AKTYWNOŚĆ RUCHOWA UCZNIÓW W CZASIE WOLNYM OD NAUKI SZKOLNEJ
Akceleracja przemian środowiskowych, cywilizacyjnych i technologicznych pociąga za sobą zmiany w rozwoju dzieci i młodzieży. Analiza literatury pedagogicznej oraz opracowania psychologiczne wskazują, iż wiek 11-15 lat jest szczególnym okresem przemian fizycznych i psychicznych. Dlatego też wielu autorów podejmuje próby analizowania wpływu zajęć sportowo-rekreacyjnych i aktywności ruchowej na rozwój i sprawność dziecka. Wiąże się to również z czynnikami wpływającymi na kształtowanie zainteresowań związanych ze spędzaniem czasu wolnego.
Aktywność ruchowa jest determinantem utrzymania sprawności fizycznej, psychicznej oraz efektywnego pełnienia funkcji społecznych przez całe życie. Aby ten cel został osiągnięty muszą być stworzone ku temu optymalne warunki, musi zaistnieć wzorzec personalny do naśladowania, tak jak w innych sferach edukacyjnych.
Rekreacja ruchowa podejmowana w czasie wolnym wzbogaca nowymi treściami działalność ludzką, która wypełniać będzie cały obszar wypoczynku i szeroko pojętej kultury fizycznej. Koniecznością jest wprowadzanie coraz to bogatszych środków działania, form i metod, dzięki którym proces wychowania stawia sobie nowe zadania związane z racjonalnym i pożytecznym organizowaniem czasu wolnego.
Coraz bardziej stechnologizowane społeczeństwo narażone jest na negatywne czynniki, które niesie współczesna cywilizacja. Rodzina, szkoła, organizacje pozaszkolne winny włączyć się w realizację programu „wychowania do rekreacji”.
1.Aktywność dziecka w czasie wolnym od nauki szkolnej
Podstawową funkcją czasu wolnego jest wypoczynek. Może on być bierny np. okres snu - w czasie którego następuje odnowa sił fizycznych i psychicznych, lub czynny, kiedy mamy do czynienia z zaangażowaniem się ruchowym czy psychicznym w czynności odmienne od pracy normalnie wykonywanej.
Czas wolny powinien przynieść nie tylko wypoczynek, lecz także atrakcję, przygodę, zabawę, odmianę, nowość, radość, emocje i swobodę. Zajęcia w czasie wolnym dają dziecku nie tylko możność ujawnienia skłonności i dążeń, ale przede wszystkim umożliwiają zaspokojenie wielu jego potrzeb nnp potrzeby ruchu, kontaktu z przyrodą, przeżyć emocjonalnych, kontaktów uczuciowych, podkreślenie własnej wartości, uznanie w grupie rówieśniczej, realizacji własnych zainteresowań. Im pełniej dziecko zaspokaja swoje potrzeby w trakcie jakiejś działalności, tym większy wpływ na jego osobowość mają doświadczenia zdobyte w tym czasie.
Czas wolny dzieci i młodzieży posiada określone aspekty:
Aspekt socjologiczny
Dziecko czas wolny powinno spędzać w zespole rówieśników. Czas spędzony wyłącznie w samotności uniemożliwiałby dziecku porównanie własnego postępowania, swoich czynów z innymi, przeżywanie radości. Przebywanie z innymi dziećmi prowadzi do bardziej wydajnego i wytrwałego działania niż w działaniu indywidualnym.
Aspekt psychologiczny
Intensywnie rozwijająca się psychika dziecka wymaga wciąż nowych bodźców. Dziecko poszukuje stale nowych wrażeń, odkrywa nowe zjawiska, rozbudza i rozwija swoje zainteresowania i uzdolnienia. Rozwijającej się psychice nie wystarcza nauka szkolna i praca. Dziecko pragnie samodzielnie poszukiwać interesujących je rzeczy, zjawisk, przedmiotów. W zajęciach czasu wolnego, obok budzenia, rozwijania i kształcenia zainteresowań i uzdolnień, dużą rolę grają potrzeby rozrywki, przyjemności, zadowolenia po trudach nauki, wysiłku umysłowego. Radość zabawy, serdeczny uśmiech i pogoda przynoszą dziecku odprężenie psychiczne, spełniają rolę równoważnika wysiłku umysłowego w psychice dziecięcej. Radosna zabawa, umiejętnie i rozumnie kierowana, wnosi do dziecięcej psychiki elementy wychowawcze i kształcące, które przyczynią się do jej prawidłowego rozwoju
Aspekt pedagogiczny
Pedagogiczna wartość czasu wolnego polega na tym, że stwarza on sytuacje, w których dzieci i młodzież przejawiają inicjatywę, aktywność, umiejętność organizowania sobie zajęć wykraczających poza program ich codziennych obowiązków. W czasie wolnym dzieci i młodzież mają okazję do przejawiania własnej inicjatywy. Charakterystyczną, pozytywną pedagogicznie cechą czasu wolnego jest dobrowolność i możność wyboru przez samo dziecko form i treści zajęć wynikających z własnych potrzeb i zainteresowań.
Do najczęściej spotykanych form spędzania czasu wolnego przez dzieci i młodzież zalicza się :
Gry i zabawy na powietrzu, spacery, wycieczki, sport rekreacyjny i turystykę
Czytelnictwo, kino, radio i telewizję
Majsterkowanie, zajęcia plastyczne, szydełkowanie, wyszywanie, roboty na drutach, śpiew, tańce
Uczęszczanie do teatru, filharmonii, zwiedzanie muzeów, wystaw, oglądanie imprez sportowych
Koła, kluby zainteresowań, chór, zespoły muzyczne, taneczne
Indywidualne zamiłowania np. fotografika, kolekcjonerstwo.
2.Pozalekcyjne i pozaszkolne formy aktywności ruchowej uczniów
Pozalekcyjne i pozaszkolne zajęcia wspomagają proces wychowania fizycznego realizowany w toku lekcji w.f. Wychowanie pozalekcyjne i pozaszkolne powinno być zróżnicowane oraz dostosowane do określonych potrzeb rozwojowych i wychowawczych dziecka. Zaspokojenie tych potrzeb znajduje ujście w następujących formach aktywności ruchowej :
- sporcie,
- rekreacji fizycznej
- gimnastyce korekcyjnej.
Spośród wymienionych form aktywności ruchowej, pierwszoplanową potrzebę, jako najdoskonalsza forma wypoczynku, powinna stanowić rekreacja fizyczna.
Bardzo ważnym zadaniem, stawianym szkołom i placówkom wychowania pozaszkolnego, jest wychowanie do rekreacji. Na jego program składa się popularyzowanie wzorów, tworzenie różnorodnych modeli organizowania czasu wolnego, kształtowanie nawyków, przyzwyczajeń i postaw. Wzory aktywnego wypoczynku, przekazywane młodej generacji już od najmłodszych lat, są podstawowym warunkiem nasycenia czasu wolnego ludzi dorosłych kulturą fizyczną. Dlatego wskazane jest, aby w programie pracy pozaszkolnej uwzględniać przede wszystkim te formy działalności ruchowej, które uczeń będzie mógł realizować nie tylko dzisiaj - po nauce, ale i w przyszłości - po pracy. Z punktu widzenia wychowania do rekreacji na szeroką popularyzację zasługują te formy aktywności fizycznej, które można uprawiać indywidualnie lub w małym gronie bez skomplikowanych urządzeń sportowych : narciarstwo, łyżwiarstwo, kometka, jazda na rowerze, sporty wodne, tenis oraz różne formy turystyki.
Organizacją zajęć o charakterze rekreacyjnym zajmują się pozalekcyjne i pozaszkolne instytucje wychowania fizycznego. Ich zadaniem jest podnoszenie sprawności fizycznej uczniów oraz rozwijanie ich umiejętności i nawyków niezbędnych do systematycznego wypoczynku czynnego. Do instytucji tych zaliczyć należy :
- szkolne koła turystyczno - krajoznawcze
- świetlice szkolne
- sekcje sportowe pałaców młodzieży i domów kultury,
- ogrody jordanowskie
- place gier i zabaw
- boiska otwarte.
3.Aktywność ruchowa dzieci i młodzieży w świetle badań własnych
Aby zgłębić problem aktywności ruchowej uczniów w czasie wolnym od nauki szkolnej, przeprowadziłam badania (techniką ankiety) wśród 80 uczniów w wieku 11 - 15 lat, mieszkających i uczęszczających do szkoły w środowisku wiejskim. Pytania ankietowe dotyczyły : form spędzania czasu wolnego, czasu przeznaczonego na sport i rekreację, form aktywności ruchowej, udziału uczniów w zorganizowanych formach szkolnej i pozaszkolnej aktywności ruchowej oraz miejsc, w których swój wolny czas spędzają. Zbadałam również motywy, które skłaniają uczniów do podejmowania aktywności ruchowej.
Wnioski z przeprowadzonych badań
Najbardziej popularnymi formami spędzania wolnego czasu są: sport i rekreacja, oglądanie telewizji i filmów video oraz nauka
Bardzo mało czasu przeznaczają badani uczniowie na czytanie książek, czasopism i lektur szkolnych
Zaznaczają się wyraźne różnice w sposobie spędzania czasu wolnego w okresie letnim i zimowym. Latem - ankietowani znacznie więcej czasu przeznaczają na sport i rekreację. Zimą wzrasta zainteresowanie komputerem, telewizją oraz nauką i czytaniem.
Średnia liczba godzin spędzanych tygodniowo w sposób aktywny jest podobna wśród dziewcząt i chłopców, zmienia się jednak z wiekiem - szczególnie widoczny jest spadek zainteresowania sportem wśród 14-latków.
Najbardziej popularną formą aktywności ruchowej wśród dziewcząt jest jazda na rowerze. Atrakcyjnymi formami ruchu są również : jazda na rolkach, bieganie oraz gra w koszykówkę
Wśród chłopców największą popularnością również cieszy się jazda na rowerze. Do atrakcyjniejszych form aktywności zaliczają piłkę nożną, koszykówkę oraz tenis stołowy. Najmniejsze zainteresowanie wykazują chłopcy tańcem, skakaniem przez gumę czy na skakance oraz grą w kometkę.
Regularnie w sportowych zajęciach pozalekcyjnych organizowanych w szkole (SKS) bierze udział prawie połowa ankietowanych uczniów
Tylko 10% ankietowanych uczęszcza na treningi w sekcjach miejscowego klubu sportowego
Ponad 60% uczniów wyraziło chęć uprawiania różnych dyscyplin sportu, głównie piłki nożnej i tenisa stołowego (sekcje działające przy miejscowym klubie)
Bardzo duży wpływ na decyzje dzieci o podjęciu regularnych treningów mają rodzice, którzy pozwalają swoim dzieciom na spędzanie dużej ilości czasu w sposób aktywny, lecz bardziej w formie rekreacyjnej, niż wyczynowej.
Spośród doraźnych form rekreacyjnych najbardziej popularne są wycieczki rowerowe oraz wycieczki górskie. Bliskość (30 km) takich ośrodków, jak Wisła, Szczyrk, Ustroń, Brenna sprzyja rozwojowi turystyki górskiej i rodziny z tej możliwości korzystają
Dużym zainteresowaniem cieszą się również wyjazdy na basen, w których uczestniczyła ponad połowa badanych uczniów
Najdroższą i najbardziej czasochłonną formą rekreacji okazało się narciarstwo, dlatego niewielu badanych uczniów mogło pozwolić sobie na udział w tego typu zajęciach
Najważniejszym motywem podejmowania aktywności ruchowej jest atrakcyjne spędzenie czasu - powód ten ma jednakowo duże znaczenie zarówno dla dziewcząt, jak i dla chłopców
Wśród dziewcząt ważnym bodźcem do aktywności ruchowej jest poprawa sylwetki, chłopcy uprawiają sport dla poprawy kondycji i sprawności
Poprawa stanu zdrowia nie jest wiodącym motywem do uprawiania sportu i rekreacji wśród ankietowanych dzieci.
Podsumowując wyniki przeprowadzonych badań, można stwierdzić, że istnieje wiele czynników warunkujących aktywność ruchową dzieci i młodzieży.
Najważniejszą rolę zdaje się odgrywać tutaj środowisko. Wiejskie, bo w takim prowadziłam badania, nie stwarza młodzieży zbyt szerokich możliwości rozwijania swych zainteresowań i pasji sportowych. Uboga baza, mała różnorodność prowadzonych zajęć, powodują, że tylko nieliczni znajdują dla siebie miejsce w zorganizowanych formach sportowych i rekreacyjnych.
Dlatego też dominującą formą aktywności ruchowej staje się rekreacja i te jej dziedziny, które można uprawiać nie mając dostępu do stadionu, boiska, czy hali sportowej, oraz bez konieczności nabywania skomplikowanego i specjalistycznego sprzętu.
W organizacji imprez sportowych bardzo dużą rolę odgrywa szkoła, zaś udział dzieci w formach o charakterze rekreacyjnym odbywa się głównie dzięki zaangażowaniu rodziców. Dzieci potrafią również same organizować sobie swój czas wolny i najczęściej spędzają go aktywnie fizycznie w gronie rówieśników na własnych podwórkach lub trasach rowerowych.
Bardzo małą popularnością wśród badanej grupy cieszą się zajęcia realizowane przez miejscowy klub sportowy. Ich zorganizowany charakter oraz wymóg systematyczności i dużego zaangażowania nie znajdują zainteresowania wśród dzieci i młodzieży.
Z analizy przeprowadzonych badań wynika, że istnieją również inne niż środowisko czynniki, warunkujące aktywność ruchową. Okazuje się, że czas przeznaczony na sport i rekreację oraz formy aktywności fizycznej zmieniają się w zależności od wieku i płci badanych uczniów, tak, jak zmieniają się zainteresowania i potrzeby dzieci i młodzieży w różnych okresach rozwojowych.