wych.: jak najlepsze przygotowanie osoby NI do przyszłego, samodzielnego życia (A)
Wzrost świadomości aktualnych problemów społ. (bezrobocie, ubóstwo)- wiele osób potrzebuje pomocy, osoby NI to tylko mały procent (B).
Starania przełamania stereotypu osoby NI: diagnoza funkcjonalna, eksponowanie osiągnięć i sukcesów na forum (A)
Potrzeba wykształcenia u osób NI adekwatnej do realiów samooceny- podstawa radzenia sobie w codziennych sytuacjach trudnych w środowisku (B).
NL, wychowawcy i RDZ próbują realizować wychowanie dla przyszłości, nie czują się jednak kompetentni do rozmawiania o dorastaniu- chętnie zlecają to komuś innemu.
2. Deklaratywno- normatywna
Dotyka głównie instytucji. Dysonans między wartościami:
a. godność i wolność osób NI
b. ochrona osób NI przed wykorzystaniem i manipulacją
Konstytucja RP zapewnia każdemu prawo do godności i wolności osobistej (A)
Kodeks postępowania cywilnego mówi o instytucji ubezwłasnowolnienia całkowitego, tj. możliwości pozbawienia jednostki na mocy orzeczenia sądowego o zdolności do czynności prawnych, do których należą m.in. zawarcie małżeństwa, sprawowanie władzy rodzicielskiej.
Przesłankami decyzji o ubezwłasnowolnieniu są: niemożność kierowania swoim postępowaniem lub potrzeba pomocy w prowadzeniu swoich spraw. Podstawą może być jedynie dobro osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona (B)
Standardy praw człowieka zapewniają prawo do samostanowienia, założenia rodziny i ochrony prywatności (A).
Niektóre przepisy mówią jednak o niepełnym dostępie do tych praw dla osób „z niedorozwojem umysłowym, pozbawionych wystarczającego używania rozumu”- wynika to z troski o osobę NI i jej ewentualnego potomstwa. Ograniczenia dyktuje Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz Kodeks prawa kanonicznego (B).
Deklaracja prawa każdej jednostki do życia i rozwoju(A)
Dbanie o zabezpieczenie jakości tego życia i rozwoju- Ustawa o planowaniu rodziny, ochronie życia ludzkiego i warunkach dopuszczalności przerwania ciąży z 1993r. (B)
Instytucja self-adwokatów: zaistniała w ramach organizacji Inclusion Europe, której członkiem jest Polskie Stowarzyszenie na Rzecz Osób z UU; są to osoby NI, które samodzielnie występują w obronie swoich praw.
3. Egzystencjalna
Dualizm dot. wartości:
a. marzenia i dążenia związane z założeniem rodziny własnej osoby z NI
b. ochronie przed odpowiedzialnością społeczną i koniecznością zapewnienia dalszej ochrony już nie jednostce NI, ale rodzinie
Rozumienie dążenia dorastającej osoby z NI do bycia odbiorcą i dawcą miłości, zrozumienia i troski, które są źródłem życiowego szczęścia (A)
Małżeństwo jako świętość i odpowiedzialność (B)
Dostrzeganie pragnienia osoby NI dzielenia macierzyństwa i ojcostwa, przeżywania pełni kobiecości i męskości, sensu własnego istnienia w przekazywaniu życia i istotnych wartości (A)
Niepokoi ryzyko powtarzalności patologii i jako obywatele chcemy zminimalizować to zjawisko (B)
Akceptacja prawa człowieka NI do bycia dorosłym w sensie: pełnienia ról społ. zgodnych z wiekiem biologicznym (A)
Jednoczesna świadomość kosztów współodpowiedzialności społecznej za jego los. Koszty- dalsza ochrona, bo os. NI, nawet najbardziej samodzielna, zawsze będzie wymagała wsparcia; także jej rodzina. W polskiej kulturze rodzina zakorzeniona jako jedna z naczelnych wartości w życiu człowieka- osoby znaczące i media dostarczają budulca do tworzenia wizji własnej „normalnej” przyszłości (B).
Z w/w analiz wynika, że stajemy przed wyborem między tym, co wolno, a tym, co trzeba. Z pytań i wątpliwości wyjawia się wniosek o KONFLIKCIE INTERESÓW społeczeństwa oraz poszczególnych jednostek- dowodem są właśnie w/w pułapki ochrony. Należy sobie uświadomić, że
integracja społeczna osób z NI, do której zmierzamy, nie może dokonać się z pominięciem tak ważnych aspektów jak dostęp do instytucji małżeństwa, rodzicielstwa, autonomii mieszkaniowej i zarobkowej.
Jako osoby bliskie NI, współodpowiedzialne i współdecydujące o ich losie, powinniśmy wykazywać ogromną delikatność i wyrozumiałość, a przede wszystkim kierować się indywidualnym doborem podopiecznych rozpatrywanym w jego indywidualnym kontekście życiowym. Jako specjaliści mamy ogromny udział w obalaniu i tworzeniu stereotypów.
Badania dowodzą, że osoby NI mogą odnosić sukcesy także w tej sferze życia- harmonijne związki, planowanie i wychowywanie potomstwa. Niepełnosprawność nie zawsze rodzi niepełnosprawność!