Wpływ audiowizualnych środków na zachowania przestępcze i dewiacyjne nieletnich

W ostatnich latach nasilenie się przestępczości młodocianych stanowi poważny problem w naszej kulturze. Przyczyn tego zjawiska można się dopatrywać w wielu dziedzinach życia społecznego. Jedną z podstawowych będzie rozwój biologiczno - psychiczny, a także emocjonalny młodzieży i co za tym idzie podatność na wszelkiego rodzaju propozycje niektórych środowisk. Rozpatrywany niżej etap rozwoju rozciąga się na adolescencję, tj. czas dojrzewania. Jest to okres, kiedy następują widoczne zmiany w organizmie i tak „Chłopcy w wieku 13 - 16 lat i dziewczęta w okresie nieco wcześniejszym, a mianowicie pomiędzy 12 a 15 rokiem życia, przeżywają przełom rozwojowy związany z uaktywnieniem się czynności hormonalnej”. Pojawiają się różnice potrzeb i pragnienień pomiędzy dziewczętami, które chłonne są czułości, a chłopcami kierującymi się popędem, aby odreagować napięcia związane z następującą przemianą. I dopiero w „wieku około 18 - 20 lat następuje zrównoważenie obydwu niedojrzałych pragnień i oczekiwań.” Według Maurice Debesse psychologicznie, dziecko „ujawnia cechy bardziej złożone, ale także wyraźne: wzmożony wpływ uczuciowości na sposób postępowania; szybkie rozszerzenie horyzontu myśli poprzez różnorodne zainteresowania; mniej lub bardziej zaznaczoną interioryzację życia umysłowego,...przyśpieszoną indywidualizację zachowania dzięki zaakcentowaniu różnic zależnych od płci, środowiska i indywidualności.”

Młodzież wykazuje dużą zmienność zainteresowań oraz poglądów. Pojawiają się także upodobania do dyskusji, w których marzenia, uczucia i idealizowanie staje się „dominantą całego życia umysłowego.” Zdarza się, iż młody człowiek z braku akceptacji do rzeczywistości ucieka w wyimaginowany świat wyobraźni. Jednakże wielu nastolatków w tym okresie podejmuje różne role, naśladując swoich idoli, których ciągle zmieniają w zależności od istniejącego w danym momencie stanu emocjonalnego. Jest to zjawisko poszukiwania własnej tożsamości, któremu sprzyja jak podaje John C. Coleman „uniezależnianie się od wpływu autorytetu, zaangażowanie w grupie rówieśniczej czy ogromna wrażliwość na ocenę społeczną.” W ramach teorii socjologicznej okresu dojrzewania pojawiają się jeszcze „wzrost zależności jednostki od innych osób” oraz zmiany środowiska związane ze zmianą szkoły, podjęciem pracy czy rozpoczęciem studiów. Dalej Coleman stwierdza, iż nastolatek przeżywa ciągłe stresy i napięcia związane z rozwojem wewnętrznego „ja” oraz niezgodnymi z jego oczekiwaniami naciskami ze strony społeczeństwa w ramach, którego rozumiemy najbliższe otoczenie tj. rodzinę, wychowawców i nauczycieli w szkole czy środowisko, w którym przebywa.

Rozpatrując wiek dojrzewania należy również zwrócić uwagę na wartości reprezentowane przez społeczność, w której przebywa, a zwłaszcza na konfrontację, czy zgodność ich z potrzebami młodych ludzi. Obserwując rozwój poznawczy można zauważyć żywe zainteresowanie osądzaniem w świetle moralności i polityki. Jak stwierdzili Adelson i O'Neil w swoich badaniach ma to związek z przyjmowaniem „dystansu wobec rzeczywistości faktów i zwiększeniem skali myślenia abstrakcyjnego” oraz częściowej eliminacji „autorytaryzmu wypowiadanych poglądów politycznych.”

Można zaobserwować w tym wieku szczególne zainteresowanie Elektronicznymi środkami audiowizualnymi jak telewizja czy komputer. Młodzież często spędza przed tymi odbiornikami po kilka godzin i jak podaje D. A. Scott „35 miliomów już połknęło haczyk i jak leci ogląda wszystko, co jest nadawane” bez jakiejkolwiek selekcji programów, filmów czy widowisk. Warto wspomnieć, iż w samych Stanach Zjednoczonych w ciągu roku stacje telewizyjne emitują około 400 miliardów scen z przemocą, w tym 20 miliardów to sceny pornograficzne. Takie nasycenie przemocą środków masowego przekazu bardzo silnie wpływa na kształtowanie zachowań młodzieży.

Już wiek dziecięcy poddany jest takiemu działaniu poprzez emisję programów dla dzieci, które posiadają bardzo duży ładunek silnie wpływający na ich świat zmysłowy. Naukowcy z Uniwersytetu w Yale odkryli, iż te dzieci, które oglądają często takie programy są bardziej agresywne i nadpobudliwe niż ich rówieśnicy, którzy spędzają mniej czasu przed telewizją czy komputerem. Z kolei A. Huston i J. Wright z Uniwersytetu w Kansas opisali metody służące przygotowaniu i przekazywaniu informacji wyróżniając:

„1. techniki wizualne, np. cięcia, przemieszczanie się kamery, rozpły­wanie się obrazu i efekty specjalne.

2. techniki dźwiękowe, np. dobór muzyki, efektów akustycznych, dialogowi nakładanie śmiechu,

3. tempo scen i zmiany postaci,

4. ruch fizyczny (akcja),

5. wariacje.

Badacze ci twierdzą, iż komercyjni producenci przyjmują, że aby przykuć uwagę dziecięcego widza, trzeba mu. pokazać szybką akcję, zmiany, gwałtowne ataki, hałas i błazeńską przemoc, ...utrzymują, że producenci, ludzie reklamy i nadawcy programów szeroko wykorzystują przemoc w swoich programach, ponieważ sądzą, że dramatyczne konflikty, zawierające złość, agresję, zagrożenie i podboje, są niezbędne dla utrzymania napięcia i uwagi widza”.

Dalej autor podaje, iż „Pełne agresji wytwory ich wyobraźni nie mieszczą się w granicach zdrowia psychicznego. Fantazja nakłada się na rzeczywistość i po­nownie powraca w świat fantazji. Agresywne zachowanie wydaje się im typowym, a więc i właściwym sposobem rozwiązywania życiowych problemów”.

Według psychologów L. Eron'a i R. Heusmann'a poziom agresji, jaki wykazują ludzie 19 letni jest ściśle związany ze swoimi przeżyciami w wieku 8 lat wynikłymi z częstego oglądania przemocy w środkach masowego przekazu. Skutki są tak dalece idące, że prowadzą do zachowań kryminogennych i antyspołecznych. Natomiast psycholog sądowy S. Samenow wyraził zdanie, iż „nie można resocjalizować kogoś, kto nigdy nie został poddany normalnemu procesowi socjalizacji”.

Należałoby zwrócić uwagę na rolę więzi jednostki ze społeczeństwem. Według Teorii kontroli społecznej Travisa Hirschiego w skład tych więzi wchodzą cztery komponenty, „które chociaż są ściśle powiązane, mogą jednak wywierać niezależny wpływ na zachowanie dewiacyjne”. Należą do nich:

1. Przywiązanie, na które składają się emocjonalne związki jednostki z jej otoczeniem.

2. Zaangażowanie, gdzie jednostka wybiera bardziej opłacalne rozwiązanie.

3. Zaabsorbowanie polegające na umiejętnym wypełnianiu wolnego czasu.

4. Przekonanie wynikające z braku przekonania o konieczności przestrzegania norm.

Istnieje również inna teoria - socjologiczna „anomii” R. K. Mertona, w której źródłem dewiacji jest struktura społeczna, wynikająca z konfliktów i napięć w społeczności. Rozwijając dalej tę teorię B. Urban wskazuje, że „zachowania dewiacyjne powstają w wyniku przystosowywania się jednostek do sytuacji dysharmonii między elementami struktury społecznej. Jednostka ma możliwość wyboru jednego z pięciu typów przystosowania (konformizm, innowacja, rytualizm, wycofanie, bunt), z których właściwie tylko jeden jest czysto niedewiacyjny, a najbardziej szkodliwym jest wycofanie”.

Reasumując należałoby podkreślić, że jeśli nie będzie zmniejszana ilość scen przemocy w środkach masowego przekazu, to przestępczość nieletnich będzie wzrastała, gdyż potrzeby młodych ludzi będą zaspakajane w sposób intensywny i destrukcyjny.

BIBLIOGRAFIA:

1. Sylwia Badora, Danuta Marzec, Janina Kosmala, Komunikacja i podmiotowość w relacjach szkolnych, Częstochowa 2001

2. John C. Coleman, Dojrzewanie, red. Petera E. Bryanta, Andrew M. Colemana, Psychologia rozwojowa, Poznań 1997

3. Maurice Debesse, Etapy wychowania, Warszawa 1996

4. Włodzimierz Fijałkowski, Niewykorzystany dar płci, Kraków 1997

5. Dawid Aleksander Scott, Pornografia. Jej wpływ na rodzinę, społeczeństwo, kulturę, Gdańsk 1995

6. Bronisław Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 2000

Włodzimierz Fijałkowski, Niewykorzystany dar płci, Kraków 1997, s. 11

Sylwia Badora, Danuta Marzec, Janina Kosmala, Komunikacja i podmiotowość w relacjach szkolnych, Częstochowa 2001, s. 12

Maurice Debesse, Etapy wychowania, Warszawa 1996, s.89

Tamże, s. 90

John C. Coleman, Dojrzewanie, red. Petera E. Bryanta, Andrew M. Colemana, Psychologia rozwojowa, Poznań 1997, s. 93

Tamże, s. 93

Tamże, s.102

Dawid Aleksander Scott, Pornografia. Jej wpływ na rodzinę, społeczeństwo, kulturę, Gdańsk 1995, s. 49

Tamże, s. 50

Tamże, s. 51

Tamże, s. 48

Por. Bronisław Urban, Zachowania dewiacyjne młodzieży, Kraków 2000, s. 34

Tamże, s. 32

Tamże, s. 33

2

---