„Podstawy pedagogiki pracy” - Zygmunt Wiatrowski

PEDAGOGIKA PRACY, JEJ GENEZA, PRZEDMIOT BADAŃ, CELE I ZADANIA

Pedagogika pracy - subdyscyplina, od lat 70.

Rodowód: związany z ruchami społecznymi, kiedy zaczęto dostrzegać ogromną wartość pracy - pozwala ona rozwijać się człowiekowi i żyć (np. Tomasz Moore, Morelli - dzięki temu iż młodzież może uczestniczyć w procesie pracy, ma możliwość ukształtowania w sobie pewnych niezbędnych cech charakteru, takich jak: obowiązkowość, solidność); Komeński, Locke, Rousseau

Wielka rewolucja francuska („wolność, równość, braterstwo”) - projekty podkreślają rolę i wartość człowieka; w pracy widzą źródło wolności i równości

Pestalozzi: łączy nauczanie z pracą młodzieży, wtedy są najlepsze efekty - ale nie udaje się tego wprowadzić w życie

Dopiero Felenberg realizuje te założenia łączenia nauki z pracą, ale realizacja tego projektu łączyła się z nadmiernym obciążeniem dzieci i młodzieży

Wiek XVIII-XIX - rozwój przemysłu, co powoduje potrzebę przygotowania ludzi do pracy, do podejmowania różnych zadań w tym zakresie

Polska: działacze społeczni, pedagodzy, prekursorzy pedagogiki pracy: Grzegorz Piramowicz, Antoni Popławski, Adolf Kamieński - postulują to, co dzisiaj nazywa się kształceniem politechnicznym, a więc wyposażeniem przy okazji procesu kształcenia młodzieży w podstawową wiedzę nt. pracy i kształtowanie pewnych umiejętności radzenia sobie w różnych sytuacjach, kiedy jest potrzebna przynajmniej minimalna znajomość zasad techniki, wykorzystania jej w działalności praktycznej. Równocześnie propagują oni kształcenie zawodowe dla chłopców i mieszczan. Kobiety: w roli matek i gospodyń domowych. Mężczyźni: mieli zapewnić środki do życia. -> dopiero rodzą się hasła emancypacji

Wcześniej (odrodzenie): Mikołaj Rej, Andrzej Frycz Modrzewski - podnosili zagadnienia pedagogiki pracy, ale dopiero w czasie KEN idee dot. pedagogiki pracy przyjmują konkretną treść (oświecenie) -> brakuje nauczycieli do realizacji postulatów przygotowania zawodowego, do pracy -> pojawia się kolejny problem: zapewnienie kadry dla realizacji haseł -> Stanisław Staszic budując system oświaty w Księstwie Warszawskim w pierwszych latach w Królestwie Kongresowym podjął te idee wychowania do pracy i przez pracę (wiek XIX)

Staszic uważał, że po to aby stworzyć jeden niepodzielony naród, żeby znieść różne przywileje, które były przyczyną ogromnego rozwarstwienia i dyskryminacji wielu warstw głównie chłopskich i robotniczych, mówi że do tego jest potrzebne przygotowanie do pracy młodego pokolenia. Po zakończonej działalności Staszica te wszystkie projekty też upadają i dopiero później, w okresie pozytywizmu, hasła pracy u podstaw, przyczyniają się do odrodzenia kraju.

W XX wieku wielu innych pisarzy też porusza kwestia pedagogiki pracy, ale pozostają one tylko w sferze rozważań teoretycznych. Dopiero po I wojnie światowej podejmuje te hasła grupa działaczy oświatowych z Władysławem Przanowskim na czele (twórca Państwowego Instytutu Robót Ręcznych) - nadają im praktyczny wymiar.

Równocześnie rozwija się teoria, m. in.: Władysław Spasowski i Stefan Rudniański. Podkreślają oni związek pracy z życiem gospodarczym i stopniowo podkreśla się potrzebę organizowania szkolnictwa zawodowego.

II wojna światowa przynosi ogromne zniszczenia, upadek tego co do tej pory zostało stworzone. Analfabetyzm - rozpoczęto walkę po wojnie. Zrozumiano, że kształcenie zawodowe jest bardzo ważne - zaczyna się to wszystko próbować łączyć, tworząc uporządkowaną, pewną teorię, a równocześnie pewne wskazówki praktyczne do kształcenia zawodowego.

-> dopiero w latach 60. XX wieku pojawiają się pierwsze pozycje, opracowania z zakresu pedagogiki pracy, aczkolwiek wcześniej też kilka pozycji sygnalizowało tę dziedzinę, a mianowicie:

- Władysław Radwan - „Problemy kształcenia zawodowego” (Warszawa, 1947);

- Tadeusz Nowacki - „Szkolnictwo zawodowe w nowej Polsce (1947);

- Tadeusz Nowacki - „Zadania kształcenia zawodowego” (1948).

Inne propozycje nazwy na tę dyscyplinę:

- Arbeitspedagogike - pedagogika bardzo ściśle związana z pedagogiką zawodową;

- Beruftspedagogike - związana z przygotowaniem do pracy;

-> główny problem: analiza przygotowania do pracy i wychowania zawodowego.

W Polsce pedagogika pracy zaczyna zarysowywać się w latach 60., a zarysowana została jako gałąź wiedzy obejmującej całość problematyki pedagogicznej, wynikającej z zetknięcia człowieka z pracą. Mieści więc w sobie pedagogikę: zawodową, rolniczą, przemysłową, zakładu pracy, pracy w czasie wolnym itp.

„Szkoła pracy” - zanim powstała nazwa „pedagogika pracy”.

Kazimierz Sośnicki: wymienia różne kierunki określane jako „szkoła pracy”, np.: szkoła pracy produkcyjnej (inaczej: szkoła życia, np. Paweł Błoński podkreśla w swoich pracach wielostronny rozwój człowieka jaki dokonuje się dzięki uczestnictwu w produkcji), szkoła pracy rzemieślniczej (manualnej), szkoła pracy ilustrującej (kładzie nacisk na posługiwanie się różnymi narzędziami pracy), szkoła czynu, szkoła swobodnej pracy duchowej (one nie znajdują szerszego uznania) - 3 ostatnie: podporządkowanie rozwijaniu umiejętności i właściwości duchowych.

Wiele osób podkreśla, że ten podział jest zbyt szczegółowy, bo trudno rozróżnić czym się różni szkoła czynu od szkoły pracy duchowej.

Georg Kerschensteiner - pedagogika kultury.

Pedagogika pracy została zakwalifikowana do szkoły pracy produkcyjnej i jej pokrewnych odmian.

Dziś pedagogika pracy cały czas się rozszerza.

Dziś:

PP jako samodzielna dyscyplina pedagogiczna powstała w latach 70. XX wieku, ale w jej rozwoju można wyróżnić następujące etapy:

1. etap refleksji nad rolą pracy w życiu człowieka;

2. etap rozwiązań instytucjonalnych i tworzenia teoretycznych podstaw kształcenia zawodowego;

3. etap formalnego i instytucjonalnego tworzenia dyscypliny pedagogicznej pod nazwą „pedagogika pracy”.

W 1971 roku Tadeusz Nowacki wydaje „Podstawy dydaktyki zawodowej”. Jest to zarys teorii kształcenia zawodowego. W 1972 roku powstaje w Warszawie i rozpoczyna działalność Instytut Kształcenia Zawodowego („powstaje” nazwa: „PP”). Drugi ośrodek: przy Politechnice Rzeszowskiej.

Każda samodzielna dyscyplina naukowa musi spełniać 4 podstawowe warunki:

- przedmiot badań: wychowanie do pracy i wychowanie przez pracę;

- cele i zadania;

- metody badań;

- język naukowy.

Przedmiotem badań są aspekty relacji człowiek - wychowanie - praca.

Prof. Nowacki proponował pójść dalej: człowiek-obywatel-pracownik. Obywatel: człowiek zaangażowany w rozwój kraju, jego trwanie. Pracownik jest wartościowym obywatelem.

Przedmiot: wszystkie układy i związki przedmiotowo-treściowe, w których zaznacza się idea przygotowania człowieka do pracy i wielostronnego udziału w niej, czyli: problematyka wychowania przez pracę, kształcenia ogólnotechnicznego, orientacji, poradnictwa i doradztwa zawodowego, edukacji prozawodowej, kształcenia i wychowania zawodowego, kształcenia zawodowego pracujących i bezrobotnych oraz problematyka edukacyjna zakładu pracy.

Oprócz tego problematyka: osobowości zawodowej, zadań zawodowych, treści, metod i środków kształcenia, dokształcania oraz doskonalenia zawodowego, warunków osobowych i materialnych przygotowania człowieka do pracy, skuteczności kształcenia, dokształcania i doskonalenia zawodowego, skuteczności działań edukacyjnych w miejscu pracy.

Wymienione zagadnienia odpowiednio pogrupowane, przyjęto traktować jako wielkie obszary problemowe lub działy pedagogiki, odpowiadające kolejnym etapom życia człowieka:

- kształcenie przedzawodowe (pedagogika przedzawodowa) - wszystko, co decyduje o rozwoju jednostki w okresie poprzedzającym systematyczne kształcenie zawodowe i co pomaga jej w wyborze zawodu zgodnie z osobistymi warunkami i społecznymi potrzebami;

- kształcenie prozawodowe (licea zawodowe) - ten dział został wprowadzony dopiero niedawno, bo jest to coś pośredniego między kształceniem przedzawodowym a zawodowym, pro = nastawione na przyszły zawód; ogólne rozpoznanie pracy i zawodu, postawa zawodowa; (pierwsze próby kształtowania postaw zawodowych);

- kształcenie zawodowe (pedagogika zawodowa) - obejmuje kształcenie ogólnozawodowe i specjalistyczne, realizowane w różnych instytucjach kształcenia zawodowego, głównie w szkole zawodowej i zakładzie pracy, prowadzące do uzyskania kwalifikacji zawodowych i warunkujące dobrą przydatność zawodową i wysoką wydajność pracy oraz satysfakcję;

- kształcenie ustawiczne dorosłych w okresie ich aktywności zawodowej - będą to problemy oświatowe i wychowawcze ludzi pracujących, a szczególnie doskonalenia zawodowego w całym okresie aktywności zawodowej. Ponadto problematyka adaptacji społeczno-zawodowej, identyfikacji z zawodem i z zakładem pracy, stabilizacji zawodowej, stosunków międzyludzkich, humanizacji pracy.

PRACA JAKO PODSTAWOWA KATEGORIA PEDAGOGIKI PRACY. WARTOŚĆ PRACY

Poglądy na pracę ulegały zmianie na przestrzeni wieków. Niewątpliwie jest ona szczególnym rodzajem ludzkiego działania, naturalną i nieodłączną właściwością człowieka. Jest:

- działaniem zmieniającym świat materialny, nastawionym na zaspokojenie potrzeb materialnych i kulturowych, duchowych;

- optymalną możliwością uzewnętrznienia się właściwości osobowych człowieka;

- wartością, dzięki której powstają i powstawać mogą wszystkie inne wartości, w tym także wartości duchowe.

Dzisiejszy sposób myślenia o pracy oparty jest na 3 kontekstach:

- uniwersalistycznym - praca jest wartością uniwersalną, dzięki której powstają i funkcjonują wszystkie inne wartości, jest podstawowym miernikiem wartości człowieka (JP2);

- chrześcijańskim - praca daje poczucie godności osobistej, jest czymś co człowieka uszlachetnia, wzbogaca o nowe wartości (św. Tomasz z Akwinu);

- pragmatycznym - dużą rolę odegrały koncepcje filozoficzne Marksa i Engelsa, znanych materialistów; pokazanie czegoś, co jest użyteczne; praca jako relacja między człowiekiem a światem przyrody, w wyniku której powstaje nowa rzeczywistość; praca jest głównym czynnikiem, który świadczy o wykorzystaniu możliwości życiowych człowieka;

zachodzi wyraźna różnica co do genezy pracy ludzkiej;

różnice w postrzeganiu celu pracy (Kościół: cel metafizyczny, ostateczny);

zbieżność: w każdym przypadku pracę człowieka należy rozpatrywać w aspektach podmiotowym (człowiek jest nie tylko wykonawcą pracy, ale tym, który jest traktowany jako osoba, od której jakość wytwarzanych produktów będzie zależała) i przedmiotowym;

Praca w wielu koncepcjach traktowana jest jako:

- swoista forma stosunku człowieka do przyrody;

- forma więzi między jednostkami ludzkimi;

- forma stosunków społecznych.

Wyróżnia się pracę prostą i złożoną, fizyczną i umysłową, lekką i ciężką.

Praca to typ działania, polegający na przeobrażaniu rzeczywistości, pozwala na lepsze jej poznawanie, a jednocześnie odkrywanie własnych możliwości, dlatego też ważna jest jej rola w rozwoju osobowości.

Praca pozwala na:

- powstanie i potwierdzenie własnej wartości, podmiotowości;

- pobudzanie aktywności i samodzielności ;

- dzięki wymierności efektów jest ważnym źródłem samooceny;

- dzięki pracy rodzi się poczucie użyteczności;

- dzięki pracy rośnie potrzeba współdziałania.

- uczy partnerstwa, dostosowywania się do wymagań społecznych, podlegania ocenie i kontroli.

ważna jest świadomość celu swojej pracy i dostrzeganie jej wartości.

W świadomości społecznej praca spełnia między innymi następujące funkcje:

- ekonomiczna - zdobywanie funduszy, źródło dochodów dla egzystencji naszej i rodziny;

- fizjologiczna - dzięki pracy następuje rozwój sił psychicznych i fizycznych;

- kształcąca - człowiek poszerza swoje kwalifikacje, doskonali je, doskonali umiejętności, praca wyzwala nowe zainteresowania, nową wiedzę;

- społeczna - dotyczy postaw współpracy, uczestnictwa;

- wychowawcza - kształtowanie cech, poglądów, postaw, stosunków interpersonalnych;

- socjalna (powiązana z ekonomiczną) - polega na zaspokajaniu potrzeb psychofizycznych pracowników; organizacja imprez, spotkań integracyjnych, wyjść na imprezy kulturalne;

- dydaktyczna - organizowanie szkoleń, doskonalenie pracowników bądź kandydatów na pracowników;

- produkcyjna - marketing, reklama, wytwarzanie dóbr;

- terapeutyczna (ergoterapia, terapia pracą, terapia zajęciowa).

PODSTAWY ZAWODOZNASTWA, ORIENTACJI I PORADNICTWA ZAWODOWEGO

Praca zawodowa jest jednym z rodzajów pracy.

Zawód - wg Tadeusza Nowackiego - wykonywanie zespołu czynności społecznie użytecznych, wyodrębnionych na skutek społecznego podziału pracy, wymagających od pracownika odpowiedniej wiedzy i umiejętności, powtarzanych systematycznie i będących źródłem utrzymania dla pracownika i jego rodziny.

Pojęcie zawodu stanowi kategorię głównie ekonomiczną-socjologiczną, ale także pedagogiczną, która ma 4 dopełniające się cechy:

- jest układem wyodrębnionych i powtarzanych czynności;

- określa pozycję społeczno-zawodową pracownika;

- stanowi źródło utrzymania;

- wymaga specjalnego przygotowania zawodowego.

Zawód określa miejsce człowieka w społeczeństwie, ale aktualnie nie jest to regułą.

Zawody występujące w danym kraju ujęte są w urzędowe spisy zwane, w zależności od kraju, nomenklaturą (w Polsce), klasyfikacją lub systematyką zawodów.

W obszarze zawodu są bardziej skonkretyzowane specjalności. W Polsce mamy około 2400 zawodów i specjalności. W związku z tym od kilku lat istnieje tendencja do scalania w tzw. grupy zawodów szerokoprofilowych. Obecnie mamy około 200 zawodów i specjalności realizowanych w systemie szkolnictwa zawodowego.

Zawód wyuczony a zawód wykonywany - rozgraniczenie.

Zawód wyuczony - całokształt wiedzy, umiejętności i predyspozycji pracownika, nabytych w szkole i (lub) w praktyce, potwierdzonych posiadanym świadectwem lub dyplomem, umożliwiającym wykonywanie czynności społecznie użytecznych.

Zawód wykonywany - wykonywanie wewnętrznie spójnego zespołu czynności społecznie użytecznych, wynikających z jednostkowego podziału pracy w celu zaspokojenia istotnych potrzeb życiowych.

Ponad 30% pracowników pracuje poza zawodem wyuczonym.

Praca zawodowa - działalność ludzi, organizowana społecznie w taki sposób, aby prowadziła do powstania wytworów społecznie wartościowych i do podnoszenia jakości życia wykonujących ją jednostek.

Wydajność pracy = kwalifikacje + motywacja

Zawodoznastwo - badania nad zawodem i pracą zawodową.

W wąskim znaczeniu: wiedza o zawodach;

W szerokim znaczeniu:

Celem badań zawodoznawczych jest gromadzenie interdyscyplinarnej wiedzy o zawodach, o:

1. zawodach i związanych z nimi pracach (gromadzenie informacji, sprawdzanie danych, badanie specyfiki zawodów, prac nowo pojawiających się, prognozowanie zmian na rynkach pracy);

2. metodach i strategiach badania rynku pracy;

3. wykonawcach jako podmiotach pracy i zawodu (wiedza o psychofizycznych prawidłowościach wyznaczających funkcje ludzi - kto w jakim zawodzie może pracować, pewne predyspozycje);

4. pracodawcach;

5. pracownikach jako podmiotach świadczących profesjonalną pomoc poszukującym pracy bądź zmieniającym zawód (wiedza nt. dworactwa, poradnictwa i orientacji zawodowej);

6. innych podmiotach rynku pracy, jak: działacze polityczni, samorządowi, itd.

Zawodoznastwo tworzy podstawę orientacji zawodowej i poradnictwa zawodowego.

Wanda Rachalska uważa, że preorientacja to „wstęp do właściwej orientacji zawodowej. Preorientacja jest wprowadzeniem w problematykę zawodoznawczą, po której następuje orientacja zawodowa”. Natomiast Bożena Wojtasik definiuje orientację jako „celową, systematyczną i długotrwałą działalność, prowadzącą do trafnego wyboru zawodu. Utożsamia się tę działalność z procesem wychowawczym (wychowanie do wyboru zawodu)”.

Orientacja zawodowa to zatem całokształt zabiegów wychowawczych, spełniających kilka podstawowych warunków:

- czynny, dobrowolny udział jednostki;

- współudział środowisk wychowawczych: domu, rodziny, czasami zakładu pracy;

- systematyczne oddziaływanie w zakresie orientacji i poradnictwa;

- powszechna działalność w zakresie orientacji i poradnictwa;

- wczesne rozpoczynanie działalności orientacyjnej;

- profilaktyczny charakter poradnictwa i orientacji (działalność ta ma chronić przed obraniem niewłaściwych dróg i zawodów).

Zakres działań orientacyjnych:

- wyposażanie w wiedzę o zawodach i drogach zdobywania ich;

- kształtowanie umiejętności samooceny;

- kształtowanie właściwego stosunku do pracy;

- wyrabianie podstawowych umiejętności i sprawności przydatnych w pracy.

Wybór zawodu - rezultat długofalowej pracy orientacyjnej i poradniczej wyrażonej w świadomej decyzji podjętej w wyniku prawidłowej i dojrzałej samooceny, decyzji orzekającej, jaki zawód jest najbardziej odpowiedni, jaką pójść drogą, by uzyskać kwalifikacje niezbędne do wykonywania obranego zawodu.

Co powinno decydować o wyborze zawodu:

- zainteresowania i zamiłowania;

- uzdolnienia;

- zapotrzebowanie społeczne na odpowiedni rodzaj kwalifikacji.

Na zawód ma wpływ:

- rodzina;

- rodzeństwo;

- grupa rówieśnicza.

* nauczyciel i pedagog szkolny - bardzo mały wpływ.

Etapy orientacji zawodowej:

1. okres fantazji stadium rośnięcia, nazywa się etapem preorientacji lub wstępnej orientacji zawodowej (uczniowie klasy 1-3), obejmuje poznanie pracy w wybranych zawodach;

2. drugi podokres stadium rośnięcia - podokres zainteresowań. Jest to etap obserwacyjny. Podczas realizacji przedmiotu technika uczniowie poznają i oceniają różne cechy, własne możliwości i predyspozycje techniczne (klasy 4-6);

3. podokres zdolności, ma tu miejsce orientacja zawodowa I stopnia, skierowana do uczniów 1-2 gimnazjum. Ma ona charakter modułowy, zastosowany głównie w przedmiotach: WOS, technika i informatyka;

4. decyzyjny I stopnia (uczniowie 3 klasy gimnazjum), kończy się egzaminem, który będzie uprawniał do ubiegania się o przyjęcie do szkoły ponadgimnazjalnej. Poradnictwo na tym etapie polega na przekazywaniu uczniom szczegółowych charakterystyk tych zawodów, które stanowią przedmiot ich zainteresowania;

5. orientacji zawodowej II stopnia, polega na wprowadzaniu zajęć o charakterze pro zawodowym. Działania te wspierane są dworactwem zawodowym, opartym na określaniu własnych predyspozycji, cech osobowościowych i możliwości materialnych rodzin (młodzież klasy 1-2 liceum profilowanego lub klasy 1 szkoły zawodowej);

6. decyzyjny II stopnia (uczniowie klasy 3 liceum profilowanego, klasy 2 szkoły zawodowej lub szkoła policealna). Młodzi ludzie stają przed decyzją wyboru studiów, szkoły policealnej lub pracy zawodowej. Na tym etapie należy przede wszystkim ukazać możliwości poszukiwania pracy.

---