Marian Niezgoda

WSKAŹNIKI

• Wskaźniki w badaniach socjologicznych

1. konieczność posługiwania się wskaźnikami ze względu na fakt, że wiele zmiennych używanych w badaniach ma charakter "ukryty" - postawy, motywacje itp. Można je poznać jedynie przez zewnętrzne objawy np. obserwowalne zachowania czy (najczęściej) wypowiedzi,

2. konieczność posługiwania się wskaźnikami wynika z kompleksowego charakteru zjawisk i procesów społecznych, tak więc ich opis jest możliwy poprzez ich aspekty, cząstki,

3. wskaźniki pozwalają na opis i analizę zjawisk niejako w sposób pośredni.

• Rodzaje wskaźników

1. wskaźnik to pewna cecha, zdarzenie lub zjawisko, na podstawie zajścia którego wnioskujemy z pewnością, bądź z określonym prawdopodobieństwem wyższym od przeciętnego, iż zachodzi zjawisko, jakie nas interesuje.

1. w rozumieniu węższym wskaźnikiem może być tylko cechą lub zjawiskiem obserwowalnym (bardziej adekwatne),

2. w rozumieniu szerokim obserwowalność nie jest niezbędna.

2. Typy wskaźników:

1. wskaźniki definicyjne - gdy między wskaźnikiem a zjawiskiem zachodzi relacja tożsamości - sam wskaźnik jest tym właśnie zjawiskiem, które chcemy badać, a jego cechy charakterystyczne składają się na definicję odpowiedniego pojęcia. Liczba przestępstw to wskaźnik przestępczości. Często są to definicje cząstkowe.

2. wskaźniki rzeczowe - wtedy, gdy związek pomiędzy wskaźnikiem a zjawiskiem nie ma charakteru konwencji terminologicznej, ale jest związkiem rzeczowym, tj. zakłada istnienie między wskaźnikiem, a indicatum takiej zależności, którą można pośrednio lub bezpośrednio kontrolować empirycznie.

1. wskaźnik empiryczny - indicatum i wskaźnik są zjawiskami obserwowalnymi, więc teza o związku może być rozstrzygalna na drodze empirycznej,

2. wskaźnik inferencyjny - indicatum jest własnością "ukrytą", a z zajścia jakiegoś zjawiska "inferujemy" wnioskujemy, że zaszło indicatum.

3. najczęściej mamy do czynienia ze wskaźnikami mieszanymi: definicyjno-empirycznymi, definicyjno-inferencyjno-rzeczowymi.

• Zasady doboru wskaźników

1. Relacje pomiędzy wskaźnikiem a indicatum:

1. tożsamości (nakładania zakresów)

2. wskaźnik jest częścią zakresu indicatum

3. indicatum jest częścią zakresu wskaźnika

4. zakresy wskaźnika i indicatum zachodzą na siebie.

2. Moc zawierania:

1. wskaźnik "za szeroki", wskazuje z całą pewnością wszystkie zjawiska wchodzące w zakres indicatum, ale także takie, które w jego zakres nie wchodzą,

2. stosowanie takich wskaźników jest uzasadnione na etapie badań eksploracyjnych,

3. Moc odrzucania:

1. wskaźnik "za wąski", wskazuje jedynie zjawiska wchodzące w zakres indicatum, ale pomija inne, które też w ten zakres wchodzą,

2. stosowanie takich wskaźników jest wskazane w badaniach weryfikacyjnych.

4. Moc rozdzielcza: funkcja obydwu mocy wskazanych wyżej - przekonanie, że wskaźnik został dobrany trafnie.

1. ważna jest szczególnie wtedy, gdy zakresy wskaźnika i indicatum częściowo na siebie zachodzą.

5. Ważne jest, aby dobierać wskaźniki w zależności od problemu badanego i celu badań - albo mają wskazywać krańce continuum, albo dobierać dla opisu zjawiska więcej niż jeden wskaźnik.

• Co jest wskaźnikiem w badaniach socjologicznych?

1. zachowania jednostek - mogą być wskaźnikami dyspozycji, postaw, skłonności. Są to dane pochodzące z obserwacji.

2. cechy jednostek i zbiorowości - mogą być wskaźnikami prawdopodobnych dyspozycji, postaw, procesów grupowych itp. Są to np. dane z roczników statystycznych, sprawozdań, ale także odpowiedzi na kwestionariusze.

3. wypowiedzi jednostek w badaniach - wskaźniki postaw, dyspozycji (ale także cech jednostkowych i grupowych). Są to najczęściej odpowiedzi na pytania zawarte w kwestionariuszach.

4

3

C

---