6. Ewolucja a rewolucja. Modele i teorie zmian rewolucyjnych. Rewolucja - szybka, gwałtowna zmiana społeczna, gdzie następuje przechwycenie władzy, na podstawie przemocy, obejmująca całościową zmianę systemu społecznego. Typologia: - teorie behawioralne - skupiają się na zachowaniach ludzkich w trakcie rewolucji, narzekają na złe warunki. - teorie psychologiczne - kładą nacisk na postawy ludzi „teoria relatywnej derywacji”, rozbieżność między aspiracjami a możliwościami/ - teorie strukturalne - poszukują źródeł rewolucji w polaryzacji grup: grupy upośledzone i uprzywilejowane. - teorie polityczne - rewolucja to proces walki w elitach władzy, gdy część elit przeciągnie masy na swoją stronę dochodzi do konfliktu. Cechy rewolucji: zmiany o bardzo szerokim zakresie, dotyczące najistotniejszych obszarów rzeczywistości społecznej np. gospodarczej, polityki, kultury - zmiany radykalne, szybkość zmian, specyficzna mobilizacja społeczna, specyfika stanów emocjonalnych, entuzjazm, euforia, nadzieja. 7. Marksizm jako teoria zmiany. Trzy rodzaje społeczności napędzające zmiany społeczne - ludzie a ich otoczenie przyrodnicze, - między nowymi siłami wytwórczymi, a stałym niezmienionym stosunkiem produkcji, - między nową bazą ekonomiczną a starą nadbudową. Kiedy te trzy sprzeczności zostaną pokonane można mówić o całościowej zmianie. Marks miał podejście indywidualistyczne, zastanawiał się nad jednostką, czym jest natura ludzka, jaki jest człowiek z natury, potrzeba wyrażania siebie poprze pracę, istota społeczna - kooperacja, realizacja naturalnych predyspozycji, przeszkody są warunki tzw. Konflikty klasowe, walk, stan alienacji, człowiek wykierowany, wyobcowany, uprzedmiotowiony, wykonawca narzuconych mu czynności, praca dobrem koniecznym, walka o byt, albo bierność polityczna lub ideowa. Jednak stałe napięcie jakie człowiek w związku z tym odczuwa, doprowadzi do zmiany tej postawy, Marks - trzy teorie cząstkowe: teoria formacji, walki klas, jednostek ludzkich. Trzy wizje przyszłości: komunizm, bezklasowego społeczeństwa równości, wyzwolenia się jednostek. 8. Naturalizm i antynaturalizm a podejście do zmiany społecznej. Naturalizm: a) aspekt ontologiczny, b) aspekt metodologiczny. Ad. a) to odpowiedź na pytanie: czym jest społeczeństwo? Ad. b) to odpowiedź na pytanie: jak to społeczeństwo należy badać. Naturalizm w aspekcie ontologicznym: odpowiada, że społeczeństwo jest częścią rzeczywistości przyrodniczej - te same zasady, prawa. Naturalizm a aspekcie metodologicznym: społeczeństwo należy badać za pomocą nauk przyrodniczych. Antynaturalizm w aspekcie ontologicznym: społeczeństwo jest bytem różnym od praw przyrodniczych, rządzi się prawami odmiennymi od tych przyrodniczych. Antynaturalizm w aspekcie metodologicznym: do badania społeczeństwa należy wypracować zupełnie odmienne metody niż przy badaniu procesów przyrodniczych. Trzeba wypracować takie metody jak empatia, wczuwanie się. Wg. Zarzyckiego nie można badać zjawisk społecznych w oderwaniu od tego jak dane zjawiska rozumieją ludzie. Teorie zmian bazujące na naturalizmie to teorie determistyczne, czyli bazujące na teoriach przyrodniczych - rozwój społeczny rządzi się odpowiednimi prawami, można przewidzieć przyszłość. Antynaturalizm to myślenie o zmianach jak o czymś nieprzewidywalnym. Wg. Antynaturalistów teorie zmian można jedynie przewidywać - sam badany jest częścią badanej rzeczywistości - czynnik ludzki. Teorie naturalistyczne jeśli chodzi o koncepcje zmian XIX i XX w. Jeśli procesy społeczne są takie jak procesy naturalne to procesy są konieczne, nieuniknione, niezmienne. Organicyzm - tak jak w organizmie, jak coś szwankuje to wpływa na cały organizm - tak i w społeczeństwie. Platon, Spencer - różnice funkcjonalne społeczeństwa. Ligenfeld - rozwój społeczny interpretował w kategoriach biologicznych. Wszelkie zmiany zachodzą od poziomu komórkowego, czyli jednostek, aż dochodzą do zjawisk społecznych. Społeczeństwo tak jak organizm, przechodzi w czasie rozwoju przez pewne fazy: gromada pierwotna, społeczeństwo obywatelskie, stanowe, terytorialne, narodowe. Walka o byt to motor rozwoju społecznego i przechodzenie z jednego stanu do drugiego. Tak samo jak organizm choruje, tak samo choroba społeczna może być zabójcza, albo może być odpowiednio zdiagnozowana i wyleczona. Ludwik Gunplowicz - pesymistyczna wizja rozwoju. Rozwój to nie postęp tylko wieczna walka nie prowadząca do wyższego celu. Każda rasa to przywiązanie do własnej grupy i wrogość do obcych - z tego wynikają walki, konflikty, co prowadzi do zmian. Naturaliści uważali, że wojna to mechanizm selekcji i dzięki nim dochodzi do zmian. 2 stanowiska: 1. wojna to selekcja negatywna, bo najwartościowsze jednostki są wyniszczone. 2. pozytywna, bo giną osobnicy najsłabsi, najmniej sprytni, zwinni i odważni. 4 typy walk - Nowikow: walka fizjologiczna - o zasoby do życia: jedzenie i piecie; walka ekonomiczna - nie tylko, żeby przeżyć, ale żeby mieć lepiej; walka polityczna - o zdobycie władzy; walka ideologiczna - wojny religijne z ideami religijnymi. |