Psychologia empiryczna

ROK I

Rok 2001/2002

I semestr

Wrażenia:

1. Pojęcie i cechy wrażeń: wstępna i podstawowa forma poznania stanowi psychologiczną reakcję na bodźce zewnętrzne odbierane przez receptory. Cechy: jakość (podstawowa właściwość, pozwala odróżnić jedne wrażenia od drugich), intensywność (stopień nasilenia wrażenia), czas trwania.

2. Typy wrażeń (ze względu na to, jakie receptory rejestrują: eksteroreceptory rejestrują bodźce zewnętrzne, introreceptory bodźce wewnętrzne):

• wzrokowe - w odbieraniu fal świetlnych i przetwarzaniu ich na wrażenia wzrokowe bierze udział oko (fale wpadają przez rogówkę; ilość reguluje źrenica; najbardziej czuła część - plamka żółta; pręciki odbierają różnice w natężeniu fal; czopki umożliwiają widzenie barw)

• słuchowe - receptor właściwy do odbierania fal akustycznych ( oczęstotliwości 20-20000 Hz) i przetwarzania na impulsy nerwowe jest w uchu wewętrznym, w spiralnym narządzie Cortiego

• węchowe - narząd to zakończenie nerwu węchowego w błonie śluzowej nosa. Bodziec - cząstki związków chemicznych. Wrażenia te są mocno zabarwione ( ustosunkowują nas ) emocjonalnie

• smakowe - receptory skupione w kubkach smakowych (reagują na cztery smaki: słodki, kwaśny, słony, gorzki). Bodźce - związki chemiczne rozpuszczone w ślinie

• dotyku - receptor - ciałko dotykowe Meissnera, są w całym ciele (najwięcej : język, nos, wargi, opuszki)

• bólu - odbierane przez zakończenia nerwowe (maksymalny ból - energia dwa razy wyższa od progowej)

• równowagi - receptory - w błędniku w uchu środkowym, reagują na ruchy głowy

• ciepła i zimna - receptory - kolba końcowa Krausego (spadek temperatury), ciałka Ruffiniego ( wzrost)

• ustrojowe - bodźce - mechaniczne (rozciąganie tkanek) i chemiczne, receptory w narządach wewnętrznych

Spostrzeganie:

1. Pojęcie i cechy: następstwo pewnych procesów pośredniczących między wrażeniem a ostatecznym (całościowym) odbiorem informacji o stanie środowiska (my łączymy wrażenia i patrzymy całościowo). Wynik spostrzegania - spostrzeżenia. Cechy: natychmiastowość, znaczenie, selektywność, stałość, uporządkowana struktura.

2. Rodzaje spostrzeżeń:

• ze względu na rodzaj zmysłów dominujących przy spostrzeganiu: monosensoryczne (dominuje jeden zmysł), polisensoryczne

• ze względu na rodzaj zjawisk zachodzących w otoczeniu: spostrzeganie przedmiotów, przestrzeni, stosunków przestrzennych, upływu czasu, ruchu przedmiotów, osób lub W odpowiedzi własnego ciała

• ze względu na poziom organizacji spostrzeżenia: poziom sensomotoryczny (czuciowo - ruchowy) : spostrzeżenia figuralne (linie, bryły, itp.); poziom semantyczno - operacyjny: spostrzeżenia przedmiotowe (rzeczy, osoby).

3. Strukturalizacja spostrzeżeń: umożliwia dokładne zorientowanie się w rzeczywistości. Zasada figury i tła - wyodrębnianie przedmiotu spośród innych; zasada bliskości - zaliczamy do jednej grupy te bodźce, które są bliżej siebie; zasada podobieństwa - o zaliczeniu do grupy decyduje podobieństwo; zasada ciągłości - decyduje ciągłość motywu; zasada zamykania - uzupełniamy figurę niekompletną według istniejących schematów

4. Uwarunkowania ludzkiego spostrzeżenia: oprócz bodźców wpływ mają cechy osobowości człowieka: potrzeby i wartości, doświadczenia i oczekiwania (to, co jest zgodne z wiedzą i oczekiwaniem, spostrzegane jest łatwiej), schematy poznawcze (jeżeli nowe, to często nie spostrzegane)

5. Zaburzenia spostrzegania: złudzenia (geometryczne, ruchowe); chorobowe zaburzenia spostrzeżeń (omamy, halucynacje - spostrzeżenia przedmiotów, których nie ma w otoczeniu osoby, głosy, „białe myszki”)

Wyobrażenia:

1. Pojęcie i cechy: wytworzone w umyśle obrazy przedmiotów konkretnych (poprzednio spostrzeganych lub nieistniejących - np. ufoludek). Cechy: konkretne i obrazowe (mniej niż spostrzeżenia), nietrwałe i zmienne, najczęściej występują razem, po sobie, kojarząc się

2. Rodzaje wyobrażeń

• ze względu na spostrzeżenie, z którego pochodzi materiał: wzrokowe (wzrokowcy), słuchowe (słuchowcy), dotykowe, najczęściej mieszane

• ze względu na związek z treścią: odtwórcze (odnowienie spostrzeżeń i przeżyć) i wytwórcze

3. Rola wyobraźni w życiu człowieka: wyobraźnia mimowolna - swobodny przebieg obrazów (np. marzenia senne); wyobraźnia dowolna - generowanie wyobrażeń świadomie i celowo; wyobraźnia wytwórcza - gdy umiemy tworzyć wyobrażenia

Uwaga:

1. Pojęcie i charakterystyczne cechy: skierowanie świadomości na określony przedmiot lub zjawisko. Przygotowuje i podtrzymuje proces poznawczy, stanowi cechę procesu psychicznego (sama nie jest procesem psychicznym). Cechy: zakres (liczba przedmiotów, na których możemy się skupić); napięcie (siła koncentracji); trwałość (koncentracja przez pewien czas); podzielność (równoczesne wykonywanie różnych czynności); przerzutność (jak szybko koncentrujemy się na drugiej rzeczy)

2. Rodzaje uwagi: mimowolna - bez udziału naszego (przyczyny: cechy przedmiotów wyróżniające je z otoczenia, nasze zainteresowania); dowolna - potrzeba wysiłku do skupienia się

3. Kształcenie uwagi: aby zdobyć zdolność kierowania swoją uwagą należy wyrabiać silne i trwałe zainteresowania, ćwiczyć koncentrowanie uwagi (nawet w niesprzyjających warunkach), przyzwyczajać się do czynników utrudniających skupienie i nad nimi panować

Pamięć:

1. Określenie: psychiczna właściwość jednostki, która umożliwia gromadzenie doświadczenia, przejawia się w zapamiętywaniu, rozpoznawaniu, przypominaniu i przechowywaniu procesów psychicznych

2. Fazy procesów pamięciowych: zapamiętywanie - gromadzenie doświadczenia (spostrzegane przedmioty wywołują zmiany w komórkach nerwowych w postaci tzw. śladów pamięciowych); przechowywanie - ślady pamięciowe utrzymują się, chociaż bodziec przestał działać; przypominanie - aktualizowanie pamiętanych doświadczeń: rozpoznawanie (odróżnianie aktualnie działających od wcześniej doznanych), przypominanie (odtwarzanie podniet działających na jednostkę, ale kiedyś, nie aktualnie), reprodukcja (odtworzenie zapamiętanego materiału)

3. Typy pamięci:

• ze względu na udział woli: mimowolna (bez świadomego nastawienia), dowolna (wysiłek człowieka)

• ze względu na trwałość: krótkotrwała (bezpośrednia) - stała pojemność, długotrwała (odroczona)

• ze względu na sposób zapamiętywania: mechaniczna (powtarzanie), logiczna (ze zrozumieniem)

• ze względu na przedmiot: obrazowa (bodziec działa na wzrok i słuch), słowno - logiczna (pamięć wypowiedzi słownych), ruchowa (zdobycie sprawności motorycznych), uczuciowa

4. Cechy pamięci: trwałość, szybkość, gotowość (zdolność do szybkiego odtworzenia treści), wierność, pojemność

5. Zaburzenia pamięci: nadczynność pamięci; niedoczynność (czynnościowa - np. wywołana silnym wrażeniem wskutek organicznego uszkodzenia mózgu, np. od uderzenia; amnezja - luka w pamięci); konfabulacje (wypełnienie luk treściami nieprawdziwymi); halucynacje

Uczenie się:

1. Pojęcie: czynność zmierzająca do zdobycia, opanowania wiedzy; proces psychiczny zachodzący na podłożu fizjologicznym, prowadzący do zmian w zachowaniu

2. Warunkowanie klasyczne i instrumentalne: klasyczne (teoria Pawłowa) - uczenie się bodźca (psy uczą się reagować na światło); instrumentalne (Skinner, Muller) - uczenie się mechanizmu (szczur naciska na dźwignię aby otrzymać pożywienie)

3. Badania porównawcze uczenia się zwierząt i człowieka:

• poznanie prostych przejawów zwierząt i ludzi w podobnych warunkach

• badanie złożonych przejawów zwierząt analogicznie do sytuacji człowieka

4. Ogólna charakterystyka transferu:

• przeniesienie wprawy (ucząc się nowych rzeczy, nawiązujemy do wcześniej nauczonych schematów). Jeżeli stare umiejętności pomagają w nauce nowych - transfer pozytywny, jeżeli przeszkadzają (np. uraz, blokada) - transfer negatywny;

• transfer specyficzny - odnosi się do czynności podobnych (np. nauka pisania lewą ręką, gdy umie się pisać prawą); transfer niespecyficzny - przeniesienie określonej zdolności na inną dziedzinę (np. przeniesienie strategii gry w szachy na życie)

5. Prawo efektu Thorndike'a: łatwiej przyswajamy sobie materiał przyjemny dla nas

6. Zjawisko reminiscencji: ilość przypominanych treści jest większa po pewnym czasie od ukończenia nauki

Osobowość:

1. Pojęcia:

• osobowość - zorganizowana struktura cech indywidualnych (tworząca całościowy układ) i sposobów zachowania, która decyduje o specyficznym przystosowaniu jednostki do jej środowiska

• charakter - cechy dodatnie wypracowane przez człowieka: zespół pozytywnych, trwałych, zdobytych dyspozycji psychicznych

• temperament - obejmuje cechy somatyczne, wrodzone i związane z nimi cechy psychiczne wyrażające się w tempie reagowania

2. Osobowość dojrzała:

1. według Cabota: umie pracować (przyjąć obowiązki), kochać (przyjąć całą osobę), bawić się (otworzyć się na innych) i modlić (dojrzała religijność łączy się z dojrzałą osobowością)

2. według Allporta - cechy:

• adekwatna ocena siebie i rzeczywistości

• posiadanie jednoczącej filozofii życia (światopogląd)

• nastawienie przyszłościowe i celowe (a nie życie z dnia na dzień)

• zdolność do trwałego i głębokiego przywiązywania (zdolność do miłości przyjacielskiej, małżeńskiej)

• równowaga emocjonalna (zdolność przeżywania napięć, frustracji) - w dużej mierze wyniesiona z domu

• poczucie sensu życia - uznanie na płaszczyźnie teoretycznej i praktycznej sensu życia, pracy, bólu

3. według Fromma:

• zdolność dziwienia się (do przeżywania olśnienia)

• zdolność koncentracji myślowej i czynnościowej

• doświadczenie identyczności i autentyczności

• zdolność akceptowania konfliktów i napięć

• gotowość do narodzin każdego dnia (zdolność do zmiany)

3.Typologie osobowości:

1. Hipokrates: ciało człowieka składa się z : krwi, żółci ( żółtej i czarnej) i mułu (flegmy);

Choleryk - żółć = ogień + powietrze (duża siła wrażliwości i szybkie tempo reagowania);

Sangwinik - krew = ogień + woda ( mała siła wrażliwości i szybkie tempo reagowania);

Melancholik- czarna żółć = ziemia + powietrze (duża siła wrażliwości i wolne tempo reagowania);

Flegmatyk - flegma =woda + ziemia (mała siła wrażliwości i wolne tempo reagowania);

Cechy	Zalety	Wady
Choleryk:	inteligentny, ambitny, stanowczy	uparty, arogancki, nie liczy się ze zdaniem innych;
Sangwinik	wesoły ruchliwy, optymista, towarzyski	beztroski, lekkomyślny, ulega sugestiom;
Melancholik	obowiązkowy, dokładny, uczuciowy;	pesymista, krytyczny, zamknięty w sobie;
Flegmatyk	Wytrwały, zrównoważony, praktyczny;	Leniwy, wyrachowany, powolny

2. Spranger: o osobowości decydują cele i wartości, do których człowiek dąży. Zależnie od wartości dzieli na sześć typów (WN: wartość naczelna):

• teoretyczny - WN: poznanie prawdy; lubi dociekania teoretyczne, sprawy osobiste stawia na drugim planie, niepraktyczny

• ekonomiczny - WN: interes; pragmatysta, dąży aby mieć i zdobyć i wszystko podporządkowuje temu

• estetyczny - WN: piękno; idealista, brak trzeźwego myślenia, zmienny w nastrojach, brak sensu życia

• społeczny - WN: dobro innych, ciągła służba; aktywny, typowy altruista

• władczy - WN: żądza władzy, panowanie; lubi kierować, wiedza służy mu do zdobycia władzy

• religijny - WN: sprawy religijne; patrzy na życie w głębszym sensie, potrafi łączyć inne typy

3. Lesenne: W osobowości wyróżnił trzy podstawowe właściwości:

Emocjonalność: reagowanie nawet pod wpływem małych bodźców j jeżeli połączone to przejawia

Aktywność: dyspozycja do działania bez przeszkód. się w zewnętrznych czynach Oddźwiekowość: zdolność do szybkiego lub wolnego reagowania - prymalny: szybka reakcja i krótka secundalny: reakcja wolniejsza ale dłużej trwająca

4.Zagadnienie interakcji organizmu ze środowiskiem:

5.Zjawisko inprinting:

6.Społeczny kontekst funkcji człowieka:

Człowiek pozostaje w relacji do społeczeństwa. 2 szkoły:

a) człowiek i społeczeństwo -jednakowo ważne, społeczeństwo stanowi scenę jednostki

b) procesy społeczne pierwotne w stosunku do jednostki i społeczeństwa

Personalizm chrześcijański: pierwotna jest osoba, społeczność stanowi rzeczywistość wtórną.

Środowisko społeczne człowieka modelują role społeczne, stereotypy i zmiany.

Role społeczne - ma związek z pozycją społeczną, im większy autorytet urzędowy związany z

pozycją społeczną tym sztywniejsze i mniej twórcze myślenie (lepszy wybór oddolny - np. my

dziekana, bo już ma autorytet; odgórnie - autorytet „narzucany"). Dobrze jeśli pozycja społeczna

powiązana jest z autorytetem moralnym (nie powiela innych, jest twórcze podejście). Pełnienie ról

społecznych wiąże się z konfliktami (muszą j e umieć rozwiązywać). Źródła konfliktów społecznych:

1) niejednoznaczność woli - brak precyzyjnego określenia granic kompetencji działań dla jednostki

2) wewnętrzny konflikt ról (np. dziekan - niby reprezentuje kurs, ale musi słuchać wychowawców

3) brak osobowości - zadania nie pasują do osoby („miękki" prefekt)

Stereotypy - uproszczone wyobrażenia o niektórych osobach, sytuacjach, wpływa na działanie, tworzą się, gdy informacje są fragmentaryczne, ubogie. Mogą przyczynić się do głębokich uprzedzeń, powodują selekcje napływających informacji, nadają odmienne znaczenie sprawom. W wymiarze społecznym wiążą się z relacjami między grupami. Dwie funkcje społeczne:

1) sprzyjają tworzeniu i podtrzymaniu grup

2) udział w podtrzymywaniu pozytywnie wartościowej odrębności jednej grupy od innych

Zmiany społeczne - jest to cecha życia społecznego, mogą być: ewolucyjne - dojrzewanie

stopniowe i rewolucyjne - gwałtowne, dominują emocje, zasadniczo negatywny stosunek do religii.

Osobną kategorię tworzą tzw. okresy przełomowe - podejmowanie decyzji oparte na mądrości,

nadziei, odwadze i wykluczają przemoc, prowadzą do głębokich i trwałych przemian.

Społeczności ludzkie:

Tłum - zgromadzenie większej ilości osób, zmniejszona odpowiedzialność, refleksyjność, wzrasta

poczucie pewności. Dezindywidualność jednostki w tłumie (niby jedność, naśladowanie innych)

Naród - zbiorowość ludzi opierająca się na wspólnocie kulturowej i historycznej, wspólny język,

podobne obyczaje, pierwotniejsze w stosunku do państwa

Rodzina - wiele funkcji: prokreacja, socjalizacja (przekazuje postawy społeczne), rekreacyjna

(powoduje spadek napięcia nerwowego), religijna, uświęcająca (poprzez nią dążymy do zbawienia)

Praca - środowisko zawodowe, określa standard życiowy i zawodowe aspiracje.

1

---