Pedagogika resocjalizacyjna
1. systemem dyscyplinarno-izolacyjny
Pierwszym systemem był system zwany dyscyplinarno-izolacyjnym, który zakładał, że młodzież należy izolować (totalnie) oraz stosować dyscyplinę. Kara i izolacja to dwa podstawowe filary, na których opierała się resocjalizacja. Izolacja chroniła społeczeństwo przed przestępc±, represja - forma kary, miała nauczyć poszanowania wolno¶ci. Kary stosowano bardzo często, raczej nie było mowy o nagrodach. Bardzo często pojawiała się frustracja, rozładowywana w postaci agresji, zachowania autoagresywnego i buntu, zarówno indywidualnego jak i zbiorowego (w momencie eskalacji). Bunt stał się tak charakterystycznym zjawiskiem, że wyróżniano w nim fazy. Innym skutkiem izolacji i karania było to, że nieletni nie uczył się ról prospołecznych i nie wykształcały się w nim postawy prospołeczne. Nie następowały zmiany w osobowo¶ci (pozytywne), jeżeli już się pojawiały, to tylko pozornie, zewnętrznie Nie dokonywały się zmiany w sferze przekonań, ¶wiatopogl±du. Zmiany, które były zauważalne zwane były pozorowanymi. Nie stosowano indywidualizacji, wszystkich oceniano wedle regulaminu. W efekcie powstawała silna struktura nieformalna, tzw. drugie życie, gdzie wychowankowie byli solidarni w buncie i agresji przeciw kadrze. System ten był niezbyt udany, jednak bardzo funkcjonuj±cy.
2. system progresywny
Kolejny system zwany progresywnym, ma również charakter dyscyplinarny. Pojawiły się w nim jednak pozytywne aspekty. Zwany jest systemem poziomów i selekcji. Za pozytywne zachowanie nieletniego przenoszono na wyższy poziom i odwrotnie. Pojawiło się więc tu motywowanie do dobrego zachowania. Wyższy poziom wi±zał się z większ± ilo¶ci± przywilejów, z większ± swobod±, wolno¶ci±. Karano dalej wychowanków, ale również nagradzano. Pojawiła się aktywizacja do działania. Ukoronowaniem prawidłowego zachowania był stopień półwolno¶ciowego poziomu. Niebezpieczeństwo tkwiło w tym, iż nieletni niekoniecznie zmieniał się naprawdę. Jego zachowanie mogło być udawane, tylko w celu osi±gnięcia większej wolno¶ci. Możliwa więc była tylko ocena zachowania, a nie osobowo¶ci. W Nostalu istniał zakład z takim systemem. Występował tam podział na przestępców lżejszych i cięższych, na lepiej i gorzej rozwiniętych intelektualnie.
3. system socjologiczne-pedagogiczny
Inny system socjologiczne-pedagogiczny, ma zupełnie inna strukturę, niż dyscyplinarne. Oparty na samorz±dzie, demokracji i pracy. Panowała tam struktura pozioma, tzn. wychowawca jest wtopiony w -zbiorowo¶ć. Więzi między wychowawc± , a wychowankiem oparte s± na zależno¶ci wewnętrznej (więĽ emocjonalna, a nie formalna). Wychowawca zachowuje jednak pozycję centraln±, od niego wypływaj± cele, przedstawia zadania, kieruje i koordynuje działania, robi to jednak bardzo dyskretnie. Zbiorowo¶ć kieruje wieloma sprawami (prezydent, policja, s±downictwo, własna waluta),ustala się zakres obowi±zków wszystkich wychowanków (praca, uprawa ziemi, hodowla, gotowanie, wydawnictwo, miasto chłopców „City boy\" uzyskało nawet prawa miejskie); W zakładach takich nie mogły więc przebywać osoby upo¶ledzone umysłowo i z poważniejszymi zaburzeniami osobowo¶ci. Takie zakłady powstały m.in. w Kanadzie, USA, zachodniej Europie, Zwi±zku Radzieckim.
4. systemem indywidualny
Jeszcze innym systemem był system zwany indywidualnym. W nim centralnym punktem zainteresowania wychowania jest traktowany indywidualnie wychowanek i jego osobowo¶ć. Podstaw± działania wychowawcy jest dokładne poznanie wychowanka oraz przyczyn (etiologia) jego zaburzeń - postawienie diagnozy. Wychowawca powinien nawi±zać blisk± więĽ z wychowankiem. Stosuje się grupowe i indywidualne metody pracy. Konieczne jest stworzenie atmosfery bezpieczeństwa, przyjaĽni, sytuacji, w których wychowanek mógłby rozładować swoje napięcia. Grupa jest ważnym czynnikiem resocjalizacyjnym.
5. System homogeniczny
System homogeniczny polega na stworzeniu grup homogenicznych tj. skupiaj±cych wychowanków o podobnym stopniu wykolejenia i stanie osobowo¶ci. Młodzież kieruje się do tych grup na podstawie rozpoznania diagnostycznego. Rozpoznaje się jaki jest stan osobowo¶ci i stan wykolejenia. Nie ma w tym systemie indywidualizacji postępowania, struktura takiej grupy jednorodnej nie odpowiada strukturze życia społecznego, w którym dana jednostka będzie funkcjonowała. Niekorzystna jest także kumulacja jednostek trudnych na małym terenie.
6. System komplementarny
System komplementarny to zlepek cech różnych systemów. Z każdego z systemów wybrane s± najlepsze cechy. Praca z socjologiczo-pedagogicznego, z progresywnego system stopni, różnego rodzaju terapie z indywidualnego. Opiera się na poznaniu wychowanka i postawieniu diagnozy. Praca diagnostyczna prowadzona jest permanentnie, bez przerwy uzupełniana. Duż± wagę przywi±zuje się do różnego rodzaju terapii. System bardzo elastyczny, tzn. wychowawcy s± otwarci na zmiany, metody, techniki. Każdy zakład miał obowi±zek opracowanie swojego własnego systemu resocjalizacji, doskonalenie go i wprowadzanie w życie.