Symbole i obrazy 21

wiskowe piękności stają się obrazami piękna niewidzialnego"³². Dzięki przekładowi Jana Szkota Eriugeny idee Pseudo-Dionizego rozpo­wszechniły się szeroko. Hugon od św. Wiktora przedstawił wreszcie kom­pletną teorię „powszechnego symbolizmu": omnis natura Deum loąuitur — cała natura wyraża Boga. Dla Hugona wszechświat był „księgą napisaną ręką Boga". Alanus ab Insulis w De planctu naturae zwięźle sformułował tezy powszechnego symbolizmu:

„Omnis mundi creatura

quasi liber et pictura

nobis est et speculum"³³.

Ale nie tylko rzeczy stworzone przez Boga pełniły funkcję symboli, także twory ludzkie mogły tę funkcję pełnić. Analizując charakter znaków sym­bolicznych teologowie odróżniali ich dwa typy, po pierwsze, rzeczy istnie­jące, a wyposażone w znaczenie (res et signa zarazem), po drugie, znaki konwencjonalne ^u. Inne zróżnicowanie "występowało natomiast w zakresie pojmowania funkcji symboli zawartych w dziełach sztuki. Funkcję tę od­miennie pojmowali przedstawiciele kierunków irracjonalnych, neoplatoń-skich, mistycznych i zwolennicy Arystotelizmu ⁸⁶. Przedstawiciele pierw­szego z wyróżnionych tu nurtów myśli średniowiecznej wierzyli, że do­świadczenie wynikające z doznawania obrazów symbolicznych daje od­biorcy wyższą wiedzę niż ta, którą przekazują słowa. Z innych wychodząc przesłanek zbliżali się więc do stanowiska, jakie w kilkaset lat później zajmował Eliade. Sądzili, że doświadczenie takie daje bezpośredni, eksta­tyczny i entuzjastyczny kontakt z abstrakcyjnymi ideami, wcielonymi jakby w obrazy. Łączyło się z tym przekonanie o tym, że cielesne piękno, będące znafcieim piękna wiecznego, prowadzi człowieka do Boga. Był to po-

³² Pseudo-Dionizy Areopagita, De coelesti hierarchia, 3 (Mignę, Patrołogia Gra-eca, III, szp. 121).

³⁸ Hugon od św. Wiktora, Didascalion, VII (Mignę, Patrołogia Latina, CLXXVI, szp. 814). W dokonanym przez Hugona od św. Wiktora przekładzie De coelesti hie­rarchia Pseudo-Dionizego (Mignę, Patrołogia Latina, CLXXV, szp. 954): „Omnia yisibilia [...] symbolice, id est figurative traditia, sunt proposita ad invisibilium signijicationem et declarationem [,..] signa sunt invisibilium et imagines eorum, que in excellenti et incomprehensibili Divinitatis natura [...] subsistunt". („Wszystkie rzeczy widzialne mają sens symboliczny, to znaczy przenośnie dane są dla oznacze­nia i wyjaśnienia rzeczy niewidzialnych [...]. Są one znakami rzeczy niewidzialnych i obrazami tych, które bytują w doskonałej i niepojętej naturze bóstwa"). Cyt. wg W. Tatarkiewicz, Historia estetyki, II, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962, s. 232. — Alanus ab Insulis, De planctu naturae (Mignę, Patrołogia Latina, CCX, szp. 579A).

³⁴ J. Chydenius, The Theory of Medieval Symbolism, Hełsingfors 1960 (Societas
Scientiarum Fennica; Commentationes Humanarum Litterarum, XXVII, 2).

³⁵ E. H. Gombrich, Icones Symbolicae. The Visual Image in Neo-Platonic
Thought „Journal of the Warburg and Courtauld Institutes", XI, 1948, s. 163 - 192,
przedruk w tomie tegoż autora Symbolic Images, London 1972, s. 123 - 195.

---