Wady kolan: koślawość, szpotawość

W różnych okresach życia dziecka kształtowanie się kończyn dolnych i stóp jest nieco odmienne. Znajomość tych fizjologicznych odchyleń pozwala nie tylko ustrzec się przed zbędną, a więc szkodliwą ingerencją terapeutyczną, ale także przed przeoczeniem wczesnego stadium wady.

Zacznijmy jednak od samego początku. W okresie noworodkowym obserwujemy nieznaczną szpotawość kolan dziecka oraz zgięciowe ustawienie stawów biodrowych i kolanowych. Czy wszystko jest, zatem w porządku? Oczywiście! Jest to, bowiem czysta fizjologia, która pozostała po ułożeniu wewnątrzmacicznym. I takie ustawienie nóżek dziecka utrzymuje się zazwyczaj do ok. 3 roku życia. Gdy dziecko wchodzi w okres przedszkolny, fizjologiczna szpotawość przechodzi w fizjologiczną koślawość, która zanika zwykle sama ok. 10 roku życia, nieco szybciej u dziewczynek niż u chłopców. Pojawienie się koślawości czy szpotawości w okresie pokwitania może mieć już charakter trwały!

I - kolana koślawe; II - kolana szpotawe

Koślawość kolan (nogi w kształcie litery X) - występuje, gdy przy złączonych i wyprostowanych kolanach, między kostkami przyśrodkowymi tworzy się odstęp powyżej 4-5 cm.

Większe predyspozycje do tej wady mają dzieci z obniżonym napięciem mięśniowym. Koślawość kolan sprawia, że dzieci mają tendencję do stawania w rozkroku. Takie ustawienie nóg zwiększa obciążenie wewnętrznych brzegów stóp, przez co utrudnia kształtowanie się prawidłowego sklepienia stopy i prowadzi do płaskostopia.

Zgłoś się do lekarza, gdy:

• dziecko ma wyraźnie koślawe kolana;

• koślawość się pogłębia.

Korekcja koślawości

Leczenie zachowawcze jest uzależnione od przyczyny i stopnia zaawansowania wady.
Dziecko, które ma skłonności do koślawości kolan:

1. Nie powinno długo chodzić ani stać w rozkroku.
2. Nie może w czasie zabawy przebywać w siadzie klęcznym między piętami, z podudziami i stopami skierowanymi na zewnątrz.
3. Powinno jak najczęściej siedzieć w tzw. siadzie skrzyżnym („po turecku”).
4. Powinno zredukować nadwagę (jeśli istnieje).
5. Może stosować wkładki lub obuwie z podwyższonym obcasem po stronie wewnętrznej, ale tylko przy zaleceniu przez lekarza.

Zalecenia: gimnastyka korekcyjna, pływanie kraulem, jazda na rowerze, masaż klasyczny, terapia manualna.

Przeciwwskazania: łyżwiarstwo, jada na nartach technikami kątowymi (pług, łuk).

Przykładowe ćwiczenia:

• siad ugięty, kolana rozchylone na zewnątrz, podeszwy stóp stykają się ze sobą. Opad tułowia w przód z równoczesnym ugięciem ramion w stawach łokciowych i chwytem dłońmi stóp, łokcie szeroko rozstawione na zewnątrz rozpychają kolana;

• leżenie tyłem, ręce w górze, kończyny dolne ugięte w stawach kolanowych, stopy złączone, skłon tułowia w przód z równoczesnym rozchyleniem kolan na zewnątrz, stopy pozostają złączone;

• siad ugięty, kolana rozchylone na zewnątrz, podeszwy stóp stykają się ze sobą, ręce ugięte w stawach łokciowych i wsparte dłońmi na kolanach - naciskanie dłońmi na kolana;

• leżenie tyłem, kończyny dolne ugięte w stawach kolanowych, między stopami piłka gumowa, ramiona wyprostowane w górze, przenos piłki w tył za głowę i chwyt piłki dłońmi, powrót do leżenia, tułów z kończynami dolnymi ugiętymi w stawach kolanowych, ramiona z piłką pozostają wyprostowane za głową, skłon tułowia w przód z rękami wyciągniętymi przed siebie - włożenie piłki gumowej między stopy;

• siad ugięty podparty, klaskanie podeszwami stóp;

• siad skrzyżny, ramiona wzdłuż tułowia, przejście do leżenia tyłem i powrót;

• siad prosty, piłka między kolanami, ręce oparte za plecami, wznos bioder w górę - przejście do podporu tyłem;

• leżenie tyłem nogami do ściany, piłka między kolanami - marsz stopami po ścianie w linii pionowej;

• w staniu tyłem do drabinek stanie zwieszone;

• unoszenie nogi zgiętej w stawie kolanowym w górę na zewnątrz, zmiana nóg;

• w staniu, piłka między kolanami, podskoki trzymając piłkę kolanami.

Szpotawość kolan (nogi w kształcie litery O) - rozpoznajemy, gdy przy złączonych i wyprostowanych kolanach tworzy się między kolanami odstęp większy niż 4-5 cm. Kolana szpotawe zazwyczaj zniekształcają całe nogi, ale czasami wygięcie dotyczy tylko podudzi (nogi pałąkowate).

Najczęstszą przyczyną szpotawości jest krzywica (niedobór witaminy D), ale wadę te spotyka się również u dzieci z nadwagą, które zbyt wcześnie rozpoczęły chodzenie (brak fazy raczkowania). Do powstania kolan szpotawych usposabia również długie siedzenie w pozycji ze skrzyżowanymi nogami („po turecku”). Wada nasila się szczególnie w okresie intensywnego wzrostu i jest zwykle obustronna.

Zgłoś się do lekarza, gdy:

• nóżki dziecka są wyraźnie szpotawe;

• wygięcie obu nóżek jest niesymetryczne;

• dziecko utyka bądź skarży się na bóle nóg.

Korekcja szpotawości

Leczenie zachowawcze jest uzależnione od przyczyny i stopnia zaawansowania wady.
Dziecko, które ma skłonności do szpotawości kolan:

1.Powinno unikać wysiłków i obciążeń w pozycji stojącej.
2.Nie może w czasie zabawy przebywać w tzw. siadzie skrzyżnym („po turecku”).
3.Powinno jak najczęściej siedzieć ze złączonymi kolanami i rozstawionymi stopami.
4.Powinno zredukować nadwagę (jeśli istnieje).
5. Może stosować wkładki lub obuwie z podwyższonym obcasem po stronie zewnętrznej, ale tylko przy zaleceniu przez lekarza.

Zalecenia: gimnastyka korekcyjna, łyżwiarstwo, jada na nartach technikami kątowymi (pług, łuk), masaż klasyczny, terapia manualna.

Przeciwwskazania: pływanie kraulem, jazda na rowerze.

Przykładowe ćwiczenia:

• siad ugięty podparty, stopy rozstawione, naprzemienne skręcanie ugiętych kończyn dolnych do wewnątrz z równoczesnym dotknięciem kolan do podłoża;

• leżenie przodem na ławeczce, ramiona wyciągnięte i chwyt za obrzeże ławki, Nogi poza ławką. Wykonanie nogami wyprostowanymi w stawach biodrowych i kolanowych ruchów nożycowych;

• siad ugięty podparty, między kolanami piłka gumowa, zgniatanie kolanami piłki;

• siedząc na ławeczce, woreczek między kolanami, próbujemy prostować nogi;

• leżenie tyłem, rozkrok, złączenie kończyn dolnych przez ugięcie w stawach kolanowych do wewnątrz, stopy na zewnątrz;

• w siadzie skulnym ręce w bok zgięte w stawie łokciowym, opad tułowia w tył, woreczek między kolanami;

• leżenie tyłem, woreczek między kolanami, rysowanie kółek w lewą i w prawą stronę;

• w staniu w lekkim rozkroku, ugięcie kolan (półprzysiad) z równoczesnym zbliżeniem kolan do siebie przez naciskanie dłońmi na boczne okolice kolan;

• w staniu tyłem do drabinek (ściany), unoszenie nogi zgiętej w stawie kolanowym w górę w skos przez nogę przeciwną;

• podskoki obunóż na materacu, ręce oparte na skrzyni (stole), woreczek między kostkami, kolana związane.

M. Borkowska, I. Gelleta- Mac, Wady postawy i stóp u dzieci, Warszawa 2004.
T. Kasperczyk, Wady postawy ciała. Diagnostyka i leczenie, Kraków 2004.
J. Wilczyński, Korekcja wad postawy człowieka, Starachowice 2001.

---