14. Odmiany poezji lingwistycznej.
Poezja lingwistyczna - nurt we współczesnej poezji polskiej związany z awangardą i eksperymentem literackim. Czas jej wstępnego kształtowania i rozwoju przypada na lata 1959 - 1965.
Tematem tych wierszy jest język jako narzędzie komunikacji na wszystkich poziomach. Celem było natomiast zwrócenie uwagi na wieloznaczeniowość słów i zestawienie ich w taki sposób, aby tworzyły nowe, zaskakujące sensy.
Zgodnie z jej założeniami poezja ma dokonywać eksperymentów na języku polskim, wykorzystywać jego możliwości, powinna „bawić się” formami mowy, przysłowiami, językowymi konwencjami i znaczeniami. Poezja lingwistyczna to gra słów wykorzystująca dowcip słowny, z którego wyłania się niebagatelny sens, to poezja oparta o język, o słowa, o ich nietypowe kombinacje.
Lingwiści negując systemowy charakter języka, czynili go jednak gł. tematem poezji, podkreślali autotematyzm i niewydolność znaczeniową języka, nieufność wobec konwencji. Poezja stała się w konsekwencji narzędziem demistyfikacji języka, fundamentalne było przeświadczenie, iż w słowie “jest wszystko, wszystko co znaczy cokolwiek” (Bieńkowski, Oda do słownika).
Uprzywilejowanym narzędziem semantycznych zasobów języka stała się metafora jako produkt wykolejonego frazeologizmu, najskuteczniej obrazująca nieograniczoność możliwości: “i tej iskrzącej znaczeniami strzelaninie…słów / nie widać końca” (Balcerzan, Porozumienie) podkreślająca nieskończoność związków między słowami, siłę językowego automatyzmu zatrzymującego ruch myśli; rozległość obszarów peryferyjnych mowy, gdzie słowo zatraca charakter znaku przechodząc w bełkot lub gest foniczny.
Eksperyment lingwistyczny wykazywał braki funkcji nazywania i komunikowania. Ponadto w praktyce lingwistów język jako medium komunikacji społecznej był albo kompromitowany i parodiowany (Białoszewski), albo podejrzewany o deformację świata (Karpowicz, Wirpsza, Balcerzan), albo okazywał się środkiem łamiącym funkcje komunikatywne.
Moment zaskoczenia osiągali posługując się metaforą, pointą, dowcipem, kalamburem, neosemantyzacją wyrazów, stosując wiersz wolny, emocyjny, elipsę, grę homonimem, atakując język potoczny utartymi konstrukcjami frazeologicznymi wyrazów.
Twórcy polskiej poezji lingwistycznej to Miron Białoszewski, Tymoteusz Karpowicz, Zbigniew Bieńkowski, Edward Balcerzan. Pierwsze nawiązania, zapowiedzi poezji lingwistycznej to wiersze Aleksandra Wata i Juliana Tuwima nawiązujące do rosyjskiej literatury futurystycznej.
Do tej koncepcji nawiązywali także twórcy związani z ruchem Nowej Fali (lata 70.), np.: Stanisław Barańczak, Adam Zagajewski, Ryszard Krynicki, Julian Kornhauser. Powodem, dla którego tworzyli inspirując się poezją lingwistyczną były wydarzenia marca 1968 i fałszowanie prawdy w środkach masowego przekazu. Celem jaki sobie postawili była demistyfikacja języka. Pisali, stosując metodę kolażu literackiego: używali zapożyczeń z gazet i innych mediów.
Na początku XXI wieku po narzędzia poezji lingwistycznej sięgnęli neolingwiści (Jarosław Lipszyc, Maria Cyranowicz, Joanna Mueller i in.)
Twórcą poezji lingwistycznej był również James Joyce.