Wykład 8. Dezagraryzacja obszarów wiejskich w Polsce. Zmiana relacji między rolnictwem i społeczeństwem
Jakie scenariusze rozwoju są rekomendowane dla rozwoju Europy do roku 2010?
Wszystkie one nie zawierają kategorii wieś. Sformułowano 5 scenariuszy, przez zespół studiów prospektywnych Komisji Europejskiej.
tryumf rynku,
sto kwiatów,
odpowiedzialność podzielona,
tworzące się społeczeństwo,
turbulentne sąsiedztwo.
Scenariusze kreślą dwa nurty rozwojowe.
Pierwszy zmierza do większej liberalizacji gospodarki, rosnącej roli wielkich korporacji, globalizacji i metropolizacji. W takim nurcie zmian wieś może się okazać azylem dla biednych, wykluczonych, którzy będą starali się przetrwać i ratować swój poziom życia przez pracę w gospodarce nieformalnej i życiu w lokalnej wspólnocie.
Drugi nurt oznacza okiełznanie liberalizmu przez władze publiczne, wkroczenie Europy na osobną drogę rozwojową, tu pojawia się szansa dla dowartościowania wsi w dyskursie publicznym.
Jak zmieniają się wzajemne relacje między rolnictwem i społeczeństwem?
Udział rolnictwa w wytwarzaniu PKB maleje, w krajach najwyżej rozwiniętych do ),5-1%. W Polsce w roku 2003 wynosił 3%. Dlaczego tak się dzieje?
Zmienia się pojęcie bezpieczeństwa żywnościowego, które dziś oznacza jakość żywności, a nie gwarancje wyżywienia dla własnych obywateli. Które zależało od wysokości produkcji rolnej w danym kraju.
Relacje miedzy rolnictwem a społeczeństwem zmieniają się. W systemach najbardziej rozwiniętych rolnictwo staje się działem o „podwyższonej wrażliwości”, działem zagrożonym. Wynika to ze splotu czynników przyrodniczych i społecznych, dostosowanych do lokalnych warunków i mało mobilnych. Rolnictwo jest osadzone w kontekście przestrzennym, przyrodniczym i kulturowym, które stanowią granice i ograniczają możliwości jego rozwoju. Kapitał finansowy nie zna granic, rolnictwo je zna, a także ostatnio napotyka przeszkody w ich swobodnym przekraczaniu.
Co współcześnie znaczy wielofunkcyjność rolnictwa?
Tradycyjne rolnictwo chłopskie było wielofunkcyjne, produkowało:
Produkty i usługi z zakresu produkcji rolnej,
Odzież,
Narzędzia,
Budownictwo,
Wyposażenie gospodarstwa domowego.
Współcześnie nie da się oddzielić dóbr rynkowych i pozarynkowych, które wytwarza rolnik (jointness):
Zachowanie odpowiedniej kondycji środowiska naturalnego,
Zachowanie dziedzictwa kulturowego,
Podtrzymywanie żywotności obszarów wiejskich,
Zapewnianie integralności wiejskich społeczności lokalnych,
Pozaprodukcyjne funkcje rolnictwa są podstawą legitymizujaca wsparcie rolnictwa z budżetu państwa.
Rolnik wytwarza dobra publiczne, które nie są weryfikowane przez rynek, stanowią „pozytywne efekty zewnętrzne”.
„Europa wraca na wieś” (J.Wilkin)
Wieś bez rolnictwa traci większość swoich walorów.
Publiczne funkcje rolnictwa jako dostarczyciela dóbr publicznych mogą okazać się w krajach rozwiniętych ważniejsze niż funkcje rynkowe.
Nadzieją na renesans gospodarczego znaczenia rolnictwa są biopaliwa, których produkcja staje się coraz ważniejsza , wraz z wyczerpywaniem się surowców energetycznych.
Jakie kategorie ludności, wydzielone ze względu na charakter źródeł utrzymania występują na obszarach wiejskich w Polsce?
Osoby dojeżdżające do pracy w innych miejscowościach,
Emeryci, którzy wcześniej mieszkali w miastach,
Osoby świadczące usługi na rzecz lokalnej społeczności,
Osoby znajdujące zatrudnienie na miejscu, w firmach lokalnych,
Osoby osiągające dochody z rolnictwa i z innych dziedzin, agroturystyka,
Osoby utrzymujące się z produkcji rolniczej,
Prognozy informują o wzroście liczby mieszkańców obszarów wiejskich w przyszłości o około 0,5 mln osób, co będzie wynikiem dodatniego salda migracji.
Jak zmieni się charakter wsi (wiosek?)
Wzdłuż głównych dróg i w pobliżu miast wśród mieszkańców wsi dominować będzie ludność niezwiązana z rolnictwem. Miejscowość o charakterze rezydencjonalnym.
Zrównoważone kategorie ludności rolniczej i nierolniczej. Miejscowoścco charakterze mieszanym,
Wsie rolnicze, ludność utrzymująca się z produkcji rolnej.
Z użytkowania rolniczego wypadnie około 3,6 mln ha, która zostanie przeznaczona głównie pod zalesianie, tereny rekreacyjne, wypadanie ziemi z użytkowania rolniczego będzie miało miejsce głównie w 300 gminach, które mają najgorsze gleby.
Struktura gospodarstw domowych na polskiej wsi ( w tys.)
Kategoria |
1996 |
2002 |
Prognoza na 2025 |
Gospodarstwa domowe ogółem |
4 259 |
4 373 |
4 600 |
Osiągające dochody wyłącznie spoza rolnictwa |
1 991 |
3 170 |
3 950 |
Gospodarstwo rolne i inne źródła |
2 041 |
945 |
450 |
Wyłącznie z gospodarstwa rolnego |
227 |
258 |
200 |
|
|
|
|
Jaki typ gospodarstw rolnych ukształtuje się?
Gospodarstwa nastawione na sprostanie światowej konkurencji w produkcji żywności, duża skala produkcji, nowoczesne technologie,
Gospodarstwa mobilizujące zasoby wolnego czasu i siły roboczej - rolnictwo ekologiczne,
Segmenty kształtującego się nowego modelu polskiego rolnictwa:
Formowanie się segmentu rolnictwa socjalnego, gospodarstwa domowe bazują na dochodach osiąganych z programów socjalnych,
Nowy segment wiejskich gospodarstw domowych posiadających ziemię, ale nie prowadzących produkcji rolniczej,
Segment rolnictwa tradycyjnego - drobne gospodarstwa o niskiej produkcji towarowej, zorientowane na rynek lokalny,
Segment agrobiznesu, farmerski, konkurencyjny, operujący na rynku globalnym,
Tendencje zmian struktury agrarnej w Polsce:
polaryzacja struktury - rośnie liczba małych i dużych, maleje środek, ponad 35% użytków rolnych znajduje się w gospodarstwach powyżej 15 ha. ( inaczej np. w USA, gdzie w latach 90, kurczy się liczba małych,)
przyśpieszenie procesów koncentracji ziemi w drugiej połowie lat 90, koncentracja dużej ilości gruntów w gospodarstwach największych, przy niewielkim wzroście liczby tych gospodarstw.
ubytek liczby gospodarstw - 226 tys. mniej., ubyło w przedziałach od 2-15 ha, w grupie 5-10 ha wypadło 18% gospodarstw,
wzrósł średni obszar gospodarstwa, powiększył się udział gospodarstw powyżej 10 ha,
Przyrost liczby gospodarstw najmniejszych i największych.
najmniejsze przyrastały głównie w regionie południowo-wschodnim, tworzyły się na gruntach chłopskich, w obrocie rodzinnym, miały niewiele wspólnego z rolnictwem, jeśli zbada się strukturę źródeł utrzymania, duże przyrastały tam, gdzie była wolna ziemia z AWRSP.
Do 2000 roku zamiar zlikwidowania gospodarstwa zadeklarowało 6% rolników w badaniach IERiGŻ.
1
4