BADANIE KAŁU
TEORETYCZNE I TECHNICZNE PODSTAWY BADANIA
Badanie polega na ocenie mikroskopowej, chemicznej i bakteriologicznej w próbkach pobranych z masy kałowej.
Rodzaj wykonywanych badań kału w laboratorium zależny jest od podejrzewanego schorzenia. Z pobranego kału sporządzane są preparaty mikroskopowe, które następnie ogląda się pod mikroskopem świetlnym, poszukując pasożytów lub ich jaj, niestrawionych elementów pokarmowych (np. włókien mięsnych, włókien tkanki łącznej, ziaren skrobii).
Dodatkowo w kale określa się ilość tłuszczu oraz analizuje aktywność niektórych enzymów trawiennych np. chymotrypsyny. W badanej próbce kału można również określić obecność krwi. Niekiedy kał rozprowadza się (wysiewa) na podłoża ze specjalnymi pożywkami w celu ułatwienia wzrostu bakterii i następnie ich identyfikacji.
CZEMU SŁUŻY BADANIE?
Badanie kału jest jedną z podstawowych analiz wykonywanych w schorzeniach przewodu pokarmowego. Umożliwia ono ustalenie przyczyny choroby zakaźnej jelit oraz choroby pasożytniczej przewodu pokarmowego. Na podstawie analizy kału można wnioskować o zdolności jelit do wchłaniania pokarmu i pośrednio o czynności wydzielniczej (wydzielaniu enzymów trawiennych) trzustki.
Wykazanie obecności krwi w kale - tzw. badanie na krew utajoną, jest wykonywane w celu stwierdzenia krwawienia z przewodu pokarmowego.
WSKAZANIA DO WYKONANIA BADANIA
Choroby zakaźne jelit.
Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego.
Choroby trzustki.
Zaburzenia wchłaniania pokarmu z jelit.
Choroby przebiegające z uszkodzeniem błony śluzowej przewodu pokarmowego (np. choroba wrzodowa żołądka, nowotwory jelita grubego) - badanie na tzw. krew utajoną.
Badanie okresowe na nosicielstwo bakterii chorobotwórczych przewodu pokarmowego może być wykonane bez zlecenia lekarza. Pozostałe analizy kału są wykonywane na zlecenie lekarza
BADANIA POPRZEDZAJĄCE
Zakres badań jest ustalany indywidualnie z lekarzem prowadzącym w zależności od schorzenia.
SPOSÓB PRZYGOTOWANIA DO BADANIA
Próbki stolca przesyłane do badania w celu ustalenia lub potwierdzenia choroby zakaźnej jelit lub pasożytniczej przewodu pokarmowego, należy pobrać w jak najwcześniejszym okresie choroby - jeszcze przed zażyciem leków przeciwbakteryjnych lub przeciwrobaczych. W przypadku, gdy kał jest przesyłany do badania na tzw. zawartość krwi utajonej, pacjent uprzednio powinien przez 3 dni stosować dietę bezmięsną, wykluczając potrawy zawierające krew (np. kaszanka, czarnina), wykluczając jarzyny zielone oraz rzepę i chrzan, lecz bogatą w błonnik i inne substancje nieprzyswajalne (np. chleb razowy, kasza gryczana, warzywa i owoce bez elementów zielonych). Ponadto, w tym czasie pacjent nie powinien przyjmować leków doustnych, takich jak: aspiryna, witamina C, żelazo i inne preparaty zawierające te składniki (np. Scorbolamid). Nie należy przesyłać kału do badania, jeżeli występują krwawienia z żylaków odbytu lub podczas miesiączki. Należy również zwrócić uwagę na sposób mycia zębów - zbyt twarda szczoteczka może uszkadzać dziąsła doprowadzając do ich krwawienia, co może być przyczyną wykrycia krwi w kale. W przypadku, kiedy badaniem kału w sposób pośredni ocenia się czynność wydzielania enzymów trawiennych trzustki oraz zdolność jelit do wchłaniania pokarmu, pacjent powinien być hospitalizowany oraz przez kilka dni stosować specjalny rodzaj diety ustalony przez lekarza kierującego na badanie. Przed badaniem należy zaopatrzyć się w specjalny pojemnik, w którym powinna być transportowana próbka kału do laboratorium. Pojemnik taki można otrzymać z laboratorium, w którym jest wykonywane badanie kału lub w Stacji Sanitarno-Epidemiologicznej (Sanepidzie).
OPIS BADANIA
Kał do badania pobiera się z masy kałowej oddanej w wyniku aktu defekacji bez użycia środków przeczyszczających (np. parafiny) lub lewatywy. Jedynie w szczególnych sytuacjach, na zlecenie lekarza, kał jest pobierany po uprzednio dokonanej lewatywie (patrz "Sposób przygotowania do badania" w "Kolonoskopia"). Kał oddaje się do tzw. pojemnika kałowego, którym może być dowolne naczynie uprzednio dokładnie umyte wodą wraz z detergentem, dokładnie wypłukane i osuszone (np. nocnik, basen). Nie należy oddawać kału do muszli klozetowej! W przypadku niemowląt i małych dzieci kał można pobrać z pieluszki, którą uprzednio wyjałowiono poprzez prasowanie gorącym żelazkiem (dotyczy to tylko pieluszek wielorazowych). Następnie pobiera się łyżeczką lub drewnianą szpatułką porcję kału (około 2 g) i przenosi się ją do pojemnika, który przesyła się do laboratorium (pojemnik i łyżeczkę/szpatułkę otrzymuje się z laboratorium, w którym przeprowadza się analizę kału lub z najbliższej Stacji Sanepidu). Pojemnik ten należy wyraźnie opisać (przykleić kartkę zawierającą imię i nazwisko, datę urodzenia, miejsce zamieszkania badanego oraz datę pobrania próbek kału).
W celu uzyskania najbardziej wiarygodnych wyników należy przesłać próbkę kału pobraną ze świeżo oddanego stolca. W przypadku kiedy, występują naprzemiennie stolce prawidłowo uformowane i biegunkowe, do badania należy przesłać stolec biegunkowy. Kiedy oddany kał zawiera domieszkę krwi, śluzu, ropy, itp., do laboratorium przesyła się próbkę kału z tymi składnikami.
W sytuacjach, kiedy istnieją podejrzenia zakaźnych schorzeń jelit, a niemożliwe jest przesłanie kału pobranego w sposób wyżej opisany, można do laboratorium przesłać kawałek bibuły nasączony kałem biegunkowym. Kiedy pobiera się kał celem stwierdzenia obecności pasożytów (badania parazytologiczne), należy pamiętać o tym, że pasożyty - znajdujące się w kale pobieranym do analizy - są bardzo wrażliwe na zmiany warunków środowiska (np. temperatura, kontakt z powietrzem). Dotyczy to szczególnie kału biegunkowego. Dlatego też badanie to musi być wielokrotnie powtarzane, zwykle w odstępach 2-3 dniowych. Bardzo ważne jest to, aby próbki kału pobierać z różnych miejsc masy kałowej, a do laboratorium dostarczyć nieco więcej kału niż w przypadku innych badań (około 10 g). Jeśli celem badania jest stwierdzenie główki tasiemca, do laboratorium przesyła się cały oddany kał.
Próbki kału na tzw. krew utajoną bada się z trzech kolejnych wypróżnień, z tym, że z każdego wypróżnienia pobiera się dwie próbki kału.
Zależnie od celu badania, przekazane do laboratorium próbki kału poddawane są określonym zabiegom analitycznym. Z tego powodu czas oczekiwania na wynik może być różny - od kilku godzin do kilkunastu dni.
Wynik badania przekazywany jest w formie opisu.
INFORMACJE, KTÓRE NALEŻY ZGŁOSIĆ WYKONUJĄCEMU BADANIE
Przed badaniem
Skierowanie od lekarza prowadzącego, w którym podany jest cel badania.
Przyjmowane leki w ciągu ostatnich kilku dni.
Rodzaj stosowanej diety w ciągu ostatnich kilku dni.
Krwawienia z odbytu podczas oddawania stolca, inne krwawienia np. z nosa, dziąseł - dotyczy to badania kału na tzw. krew utajoną.
JAK NALEŻY ZACHOWYWAĆ SIĘ PO BADANIU?
Nie ma specjalnych zaleceń. W przypadku badania kału na obecność pasożytów (badanie parazytologiczne) lub na tzw. krew utajoną, kał z różnych wypróżnień należy dostarczać do laboratorium kilkakrotnie. Zalecenia w tym względzie są często ustalane indywidualnie przez lekarza prowadzącego.
MOŻLIWE POWIKŁANIA PO BADANIU
Brak powikłań. Badanie może być powtarzane wielokrotnie i wykonywane w każdym wieku.