KOMUNIKACJA W MAŁEJ GRUPIE.
W moim referacie poruszę zagadnienie komunikacji. Postaram się wyjaśnić wam specyfikę tego procesu i jej niesamowitą ważność w życiu każdego człowieka. Aby przybliżyć czym tak naprawde jest komunikacja, jakie pełni funkcje, co do niej zaliczamy i jakie są przeszkody w jej prowadzeniu opowiem o kilku istotnych aspektach, wspierając się informacjami zaczerpniętymi z fachowej literatury.
Przejdźmy do punktu pierwszego. Otóż na początku wypadałoby wyjaśnić pojęcie komunikacji, ponieważ musimy mieć pełną świadomość prawdziwości pojęcia, którym będziemy się wielokrotnie posługiwać. Według większości komunikacja to termin dotyczący wymiany informacji pomiędzy jej uczestnikami. Jest to zbyt krótka i mało precyzyjna definicja, aby mogła nam się przydać w rozumieniu dalszej części referatu. Proponuję definicję, którą podaje w swej książce Galances: Komunikacja to percepcja, interpretacja i reakcja ludzi na komunikaty nadawane przez innych ludzi […]Komunikacja między ludźmi jest zjawiskiem obejmującym zarówno nadawcę jak i odbiorcę i jest procesem wielowymiarowym.
Jak wynika z definicji, komunikacja nie jest łatwa nawet wtedy, kiedy sprzyjają ku temu okoliczności. Do sprawnego i efektywnego kontaktowania się z innymi ludźmi potrzebujemy posiadać pewne umiejętności komunikacyjne. Fundamentalnymi umiejętnościami są: przesyłanie klarownych komunikatów, słuchanie (nie słyszenie) i zbieranie informacji niezbędnych do zrozumienia przekazów naszych partnerów. Zdolności tych nabywamy w trakcie procesu socjalizacji i interakcji. W związku z tym niezwykle ważny jest pierwszy kontakt z komunikacją, mianowicie ten w socjalizacji pierwotnej, gdzie naszymi nauczycielami są najbliższe nam osoby- rodzina. Według Krzysztofa Przybycienia z KUL-u, to właśnie rodzina jest pierwszym, podstawowym i najwartościowszym środowiskiem społecznym dla każdego dziecka. To ona uczy jak należy prawidłowo komunikować się ze światem. Dysfunkcje, jakie pojawią się na etapie procesu komunikacji w rodzinie mają ogromny wpływ na dalsze życie człowieka i rozumienie przekazów i bodźców docierających do niego z zewnątrz.
Wyróżniamy dwa typy komunikacji- werbalną i niewerbalną. Na początek zajmijmy się jej pierwszym rodzajem. Większość z nas uważa, że jest dobrymi mówcami i sprawnie posługuje się mową. Kiedy zdarza się, że jesteśmy źle rozumiani to najczęściej zakładamy, ża osoby, z którymi się kontaktujemy albo są mniej inteligentne od nas, albo po prostu nieuważnie słuchają. Zazwyczaj jednak jest tak, że to my ponosimy winę za to, że ktoś nas nie zrozumiał, bo zazwyczaj niezbyt jasno i czytelnie nadajemy nasze komunikaty. Każdy komuniakt zawiera w sobie kilka elementów, które można przedstawić za pomocą pewnego schematu :
Źródło-> wiadomość-> kodowanie-> kanały-> odbiorca-> odkodowanie
Po krótce omówię każdy z nich. Źródło jest to osoba, która zamierza przekazać komuś swoją myśl. Należy wspomnieć o tym, że proces komunikacji ropoczyna się od zaistnienia jakiejś myśli w naszej głowie. Wiadomość, czyli przekaz, myśl powstała w naszym umyśle, która pragniemy zakomunikować danej osobie. Kodowanie to proces, w toku którego ujawnia się wiadomość. Kodowanie polega na przełożeniu myśli na rodzaj kodu, który jest identyczny dla nadawcy jak i potencjalnego odbiorcy przekazu. Kod jest bardzo ważny, ponieważ jeśli nie dysponujemy takim samym kodem, nie możemy się porozumieć w żaden możliwy sposób. Takim rodzajem kodu może być na przykład żargon czy też ugrzecznienie wypowiedzi. Ugrzecznienie wypowiedzi jest swego rodzaju formą wyrażania prośby i oczekiwań względem danej osoby zależnie od stosunku jaki z nią łączy nadawcę.Brown i Levinson- 5 poziomów ugrzecznienia- komunikacja rzeczowa- proste twierdzenia nei upiększane żadnymi zwrotami grzecznościowymi, komunikacja pozytywna- przyjazny stosunek do odbiorcy, na koncu stawiamy znak zapytanie i formę Czy…, komunikacja negatywna- umniejsza znaczenie przysługi, jakiej oczekujemy uzyskać: „skoro coś to coś”, komunikacja pośrednia- chcemy ukryć naszą prośbę, co jest często psowodowane nieśmiałością, bądź obawą przed ewentualną odmową ze strony odbiorcy komunikatu. Rezygnacja z werbalizowania. Kanał to swojego rodzaju forma przezywania przez nas informacji. Może to być przekazanie osobiście, telefonicznie, pisemnie. W niektórych społeczeństwach uważa się, że im bardziej oficjalny kanał tym poważniej nadawca go traktuje.Odbiorca to osoba, która przyjmuje nadawany przez nas komunikat. Czyni to za pomocą swich zmysłów.
Jak wspomniałam już na wstępie na proces komunikacji składa się całe mnóstwo elementów. Dla sporej części z nas chyba najistotniejszym jest przekazywanie informacji. Tutaj jednak zdecydowanie nie mamy racji. Najważniejszą częścią komunikacji jest słuchanie. Nie można go mylić ze słyszeniem, gdyż zdecydowanie różnią się od siebie. Mówiąc słuchanie mam na myśli słuchanie efektywne, czyli takie, które umożliwia nam dokładne przyjęcie, zapoznanie się i przetworzenie docierającego do nas przekazu. Jak twierdzi Fujishin niestety większość z nas nie potrafi słuchać. Podaje on cztery sposoby na to, aby nie słuchać nadawcy jakiegoś komunikatu. Polegają one na :niesłyuchaniu, słuchaniu ignorującym, słuchaniu selektywnym, słuchaniu przez pryzmat własnego ego. Jest to niewątpliwie niekorzystne dla relacji pomiędzy uczestnikami rozmowy, ale również to negatywne przesłanie dla nadawcy, gdyż podpowiada to mu, że nie przedstawia rzeczy godnych uwagi. Fujishin oraz Ellis i Fisher opracowali dwa sposoby efektywnego słuchania: słuchanie aktywne i słuchanie krytyczne. Chodzi o to, aby osoba słuchająca zaangażowała się w cały proceder rozmowy. . Najważniejsze jest jednak to, żeby podczas słuchania być maksymalnie skoncentrowanym na treściach do nas adresowanych. Jeśli docierające do nas treści są dla nas niejasne, niezrozumiałe powinniśmy otwarcie informować o tym nadawcę bądź zadawać mu pytania.
Jeśli chodzi o zadawanie pytań. Mają one bardzo duży udział w komunikacji. Posiadanie umiejętności słuchania bezsprzecznie ułatwia formułowanie pytań. Pytania zadajemy po to, aby wyjaśnić pewne niezrozumałe dla nas kwestie, uzupełnić pewne wiadomości. Wyróżniamy trzy rodzaje pytań, które stosujemy w zależności od kontekstu. Pytania zamknięte- odpowiedź tak, nie, pytania sugerujące- zawierają w sobie odpowiedź, jaką chcielibyśmy usłyszeć, pytania otwarte- sprzyjają dobrej atmosferze, zapewniają swobodę wypowiedzi rozmówcy, zawierają nieraz dodatkowe informacje, które rozmówca przekazuje z własnej inicjatywy. Pytania otwarte powinniśmy stosować jak najczęściej.
Jak już wiemy komunikacja jest złożonym i wielowymiarowym procesem, więc można się domyślać, że występują również przeszkody w jej prowadzeniu.Do barier komunikacyjnych należą: osądzanie (krytykowanie, obrażanie, oskarżanie, drwina), decydiwabue za innych(rozkazy, zakazy, groźby), blokady językowe (umowne kody, nieznane rozmówcy, „zabójcze frazesy” - to jest oczywiste), uciekanie od problemów partnera (współczucie, odwracanie uwagi, wycofanie się). Barierami mogą stać się również:różnice kulturowe , utrudnienia percepcyjne, stereotypy, które powodują, że chętniej słuchamy osób prezentujących wyższy status społeczny.
Jak oczywiście wiemy, komunikacja to również pozawerbalne sposoby komunikowania się.Niektórzy psychologowie społeczni uważają, że niewerbalne sposoby porozumiewania się są bardziej znaczące niż werbalne, ponieważ trudniej człowiekowi nad nimi zapanować. Spowodowane jest to bezpośrednim powiązaniem z mózgiem, więc podczas stresujących czy zawstydzających sytuacji bezwiednie rumienimy się bądź wyginamy palce. W takich okolicznościach nawet wówczas jeśli reakcja słowna i mowa ciała nie zgadzają się z sobą, nasz rozmówca zawsze bardziej zaufa tej niewerbalnej sferze przekazu.Są trzy kategorie niewerbalnej komunikacji, mianowicie Kinezjetyka czyli pozycja ciała, postawa, gesty i inne ruchy ciała, Paralingwistyka (in. Parajęzyk)- cechy głosu, jego wyskokość i natężenia a także tempo mówienia, wahania i inne zakłócenia płynności mowy i ostatnia proksemika- przestrzenna odległość pomiędzy ludźmi, którzy wchodzą w interakcje. Istotne również choć bardzo często zapominane czynniki mające duży wpływ na komunikację to zapach i ubiór (wygląd). Najbardziej wyrazistą i ekspresyjną częścią ciała jest oczywiście twarz, bo to dzięki niej wyrażamy nasze emocje odczucia, nie używając przy tym słów, ale możemy także wzmacniać nią wypowiedziane zdania. Gestykulacja plasuje się zaraz za mimiką twarzy, gdyż to ona zaraz po niej wysyła najbardziej rzucające się w oczy komunikaty np. ruchy głowy, dłoni, ciała. Kiedy gestykulujemy możemy podkreślać ważność wypowiedzianego przez nas zdania, zilustrować rozmiary, akcentować niektóre elementy. Wiele informacji o naszym rozmówcy dostarcza nam także postawa jego ciała, w zależności od tego czy jest ona wyprostowana czy zgarbiona, oceniamy czego możemy się po rozmówcy spodziewać. Każdy człowiek jest jednostką indywidualną, która posiada poczucie odrębności i inności, dlatego komunikacja powinna i przebiega w pewnych określonych warunkach. Przede wszytskim mam na myśli granice dystansu przestrzennego, które każda jednostka wyznacza, by czuć się komfortowo podczas komunikowania się. Ogólnie przyjęte są cztery strefy, których wielkość zależy od relacji jakie łączą nas z rozmówcą. Kiedy rozmawiamy z naszym partnerem życiowym taa odległość będzie niewielka, mająca zasięg do ok. 45-50 cm. Granica ta wyznaczona jest w sposób naturalny za pomocą dotyku, zapachu bądź ciepłoty ciała. Kiedy podejmiemy dialog z przyjacielem, mamą, tatą dystans zwiększy się do ok. 120 cm. Strefy oficjalnej mającej zasię do 360 cm. Używamy wówczas kiedy stykamy się z współpracownikami, na naradach czy konferencjach służbowych. Ludzie tak jakby bronią sięprzed naruszeniem ich przestrzeni. Chronią ją odsuwając się w momencie, w którym osoba obca próbuje zbliżyć się na odległość 100 cm. Próba przekroczenia granicy dystansu przez osobę niepożądaną może byćpotraktowana jako wkroczenie na „teren prywatny” i spotkać się nawet z agresywną reakcją. W miejscach zatłoczonych np. tramwajach, autobusach unikamy stawania „twarzą w twarz”, ustawiamy się raczej do współpodróżujących plecami lub bokiem. Z dezaprobatą spotkać się także możemy w momencie, kiedy nowo poznana osoba zacznie nas poklepywać, głaskać i położy rękę na ramieniu. Takie zachowania przypisane są osobom, z którymi łączą nas wyjątkowe stosunki, zażyłości. Są przydatne w konstruowaniu wrażenia bliskości. Spojrzenie- spojrzenie biznesmena, towarzyskie, intymne.
Czasami zastanawia nas fakt, że ktoś zwrócił nam uwagę odnośnie tego, że ton naszej wypowiedzi jest zbyt pretensjonalny. Analizujemy te uwagi pod kątem prowadzonej rozmowy i słów, które wypowiedzieliśmy i nie przychodzi nam na myśl, który fragment naszej wypowiedzi miał charakter pretensjonalny. Może po prostu źle szukamy. Nie chodzi o to co powiedzieliśmy tylko o to w jaki sposób to zrobiliśmy. Czasami dobra rada wypływająca z naszych ust może zostać odebrana jako pouczenie bądź próba wymądrzania się. Determinuje to parajęzyk, na który składa się wysokość dźwikęku, artykulacja, tempo, siła głosu czy jego rytm (decyduje o tym, które słowa w zdaniu będą akcentowane): Ja nie posprzątam tego pokoju, Ja nie posprzątam tego pokoju, Ja nie posprzątam tego pokoju.W każdej rozmowie zauważyć możemy pewne dźwięki nazywane dźwiękami paralingwistycznymi, nie tworzące żadnych słów np. mruczenia, „ahhh”, „yyy”, „ehhh”. Używając ich zastępujemy niekiedy mnogość słów do wyrażenia naszej opinii. Niestety utrudniają one zrozumienie rozmówcy, zakłócają i odwracają uwagę odbiorcy od słuchania.
Stankiewicz posłużył się sześcioma typami postępowania wobec rozmówcy w procesie komunikacji Są to: nastawienie nieprzyjazne(unikanie wzroku, uboga mimika, ściśnięte dłónie), nastawienie przyjazne (patrzenie w oczy…), zachowanie osoby lękliwej (przymykanie oczu, zasłanianie ust, nerwowe kiwanie głową), zachowanie osoby pewnej siebie (otwarte oczy naturalnie, luźna postawa, odsłanianie twarzy), nastawienie wrogie, agresywne (sarkastyczny uśmiech, grożenie palcem, podnoszenie brwi, unoszenie się ponad rozmówcą), nastawienie zdecydowane bez wrogości (3/4 rozmowey spoglądanie na rozmówcę, gestykulacja dłońmi, lekkie napięcie ciała, patzrenie prosto w oczy, otwarte dłonie.
Jakie fuknkcje pełnią komuniakaty niewerbalne? Są ilustratorami, czylikomentują wypoeidziany tekst, wizualizują sprawy o których mowa. Za pomocą ilustratorów można opisać pewne stosunki czasowe i przestrzenne np.mówiąc o wycieczce do lasu można gestykulując wyrazić wielkość lasu, obszar . Ponadto pełnią funkcję emblematów to znaczy w niektórych sytuacjach, kiedy niemożliwe jest opisanie słowami danego zjawiska lub niemożliwe jest posługiwanie się językiem stosujemy wyuczone i znane danemu środowisku znaki ruchowe. Takim emblematem może być np. pokazanie środkowego palca w geście pogardy i złości, lub języka oznaczające zlekceważenie. Komunikaty niewerbalne wskazują emocje, okazują przeżywane w danej chwili stany uczuciowe, na co przede wszystkim wskazuje mimika twarzu. Karol Darwin w swojej książce pod tytułem „Wyraz mimiczny u ludzi i zwierząt” w 1872 roku podjął próbę odkrycia genezy i zasad odbierania zachowań mimicznych. Sprowadził te zachowania ro reakcji funkcjonalnych (pokazanie kłów u psa jest sugnałem zastępczym dla gryzienia, oblizywanie u człowieka jest zastępstwem naturalnego ruchu kończącego jedzenie.
Czy mową ciała da się manipulować?- Kłamstwo…
Proces komunikacji jest jednym z podstawowych w naszym życiu. Można go przyrównać do potrzeby fizjologicznej, która bez względu na okoliczności nam towarzyszy, ale możemy decydować o jej nasileniu. Interakcje podejmowane z otoczeniem są bezpośrednio związane z komunikowaniem się, różnią się tylko celem i sposobem w jaki je prowadzimy. Proces ten obnaża nas z emocji poprzez mimikę twarzy, nerwowe pocieranie dłonią o dłoń, szybsze niż zwykle mówienie i wtrącanie „ehów” i „ahów”. Dzięki niemu poznajemy drugiego człowieka i możemy zdecydować o stosunkach jakie nas z nim połączą. Pomimo powszechności komunikacji i jej naturalnemu charakterowi wielu z nas nie potrafi się w niej odnaleźć co spowodowane jest niedostatecznie wykształconymi umiejętnościami np. słuchania. Bariery w komuniakcji znikną, jeśli uważniej przyjrzymy się sobie i nie będziemy za niepowodzenia w kontaktach obarczać winą naszych rozówców. Aby komunikacja była łatwiejsza możnaby ograniczyć w swoim słownictwie używanie kodów lub szyfrów znanych konkretnym osobom w grupie (przykład nowego członka). Musimy pamiętać o tym, że interakcje i dialog międzyludzki czynią człowieka człowiekiem.