Temat 9

KULTURA

Etymologia określenia: łacińskie kultura oznaczało uprawa ziemi

Cycero - w rozprawach tuskulańskich użył poj. cultura animi - uprawa umysłu (ducha) mając na myśli pracę nad doskonaleniem ludzkiego ducha.

Początkowo zaczęto tak określać wszelką działalność człowieka, w której to „uprawiał” (opanowywał, przemieniał, uszlachetniał) świat zewnętrzny.

Z określeniem tym konkurowało w krajach łacińskich określenie cywilizacja, które obejmowało całokształt dorobku społecznego w zakresie techniki, nauki, sztuki, ustrojów politycznych.

Na gruncie języka francuskiego słowo „cywilizacja” było bliskie znaczeniowo określeniom „Poli” i „Police”

Poli odnosiło się do dobrych, „gładkich” obyczajów.

Police miało oznaczać porządek społeczny przeciwstawny domniemanemu bezprawiu i chaosowi stosunków panujących wśród ludów dzikich i barbarzyńców.

Natomiast kultura oznaczała głównie sztukę

W Polsce na przełomie XVIII/XIX w. rozpowszechniło się poj. Cywilizacja (za słownikiem Lindego) i tylko Lelewel posługiwał się pojęciem kultura i to w szerokim, nowoczesnym znaczeniu tego słowa. W Europie poj. Kultura rozpowszechniło się najwcześniej w piśmiennictwie niemieckim (Pufendorf, Leibnitz, Herder). Ten ostatni uznawał kulturę za narzędzie przystosowania człowieka w walce o byt rekompensującym jego niedostatki budowy fizycznej (np. brak kłów, pazurów).

Dość szybko uznano, że kultura jest właściwością natury ludzkiej, a podstawę jej tworzenia widziano w ludzkich instynktach i potrzebach. Szczególną rolę w tworzeniu kultury i jej upowszechnieniu przypisano językowi. Dlatego też w naśladownictwie, rozumie, mowie widziano podwaliny kultury.

Współczesne rozumienie pojęcia kultura

2 naukowców (Kroeber, Kluckhohn) podjęło się analizy 168 definicji kultury i wyodrębniło 6 zasadniczych typów definicji.

Są to 1. Opisowo - wyliczający, 2. Historyczny, 3. Normatywny, 4. Psychologiczny, 5. Strukturalny, 6. Genetyczny.

Te 6 typów zawiera 3 grupy zjawisk:

- wartości, normy, idee;

- zachowania ludzkie;

- przedmioty (wytwory zachowań ludzkich).

Wszystkie czynności kulturowe są wyuczone (z kultury są wyłączone zachowania oparte o biologiczne dziedzictwo gatunku).

W tym kontekście zastanawiano się nad różnicą w zdolności uczenia się między ludźmi i zwierzętami. U niektórych gatunków zwierząt poziom inteligencji jest dosyć wysoki (naczelne -szczególnie szympansy, szczury, delfiny), ale uczenie się od osobników własnego gatunku jest ograniczone ze względu na brak zdolności symbolicznego komunikowania się. Umiejętność posługiwania się symbolami i komunikowanie się za ich pomocą to specyficznie ludzkie sposoby rozszerzania zakresu wiedzy i zdobywania umiejętności praktycznych rozwiązań różnych problemów.

Komunikowanie się między zwierzętami polega na wyrażaniu

Komunikowanie się między ludźmi polega na wypowiadaniu się.

Kultura dzięki ZNAKOM - SYMBOLOM ma charakter KUMULATYWNY i jest dorobkiem pokoleń.

Znak (def. Peirce'a) - jest czymś, co dla kogoś zastępuje cos innego pod pewnym względem lub ze względu na pewna własność.

Znak ma strukturę trójelementową:

1. Musi być ktoś, dla kogo coś jest znakiem

2. Musi być określony przedmiot, który jest reprezentowany przez znak

3. Musi wystąpić zjawisko interpretacji tego znaku.

Znaczące wchodzi w związek znaczenia ze znaczonym

Słowo „jabłko”  oznacza jabłko realne

Wyróżniamy znaki:

1. Ikoniczne - nawiązujące do wyglądu oznaczanego przedmiotu

2. Umowne, arbitralne - nie przypominają oznaczanego przedmiotu - np. WC oznacza toaletę)

SYMBOL - taki znak, który nie implikuje obecności czasowo-przestrzennej danego przedmiotu (przedmiot często nie należy do realnej rzeczywistości)

Np. krzyż jest symbolem chrześcijaństwa, czerń w europejskiej kulturze jest symbolem żałoby, czasami egzystencjalizmu.

Zachowania symboliczne reprezentują coś poza sobą, jakąś wartość. Tak może zachowywać się tylko człowiek, co wiąże się z jego abstrakcyjną wyobraźnią.

SYGNAŁ - znak, który wymaga przestrzennej i czasowej obecności oznaczanego przedmiotu, używają go i zwierzęta.

Np. kiedy gwizdnę podbiegnie do mnie pies.

Klatka jest - dla zwierzęcia sygnałem ograniczenia swobody ruchu,

- dla człowieka symbolem ograniczenia wolności (np. złota klatka).

Ten sam przedmiot może mieć inne znaczenie dla różnych ludzi (drwal, stolarz, ekolog, przyrodnik, człowiek wierzący).

KULTURA (def. w ujęciu antropologicznym wg Antoniny Kłoskowskiej) - zintegrowana całość obejmująca zachowania ludzkie przebiegające według wspólnych dla zbiorowości społecznej wzorów wykształconych i przyswajanych w toku interakcji oraz zawierająca wytwory tych zachowań.

Kultura ma charakter systemu tzn. jest

- komplementarna

- samowystarczalna

Kultura jest zmienna (może się rozwijać lub obumierać)

Kultura ma prawidłowości, co oznacza, że można ją badać

W obręb kultury wchodzą zachowania ludzkie podporządkowane wspólnym społecznym wzorom i modelom, choć ludzie nie zawsze zdaja sobie sprawę z prawidłowości.

Jak stwierdził socjolog amerykański Robert K. Merton wzory kultury są:

- ukryte (czyli nieuświadomione)

- otwarte (czyli ujawnione).

P. Murdok odkrył, że wyspiarze z plemienia Truk na Pacyfiku byli przeświadczeni, że małżeństwa zamieszkiwały równie często z rodziną męża jak i żony, podczas gdy w rzeczywistości w 85% podlegali układom matrylokalnym.

Zarówno przymus społeczny, jak i naśladownictwo przyczyniają się do rozpowszechniania się i utrwala lania form kulturowych.

W kulturze wyróżniamy

1. Treść tzw. cechy kultury - to, co ludzie robią, jak się zachowują, w nowoczesnym społeczeństwie komputery, mikroelektronika tworzą cechy

2. Wzory - wartości, wokół których ogniskuje się życie danej grupy, społeczeństwa.

Np. w Średniowieczu osią rozwoju kultury były sprawy pozaziemskie, w Atenach problematyka prawdy, co w tzw. złotym okresie (V-III w pne. Zaowocowało rozwojem filozofii.

Kategorie kultury

Są to wielkie działy kultury wyodrębniane na bazie podobieństwa tworzących je elementów. By je wyodrębnić analizowano zachowania człowieka. Mamy do czynienia z

1. Zachowaniami bezpośrednimi (część należy do kultury) - polegającymi na manipulacji własnym ciałem i różnymi przedmiotami dla osiągnięcia bezpośrednich obiektywnych rezultatów tych manipulacji np. obsługiwanie maszyny, kopanie ziemi, przechodzenie z miejsca na miejsce, opędzanie się od much.

2. Zachowaniami symbolicznymi (wszystkie należą do kultury) - zachowania estetyczne, religijne, poznawcze, zabawowe.

Każdej w zasadzie czynności bezpośredniej można nadać znaczenie symboliczne np. zasadzenie drzewa wolności.

Cechą zachowań i przedmiotów symbolicznych jest to, ze reprezentują one coś poza sobą, przekazują jakieś znaczenie lub wyrażają jakąś wartość, zastępują i przedstawiają cos zgodnie z systemem porozumienia ustalonym między tymi, którzy ich używają.

Na podstawie tych 2 rodzajów zachowań można wyodrębnić:

1. kulturę bytu

2. kulturę społeczną

3. kulturę symboliczną

Ad 1) Obejmuje formy wszystkich ludzkich czynności podtrzymujących byt: reprodukcje gatunku, czynności techniczno-ekonomiczne obejmujące oprócz produkcji, usługi i konsumpcję, czynności ochronne i obronne w stosunku do sił przyrody, klimatu, zwierząt i ludzi.

Ad 2) obejmuje zachowania, czynności, których podmiotem i przedmiotem są ludzie

Ad 3) jest określona przez kryterium semiotyczne i aksjologiczne, czyli jest to kultura znaków i wartości zarazem. Są to zjawiska, które są manifestacją świata duchowego: wartości, idee, sztuka, język, nauka.

Socjologia kultury zajmuje się głównie kulturą symboliczną realizowana w kontaktach społecznych.

3 układy kultury z punktu widzenia typu podstawowych styczności społecznych.

1. Pierwotny układ kultury - chronologicznie powstał najwcześniej, cechuje się a) nietrwałymi środkami tworzenia kultury (słowo, gest), b) bezpośrednim kontaktem, czyli stycznością bezpośrednia nadawcy i odbiorcy, c) przechodniością nadawcy i odbiorcy.

2. Instytucjonalny układ kultury - cechuje się a) nietrwałymi środkami tworzenia kultury, b) stycznością pośrednią między nadawcą i odbiorcą, c) brakiem przechodniości miedzy nadawcą i odbiorcą. Nadawca pełni swoją funkcję trwale - tworzą się wyspecjalizowane zawody twórców kultury - poeta, artysta, śpiewak itp.

3. Kultura masowa - a) przeważają trwałe środki tworzenia i przekazu kultury np. płyty CD, DVD, b) stycznością pośrednią między nadawcą i odbiorcą, c) brakiem przechodniości miedzy nadawcą i odbiorcą. Trwają jednak próby tworzenia np. Telewizji interaktywnych.

Kultura masowa - jej narodziny datuje się na XVIII/XIX w. jako produkt wtórny rewolucji przemysłowej i urbanizacji. Bazowała na ikonografii, potem druku, wreszcie na najnowszych środkach audiowizualnych.

Kultura masowa odnosi się do zjawisk współczesnego przekazywania wielkim masom odbiorców identycznych lub analogicznych treści płynących z nielicznych źródeł oraz do jednolitych form zabawowej, rozrywkowej działalności wielkich mas ludzkich.

2 podstawowe kryteria kultury masowej -

1. kryterium ilości,

2. kryterium standaryzacji

Cechy Kultury masowej

1. Publiczność Kultury masowej charakteryzuje się najczęściej rozproszeniem przestrzennym. Jest to publiczność pośrednia, która kształtuje się w wyniku oddziaływania tych samych podniet o szerokim zasięgu (prasa, TV, radio, Internet), a nie w wyniku fizycznego zbliżenia, jakie charakteryzowało publiczność bezpośrednią zgromadzoną w jednym miejscu i czasie, odbierającą nie tylko zbiorowo, ale i wspólnie te same treści, a zarazem ulęgającej wpływom wzajemnego kontaktu.

2. Symboliczne treści są zwielokrotnione (druk, kopie fotograficzne, filmowe, reprodukcje, nagrania)

3. Sformalizowanie i urzeczowienie dróg przekazywania

4. Kultura towarem wytwarzanym za pomocą wyspecjalizowanych instytucji i rozprowadzanym przez wyspecjalizowane systemy dystrybucji.

5. Recepcja przekazywanych treści ma charakter bierny.

HOMOGENIZACJA

Już w latach 20 XX w. R.H.Towner wyrażał obawy co do homogenizacji rozumiejąc przez nią wszelkie ujednolicenie i ujednostajnienie kultury.

Mannheim - nasza współczesna kultura charakteryzuje się radykalną negacją dystansu, zarówno w stosunkach społecznych, jak i w dziedzinie kultury. Pole naszego doświadczenia zmierza do przybrania charakteru homogenicznego bez dawnej hierarchicznej gradacji wyróżniającej zjawiska „wyższe” i „niższe”, „świeckie” i „święte”.

E. Shiels - 3 poziomy kultury :

- Wyższa (wyrafinowana, prawdziwa);

- Pospolita lub przeciętna

- Niska lub brutalna.

Dla zanalizowania zjawiska homogenizacji w kulturze masowej należy wyodrębnić kulturę wyższego i niższego poziomu.

HOMOGENIZACJA KULTURY MASOWEJ to rezultat włączania do tej kultury elementów wyższego poziomu kultury i łączenia ich, mieszania lub zestawiania z elementami niższych poziomów.

Homogenizacja ma 2 aspekty

a) obiektywny (zawartość przekazów rozpowszechnianych przez środki umasowionej kultury bez względu na ich recepcję

b) subiektywny (recepcja wśród odbiorców)

W ramach h. obiektywnej wyróżniamy 3 typy homogenizacji:

1. H. upraszczającą

2. H. immanentną

3. H. mechaniczną

Ad 1) elementy wyższego poziomu kultury są poddawane przeróbkom, uproszczeniom w celu ich uprzystępnienia przeciętnemu odbiorcy (nie robi tego autor)

a)w kulturze intelektualnej -dzieła naukowe są upraszczane, co jest wskazane, bo przyczynia się do popularyzacji nauki

b)w kulturze estetycznej jest to wulgaryzacja np. Anna Karenina w formie komiksu.

Oszustwo polega na tym, że np. filmowe dzieje Piotra i Natalii (Lew Tołstoj „Wojna i pokój” )na tle szarż kawaleryjskich i artyleryjskiej kanonady to pełne odzwierciedlenie powieści Tołstoja.

Ad 2) włączenie do dzieła kultury wyższego poziomu elementów zdolnych przyciągnąć szeroką, popularną publiczność dokonane przez samego autora.

Szekspir pisał tak, by zaciekawić pospólstwo, marynarzy, stąd czasami dowcip niewybredny

Ad 3) polega na przenoszeniu dzieł wyższego poziomu w nienaruszonej postaci do mass mediów (występuje najczęściej).

Problemem jest kontekst i proporcje elementów kultury wyższej w mass mediach.

Homogenizacja mechaniczna usunięta w kultury masowej oznaczałaby odcięcie odbiorców od fragmentarycznego obcowania z dziełami kultury wyższej. Proporcja miedzy treściami jest tam lepsza, gdzie mecenat państwa (np. telewizja, radio publiczne, BBC, CANAL +).

Już od lata 60tych kiedy to zaczęto badania na temat oglądalności zauważono różnice w chęci oglądania różnych typów programów np. westerny i komedie miały ponad 50% telewidzów, a przedzielające je programy naukowe miały już poniżej 25% telewidzów.

Ale mniejszościowe audytoria w skali kultury masowej są i tak duże, np. kiedyś prezentowana w BBC 3 ekranizacja Hamleta przyciągnęła 400 tys. widzów.

Homogenizacja mechaniczna dostarcza możliwości wyboru, ale nie oddziałuje w celu pokierowania jego kierunkiem zgodnie z przyjętym systemem wartości, eliminuje zasadę hierarchii nie tylko w stosunku do przedmiotu naukowego lub dzieła artystycznego, ale także w stosunku do jego formy.

Ważna jest świadomość, że inaczej oddziałują różne dzieła w zależności od kontekstu ich odbioru. Inaczej wygląda recepcja koncertu w filharmonii i inaczej słuchanie tego koncertu z radia podczas zmywania naczyń. Inaczej podchodzimy do kosztownej, pięknie edytorsko wydanej książki, a inaczej wtedy, gdy kupimy książkę tej samej treści na stacji benzynowej łącznie z gazetą, papierosami i często porzucanej wraz z przeczytanym dziennikiem i niedopałkami.

Kultura masowa jednym z narzędzi nowej integracji społecznej.

Istotą zjawisk społecznych jest INTERAKCJA

Społeczności wielkomiejskie

-obalenia tradycyjnej hierarchii społecznej

-sekularyzacja poglądów

-racjonalizacja postaw

- indywidualizacja jednostek wyrwanych z więzów tradycyjnych instytucji społecznych

Ewolucja metod komunikowania się wpływa na przekształcanie się więzi społecznych.

Dawniej dominowały trwałe i intensywne kontakty ludzi obcujących „twarzą w twarz” (rodzina, przyjaciele, sąsiedztwo, w obrębie malej społeczności lokalnej). Taki układ budował grupy połączone współpracą, sympatią, żywym poczuciem wspólnoty i stanowił źródło uczuć moralnych.

Więź nowoczesnego społeczeństwa musi polegać nie na bezpośrednich kontaktach w obrębie małych, zwartych społecznie „komórek”, ale na formalnych organizacjach i na działaniu masowych środków komunikacji wpływających na liczne zbiorowości ludzkie rozmieszczone na wielkich przestrzeniach.

Wg Cooleya rozwój mass mediów czynnikiem

1. Rozkładu tradycyjnych wartości

2. Może rozpowszechniać moralne ideały grup pierwotnych

Na miejsce indywidualności tradycyjnych społeczności lokalnych, mającej źródło w izolacji, pojawia się jej nowa postać - indywidualność z wyboru stanowiąca rezultat rozszerzonego, jak nigdy przedtem zakresu komunikacji i idei.

C.W. Mills w „Elicie władzy” określał współczesną Amerykę jako „społeczeństwo mas”, w którym nieliczna elita władzy manipuluje w sposób umiejętny zatomizowanymi i wewnętrznie zdezorganizowanymi masami za pomocą propagandy, reklamy i różne instytucje nie pozostawiające miejsca na spontaniczne reakcje i inicjatywę społeczną.

Społeczność wielkomiejska: to wielka zbiorowość, o dużym zagęszczeniu fizycznym i rozległym zasięgu przestrzennym odznaczająca się

1. heterogenicznością (duże różnice pod względem zajęć i zawodów, majątku, wykształcenia, pochodzenia regionalnego, tradycji, norm i obyczajów, ras),

2. atomizacją wewnętrzną,

3. anonimowością składających się na nią jednostek,

4. segmentalizacją ról społecznych,

5. formalno-rzeczowym charakterem stosunków społecznych,

6. osłabieniem wzajemnego zainteresowania społecznego,

7. poczuciem izolacji jednostek.

Bezpośredni charakter, częste spotykanie się z sobą, życie w identycznych lub zbliżonych warunkach, wiele wspólnych nawyków kulturowych

Bezpośrednie, , ale

-przelotne

-powierzchowne

pośrednie (oddziaływanie

na siebie przez złożoną organizację instytucji społecznych i działających na odległość środków przekazywania symbolicznej treści

na odległość środków

przekazywania

symbolicznej tresci)

---