Polityka fiskalna

1. Zadania polityki fiskalnej

W tradycyjnym ujęciu polityka fiskalna oznacza decyzje rządu dotyczące wydatków i podatków. Tak rozumiana polityka fiskalna spełnia dwie podstawowe funkcje: zapewnia finansowanie i kształtowanie wydatków publicznych z jednej strony oraz zapewnia funkcjonowanie systemu podatkowego, gromadzącego środki na ten cel, z drugiej. Współcześnie zakres celów stawianych przed polityką fiskalną jest znacznie szerszy. Wykorzystuje się ją bowiem jako czynnik oddziaływania na aktywność podmiotów gospodarczych i kształtowanie ogólnej koniunktury. Polityka fiskalna, stanowiąc integralny element interwencjonizmu państwowego, powinna zapewnić realizację następujących celów:

1. pełne zatrudnienie - walka z bezrobociem stanowi kluczowy cel polityki fiskalnej,
2. stabilizacja cen i walka z inflacją,
3. wzrost gospodarczy,
4. równowaga bilansu płatniczego,
5. sprawiedliwość społeczna i eliminacja ubóstwa,
6. efektywny podział zasobów ekonomicznych i ochrony środowiska.

Realizacja wymienionych celów wymaga użycia określonych instrumentów. Ogólnie rzecz biorąc, instrumentarium polityki fiskalnej stanowią podatki i wydatki rządowe. Najważniejszymi jednak instrumentami polityki fiskalnej są:

1. Polityka kredytowa (inwestycyjna). W okresie kryzysu zadaniem państwa jest stymulowanie popytu, co można osiągnąć przez wzrost inwestycji. Inwestycje będą wzrastały wtedy, gdy przedsiębiorcy uzyskają w bankach kredyty na korzystnych warunkach. Sprzyjać temu może określona polityka państwa, polegająca na obniżeniu stopy procentowej, obniżeniu rezerwy bankowej w bankach komercjalnych lub obniżeniu stopy redyskontowej stosowanej przez bank centralny wobec banków komercjalnych. Tego rodzaju operacje prowadzone przez rząd określa się jako operacje na otwartym rynku kredytowym.

2. Polityka podatkowa i zasada przyspieszonej amortyzacji. W okresie kryzysu państwo obniża stopę podatkową, by w rękach przedsiębiorców pozostawić większą ilość środków pieniężnych, którą mogliby oni przeznaczyć na inwestycje. Zasada przyspieszonej amortyzacji polega na tym, że państwo skraca okres amortyzacji, co w efekcie oznacza sztuczne zwiększenie kosztów i zmniejszenie zysków przedsiębiorców. Zmniejszenie podstawy opodatkowania oraz dodatkowo zmniejszanie stopy podatkowej powoduje, iż przedsiębiorcy dysponują większymi zasobami pieniężnymi, które mogą przeznaczyć na inwestycje. W okresie rozkwitu państwo postępuje w tej sprawie wręcz odwrotnie;

3. Polityka pieniężna. Ma na celu wzmocnienie działania trzech wymienionych instrumentów. Polega ona na sterowaniu poziomem emisji pieniądza papierowego. W okresie kryzysu państwo, dążąc do zwiększenia popytu, który jest za niski w stosunku do podaży towarów i usług na rynku, stara się zwiększyć emisję pieniądza. Manewr ten grozi niebezpieczeństwem pojawienia się inflacji. Oznacza to, iż zwiększenie emisji pieniądza spowodowałoby tylko wzrost cen, gospodarka zaś nadal pozostałaby w stanie kryzysu. W fazie rozkwitu państwo hamuje emisję pieniądza papierowego;

4. Planowanie gospodarcze. W gospodarce rynkowej planowanie gospodarcze ma charakter indykatywny (nie dyrektywny). Specjalne służby planistyczne, opracowując krótko- i długoterminowe plany, wskazują przedsiębiorstwom i organom państwowym warunki niezbędne do utrzymania równowagi gospodarczej. Planowanie to ma najczęściej charakter wieloletnich programów, np.4-, 5- czy 6-letnich, z wyraźnie określonymi priorytetami gospodarczymi. Najbardziej rozwinięte planowanie gospodarcze o takim charakterze występuje we Francji;

5. tworzenie silnego sektora publicznego. Sektor publiczny obejmuje urzędy oraz przedsiębiorstwa państwowe, federalne, stanowe, wojewódzkie, miejskie (municypalne) itd. Przedsiębiorstwa państwowe najczęściej tworzono wtedy, gdy prywatny business nie chciał inwestować w określone dziedziny życia gospodarczego ze względu na niską rentowność. Ponieważ chodziło tutaj o kolej, wodociągi, telefony, pocztę i telegraf czy o gazociągi, tj. dziedziny gospodarki niezbędne do normalnego funkcjonowania społeczeństwa, więc musiało wkroczyć państwo bądź władze regionalne czy municypalne, tworząc własne przedsiębiorstwa użyteczności publicznej. Sektor publiczny to nie tylko przedsiębiorstwa publiczne, ale i potężne centrum polityczno-gospodarcze, które może określać politykę makroekonomiczną, koordynując tym samym funkcjonowanie gospodarki.

Współczesne gospodarki rynkowe są nękane przez cztery plagi: inflację, bezrobocie, deficyt budżetowy i recesję (brak wzrostu gospodarczego). Te wzajemnie powiązane zjawiska nie omijają i naszej gospodarki. Według ocen międzynarodowych kół finansowych i gospodarczych, Polska jest wprawdzie najbardziej zaawansowana w procesie przekształcania ustroju gospodarczego i ma najbardziej prężną gospodarkę spośród krajów wychodzących z systemu planowo-nakazowego, jednak nadal ma kłopoty z deficytem budżetowym i inflacją.

2. Budżet państwa i jego składowe

Budżet państwa - to zestawienie przewidywanych dochodów i wydatków, uchwalane co roku przez parlament w formie ustawy budżetowej. Podmiotem budżetu państwa jest rząd, który przygotowuje zestawienie przewidywanych dochodów oraz wydatków państwa w danym roku kalendarzowym. Preliminarz ten jest zatwierdzany przez parlament, który przekształca go w ustawę budżetową. Upoważnia ona i zobowiązuje rząd do pozyskiwania dochodów oraz dokonywania wydatków budżetowych. Umożliwia zasilenie środkami finansowymi instytucji budżetowych, co warunkuje ich działanie. Obecnie w sferze budżetowej zatrudniony jest co czwarty pracujący Polak. Uposażenia tej sfery są wypłacane dzięki podatkom płaconym przez innych. Jeśli więc mówimy o brakach w budżecie, to wynikają one z braku wpływów, których nie starcza na pokrycie niezbędnych wydatków, a są one znaczne, skoro co trzeci złoty z polskiego produktu krajowego brutto (PKB) wydatkowany jest przez budżet.

Produkt krajowy brutto (PKB) - to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze (ziemia, kapitał, praca i przedsiębiorcy), zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.

Przygotowując budżet, rząd musi przestrzegać czterech następujących zasad:

1. Zasada zupełności wymaga, by budżet był zestawieniem wszystkich, a nie tylko niektórych dochodów i wydatków państwa.

2. Zasada jedności żąda, by budżet tworzył jedną całość, tak by wszystkie dochody i wydatki były ujęte w jednym zestawieniu. Sprzeczne z tymi dwiema zasadami są tzw. budżety nadzwyczajne lub specjalne.

3. Zasada jawności ma aspekt formalny i materialny. Jawność formalna wymaga, by budżet, sposób jego uchwalania i kontrola realizacji były znane opinii publicznej. Jawność materialna (przejrzystość) nakłada na tworzących budżet obowiązek takiego jego ułożenia, by każdy obywatel mógł sobie na tej podstawie wyrobić opinię o faktycznym stanie finansów państwa. (jedyny wyjątek od zasady jawności budżetu mogą stanowić fundusze dyspozycyjne i tajne, których utworzenie uzasadnia racja stanu). Jeśli budżet państwa ma być jawny w znaczeniu materialnym, to nie może się ograniczać do zestawienia ogólnych sum, lecz musi specyfikować wydatki i dochody każdej z państwowych agend, obejmujących zwykle swym oddziaływaniem znaczny zakres spraw.

4. Najtrudniejsza do zrealizowania jest zasada realności budżetu, wymaga bowiem od jego twórców umiejętności dokładnego oszacowania przyszłych dochodów i wydatków.
   Można mówić o trzech następujących funkcjach budżetu:
   - Gromadzenie dochodów oraz dokonywanie wydatków, związanych z utrzymaniem agend państwa i kosztem usług, które państwo świadczy bezpłatnie lub częściowo odpłatnie;
   - Zmniejszanie nierówności w dochodach poszczególnych grup społecznych, wynikających przede wszystkim z działania mechanizmu rynkowego i konkurencji na rynku pracy.

- Dążenie do równowagi gospodarczej i możliwie wysokiego poziomu zatrudnienia, co sprzyja tworzeniu warunków możliwie równomiernego rozwoju gospodarczego.

3. Deficyt i nadwyżki budżetowe

Państwo może, dzięki środkom budżetowym, wspierać proces transformacji ustrojowej i sprawność rozwijającego się mechanizmu rynkowego, ale nie może finansować takich działań gospodarczych i takich podmiotów, które nie rokują efektywnego wykorzystania pomocy w celu znalezienia sobie miejsca na konkurencyjnym rynku i uzyskania rentowności. Środki budżetowe przeznaczone na zakupy, np. uzbrojenia, zaopatrzenia dla wojska, surowców strategicznych, na pomoc dla rolnictwa, zasiłki i zapomogi, mogą mieć istotny wpływ na kształtowanie popytu inwestycyjnego i konsumpcyjnego, a poprzez to - na wzrost produktu krajowego brutto, wielkość zatrudnienia itd. Nie mogą jednak - i to jest właśnie problem związany z ingerencją państwa w życie gospodarcze - przyczyniać się do wzrostu inflacji. Zagrożenie nią stwarza nadmierna szczodrość budżetu, nie poparta odpowiednio wysokimi dochodami, pozyskiwanymi ze zdrowej części gospodarki, ale powiększaniem deficytu budżetowego. Deficyt budżetowy to część wydatków budżetu, która nie ma pokrycia w dochodach budżetowych. Wyrównanie deficytu mogą umożliwić zgromadzone wcześniej rezerwy lub dług publiczny - czyli suma nie spłaconych przez państwo pożyczek w bankach krajowych lub zagranicznych oraz pożyczek od jednostek gospodarczych i ludności, zaciąganych np. przez sprzedaż obligacji państwowych.
Zbyt silny drenaż podatkowy rentownej części gospodarki przez system fiskalny prowadzi z reguły do utraty przez nią zdolności rozwojowych, co w rezultacie zmniejsza wpływy do budżetu.

Budżet państwa w krajach o gospodarce rynkowej uzyskuje dochody z trzech źródeł:
- Własności publicznej
- podatków i opłat - łącznie ze składkami na ubezpieczenia społeczne, płaconymi przez pracodawców i pracobiorców,
- pożyczek (dług publiczny).

Majątek, będący własnością publiczną można podzielić na cztery kategorie: Służący organom władzy i administracji; służący publicznym instytucjom usługowym (szkoły, szpitale, domy pomocy społecznej itp.), stanowiący infrastrukturę techniczną kraju (mosty, drogi, lotniska, kanały, porty, radiostacje itp.), zaangażowany w zarobkowej działalności gospodarczej (przedsiębiorstwa państwowe, akcje, a także obligacje krajowych i zagranicznych przedsiębiorstw oraz instytucji finansowych, np. PKO).
Majątek służący organom władzy i administracji oraz publicznym instytucjom usługowym nie przynosi państwu dochodów, a wręcz przeciwnie - wywołuje koszty związane z jego utrzymaniem. Majątek stanowiący infrastrukturę może, ale nie musi, przynosić dochody; przynosi je, gdy państwo, pobiera opłatę za korzystanie np. z autostrad czy kanałów. Istotne znaczenie dla wielkości dochodów budżetowych ma natomiast majątek zaangażowany w działalność zarobkową. Najważniejszym źródłem dochodów budżetu państwa są przede wszystkim podatki. Podatnikami są osoby fizyczne lub prawne, na które został nałożony obowiązek podatkowy.

4. Podatki - czym są i jakie są rodzaje podatków

Podatek - jest to przymusowe, bezzwrotne, powszechne i nieodpłatne świadczenie pieniężne przekazywane przez podatnika na rzecz budżetu państwa. Podstawą pobierania podatku są obowiązujące na terenie danego kraju przepisy prawa. Podatnikiem - jest osoba fizyczna lub osoba prawna, która płacąc podatek zwiększa ponoszone przez siebie koszty lub pomniejsza swoje przychody. Obok pojęcia podatnik występuje pojęcie płatnik, które oznacza osobę fizyczną lub osobę prawną, która przekazuje kwotę podatku do budżetu. Podatki mogą być nakładane na:

- Dochód, czyli podatki pobierane od płac, odsetek, rent, zysków,

- Wydatki, czyli podatki nakładane na dobra i usługi, które ludzie kupują,

- Majątek, czyli podatki przenoszące część wartości majątku posiadanego przez ludzi na rząd.

Typy opodatkowania

Podatki są zazwyczaj klasyfikowane jako bezpośrednie i pośrednie.
Podatki bezpośrednie, czyli płacone przez podatnika z określonego tytułu (posiadania majątku, dochodów, itp.). w Polsce do podatków bezpośrednich należą:
¨ Podatek dochodowy od osób fizycznych
¨ Podatek dochodowy od osób prawnych
¨ Podatek rolny
¨ Podatek leśny
¨ Podatek od nieruchomości
¨ Podatek od spadków i darowizn
¨ Podatek od posiadanych psów
Podatki pośrednie czyli płacone w cenie kupowanego towaru. W Polsce do podatków pośrednich zaliczamy:
¨ Podatek od towarów i usług (VAT)
¨ Akcyzę
¨ Podatek od gier

Podatki są proporcjonalne jeżeli wszyscy podatnicy płacą ten sam odsetek swoich dochodów (wydatków lub majątku) w postaci podatku. Podatek od zysków spółek jest przykładem podatku proporcjonalnego. Podatek progresywny jeżeli osoby z wyższymi dochodami płacą jako podatek większy procent swoich dochodów. Dochód podlegający opodatkowaniu przedstawiony jest w formie przedziałów: im wyższy przedział wartości, tym wyższa stawka podatkowa. W Polsce stopa podatkowa 20%, 30% i 40% została przyjęta w ustawie z dnia 26 lipca 1991 r. O podatku dochodowym od osób fizycznych. Podatki regresywne są przeciwieństwem podatków progresywnych: wraz ze wzrostem dochodu, nakładane są coraz niższe procentowe stawki podatkowe. Ludzie o wyższych dochodach płacą mniejszy procent swoich dochodów jako podatki niż ludzie o niższych dochodach. Każdy płaci taką samą sumę podatku (akcyzy), kiedy kupuje benzynę, papierosy, napoje alkoholowe. Ale suma ta ma większy udział w dochodach ludzi nisko uposażonych niż w dochodach ludzi bogatych. Można też podatki podzielić inaczej. Będą to wtedy: Podatki zasilające budżet centralny czyli podatki dochodowe, VAT i akcyza. Podatki zasilające budżety samorządu terytorialnego (gmin i powiatów), czyli podatek rolny, leśny, podatek od nieruchomości, spadków i darowizn, podatek od środków transportu oraz podatek od psów. Od dwóch lat podatek od środków transportu, zasilający budżety gmin (tzw. podatek drogowy), wliczony jest w cenę paliwa. W ten sposób stał się podatkiem pośrednim, a jeszcze niedawno był podatkiem bezpośrednim, płaconym od zarejestrowanego pojazdu. Gminy partycypują także w podatkach dochodowych. Otrzymują 16%.wpływów z podatku dochodowego od osób fizycznych, zamieszkałych na jej terenie oraz 5% wpływu z podatku dochodowego od firm zarejestrowanych w gminie. W nowoczesnych systemach podatkowych rośnie znaczenie podatków pośrednich, szczególnie podatku od wartości dodatniej (VAT), a zmniejszania się znaczenia podatków bezpośrednich. W Polsce istnieje szereg innych obligatoryjnych obciążeń finansowych, które nie są zaliczane do podatków. Najważniejsze - to składki na ubezpieczenia społeczne oraz na fundusz pracy, obciążające pracodawców i pracowników (naliczane od wysokości wynagrodzenia brutto) i opłaty skarbowe, zasilające kasy gmin.

Rodzaje podatków

Podatek dochodowy od osób fizycznych. Podatek ten zwany jest popularnie PIT (Personal Income Tax). Obowiązuje od roku 1992. Każdego roku określane są stawki i progi podatkowe, które zmieniają się wraz z inflacją. Ustawę w ciągu 8 lat zmieniano aż 38 razy. Podstawę opodatkowania stanowi dochód, czyli różnica między przychodami a kosztami ich uzyskania

Podatek dochodowy od osób prawnych. Popularnie zwany jest podatkiem korporacyjnym. Przedmiotem opodatkowania jest zysk, osiągany przez firmy mające różną formę prawną (spółki z.o.o. przedsiębiorstwa państwowe, spółki akcyjne, grupy kapitałowe). Podatku tego nie płacą gospodarstwa rolne i leśne, chyba że prowadzą tak zwane działy specjalne (np. przykład szklarnie), nie są też nim objęte dochody kościelnych osób prawnych (na przykład spółek założonych przez Kościół), samorządów terytorialnych, spółdzielni mieszkaniowych. Stawka podatku jest jednolita dla wszystkich i nie zależy od wysokości osiąganego zysku. Przewiduje się stopniowe obniżanie stawek podatku dochodowego

Akcyza. Jest to podatek pośredni, obciążający konsumpcję. Pobierany od przedsiębiorcy, który wartość akcyzy dolicza do ceny płaconej przez konsumenta. Akcyza znana była już w czasach starożytnych. W Polsce, podobnie jak w całej Europie, akcyza naliczana jest przede wszystkim od:

- benzyny i oleju napędowego (1 l benzyny bezołowiowej obciążony jest akcyzą w wysokości 1,4 zł)

- spirytusu i alkoholi (półlitrowa butelka wódki zawiera akcyzę w wysokości ok. 15 zł)

- papierosów (paczka papierosów zagranicznych obciążona jest akcyzą 2,1 zł).

Akcyzą obciążone są także inne towary, np. broń myśliwska, pistolety gazowe, sprzęt elektroniczny powszechnego użytku, sól, futra, perfumy, opakowania z tworzyw sztucznych, łodzie żaglowe, samochody osobowe o pojemności ponad 2000 ccm, karty do gry. Akcyza jest źródłem znacznych dochodów budżetowych. Pozwala też ograniczać konsumpcję niektórych towarów, które państwo uznaje za „niepożądane” (alkoholu, papierosów) lub oszczędnie gospodarować produktami (np. benzyną).

Podatek od towarów i usług (VAT) (podatek od wartości dodanej). VAT jest to podatek nałożony na przyrost wartości produktu przerabianego i sprzedawanego przez kilka firm Firma od należnego podatku odlicza podatek już zapłacony przy zakupie surowców, materiałów, usług itd. Do fiskusa firma odprowadza jedynie różnicę. VAT może być pobierany dwoma sposobami - tzw. kredytem podatkowym lub tzw. techniką fakturową. Sposób pierwszy, stosowany we wstępnym okresie funkcjonowania VAT, polegał na opodatkowaniu różnicy między wartością sprzedaży a wartością zakupywanych surowców i usług. Obecnie powszechnie stosowana jest metoda fakturowa. Polega ona na opodatkowaniu całości sprzedaży. W Polsce VAT stosowany jest od lipca 1993 roku. Płacą go firmy, których roczny obrót (czyli wartość sprzedanych towarów i usług) jest większy niż 80 tys. złotych. Z podatku zwolnione są gospodarstwa rolne, a także nieprzetworzone produkty rolnicze (np. mięso, surowce mleczarskie). Podstawowa stawka VAT wynosi w Polsce 22%. Na niektóre produkty i usługi stawki są obniżone i wynoszą 7 lub 0%.

Podatek obrotowy. Jest to podatek, jaki płacą osoby fizyczne i osoby prawne prowadzące działalność gospodarczą w zakresie produkcji, handlu i usług. Podatek ten w Polsce jest zastąpiony podatkiem od wartości dodanej (VAT).

Podatek od nieruchomości. Płacą go podmioty gospodarcze z tytułu posiadanych budynków, budowli i gruntów. Obciąża on koszty działalności podmiotu.

Podatek od własności. Płacą go osoby fizyczne od posiadania gruntów, budynków (wykupionych mieszkań w blokach).

Podatek od płac. Płacą go osoby fizyczne w 1992 i 1993 roku w wysokości 20% od rocznej wartości wynagrodzeń do wysokości 64 800 000 zł; 30% od nadwyżki rocznych wynagrodzeń ponad 64 800 000 do 129 600 000 zł. Od rocznych wynagrodzeń ponad 129 600 000 zł od tej nadwyżki 40%. W 1996 r. - 21% do 16.380 zł; 33% od nadwyżki 16. 380 - 32.760 zł; 45% od rocznych wynagrodzeń ponad 32. 760 zł. Koszty uzysku 372 zł; ulga 165,60 zł; miesięcznie 13,80 zł. W 1997 r. - 20%; 32% i 44%. W 1998 r. - 19%; 30% i 40%.

Podatek zryczałtowany. Jest to stały podatek dający taką samą wielkość wpływów podatkowych przy każdym poziomie dochodu narodowego.

Wpływ podatków na funkcjonowanie gospodarki

Rząd wykorzystuje system podatkowy dla wielu celów. Podstawowym celem jest zaopatrzenie rządu w pieniądze, jakich potrzebuje on na zapłacenie za wiele usług, których dostarcza. Podatki mogą być wykorzystywane do kontrolowania wielkości wydatków w gospodarce, np. kiedy nadmierny popyt powoduje wzrost cen. Podniesienie podatku dochodowego zmniejsza możliwości nabywcze ludzi. Ważnym zadaniem systemu podatkowego jest zmniejszenie nierówności w dystrybucji dochodu. W stosunku do grup ludności o wyższym dochodzie mogą być stosowane wyższe stopy podatkowe. Podatki mogą również być wykorzystywane, aby chronić przemysł przed zagraniczną konkurencją. Taryfy celne są formą opodatkowania. Jeżeli rząd pragnie zmniejszyć konsumpcję pewnych dóbr, np. papierosów, wódki, to może nałożyć na nie wysoki podatek. Progresywny podatek dochodowy zmniejsza nierówności w dystrybucji dochodu. Dzieje się tak dlatego, że ludzie z wyższymi dochodami płacą większą część swoich dochodów w postaci podatków. Uważa się powszechnie, że jest to najsprawiedliwszy sposób rozkładania na społeczeństwo ciężarów podatkowych.
Progresywne podatki dochodowe są jednak niekiedy przedmiotem krytyki, gdyż mogą one powstrzymać ludzi przed cięższą pracą, podejmowaniem bardziej odpowiedzialnej pracy lub inwestowaniem w ryzykowne przedsięwzięcia. Jest to spowodowane faktem, że wszelkie dodatkowe dochody opodatkowane są coraz wyższymi stawkami podatkowymi. Podatek od wartości dodanej (VAT), akcyzy od benzyny, papierosów oraz napojów alkoholowych zwiększają sumy pieniędzy przeznaczone dla rządu. Popyt na te dobra jest nieelastyczny, czyli wzrost stawki podatkowej nie ma wielkiego wpływu na kupowane ilości. Podstawowy problem z podatkami od wydatków konsumpcyjnych polega na tym, że podwyżka stawek podatkowych powoduje wzrost cen. To z kolei wzmagać może żądania płacowe i prowadzić do wzrostu tempa inflacji. Następna wada podatków od wydatków konsumpcyjnych - jak już wcześniej stwierdzono - polega na tym, że zabierają one większą część dochodów ludności uboższej. Celem podatków od majątku i kapitału jest zmniejszenie nierówności majątkowych. Opodatkowanie majątku stwarza problemy, kiedy ma on formę ziemi, budynków, dzieł sztuki, biżuterii. Jeżeli te rzeczy od wielu lat są w posiadaniu rodziny, to mogą być kłopoty z oszacowaniem ich rynkowej wartości dla celów podatkowych. Pobieranie podatku od majątku może zachęcać niektórych ludzi raczej do wydawania niż oszczędzania. Skutki ekonomiczne wywołane przez podatki w dużej mierze zależą od krańcowej (w przeciwieństwie od przeciętnej) stawki podatku.
Krańcowa stopa podatku jest to procent wszelkiego dodatkowego dochodu, który płacony jest w postaci podatku. Przeciętna stopa podatku jest to procent całkowitego dochodu, który płacony jest w postaci podatku. Ustalane jest przez podzielenie wszystkich płaconych podatków przez całkowity dochód podlegający opodatkowaniu.

---