„Konformizm, uległość, upór” W. Wosińska
wpływ społeczny = bezpośrednie oddziaływanie na zachowanie człowieka; MOŻE się skończyć zmianą przekonań [z kolei perswazja - wpływ na postawy i przekonania]
KONFORMIZM WOBEC WIĘKSZOŚCI
POJĘCIE KONFORMIZMU
konformizm = zmiana zachowania jednostki bez zmiany jej przekonań wskutek presji stworzonej przez zachowanie innych osób. Presja prowadząca do konformizmu może mieć charakter realny [istnieje fizycznie w danym momencie w otoczeniu jednostki] lub może być wyobrażona.
zmiana zachowania pod wpływem presji grupowej, bez towarzyszącej temu aktowi zmiany przekonań = przejaw konformizmu
normy społeczne - zakodowana presja grupy
KONFORMIZM WOBEC PRESJI WIĘKSZOŚCI WBREW REALNEJ PERCEPCJI RZECZYWISTOŚCI
test Ascha
„wrażenie” presji:
konformizm znikał gdy presja pochodziła od jednej osoby
pełna wyrazistość konformizmu - 3 osoby
8 osób podaje b, jeden c, a prawidłowa jest a - badany podawał prawidłową, gdyż oprócz niego był też ktoś inny kto oparł się presji grupy.
efekt konformizmu sprowokowany przez małą, lecz jednomyślną grupę okazał się większy niż przez ośmioosobową niejednomyślną większość.
jednomyślna większość jest głęboko nietolerancyjna dla odróżniającej się jednej osoby
czy „konformizm Ascha” jest dziś nieaktualny? - nie
eksperyment Sherifa:
presja pochodzi nie od inaczej myślącej większości, lecz z wytworzonego przez samych członków grupy standardu [normy] dyktującego sposób zachowania w niejednoznacznie wyglądającej rzeczywistości
efekt autokinetyczny - osoba z normalnie rozwiniętą zdolnością widzenia znajduje się w całkiem zaciemnionym pomieszczeniu i w tej ciemności eksponowany jest nieruchomy punkt świetlny powstaje złudzenie jego ruchu [nikt z normalną zdolnością widzenia nie spostrzega większej odległości niż 10 cali, jakie rzekomo przemierza punkt]
grupy miały uzgodnić zbieżny sąd - o ile się przemieścił punkt; potem badanie indywidualne standard grupowy był powtarzany
niejednoznaczna sytuacja - na jaką odległość przesuwa się punkt świetlny - prowadziła do poszukiwania społecznej informacji pozwalającej znaleźć punkt zaczepienia, czyli standard, normę, którą jednostka mogłaby się posługiwać w podobnej sytuacji w przyszłości
w przeciwieństwie do testu Ascha zmiana sądu była autentyczna, niewymuszona przez grupową presję
co się dzieje, gdy standard grupowy okazuje się fałszywy? - wariant Sherifa - Jacobs&Campbell
1. „generacja” - 3 podstawionych i 1 badany - podawali fałszywe, zawyżone odległości norma grupowa przesunęła się w górę
2. „generacja” - 2 podstawionych, 2 badanych zawyżenie odległości
3. generacja - 1 podstawiony, 3 badanych zawyżona norma przetrwała
4. generacja - 4 badanych ciągłe spostrzeganie eksperymentalną, niejednoznaczną rzeczywistość zgodnie z fałszywą normą wytworzoną wcześniej zanik dopiero po siedmiu generacjach
konkluzje:
fałszywa percepcja rzeczywistości przez niektórych członków grupy ma swój udział w dyktowaniu właśnie ustalanej normy
raz wytworzone w grupie normy trudno zmienić - wpływają na percepcję i rozumienie bieżącej rzeczywistości długo po tym, gdy ustają dowody ją potwierdzające.
CO SIĘ DZIEJE Z TYMI, KTÓRZY OPIERAJĄ SIĘ PRESJI WIĘKSZOŚCI?
eksperyment Schachtera:
grupy 8, 9 osobowe - kluby, które dyskutowały na różne tematy
1 podstawiony, grupa badanych
podstawiony ma się zachowywać na 3 różne sposoby:
rola „odszczepieńca”, który od początku sprzeciwiał się opinii grupy i nie uległ jej do końca:
żarliwe próby przekonania oponenta
próby „nawrócenia” jeszcze przez jakiś czas
odrzucenie, brak komunikacji, niedopuszczanie do głosu [zwłaszcza w grupach z silnymi więzami przynależności poprzez poczucie zadowolenia ze swojego wysokiego morale]
rola „wdzięcznego konformisty”, który początkowo prezentował opinię krańcowo odmienną od grupowej, lecz pod wpływem argumentów grupy zmienił ją w kierunku opinii grupy
żarliwe próby przekonania oponenta [grupa traktuje członka niezwykle przyjaźnie]
rola „całkowitego konformisty”, który zgadzał się z opinią grupy od początku do końca.
mało uwagi, prawie nie został zauważony
praktyka „przyganiania synów marnotrawnych”:
DWA OBLICZA KONFORMIZMU
ludzie zachowują się konformistycznie z dwóch powodów:
„idą za tłumem”, chcąc zyskać społeczną akceptację grupy, unikając wyśmiania, odrzucenia czy wręcz ostracyzmu - wpływ normatywny
poddają się wpływowi wielu innych w poszukiwaniu prawdy - wpływ informacyjny
WPŁYW NORMATYWNY
oparty jest na pragnieniu zyskania przez jednostkę społecznej akceptacji i prowadzi do spełniania oczekiwań innych ludzi.
bolesna cena odrzucenia społecznego często zachowujemy się w sposób, którego nie akceptujemy ani u siebie ani u innych moralnie obciążający wpływ normatywny [np. wojna, inicjacja, „ceremonie zamroczenia”]
może mieć też pozytywny wpływ - norma współzawodnictwa istniejąca w przedsiębiorstwach sprzyja wytężonym wysiłkom pracowników, by „pasować” do grupy [zwłaszcza u jednostek z wysokimi ambicjami zawodowymi, które pragną szybko się wspinać po drabinie życiowego sukcesu]
sytuacje trywialne - np. bicie brawa na koncercie itp.
WPŁYW INFORMACYJNY
wyrasta z dążenia do posiadania racji, stąd też sprowadza się do akceptowania dowodów (informacji) o społecznej rzeczywistości dostarczonych przez innych ludzi
prowadzi nie tylko do zmiany zachowania, ale do leżącej u jej podstaw zmiany przekonań - nawrócenie, osobista akceptacja
nawrócenie lub osobista akceptacja oznacza wpływ informacyjny, który prowadzi do zmiany zachowania wskutek dokonania się zmiany w przekonaniach jednostki
POSŁUSZEŃSTWO I ULEGŁOŚĆ WOBEC AUTORYTETU JAKO PRZEJAW KONFORMIZMU WOBEC INSTYTUCJI
wpływ autorytetu reprezentuje także kategorię wpływu większości, ponieważ autorytet reprezentuje nie samego siebie, lecz społeczną instytucję, i to jej wymagania stanowią nakaz [presję] przekazywaną jednostce przez autorytet.
posłuszeństwo = podporządkowanie się autorytetowi w odpowiedzi na jego polecenie [a nie narzucony standard zachowania, jak w przypadku podporządkowaniu się grupie]
eksperyment Milgrama ślepe posłuszeństwo:
40letni mężczyźni - role nauczycieli
wstrząsy elektryczne za błędne odpowiedzi - coraz silniejsze z każdym błędem
63% doprowadziło do „śmierci” uczniów
wariacje:
kontakt z ofiarą: uczeń w odległym pomieszczeniu, reakcje były niesłyszalne dla badanego - prawie każdy dochodził do napięcia 450 V
uczeń w tym samym pomieszczeniu, wycie z bólu - 40%
nauczyciel przytrzymujący rękę ucznia na gniazdku - 30%
bezpośrednia kontrola: polecenia eksperymentatora wydawane przez telefon - 21% [wielu badanych kłamało, że wypełniło polecenie, choć w istocie zadawali mniejsze napięcie - w głębi duszy nie akceptowali tego co robili, a jednak zachowywali się tak jak chciał autorytet]
prawomocność: polecenia pomocnika - 20%; pomocnik sam zadający wstrząsy - interwencja niektórych badanych.
prestiż instytucji: eksperymentatorem reprezentant instytucji handlowo-reklamowej [a nie reprezentant Yale] - 48%
„zły” a „dobry” autorytet - konflikt dobra natura zwycięża [bo eksperymentatorzy mieli takie same cechy, prestiż, prawomocność itp.]
jak autorytet aranżuje ślepe posłuszeństwo w naturalnych warunkach życia codziennego?
wpajanie posłuszeństwa w instytucjach formalnych
eksperyment Hofflinga - 22% pielęgniarek było gotowych podać dawkę śmiertelną z powodu autorytetu lekarza [lekarza nieznanego!]
piloci
zwiększenie dystansu między statusem autorytetu a podwładnego:
poniżanie np. rekrutów; kontrast, który prowadzi do zatracania się poczucia indywidualności, co sprzyja posłuszeństwu
osobne stołówki, bogato wyposażone biura, sekretarki
zrzucanie z siebie odpowiedzialności:
„ja tylko spełniałem rozkazy”
„ja nikogo nie zabiłem” autoryzacja - przekazywanie przez autorytet wykonawstwa okrutnych czynów osobom stojącym niżej w hierarchii władzy
„uczyniłem to dla wielkiej sprawy”
cnota bycia konsekwentnie okrutnym - stopniowe angażowanie się w sytuację, które kończą się ślepym posłuszeństwem [badanie Milgrama]
rutynizacja jako środek na posłuszeństwo rutynizacja = zmniejszenie odczuwanej przez sprawcę wagi okrutnego czynu czy nieprzyjemnej sytuacji poprzez powtarzanie czynności
umniejszanie wielkości okrutnego czynu poprzez podzielenie go na części
ULEGŁOŚĆ WOBEC PRZEWAGI AUTORYTETU
Frencha i Ravena koncepcja form społecznej przewagi:
uległość = podporządkowanie się żądaniom innej osoby lub grupy wskutek jej sugestii lub prośby
społeczna przewaga = zdolność wpływania na zachowania drugiego człowieka mimo jego sprzeciwu czy powtarzającego się oporu; rodzaje przewag:
oparta na nagrodach - posługiwanie się - w celu wymuszenia uległości - wzmocnieniami, takimi jak pieniądze, dobra materialne, poczucie bezpieczeństwa czy emocjonalne wsparcie; skuteczność przewagi opartej na nagrodach zależy od trzech warunków:
jednostka musi cenić nagrodę
musi być uzależniona od osoby udzielającej nagród ze względu na brak innego źródła
obietnice uzyskania nagród muszą być wiarygodne
oparta na przymusie - posługuje się karami [lub tylko groźbami kar] jako środkiem wymuszania uległości [ważna jest subiektywna ocena prawdopodobieństwa wystąpienia jakiejś kary]
uprawomocniona = możliwość wymuszania uległości poprzez fakt społecznego usankcjonowania określonego żądania; to usankcjonowanie odbywa się poprzez wybór osoby na pozycję mającą moc kontrolowania lub poprzez mianowanie jednostki na tę pozycję przez przedstawiciela instancji wyższej.
charyzmatyczna - opiera się na poczuciu identyfikacji z osobą, która jest podziwiana, szanowana i obdarzana absolutnym zaufaniem dzięki przekonaniu, że ma ona wizję najlepszych dla grupy rozwiązań [nie tylko wypełniamy jej polecenia, ale domyślamy się jej pragnień oczekiwań, starając się ją usatysfakcjonować i naśladować]
eksperta - posiadanie przez jednostkę szczególnych umiejętności lub doświadczenia w zakresie problemów istotnych w danym momencie dla członków danej grupy lub jednostki. [subiektywne przekonanie o kompetencjach danej osoby]
informacyjna - dostęp do informacji którymi manipulowanie stanowi źródło uległości, dlatego, że mogą być wykorzystane przeciw jednostce oraz mogą służyć jako środek wpływania na zmianę przekonań ludzi [szantażowanie + manipulowanie informacjami]
najskuteczniejsza jest kombinacja form przewagi
ULEGŁOŚĆ WOBEC MNIEJSZOŚCI
wpływ mniejszości = proces oddziaływania jednostki na wielu innych członków grupy lub wpływ grupy reprezentującej poglądy mniejszości członków - na jej większość.
w czym tkwi siła mniejszości?
wyłonienie się poglądu odmiennego od większości podważa iluzję jej jednomyślności [jednostka ma szansę stać się przywódcą lub innowatorem]
wyłonienie się jednoosobowej mniejszości sprzyja tworzeniu się koalicji [gdy ktoś się sprzeciwi - ci, którzy wcześniej byli zmuszeni do zachowywania się konformistycznie zaczną się zastanawiać, czy aby czegoś w tym nie ma; popierają jednostkę - koalicja]
pozostawanie konsekwentnym prowadzi do spostrzegania mniejszości jako „elity” [postrzegani jako bardziej pewni siebie, niezależni]
by nie wydać się w dogmatyczną, mniejszość godzi się na drobne kompromisy
mniejszość przedstawia swoje opinie, gdy pojawi się sprzyjający temu „duch epoki” [określona społeczna atmosfera]
mniejszość zyskuje popleczników, którzy walczą o jej interes [pogląd jest lepiej przyjęty, jeśli wyraża go jednostka/grupa niemająca w tym własnego „interesu”]
WZAJEMNY WPŁYW MNIEJSZOŚCI I WIĘKSZOŚCI
syndrom wojującej mniejszości odzwierciedla postawę obronną manifestowaną przez osoby reprezentujące pogląd mniejszości; wyraża się ona w kombinacji trzech tendencji:
spostrzegania wyolbrzymionej liczbowo proporcji osób podzielających ich skrajny pogląd [im mniej liczna grupa reprezentująca, im pogląd jest głębszy moralnie, tym silniejszy jest ten błąd]
przekonania o pełnej słuszności własnego stanowiska
poczucia moralnej wyższości
syndrom ten jest niebezpieczny w społeczeństwie o kruchej jeszcze strukturze demokracji, gdyż blokuje mniejszość o krańcowych poglądach przed osiągnięciem porozumienia z większością [kompromis = „paktowanie z diabłem”]
wyzwanie wobec stwierdzenia, że mniejszość jest wehikułem postępu - niebezpieczeństwem tego syndromu jest też przejęcie przez małą partię polityczną władzy legislacyjnej i wykonawczej. W ten sposób poglądy mniejszości mogą zostać narzucone większości
OPÓR WOBEC NACISKÓW
psychologiczna reaktancja [efekt bumerangu] = motywacja jednostek lub grup do oporu w sytuacji, w której jej/ich wolność wyboru zostaje zagrożona; opór służy odzyskaniu tej zagrożonej wolności.
przejawy reaktancji w życiu codziennym:
efekt Romea i Julii
reaktancja w sali sądowej: [„czemu im tak zależy, żebyśmy zapomnieli o tym incydencie?”]
reaktancja konsumentów: przy poczuciu ograniczenia wolności konsumenta
reaktancja polityczna: np. bardziej aktywne rozprowadzanie broszur, gdy są objęte cenzurą, rozwinięcie drobnej grupy opozycji w ruch oporu, czy ruch rewolucyjny
reaktancja religijna: wobec presji na wyrażanie wiary w sposób przez księży nakazywany
- 5 -