Oświata w Portugalii - sieć szkolna w Portugalii jest scentralizowana i podlega Ministerstwu Edukacji. Można wyróżnić cztery szczeble administracji szkolnej, które odpowiadają za różne typy szkół. Szczebel centralny odpowiada za cały system, regionalny - za szkolnictwo początkowe i średnie, regionalny (Azory) i (Madera) zajmuje się sprawami innych obszarów należących do Portugalii oraz lokalny - funkcjonowaniem placówek, doborem kadry, realizacją programu i wynikami w nauce. Przedszkola podlegają poza Ministerstwem Edukacji, także Ministerstwu Pracy i Pomocy Społecznej. Językiem urzędowym w państwie jest język portugalski.
System szkolnictwa [edytuj]
Przedszkole - nie jest obowiązkowe, uczęszczają tu dzieci w wieku 3-5 lat. Placówki pełnią rolę wstępnego etapu kształcenia na poziomie początkowym. Można wyróżnić trzy struktury organizacyjne przedszkoli:
przedszkola stacjonarne;
przedszkola wędrowne - funkcjonujące na odległych i słabo zaludnionych obszarach wiejskich;
świetlice przedszkolne - funkcjonujące w miastach, gdzie brakuje miejsc w przedszkolach stacjonarnych.
Szkoła podstawowa (ansino básico) jest obowiązkowa, powszechna, bezpłatna i jednolita. Trwa dziewięć lat i obejmuje:
czteroletni cykl nauczania zintegrowanego:
dwuletni cykl kształcenia przygotowawczego;
trzyletni cykl przygotowujący uczniów do podjęcia decyzji o wyborze i kierunku dalszej nauki, a także dający podstawową wiedzę techniczno -zawodową.
Ocenianie na etapie nauczania zintegrowanego jest opisowe, natomiast w dwóch następnych cyklach stosowane są oceny cyfrowe w skali 1-5.
Drugi etap szkoły podstawowej - przygotowawczy, odbywa się w sposób bezpośredni w placówkach stacjonarnych lub pośredni przez kształcenie audiowizualno-telewizyjne, przeznaczone dla uczniów z obszarów wiejskich i słabo zaludnionych.
Po zakończeniu kształcenia w szkole podstawowej, uczniowie otrzymują dyplom, dający wstęp do szkoły średniej.
Obowiązek szkolny w Portugalii trwa dziewięć lat, tj. od 6 do 15 roku życia dziecka.
Szkoła średnia (ensino secundário) oferuje kierunki: ogólny, techniczno - zawodowy oraz zawodowy, trwający 1-4 lata. Ukończenie pierwszego otwiera drogę na studia wyższe. Kierunek techniczny daje możliwość kontynuowania nauki na studiach wyższych nieuniwersyteckich. Zaś szkoły zawodowe uprawniają do podjęcia pracy lub dalszej nauki dającej dyplom.
Na etapie kształcenia średniego istnieje również możliwość edukacji w postaci audiowizualnej lub wieczorowej. Szkołę średnią kończą egzaminy zewnętrzne organizowane przez Biuro ds. Oceniania. Wyniki egzaminów są podstawą do przyjęcia na studia wyższe.
Szkolnictwo wyższe - obejmuje dwa typy szkół wyższych:
uczelnie uniwersyteckie;
uczelnie politechniczne.
Kształcenie uniwersyteckie daje następujące stopnie akademickie:
bacharel - po trzyletnim kształceniu, z programem technicznym, kulturowym, uprawnia do wykonywania określonych zawodów;
licenciado - czteroletni cykl kształcenia, z programem technicznym, kulturowym i specjalistycznym w danej dziedzinie;
mestre - pogłębiona wiedza z danego obszaru naukowego oraz umiejętność prowadzenia badań;
doutor - wysoki poziom kulturowy oraz zdolność prowadzenia badań w konkretnej dziedzinie wiedzy.
Uniwersytety w Portugalii
Reformę szkolnictwa w Hiszpanii rozpoczęto w 1990 roku, obejmując nią kolejne stopnie edukacji. Jej ostatni etap zakończył się w 2000 roku. Wydłużył on obowiązek szkolny o dwa lata - obecnie dotyczy dzieci w wieku od 6 do 16 lat. Zreorganizowano poziomy kształcenia, pozwolono na elastyczne kształtowanie programu i wprowadzono zajęcia przygotowujące do dorosłego życia.
Zarzadząnie szkolnictwem leży w gestii Ministerstwa Edukacji i Nauki. Stopniowo przekazywane jest ze szczebla centralnego do autonomicznych wspólnot, które wiele kompetencji przekazują prowincjom i gminom. Część tylko autonomicznych wspólnot zarządza oświatą samodzielnie. Aby została zachowana jedność systemu kształcenia, na szczeblu krajowym zapadają decyzje dotyczące minimalnych wymagań programowych, ujednolicenia świadectw i dyplomów, ustalenia dotyczące czasu trwania obowiązku szkolnego, poziomów nauczania, cykli i lat kształcenia, warunków promowania. Ponadto dla całego państwa są ustalane wspólne zasady dotyczące minimalnych wymagań, jakie muszą spełniać placówki szkolne (kwalifikacje kadry, liczba uczniów przypadająca na jednego nauczyciela, wyposażenie szkół), obowiązek nauki języka kastylijskiego oraz nauki języków prowincji. Centralnie określana jest polityka subwencji oraz ogólne plany inwestycyjne uwzględniające zamierzenia prowincji w tym zakresie. Kształcenie publiczne jest bezpłatne, a część szkół prywatnych też jest subwencjonowana. Koszty transportu, zajęć pozalekcyjnych, podręczników i materiałów dydaktycznych ponoszą uczniowie.
W każdej szkole za jej administrowanie i sprawy finansowe odpowiada dyrektor. We wszystkich placówkach publicznych są rady szkolne, w skład których wchodzą nauczyciele, rodzice i uczniowie. Rady wybierają dyrektora, określają szkolne regulaminy i warunki przyjęć.
Rok szkolny w przedszkolach i szkołach podstawowych rozpoczyna się w połowie września i kończy w połowie czerwca. W szkołach średnich trwa od 1 października do 30 czerwca.
Nauka religii jest fakultatywna, ale organizowana przez szkoły.
Edukacja przedszkolna
W cyklu kształcenia przedszkolnego wyróżnia się dwa etapy: dla dzieci 0-3 lat i 3-6 lat. Przedszkola nie są obowiązkowe, chociaż placówki publiczne są bezpłatne. Większość publicznych przedszkoli prowadzi tylko zajęcia drugiego cyklu i jest połączona ze szkołami podstawowymi. Programy ogniskują się na trzech dziedzinach wiedzy: tożsamości i niezależności osobistej, środowisku fizycznym i społecznym, komunikowaniu się i kształceniu wyobraźni. Nie istnieje jednak żaden ogólnokrajowy program i rozkład zajęć przedszkolnych.
Szkoła podstawowa
Szkoły podstawowe są sześcioletnie i nauka w nich dzieli się na trzy dwuletnie cykle. Program obejmuje wiedzę o środowisku naturalnym, społecznym i kulturalnym, wychowanie artystyczne i wychowanie fizyczne, matematykę, język kastylijski oraz naukę języka prowincji, języki obce (od 8 roku życia). Oceny osiągnięć ucznia dokonuje się na koniec dwuletnich cykli. Wyjątkowo, i tylko raz w ciągu szkoły podstawowej, może się zdarzyć, że uczeń pozostanie w tym samym cyklu przez dodatkowy rok. Jeśli uczeń nie osiąga zadowalających wyników, nauczyciele mają obowiązek prowadzić z nim dodatkowe zajęcia lub dostosować program do możliwości ucznia.
Przejście do szkoły następnego szczebla jest automatyczne.
Struktura systemu edukacji
We Włoszech w zasadzie już od kilkunastu lat dokonuje się mniejszych lub większych reform szkolnictwa. Ostatnia gruntowna modernizacja systemu edukacji rozpoczęła się w roku 2000. Cześć planów przemian jest jeszcze w fazie przygotowawczej.
Edukacja jest obowiązkowa dla dzieci i młodzieży w wieku od 6 do 14 lat. Dostępne są trzy rodzaje placówek oświatowych: publiczne, prywatne i oparte na nauce w domu. Ogromna większość dzieci uczęszcza do szkół publicznych. Szkoły prywatne i kształcenie w domu są w zdecydowanej mniejszości. System szkolny jest dość scentralizowany. Ministerstwo Edukacji ustala programy nauczania i rozkłady zajęć; mianuje i zarządza kadrą nauczycielską, kierowniczą i nadzorem szkolnym; wyznacza zadania do realizacji i określa egzaminy maturalne (Maturità); rozprowadza środki finansowe; organizuje przeszkolenie i nadzoruje służby odpowiedzialne za inspekcję i wizytowanie. Wobec niemożności efektywnego radzenia sobie z tymi wszystkimi zakresami obowiązków Ministerstwo ceduje niektóre zadania na Prowincjonalną (Regionalną) Dyrekcję ds. Edukacji (Provveditorato agli studi), która stanowi pośredni organ administracyjny działający na szczeblu prowincji. Obok funkcji, które zostały na nich scedowane, dyrektorzy ds. edukacji (Provveditore agli studi) odpowiadają za kierowanie personelem stałym i pomocniczym, rozprowadzając fundusze na działalność bieżącą pomiędzy szkoły i monitorując ich wykorzystanie, jak również kontrolując działalność szkół.
Prawa rodziców
Prawa indywidualne
Rodzice ponoszą odpowiedzialność za edukację swych dzieci, w szczególności w okresie obowiązku szkolnego (w wieku od 6 do 14 lat).
Na mocy Konstytucji Włoch z roku 1948 (Artykuły 30 i 33) rodzice mają całkowitą swobodę wyboru, jeżeli chodzi o edukację. Mogą się opowiedzieć za kształceniem swych dzieci w szkołach publicznych lub prywatnych albo w domu. O ile istnieje pełna wolność wyboru między szkołą państwową a niepaństwową, o tyle wybór spośród różnych szkół państwowych jest ograniczony wówczas, gdy ograniczona jest liczba dostępnych miejsc w szkole. Z reguły poszczególne szkoły i administracja szkolna ustalają kryteria naboru do szkoły, stawiając na pierwszym miejscu odległość od domu dziecka do szkoły. Na szczeblu szkolnictwa podstawowego i pośredniego wybór szkoły jest podyktowany rejonizacją, która określa lokalizację szkoły na podstawie demograficznych charakterystyk każdego obszaru.
Zawsze możliwe jest składanie odwołania od decyzji administracji publicznej (w myśl Artykułu 113 Konstytucji). Z tego względu po odmowie szkoły rodzic (albo uczeń, który osiągnął w sensie prawnym pełnoletność) może złożyć odwołanie od decyzji zarówno do władz administracyjnych odpowiadających za edukację, jak i do sądu administracyjnego. Ustawa daje rodzicom i uczniom prawo do informacji na temat programów i metod nauczania.
Obowiązek szkolny we Włoszech obejmuje dzieci pomiędzy 6 a 15 rokiem życia.
Przedszkole - jest nieobowiązkowe, uczęszczają do niego dzieci w wieku od 3 do 6 lat.
I etap edukacji - szkoła podstawowa trwająca pięć lat.
• Na tym poziomie edukacji dzieci uczą się ogólnych umiejętności obejmujących: język włoski, matematykę, podstawy historii i przedmioty przyrodnicze. W trzecim roku nauki uczniowie powinni rozpoczynać naukę języka obcego, jednak z braku funduszy i nauczycieli języków przygotowanych do pracy z małymi dziećmi, obowiązek ten realizuje tylko ok. 35 proc. szkół. Szkoła podstawowa kończy się egzaminem składającym się z dwóch etapów: pierwszy to napisanie dwóch prac - jednej z języków i ekspresji, drugiej z matematyki i logiki; drugi to egzamin ustny obejmujący wiedzę ze wszystkich przedmiotów nauczanych w szkole. Ocena z egzaminu nie jest brana pod uwagę przy przejściu na następny szczebel szkolny
• II etap edukacji - niższa szkoła średnia trwająca trzy lata.
szkoła średnia pierwszego stopnia (scuola media): trzyletnia, zakończona egzaminem dającym wstęp do szkoły średniej drugiego stopnia
liceum artystyczne (liceo artistico): cztero- lub pięcioletnie Na koniec nauki uczniowie zdają pisemny egzamin z języka włoskiego, języka obcego i matematyki oraz ustny ze wszystkich wykładanych przedmiotów. Sprawdzian ten jest egzaminem państwowym organizowanym przez ministerstwo, ale sprawdzanym w szkole.
• III etap edukacji - nauka w wyższej szkole średniej, trwająca pięć lat. Tylko pierwszy rok w tej szkole jest objęty obowiązkiem szkolnym. Wśród wyższych szkół średnich można wyróżnić kilka typów szkół: humanistyczne, ścisłe, artystyczne i techniczne (początkowo realizują program ogólnokształcący, od trzeciego roku rozszerzony o przedmioty profilowane) oraz trzyletnie szkoły zawodowe. W ostatnich latach zrezygnowano z precyzyjnego określania programów zawodowych na rzecz przedmiotów ogólnozawodowych, aby dostosować absolwentów do potrzeb rynku pracy i zapewnić ich mobilność. Nauka w wyższych szkołach średnich zakończona jest egzaminem państwowym, (od 1997 r. nie nazywa się on maturą).
Składa się on z trzech egzaminów pisemnych i jednego ustnego. Pierwszy egzamin pisemny to wypracowanie z języka włoskiego, drugi - test w języku obcym, składający się z pytań z różnych dziedzin wykładanych w szkole (na oba te egzaminy arkusze przygotowywane są na zlecenie ministerstwa). Trzeci pisemny przygotowywany jest przez nauczycieli danej szkoły i obejmuje zakres przedmiotów profilowanych wykładanych w szkole. Po jego zdaniu młodzi Włosi mogą się ubiegać o przyjęcie na studia. Egzamin ustny obejmuje wszystkie przedmioty z ostatniego roku nauki (nie tylko profilowane). W skład komisji egzaminacyjnej wchodzą: przewodniczący przysyłany odgórnie, czterech nauczycieli i czterech egzaminatorów zewnętrznych. Przebieg egzaminów nadzoruje powołany przez ministra edukacji Narodowy Instytut Oceniania w Edukacji.
W szkołach średnich obowiązuje skala ocen od zera do dziesięciu. Oceny pozytywne zaczynają się od szóstki. Za egzamin końcowy można otrzymać w sumie 100 pkt.: po 15 pkt. za każdy z trzech pisemnych, 35 pkt. za ustny oraz 20 pkt. łącznie za wyniki na świadectwach z ostatnich trzech klas.
System rekrutacji na studia wyższe jest bardzo zróżnicowany. Ostatnio proponuje się odejście od egzaminów wstępnych, jednak wciąż większość uczelni przeprowadza testy.
System szkolnictwa wyższego we Włoszech można podzielić na dwa odrębne sektory: uniwersytecki i pozauniwersytecki. W ramach pierwszego z nich funkcjonuje obecnie 77 szkół wyższych, w tym: 51 tradycyjnych uniwersytetów, 13 uniwersytetów prywatnych, 2 uniwersytety dla obcokrajowców, 5 państwowych instytutów uniwersyteckich, 3 państwowe instytuty politechniczne oraz 3 inne szkoły wyższe. Najstarszą wyższą uczelnią we Włoszech jest Uniwersytet w Bolonii, którego datę powstania trudno jednoznacznie ustalić, aczkolwiek najczęściej podaje się rok 1088.
Ustawa z 1999 r. dokonała głębokiej reformy struktury studiów i wdrożyła system punktowy. Za cały rok akademicki pracy student może otrzymać ok. 60 punktów. Studia uniwersyteckie obejmują obecnie trzy cykle kształcenia. Pierwszy z nich wymaga zdobycia 180 punktów, co zwykle trwa trzy lata. Ukoronowaniem tego etapu jest otrzymanie stopnia akademickiego "laurea" (L). Drugi cykl, wymaga zgromadzenie dalszych 120 punktów i kończy się uzyskaniem stopnia specjalizacji "laurea specialistica" (LS).
Do trzeciego cyklu edukacji uniwersyteckiej należą studia doktoranckie, trwające obecnie 3-4 lata. Rekrutacja na nie odbywa się poprzez konkurs, do którego dostęp mają posiadacze stopnia LS lub równoważnej kwalifikacji akademickiej, uzyskanej za granicą i uznanej przez dany uniwersytet w ramach obowiązujących porozumień międzynarodowych.
We włoskim szkolnictwie uniwersyteckim można wyróżnić 5 kategorii pracowników akademickich: profesorowie zwyczajni, profesorowie stowarzyszeni, profesorowie kontraktowi oraz lektorzy języków obcych. Ponadto, w ramach bilateralnych porozumień pomiędzy uczelniami zatrudnia się także wykładowców zagranicznych. Roczny obowiązek dydaktyczny wynosi minimum 250 godzin. Pracowników na pełnym etacie uniwersyteckim obowiązuje zakaz prowadzenie jakiejkolwiek innej działalności zawodowej. Najwyższym jednoosobowym ciałem zarządzającym w uniwersytecie jest Rektor, a ciałami kolegialnymi - Senat Akademicki i Rada Zarządzająca.
Sektor pozauniwersytecki obejmuje instytucje szkolnictwa wyższego oferujące edukację zarówno w formie krótkich studiów pomaturalnych, jak i studiów technicznych trwające maksymalnie do 4 semestrów. W skład tego sektora wchodzą również akademie sztuki i konserwatoria muzyczne, a ponadto szkoły wojskowe i policyjne. W przeciwieństwie do wielu innych krajów "Piętnastki" we Włoszech nie działają szkoły wyższe oferujące krótkie nauczanie zawodowe.
Niepełnosprawni we Włoszech
We Włoszech zapewnienie osobom niepełnosprawnym odpowiednich i wystarczających kwalifikacji zawodowych leży w gestii władz regionalnych. Władze te są zobligowane do zapewnienia osobom niepełnosprawnym, które nie mogą uczestniczyć w szkoleniach zawodowych dla osób pełnosprawnych, minimum przeszkolenia zawodowego. Część funduszy władz lokalnych przeznacza się na szkolenia w zakładach pracy oraz na praktyki zawodowe.
Informacje, opracowane na podstawie referatu, wygłoszone podczas seminarium Southern Europe Disability Committee, które odbyło się w Rzymie w dniach 13-15 czerwca 2002 r.
W pierwszej połowie lat 60. osoby niepełnosprawne były kształcone w specjalnych szkołach lub ośrodkach zamkniętych - tak, jak to miało miejsce w całej Europie. W 1968 roku po tzw. "Gorącej Jesieni dla Związków Zawodowych" organizatorzy specjalnych instytucji dla osób niepełnosprawnych przekonali rodziców do zabrania swoich dzieci z tych miejsc (które tak naprawdę były uważane za "getta") i zapisania ich do szkół, dostępnych dla wszystkich. Instytucje te przestały po prostu istnieć.
Akt nr118/71 ustalił, że uczniowie niepełnosprawni mają wypełnić obowiązek szkolny w placówkach powszechnych. Wyjątek stanowią osoby niewidome, głuche, upośledzone psychicznie.
W 1977 roku Akt nr 512 ustalił zasadę, nakazującą wszystkim uczniom niepełnosprawnym szkół podstawowych i średnich w wieku 6-14 lat uczęszczać do normalnych szkół. Nauczyciele byli jednak zobligowani do przygotowania programu kształcenia, który miał być wspomagany przez odpowiedzialnego metodyka, lokalne władze i oddziały zdrowia.
W 1987 roku Sąd Konstytucyjny wydał orzeczenie nr 215 uznając, że uczniowie niepełnosprawni mają także obowiązek kontynuowania nauki w szkołach średnich (nawet uczniowie z przewlekłą niepełnosprawnością). Sąd nałożył też na wszystkie władze w to zaangażowane (zgodnie z ich kompetencją) obowiązek zapewnienia usług, wspierających szkolną integrację.
Wydalenie osoby niepełnosprawnej ze szkoły jest obecnie zakazane przez prawo i może być w mediach potraktowane jako publiczny skandal. Parlament, rząd, urzędy coraz bardziej dążą do zapewnienia lepszych warunków i pełnej integracji osób niepełnosprawnych.
Stowarzyszenia osób niepełnosprawnych, ich rodziny i opinia publiczna stale zwracają uwagę, by szkoły, które uzyskały autonomię, nie zaczęły zachowywać się jak przedsiębiorstwa komercyjne, dążące do zmniejszenia kosztów utrzymania uczniów niepełnosprawnych.
Różnice między prywatną edukacją, która jest efektywna, lecz trudno dostępna, i publiczną edukacją, która jest dostępna, lecz mało efektywna, stają się coraz większe. Dlatego założenia włoskiego systemu edukacji są kwestionowane.
Z danych Europejskiego Centrum Edukacji wynika, że we Włoszech jest ponad 2 mln analfabetów. Większość z nich mieszka na południu kraju.
Prywatne instytucje, partie polityczne i organizacje religijne rozwijają nieformalny system edukacji dorosłych. Te inicjatywy mają na celu redukowanie kulturowych i edukacyjnych luk pozostawionych przez edukację publiczną.
W niedawnej przeszłości zadanie tworzenia systemu edukacyjnego dla dorosłych zostało powierzone Edukacyjnym Centrom dla Dorosłych. Centra te miały formować system łączności pomiędzy szkołą, edukacją i pracą, zgodnie z zarządzeniem Ministra Edukacji nr 455/97. Od niedawna są przekształcone w Ustawiczne Centra Terytorialne i służą osobistemu, społecznemu i kulturowemu rozwojowi ludzi potrzebujących przekwalifikowania i powiększenia zawodowej mobilności.