POZNAWCZE TEORIE JA
Wykład 7
Rodzaje Ja w koncepcji Williama Jamesa
JA jako poznający podmiot
(ja podmiotowe, ja które poznaje, I) będące procesem
(→podejście procesualne)
JA jako poznawany przedmiot
(ja przedmiotowe, ja jako obiekt, Me): koncepcja siebie wraz z samowiedzą, ja będące strukturą
(→podejście strukturalne)
Ja - aspekt podmiotowy
Podejście procesualne
Tworzenie się systemu JA
Różnicowanie ja i nie-ja - ok. 3 m-c ż.
Pojawienie się samoświadomości - ok. 15 m-ca (odróżnianie siebie od innych w lustrze i na filmie)
Pełna samoświadomość - ok. 18 m-ca (rozpoznawanie cech własnej twarzy, usuwanie barwnika z twarzy)
Kolejne etapy:
mówienie o sobie „ja” (20-24 m-c)
emocje dumy i wstydu (poczucie sprawstwa, świadomość skutków własnych działań) (2-3 r.ż.)
powstaje samoocena, wzrasta samokontrola, kształtuje się koncepcja siebie
Zdolność do autorefleksji - obserwowanie i ocena siebie i porównywanie ze standardem - ok. 12 r.ż.
Funkcje Ja podmiotowego
Ja podmiotowe pełni funkcje nadrzędne wobec Ja przedmiotowego:
Funkcja integracji doświadczenia
Funkcja samokontroli i samoregulacji - sprawowanie kontroli nad własnymi myślami, uczuciami i działaniami („wykonawcza funkcja Ja”, „funkcja sprawcza”)
Koncepcja samoświadomości prywatnej i publicznej (Carver, Scheier)
Samoświadomość:
Prywatna - skupienie się na własnych przekonaniach dotyczących Ja i postępowanie zgodne z własnymi pragnieniami i standardami
Publiczna - skupienie się na aspektach Ja ujawnianych innym i dopasowywanie się do oczekiwań innych
Szkodliwa może być nadmierna koncentracja na jednym z rodzajów samoświadomości
Procesy motywacyjne organizujące koncepcję siebie (Ja)
Dwa motywy: autowaloryzacji i autoweryfikacji
Motyw autowaloryzacji (umacniania siebie):
poszukiwanie sukcesów
potwierdzanie własnej wartości
koncentracja na mocnych stronach
Ma charakter emocjonalny
Gdy dominuje, osoba wybiera otoczenie dostarczające pozytywnych informacji zwrotnych
Motyw autoweryfikacji (organizowania przekonań o sobie w spójny system):
2 cele: zachowanie realizmu i utrzymanie spójności Ja
poszukiwanie informacji o sobie zgodnych z faktami, także negatywnych
Ma charakter poznawczy
Gdy dominuje, osoba wybiera otoczenie dostarczające „prawdziwych” informacji zwrotnych
Konflikt kognitywno-afektywny
Konflikt motywów autowaloryzacji i autoweryfikacji (konflikt kognitywno-afektywny) - u osób z OBNIŻONĄ samooceną:
Gdy tendencja do potwierdzania negatywnej samowiedzy (autoweryfikacja) towarzyszy tendencji do podnoszenia samooceny (autowaloryzacja)
„Choroba ze szczęścia”:
seria niekontrolowalnych szczęśliwych wydarzeń u osoby z niską samooceną obniża odporność
przyczyna: energia inwestowana w utrzymanie spójnej koncepcji siebie
Ja - aspekt przedmiotowy
Podejście strukturalne
Koncepcja siebie w psychologii poznawczej
Ja jako uporządkowany schemat:
Zawiera epizodyczną i semantyczną pamięć na temat Ja
Kontroluje przetwarzanie informacji związanych z Ja
Składniki:
Samowiedza (składnik poznawczy; kim jestem?)
Samoocena (składnik emocjonalny; jak czuję się z tym, kim jestem?)
Obydwa mogą być stanem lub cechą
Koncepcja schematów Ja Hazel Markus (1977)
Koncepcja siebie składa się ze schematów poznawczych - uogólnień na temat ja, stworzonych na podstawie doświadczeń
Wszystkie bodźce są oceniane według ich znaczenia dla ja
Preferujemy informacje potwierdzające nasze schematy Ja
Zniekształcamy informacje, by podtrzymać pozytywne przekonania o sobie
Koncepcja Ja roboczego i ja możliwego (Markus)
System Ja jest złożony; zawiera wiele subsystemów, ułożonych hierarchicznie
Ja robocze - aktywizowana w danej sytuacji koncepcja siebie (ja jako córka, matka, szef, w syt. „oficjalnej”, w syt. zabawy, itd.)
Różne ja robocze umożliwiają elastyczne dopasowanie
Ja możliwe - wyobrażona koncepcja siebie, ja odniesione do przyszłej sytuacji, modyfikowalne:
pożądane (ja jako studentka)
niepożądane (ja - chora na raka)
Motywują do dążenia lub unikania
Obydwa są potrzebne, by skutecznie motywować (maturzysta: ja jako student, ja jako pracownik supermarketu)
Teoria ukierunkowań Ja Higginsa
Elementy systemu Ja:
Ja realne (jaki jestem)
Ja idealne (jaki chciałbym być?)
Ja powinnościowe (jaki powinienem być?)
Rozbieżność ja realne - ja idealne: uczucia z kręgu depresji (smutek, niezadowolenie, strata)
Rozbieżność ja realne - ja powinnościowe: uczucia z kręgu lęku (strach, obawa przed karą, poczucie winy)
Realizacja standardów ja idealnego: satysfakcja, spełnienie, radość
Realizacja standardów ja powinnościowego: ulga, wolność, spokój
Rozbieżności w systemie Ja a dążenie i unikanie (Carver, Scheier)
Rozbieżność ja realne - ja idealne wywołuje dążenie (do celów pozytywnych)
Rozbieżność ja realne - ja powinnościowe wywołuje unikanie (negatywnych skutków działań)
Rodzaje Ja i rodzaje tożsamości a różnice kulturowe
Ja prywatne - indywidualny sposób rozumienia siebie
Ja publiczne - jak jednostka jest spostrzegana przez innych
Ja relacyjne - opisuje powiązania z innymi jednostkami
Ja kolektywne - opisuje powiązania z grupą wraz z tożsamością grupową
Tożsamość osobista: wynik różnicy Ja-inni
Tożsamość społeczna: wynik różnicy my-inni
Różnice kulturowe: akcentowane są elementy zgodne z rodzajem kultury (indywidualistycznej lub kolektywistycznej)
4