„ Symptomy i przyczyny wypalenia zawodowego pracowników socjalnych”
W książce „ Praca socjalna część 1”, która została wydana w 2008 roku pojawił się bardzo interesujący artykuł dotyczący zjawiska wypalenia zawodowego.
Jeszcze jakiś czas temu to zjawisko nie było traktowane do końca poważnie jako zjawisko społeczne. Jednak dzięki różnym badaniom, obserwacjom naukowców można powiedzieć że stan wypalenie zawodowego to poważny, stale narastający problem współczesnego społeczeństwa.
Autor artykułu na podstawie różnych źródeł naukowych ogólnie charakteryzuje problem wypalenia zawodowego z perspektywy Christiny Maslach, badaczki zajmującej się od wielu lat tym problemem, następnie z perspektywy Światowej Organizacji Zdrowia i w końcu z punktu widzenia psychologów.
Andrzej Mielczarek skupia się w swej pracy szczególnie na grupie pracowników socjalnych, którzy są potencjalnie w dużym stopniu narażeni na wypalenie zawodowe.
Czym spowodowany jest ten problem? Jakie są jego symptomy? Czemu dotyka on szczególnie ludzi , którzy nawiązują bliski kontakt interpersonalny? Jaki wpływ na wzrost tego problemu miały przemiany gospodarcze i polityczne i w końcu jak sobie radzić z problemem wypalenia zawodowego? Na te pytania autor udziela odpowiedzi w swoim artykule
Wypalenie zawodowe to poważny problem dotykający różne profesje zawodowe, autor podkreśla że jest ono skutkiem zbyt intensywnego angażowania się w swoją pracę i problemu innym ludzi, co prowadzi najczęściej do wyniszczenia nie tylko emocjonalnego ale również fizycznego i psychicznego.
Znana badaczka Christina Maslach, której poglądy przytacza autor, zwróciła uwagę również na fakt, że wypalenie zawodowe pociąga za sobą to że osobę przestają cieszyć własne osiągnięcia. Badania dowiodły że praca z ludzi będącymi w potrzebie może być przyczyną napięć, które prowadzą do wyczerpania, utraty wszelkich uczuć.
Autor prezentuje również całkowicie różny pogląd Światowej Organizacji Zdrowia według, której wypalenie zawodowe cechuje wyczerpanie emocjonalne, fizyczne i poznawcze, objawiające się spadkiem efektywności i aktywności zawodowej.
Środowisko psychologiczne podzieliło syndrom wypalenia zawodowego na 3 etapy. Pierwszy związany z wyczerpaniem emocjonalnym, powstałym na skutek udzielania wsparcia psychicznego. Prowadzi to w efekcie do utraty wiary we własne siły. Etap ten niepodzielnie związany jest z zaburzeniami organizmu, zmęczeniem, bezsennością, nadmiernym poceniem. Etap drugi przejawia się obojętnością na potrzeby innym pracowników, klientów. Osoba wyłącza się z życia społecznego, nie widzi sensu tego co robi. Ostatni etap to nasilenie się negatywnej samooceny, lęk o przyszłość, wybuchowość w kontaktach z innymi, konfliktowość i poczucie krzywdy i winy, którym towarzyszą w dalszym ciągu dolegliwości fizyczne.
Na uwagę zasługuje szczególnie dalsza część artykułu, w którym przybliżony jest problem wypalenia zawodowego w środowisku, w którym za kilka lat podejmiemy pracę- grupie pracowników socjalnych.
Autor podkreślił, że jest to niezwykle trudny , wymagający zawód, nie tylko ze względu na to że ma na celu przywrócenie do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie osoby lub grupy osób, ale również dlatego że pracownik musi kierować się pewnymi zasadami, posiadać nie tylko doświadczenie, ale również „ kręgosłup moralny i etyczny”. Osoba pracująca w takim zawodzie musi kierować się tolerancją, poszanowaniem drugiej osoby, która potrzebuje pomocy, cierpliwością, przyjmowaniem człowieka takim jakim jest i traktowanie go jako jednostki indywidualnej. Ważne jest również nie naruszanie autonomii osoby potrzebującej, poszanowanie jego wolności i nie ocenianie go. Andrzej Mielczarek opierając się na twierdzeniach M. Nowickiego zwraca uwagę również na osoby niepełnosprawne w aspekcie pracy socjalnej. Ludzie niepełnosprawni w szczególności potrzebują wsparcia oraz przestrzegania praw o czym zapominają inni ludzie.
Autor tekstu tłumaczy co mogło mieć wpływ na pojawienie się problemu wypalenia zawodowego wśród pracowników socjalnych. Według niego mogło to być spowodowane przemianami polityczny no gospodarczymi mającymi miejsce w roku 1989, kiedy to zmienił się ustrój. Pojawił się problem bezrobocia, patologii, kryzys przechodziło wiele rodzin. Zwiększyła się rola i zakres obowiązków służb socjalnych. Pracownicy służb społecznych spotykali się z rosnącą liczbą uzależnionych, niezaradnych życiowo, chorych, często jednak wysiłek, który wkładali w pomoc tym ludziom okazywał się nieskuteczny lub pomoc przekraczała ich możliwości co doprowadziło do nasilenie się problemu wypalenie zawodowego.
Kolejną przyczyna wypalenia zawodowego pracowników socjalnych jest ogromny stres towarzyszący codziennej pracy. Pracownik codziennie musi wykazywać się wiedzą w wielu dziedzinach nie tylko społecznych, ale też psychologicznych, pedagogicznych filozoficznych, ekonomicznych, by skutecznie pomagać innym. Każdego dnia spotykają się z ogromnymi wymaganiami podopiecznych, przełożonych którym nie są wielokrotnie w stanie sprostać. Są ograniczeni w działaniu często prze prawo, ale też prze środki finansowe.
Autor w swym artykule charakteryzuje osoby które narażone są szczególnie na wypalenie. Według Andrzeja Mielczarka są to osoby zbyt ambitne, oraz z krótkim stażem pracy, których cechuje mała wiara we własne możliwości prowadząca do unikania trudnych sytuacji. Osoba dotknięta wypaleniem zawodowym pesymistycznie patrzy na świat, nie angażuje się w swoją pracę, nie potrafi poradzić sobie z rozwiązaniem żadnych problemów, nie dostrzega sukcesów w swej pracy tylko same porażki.
Do wypalenia zawodowego przyczynić się może również ciągły kontakt z osobami mającymi problemy, cierpiącymi, niepełnosprawnymi, codzienne spotykanie się z okrucieństwem świata, biedą, uzależnieniami. Zbyt emocjonalne podchodzenie do tych problemów może pociągać za sobą problemy psychiczne pracownika socjalnego, który problemy te zaczyna postrzegać jako zagrożenie dla siebie. W artykule podkreślona jest jedna nadrzędna prawda- należy znaleźć złoty środek, w pracy z innymi. Trzeba tak postępować żeby angażować się w rozwiązywanie problemów podopiecznych, w pełni poświęcając się pracy, ale przy tym pamiętając by zachować pewien dystans w pracy i chronić zasoby własnej energii.
Ostatnią przyczyną wypalenia zawodowego, która pojawia się w tekście jest lęk przed utratą pracy. Ciągle rosną bowiem wymagania na rynku pracy, likwidowane są różne placówki, gdzie zatrudnieni byli pracownicy socjalni.
Autor w końcowej części rozdziału podaje rozwiązania jak należy sobie radzić z syndromem wypalenie zawodowego.
Nadrzędną rzeczą jest walka ze stresem, wyrobienie w sobie odporności na stres lub Uzmysłowienie sobie że ma on być mobilizacją do pracy a nie pierwszym krokiem do załamania się i niechęci.
Ważne jest również stworzenie systemu prawnego, który chroniłby przed wypaleniem. Oparty powinien on być na kształceniu, szkoleniu, nauce wzajemnego porozumiewania się i rozwiązywania problemów.
Kluczowe jest również radzenie sobie w sytuacjach konfliktowych, zachowanie spokoju, jasne określenie problemu. Na pewno ważna jest również atmosfera w pracy, pomoc osobom które przechodzą kryzys w pracy, w zawodzie, nie pozostawianie tej osoby samej sobie. Pracownik by uniknąć wypalenia zawodowego powinien rozgraniczyć życie zawodowe i osobiste, nie można cały czas żyć problemami innych. W przypadkach gdy mamy do czynienia z dograbionym procesem wypalenia zawodowego konieczna jest pomoc psychoterapeuty, otworzenie się prze specjalistą, który zaleci relaks, uprawianie spotu, zaangażowanie się w turystykę i inne działania mające na celu zrzucenie z siebie stresu i spojrzenie optymistycznym okiem na świat.
Autor doszedł do wniosku że syndrom wypalenia zawodowego musi być jeszcze wiele lat badany i obserwowany by móc skutecznie pomagać osobom z takim problemem.
Rozdział poświęcony wypaleniu zawodowemu jest napisany bardzo rzeczowo, konkretnie. Pozwala zastanowić się głębiej nad problemem, który niewątpliwie jest coraz powszechniejszy w obecnych czasach. Świat cały czas pędzi do przodu, zmieniają się wymagania względem pracowników, dotyczące wykształcenia, ale i coraz częściej doświadczenia zawodowego. Nie wszyscy wytrzymują to tempo, stres w pracy i stąd coraz częściej słyszymy o przypadkach wypalenia zawodowego. Wraz ze wzrostem tego procesu widzimy jak bardzo „kuleje” system pomocy osobom dotkniętym tym problemem. Część społeczeństwa jest niespełnione zawodowo, to przekłada się na psychikę jednostki i ma bezpośredni wpływ na życie osobiste, rodzinne. Wypalenie zawodowe prowadzi do autodestrukcji osobowości. W skrajnych przypadkach, może też przecież prowadzić do depresji lub chorób psychicznych lub co gorsze myśli samobójczych.
Tekst Andrzeja Mielczarka ma pewną wadę, brakuje w nim praktycznego podejścia do problemu mianowicie wypowiedzi osób dotkniętych problemem. Zapewne krótkie wypowiedzi osób pozwoliłyby bardziej zrozumieć na czym polega problem.