Część I. Pojęcia i problemy

dzieła sztuki miały znaczenie magiczne. Proces stopniowego tracenia przez dzieła sztuki charakteru magicznego można śledzić częściowo na przemia­nach znaczeń związanych z nimi pojęć. Znaczenia dawnych terminów określających „obraz", więc greckiego sixων i łacińskiego imago a także figura ulegały przekształceniu, przy czym traciły znaczenie „substytucji" na rzecz „przedstawienia" ¹⁹.

W starożytności grecka skłonność do antropomorficznego wyobrażania bóstw mitologicznych, odmiennego od zwierzokształtnego charakteru two­rów wyobraźni wielu innych kręgów kulturowych, wytworzyła świat ob­razów, który był niejako boski i ludzki równocześnie. Sztuka starożytna kształtowała nie tylko reprezentacyjne posągi bogów, odpowiednie do kul­tu i adoracji, nie tylko narracyjne zespoły rzeźb lub reliefów opowiada­jących o mitycznych wydarzeniach, rychło zaczęła tworzyć również alego­ryczną interpretację mitu²⁰.

„Prymitywny umysł świadom jest jedynie istnienia na zewnątrz siebie jakiejś powszechnie panującej demonicznej siły, której przedmiot działa­nia stanowi i którą musi sobie zjednać, a w miarę dojrzewania tego umy­słu mityczna forma, w jakiej jego doświadczenie bywa przedstawiane, przekształca się z niezróżnicowanej demonicznej potęgi w boga osobowe­go, a z osobowego boga w nieosobową abstrakcję, dla udogodnienia tylko wyobrażaną w ludzkim kształcie"²¹. „Tak jak mit, gdy przestawał już sam się tłumaczyć, zyskiwał wyjaśnienie przyczynowe, podobnie obraz zyski­wał interpretację alegoryczną, gdy przestawał mieć dla widza cechę oczy­wistości [...], Gdy tylko ukształtowała się świadoma filozoficzna refleksja, w krytyce ikonograficznej i literackiej pojawił się obyczaj alegorycznego wyjaśniania prostych wyobrażeń mitycznych" ²².

Grecy traktowali — jak wiadomo — poezję i mit jako dziedziny po­ważniejsze, bardziej filozoficzne od historii, ponieważ mit i poezja dotyczą prawd powszechnych, gdy historia ustala prawdy szczegółowe²³. Dlatego też pojawiła się tendencja, ażeby posługiwać się wydarzeniami mityczny­mi jako alegorycznym wyrazem wydarzeń historycznych; mityczne woj­ny Greków z Amazonkami bądź Lapitów z Centaurami przedstawiano w miejsce historycznych walk prowadzonych przez Ateńczyków z Persami. Mityczne symbole stawiano zawsze ponad obrazy historyczne. Jest to szczególny przypadek dającej się w ikonografii w ogóle zaobserwować

¹⁹ E. Auerbach, Figura (1944), w tegoż, Scenes from the Drama of European Lite­
raturę, New York 1959, s. 11 - 76; — K. Bauch, Imago (1960), w tegoż, Studien zur
Kunstgeschichte, Berlin [West] 1967, s. 1 - 20.

²⁰ R. Hinks, Myth and Allegory in Ancient Art, London 1939.

²¹ Ibidem, s. 107.

²² Ibidem, s. 11 i n.

²⁸ Arystoteles, De poetica, IX, 3.

---