Maria Przetacznik-Gierowska, Ziemowit Włodarski
„Psychologia wychowawcza” t.1
ROZDZIAŁ 4
NAUCZANIE JAKO KIEROWANIE UCZENIEM SIĘ INNYCH OSÓB
Różne rodzaje doświadczeń stanowiących podłoże uczenia się
Podłożem uczenia się są 3 rodzaje doświadczeń:
1. Bezpośredni kontakt z otoczeniem.
2. Informacje przekazywane przez kogoś (przekaz ustny, pisany)
3. Zorganizowane nauczanie (system oświaty)
Istota nauczania
Nauczanie - podejmowanie specyficznych działań w tym celu, by ktoś inny przyswoił sobie jakieś wiadomości lub umiejętności, podwyższył poziom swego wykształcenia, rozwinął się.
Kierowanie uczeniem się innych osób.
O nauczaniu mówimy, gdy oprócz osoby uczącej się istnieje nauczyciel (chodzi o każdego, kto w zamierzony sposób bierze udział w sytuacji uczenia się).
Nauczyciel stwarza sytuacje, w których uczniowie zdobywają nowe doświadczenia, wiadomości i umiejętności. Kieruje ich aktywnością, by mogli optymalnie się rozwijać.
Kierownicza funkcja nauczyciela
Może być bardziej lub mniej bezpośrednia, ale występuje zawsze.
W celach nauczania wyróżnia się 2 elementy:
1. Jednostkowy (podmiotowy) - rozwijający się człowiek.
2. Społeczny
Są one ściśle ze sobą powiązane - nauczanie należy traktować jako stymulację rozwoju jednostki z uwzględnieniem jej indywidualnych możliwości i faktu, że jest istotą społeczną.
„Uczenie się”
2 znaczenia:
1. Uczenie się jako czynność - osoba przyswaja sobie jakieś nowe wiadomości lub umiejętności.
2. Uczenie się jako proces - zachodzący w UN, prowadzi do zmian (trwałych bądź nie) w możliwościach jednostki albo w jej zachowaniu.
(nie wszystkie zmiany w zachowaniu i możliwościach są wynikiem uczenia się)
Uczenie się może być:
- zamierzone - podejmowanie czynności by coś sobie przyswoić
- niezamierzone - np. we wczesnym dzieciństwie.
ROZDZIAŁ 5
SYTUACJA NAUCZANIA. JEGO PREBIEG I EFEKTY. DETERMINANTY. WSKAŹNIKI. POMIARY.
Sytuacja nauczania
Może przybierać różne formy, np:
- nauczanie indywidualne - bezpośredni wgląd w czynności ucznia i dostosowanie się do jego postępów
- nauczanie poprzez środki masowego przekazu - program układany dla określonej grupy odbiorców
Wynikiem oddziaływań nauczyciela są osiągnięcia ucznia. Gdy nie ma osiągnięć, nie można mówić o nauczaniu
Kategorie opisu sytuacji nauczania:
1. Warunki
2. Działania ucznia
3. Działania nauczyciela
Pominięcie któregokolwiek daje niepełną charakterystykę.
Uwzględnić należy również czynniki poprzedzające nauczanie i występujące po, a także właściwości ucznia i nauczyciela.
Zróżnicowanie przebiegu nauczania i jego efektów
Różnice w przebiegu nauczania:
- Różnice w sposobie kierowania uczeniem się:
- czas trwania
- systematyczność
- sposoby porozumiewania się
- stopień i zakres ingerencji
- rodzaj działań wyzwalanych u ucznia i stymulowanie go.
- Różnice we właściwościach rozwojowych uczniów (inne nauczanie w przedszkolu, inne na studiach)
- Różnice w cechach indywidualnych uczniów
- Różnice w ogólnych założeniach dydaktycznych
- Różnice w indywidualnych preferencjach nauczycieli
- Różnice w przygotowaniu do zawodu i zaangażowaniu w pracę
Różnice w efektach nauczania:
- wysokie/niskie
- reprodukcja przyswojonego materiału/twórcze posługiwanie się w nowych sytuacjach
- łatwość w dostrzeganiu i rozwiązywaniu problemów
Taksonomia efektów uczenia się B. S. Blooma:
Odtwarzanie, rozumienie, zastosowanie, analizowanie (prowadzi do wyodrębnienia elementów składowych i opisu relacji między nimi), syntetyzowanie (wraz z dochodzeniem do informacji nie podanych), ocenianie.
Włodarski wyróżnia 3 poziomy zachowań jednostki:
1. Nawykowy - zachowania, w których nie ma sterującej nimi zasady
2. Stereotypowy - obecna jest dawniej przyswojona zasada
3. Twórczy - zasada sterująca jest nowa.
Determinanty
Determinanty można rozpatrywać w 3 kategoriach czynników:
1. Właściwości ucznia - cechy rozwojowe i indywidualne ( trwałe, jak inteligencja i zmienne, jak motywacja) wyznaczające możliwości, rodzaj i sposoby uczenia się. Wpływają na jego przebieg i rezultaty.
2. Czynniki sytuacyjne - nie tylko to, co dzieje się aktualnie, ale to, co poprzedza proces uczenia się - stan organizmu, dotychczasowe doświadczenia (mogą powodować transfer pozytywny lub negatywny) i to, co następuje po nauczaniu - wpływa na trwałość przyswojonych wiadomości i umiejętności.
Możne tu zaliczyć również czynniki zewnętrzne.
3. Właściwości nauczyciela - cechy osobowości, które wpływają na zachowanie wobec innych ludzi (demokratyczny, integrujący/dominujący, autokratyczny styl działania).
Pomiary
Żeby stwierdzić zmiany w zachowaniu konieczne minimum 2 pomiary: Przed podjęciem procesu i po jego zakończeniu (zazwyczaj przeprowadza się ich więcej - gdy interesuje nas przebieg uczenia się).
Gdy nie odnotowuje się różnicy pomiędzy pomiarami nie można jednoznacznie orzekać, o braku efektów uczenia się. Możliwe, że narzędzie badawcze nie było właściwe.
Potrzebna jest również informacja czy uczenie się było samodzielne, czy kierowane.
Sposoby postępowania badawczego
1. Równoważne grupy osób badanych - dwie grupy wybrane z uwzględnieniem środowiska społecznego, płci, wieku, motywacji, zdolności uczenia się etc. Jedna grupa uczy się samodzielnie, druga jest kierowana przez nauczyciela.
2. Równoważne materiały - dwa materiały do uczenia się, równe pod względem objętości, rodzaju, stopnia łatwości, z jakim są przyswajane etc. Uczniowie raz pracują samodzielnie, raz kierowani przez nauczyciela.
Wskaźniki
Badamy:
- szybkość uczenia się
- zakres przyswojonych treści i trwałość ich przechowywania
- liczba prawidłowo reprodukowanych elementów
- stopień szczegółowości i dokładności odtworzenia.
- Gotowość aktualizacji (czas trwania reprodukcji)
- funkcjonalność przyswojonych treści (jak uczeń umie je wykorzystać)
- umiejętność dostrzegania problemów i chęć ich rozwiązywania