PSYCHOLOGIA OSOBOWOŚCI - wykład, dn. 14.10.2010.

KONCEPCJA OSOBOWOŚCI wg MELANIE KLEIN

*Melanie Klein:

-Uczennica Freuda.

-Opierała się głównie na jego koncepcji, ale na niektóre aspekty, jako kobieta, miała odmienne spojrzenie.

-Kontynuowała koncepcję Freuda w kontekście życia popędowego (libido, destrudo). Uważała, że one są źródłem lęku (głównie destrudo), a z drugiej strony stanowią źródło fantazji dziecięcych.

*Wg jej koncepcji:

-Dla rozwoju osobowości najważniejszych jest pierwszych 6 miesięcy życia dziecka.

-Od momentu urodzenia, u podłoża radzenia lub nie radzenia sobie z życiem leży prymitywne ego dziecka, obciążone lękiem, który ma swoje źródło w libido i destrudo. Najważniejszą siłą napędową jest popęd śmierci, który zagraża swoją potencjalną destruktywnością.

-Ego i id istnieją od początku (w przeciwieństwie do koncepcji Freuda, który uważał, że tylko id jest od początku). Id dominuje i jego przytłaczająca energia jest podstawą lęku i fantazji. Fantazje umożliwiają posługiwanie się mechanizmami obronnymi, które prowadzą do obniżenia lęku i są dostępne dziecku już w pierwszych sześciu miesiącach życia.

*Cztery podstawowe mechanizmy obronne:

1. Mechanizm rozszczepienia:

-Rozszczepienie jest to oddzielnie od siebie części obiektu lub też obiektów i podzielenie ich na dobre i na złe.

-Mechanizm bardzo istotny, ponieważ doświadczanie częściowego obiektu jako dobrego i złego redukuje lęk, a to z kolei pozwala na zróżnicowanie elementów danej całości.

2. Mechanizm projekcji:

-Jest to wyparcie impulsu lub zagrażającej fantazji przez przypisanie tych impulsów i fantazji innemu obiektowi.

-Zwrotnie może to jednak prowadzić do doświadczenia tego obiektu jako czegoś lub kogoś zagrażającego.

3. Mechanizm introjekcji:

-Uwewnętrznienie właściwości innej osoby.

-Najczęściej występuje introjekcja dobrych części obiektu, ponieważ uwalnia to od lęku. Natomiast introjekcja złych stron danego obiektu może mieć miejsce w sytuacjach chęci przejęcia kontroli nad nimi, choć może to zagrażać ego i być źródłem przeżywanych lęków. Jeżeli przejęcie kontroli doświadczane jest zbyt często to dochodzi do spatologizowania.

4. Mechanizm identyfikacji projekcyjnej:

-Jest to wyodrębnienie dobrej lub złej części samego siebie.

-Przypisywane jest obiektowi zewnętrznemu, a potem z powrotem uwewnętrzniane w zniekształconej postaci.

*Stosowanie tych mechanizmów obronnych do radzenia sobie z lękiem stanowi podstawę do wyodrębnienia tzw. pozycji lub konstelacji (układu) określonego typu relacji z obiektem, lęków i obaw.

*Pozycje rozwojowe:

1. Paranoidalno-schizoidalna:

-Najwcześniejsza faza rozwojowa, obejmująca pierwsze trzy miesiące życia dziecka.

-Tworzy ją stosowany - zabezpieczający przed lękiem - mechanizm rozszczepienia.

-Charakterystyczne dla tej fazy jest rozbicie obiektu na części dobre i złe. Np. dobrą częścią obiektu matki-karmicielki jest pierś będąca źródłem życia. Złe części, czyli te zagrażające, są traktowane jako coś sobie przeciwstawnego (stąd nazwa fazy - schizoidalna - czyli, że zachodzi rozbicie).

-Z drugiej strony oddzielenie dobrych obiektów od złych (bądź części obiektów) wyzwala podejrzliwość, mającą charakter paranoidalny.

-W tej fazie dziecko nie umie powiązać w jedną całość sprzecznych odczuć i doświadczeń - taka sytuacja nie może trwać ciągle, bo dojdzie w przyszłości do wystąpienia paranoi bądź schizofrenii.

-Pojawia się „relacja z obiektem idealnym”. Jest ona projektowana na zewnątrz i aby uniknąć związanego z nią lęku, libido również jest projektowane na zewnątrz po to, by stworzyć obiekt, który zaspokoi intensywne dążenia ego do przetrwania. Dziecko ma wtedy tendencję - nawet jeśli ktoś je będzie krzywdził - do idealizowania tego obiektu (w przypadku doznawania krzywdy - po to, aby przetrwać).

-Natomiast gdy destrudo będzie projektowane na zewnątrz, to nastąpi agresja skierowana na prześladowcę. Podstawowy lęk, jakiego wtedy doświadcza dziecko ma charakter paranoidalny, zaś ego i jego obiekty znajdują się w stanie schizoidalnego rozszczepienia.

-Charakterystyczne w tej fazie jest odczuwanie przez dziecko zawiści.

2. Depresyjna:

-Proces prowadzący do odejścia od dezintegracji, mającej miejsce w pozycji paranoidalno-schizoidalnej, jest możliwy dzięki stosowaniu mechanizmów introjekcji, identyfikacji i projekcji. Na etapie introjekcji dochodzi do tego, że dobre aspekty obiektu i projekcja złych części obiektu, pomaga w redukcji lęku i prowadzi do procesu integracji. To z kolei prowadzi (między 3-6 miesiącem życia) do powstania pozycji depresyjnej, której efektem jest zdolność do doświadczania obiektu jako pewnej całości, a nie zbioru elementów (które występowały we wcześniejszych fazach). Pozwala wiązać ze sobą w całość dominujące ambiwalencje.

-Dziecko w tej fazie doświadcza lęku, który przyczynia się do odczuwania poczucia winy i osamotnienia, zależności, ponieważ dziecko zaczyna sobie zdawać sprawę z tego, że matka może je zostawić, zaniedbać. Pojawia się lęk przed opuszczeniem, prowadzący do introjekcji matki jako całej osoby, która jest jednocześnie doświadczana jako źródło radości i frustracji.

-Ego dziecka jest wystawione jednocześnie na doświadczanie miłości oraz nienawiści i dlatego musi sobie jakoś poradzić z odczuwaną ambiwalencją. Jeżeli nie ma możliwości rozwiązania tych sprzeczności, które są w dziecku, może to doprowadzić w przyszłości do wystąpienia depresji albo paranoi.

*Zawiść:

-Wczesna zawiść jest odczuwana już od urodzenia i ma decydujący wpływ na doświadczenia dziecka.

-W psychoanalitycznych teoriach jest uważana za jedno z najważniejszych uczuć.

-Melanie Klein dokonała rozróżnienia między uczuciami zawiści i zazdrości.

-Zawiść uznaje za wcześniejszą niż zazdrość. Wskazuje, że jest ona najbardziej pierwotną i podstawową emocją i należy ją odróżnić od zazdrości i zachłanności.

-Zawiść powstaje z pierwotnych uczuć takich jak miłość i podziw, ma

jednak słabszy komponent libidinalny, czyli przeniknięta jest popędem śmierci.

-Zawiść atakuje źródło życia i jest uznawana za najwcześniejsze, bezpośrednie uzewnętrznienie popędu śmierci.

-Powstaje wtedy, kiedy dziecko uzmysławia sobie, że pierś matki jest źródłem życia i dobrych doświadczeń. I to rzeczywiste zaspokojenie, które wiąże się z doświadczaniem piersi jako pozytywnej i dobrej, wzmocnione przez idealizację sprawia, że dziecko odczuwa pierś jako źródło wszelkiego komfortu umysłowego, fizycznego, jako rezerwuar pokarmu, miłości, ciepła, zrozumienia i mądrości, czyli wszystkiego co najlepsze (rezerwuar niewyczerpany).

-Istnieje pewne zagrożenie, gdy dziecko postrzega pierś jako ideał, bo wtedy też może chcieć stać się takim ideałem i dążyć do doskonałości. I gdy dziecko zaczyna zdawać sobie sprawę z tego, że jest to niemożliwe, doświadcza zawiści. Wówczas zaczyna dążyć do zniszczenia obiektu, który jest taki idealny i dobry.

-Pierś i dziecko = dwa obiekty - zawiść jest relacją dwustronną, w której podmiot podchodzi z zawiścią do pewnych atrybutów lub własności obiektu i ta zawiść nie wymaga żadnego innego ożywionego obiektu.

*Zazdrość:

-Oparta jest na uczuciu miłości, a jej celem jest zdobycie kochanego obiektu oraz usunięcie rywala.

-Odnosi się ona do relacji trójkątnej, czyli do okresu życia, w którym obiekty są od siebie ostro oddzielone i rozróżnione. Czyli zazdrość jest z konieczności relacją całych obiektów - dziecko musi już dostrzegać matkę jako całość, a nie tylko jak dobro czy zło. Natomiast w zawiści mamy do czynienia tylko z obiektami fragmentarycznymi.

*Zachłanność:

-Jest to dążenie do tego, by posiąść wszelkie dobra, które są, bądź mogą być wydobyte z obiektu, bez liczenia się z konsekwencjami. Może to prowadzić do zniszczenia obiektu i zmarnowania związanych nim wartości.

-Zniszczenie jest produktem ubocznym bezwzględnego dążenia do posiadania. Można powiedzieć, ze zachłanność jest bardziej przepełniona popędem libido (zasada przyjemności - „mi ma być fajnie, chcę mieć wszystko”).

*Obrony maniakalne:

-Są to jedne z mechanizmów obronnych dziecka.

-Ego dziecka używa wszelkich obron, jakie posiada, aby nie dopuścić do przeżywania przykrych doświadczeń, związanych z poczuciem, że zrujnowało swoją matkę i jej pierś. Objawia się to w nawracającej depresji.

-Oprócz obron maniakalnych niemowlę używa również reparacji.

-Obrony maniakalne nie są patologiczne, ponieważ w momencie, gdy organizm doświadcza bólu, bardzo często używa ich po to, aby ustrzec ego przed ostateczną rozpaczą. I kiedy ból i zagrożenie stopniowo ustępują, obrony maniakalne zostają zastąpione reparacją.

-Do patologizacji może dojść wtedy, gdy powstaje błędne koło. Ma ono miejsce wówczas, gdy obrony maniakalne są zbyt silne. Wtedy dochodzi do wytworzenia tzw. punktów utrwalenia, które zaburzają późniejszy rozwój. Na tworzenie się obron maniakalnych w pozycji depresyjnej składa się to co w poprzedniej fazie.

*Triada uczuć:

-Dziecko odkrywa swoją zależność od matki i wartość, jaką ma ona dla niego. Czyli odkrywa swoją ambiwalencję i doświadcza intensywnego uczucia lęku przed utratą, żałobą, tęsknotą i poczuciem winy w relacji z obiektem zewnętrznym i wewnętrznym.

-Ponieważ pozycja depresyjna wiąże się z doświadczeniem zależności od obiektu, to obrony maniakalne będą kierowane przeciwko jakiemukolwiek poczuciu zależności przez jego odejście, zaprzeczenie lub obciążanie.

-Obrony maniakalne mają znaczenie niszczące, ponieważ są skierowane przeciwko doświadczeniu rzeczywistości psychicznej.

-Tą maniakalną relację z obiektem cechuje triada uczuć - KONTROLA, TRIUMF i POGARDA. Uczucia te odnoszą się bezpośrednio (i są jednocześnie obroną przed nim) do depresyjnego uczucia uznawania wartości obiektu, zależności od niego, lęku przed utratą i poczuciem winy.

-KONTROLA - jest sposobem zaprzeczania zależności, nieuznawania jej, z jednoczesnym zniszczeniem obiektu. Niszczenie obiektu jest najgorszą opcją - u dziecka funkcjonującego na tym etapie prawidłowo nie powinno do tego dochodzić. Najczęściej mamy do czynienia ze zmuszaniem obiektu do zaspokojenia potrzeby zależności, ponieważ dziecko może zależeć jedynie od obiektu w pełni kontrolowanego.

-TRIUMF - to zaprzeczenie depresyjności lub też depresyjnemu poczuciu wartości obiektu, troski o niego. Jest ono związane z omnipotencją (poczucie wszechmocy) i ma dwa ważne aspekty:

• Pierwotnym atakiem na obiekt w pozycji depresyjnej; uczucie triumfu z pokonania tego obiektu (szczególnie mocno odczuwany wtedy, gdy atak był uwarunkowany zawiścią).

• Uczucie triumfu narasta wtórnie, jako część obron maniakalnych, ponieważ trzyma pod kontrolą uczucia depresyjne (mania jest przeciwwagą depresji), które w innych wypadkach mogło by powstać tak jak uczucie żałoby i tęsknoty za nieobecnym obiektem.

-POGARDA (wobec obiektu) - jest bezpośrednim zaprzeczeniem jego wartości, której uznawanie jest bardzo ważne w pozycji depresyjnej. Pogarda również działa jako obrona przeciwko doświadczaniu utraty i poczuciu winy, ponieważ pogardzony obiekt nie jest obiektem z powodu którego trzeba czuć się winnym. A pogardliwe uczucie wobec niego usprawiedliwia dalsze ataki.

*Reperacja:

-Gdy dziecko wchodzi w pozycję depresyjną, musi się skonfrontować z poczuciem, że zniszczyło matkę (oczywiście symbolicznie).

-Poczucie winy i rozpacz budzą w nim pragnienie odtworzenia matki, chce ją odzyskać w świecie zarówno wewnętrznym jak i zewnętrznym.

-Dążenia reparacyjne stanowią istotny krok w kierunku integracji.

-Miłość wchodzi w ostry konflikt z nienawiścią i czynnie dąży do kontrolowania sił niszczycielskich oraz naprawiania wyrządzonych szkód.

-I właśnie to dążenie oraz zdolność do odtwarzania dobrego obiektu wewnętrznego i zewnętrznego, są podstawą utrzymania miłości i relacji w obliczu konfliktu i trudności. Stanowią one jak gdyby podwaliny do aktywności twórczej w przyszłości, gdyż dziecko będzie miało ochotę na dążenie do utraconego szczęścia, odzyskania wewnętrznych obiektów zatraconych po drodze, harmonii świata.

-Fantazje i działania reparacyjne usuwają lęk w pozycji depresyjnej. Łagodzą powtarzające się doświadczenia utraty i odzyskiwania obiektu.

-Ponowne pojawienie się matki po jej nieobecności (którą dziecko odbierało jako jej śmierć) oraz ciągła miłość i troska, jaką dziecko otrzymuje od otoczenia, uświadamiają mu odporność zewnętrznych obiektów i zmniejszają lęk przed omnipotentnymi skutkami dokonywanych w fantazji ataków.

-Te doświadczenia i rozwój dziecka, które ono odtwarza, prowadzą do wzrostu wiary we własne siły, własną miłość i zdolność do odtwarzania i zachowania dobrego wewnętrznego obiektu, nawet w obliczu zewnętrznej deprywacji. To z kolei zwiększa zdolność dziecka do znoszenia tej deprywacji, nie ulegając jednocześnie niszczącej nienawiści. Właśnie dlatego nienawiść staje się mniej przerażająca, w miarę jak wzrasta siła i wiara, że miłość może odbudować to, co nienawiść zniszczyła.

-Dzięki tym doświadczeniom ego stopniowo lepiej asymiluje dobre obiekty i w ten sposób proces żałoby (z pozycji depresyjnej) wzbogaca ego.

-Ważnym elementem reparacji jest nauka rezygnacji z omnipotentnej kontroli nad obiektem i akceptowaniem go takim, jakim w rzeczywistości jest.

-Główną cechą maniakalnej reparacji jest to, że musi ona być dokonana bez przyznania się do winy, a więc w specjalnych okolicznościach:

• Po pierwsze, maniakalna reparacja nigdy nie jest dokonywana w stosunku do obiektów pierwotnych ani wewnętrznych, ale zawsze w stosunku do obiektów bardziej odległych. Po drugie, obiekt wobec którego dokonywana jest reparacja nigdy nie może być postrzegany jako ten, który się osobiście zniszczyło.

• Po trzecie, obiekt ten musi być postrzegany jako gorszy, zależny i na głębokim poziomie godzien pogardy.

-Jeżeli dziecko w taki sposób sobie z tym poradzi oraz jeśli uzna matkę za osobny obiekt, który może być dobry lub zły i którego nie zniszczyło, wówczas jego osobowość zostaje ukształtowana.

---